(Tiểu luận) đe tài ảnh hưởng của cảm giác tin đình đốivới tư thế ngồi so với tư thế đứng lên cảmnhận hương vị thức ăn

TỔNG LIÊN ĐỒN LAO ĐỘNG VIỆT NAM

TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƠN ĐỨC THẮNG

BÁO CÁO GIỮA KỲ
MÔN HỌC: HÀNH VI KHÁCH HÀNG

Đ! TÀI: ẢNH HƯỞNG CỦA CẢM GIÁC TI!N ĐÌNH ĐỐI
VỚI TƯ THẾ NGỒI SO VỚI TƯ THẾ ĐỨNG LÊN CẢM
NHẬN HƯƠNG VỊ THỨC ĂN
Giảng viên hướng dẫn: T.s Phùng Minh Tuấn
Lớp: 21070561
Mã lớp: 704003
Danh sách nhóm sinh viên thực hiện:
Trần Thị Hương Giang - 72101003
Trần Thị Thanh Trúc - 72100829
Đặng Yến Triều - 72100827
Trần Ngọc Bảo Vy - 72101298
Nguyễn Thành Công - 72101221
Nguyễn Huyền Khánh Nhi – 72101254

THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH, NGÀY 26 THÁNG 9 NĂM 2023
1


ĐẠI HỌC TÔN ĐỨC THẮNG
KHOA QUẢN TRỊ KINH DOANH

THANG ĐIỂM CHẤM BÀI BÁO CÁO GIỮA KỲ
MÔN HỌC: HÀNH VI KHÁCH HÀNG
HỌC KỲ 1 - NĂM HỌC: 2023-2023

1. Thông tin chung:
Đề tài: Ảnh hưởng của cảm giác tiền đình đối với tư thế ngồi so với tư thế đứng lên cảm
nhận hương vị thức ăn.......................................................................................................
Nhóm thực hiện:...........................................................Ca:............... Thứ:.....................

2


NHẬN XÉT CỦA GIẢNG VIÊN
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................
.............................................................................................................................................

MỤC LỤC
3


PHẦN 1 ĐẶT VẤN Đ!..................................................................................................6
1.1

Bối cảnh nghiên cứu...........................................................................................6

1.2

Các bước tiến hành.............................................................................................7

PHẦN 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT......................................................................................9
2.1

Những khái niệm chính......................................................................................9

2.1.1

Cảm giác tiền đình.......................................................................................9

2.1.2

Sự căng thẳng về thể chất ở tư thế đứng so với ngồi.................................9

2.1.3

Căng thẳng về thể chất và sự cảm nhận hương vị...................................10

2.2

Giả thuyết nghiên cứu.......................................................................................11

PHẦN 3 CÁC NGHIÊN CỨU.....................................................................................12
3.1

Nghiên cứu 1: Tác động đa phương thức của cảm giác tiền đình lên vị giác12

3.1.1

Mục tiêu......................................................................................................12

3.1.2

Phương pháp..............................................................................................12

3.1.3

Kết quả........................................................................................................13

3.1.4

Thảo luận.................................................................................................... 13

3.2

Nghiên cứu 2: Dữ liệu về quy trình cơ bản.....................................................13

3.2.1

Mục tiêu......................................................................................................13

3.2.2

Phương pháp..............................................................................................13

3.2.3

Kết quả........................................................................................................14

3.2.4

Thảo luận.................................................................................................... 15

3.3 Nghiên cứu 3: Điều chỉnh tác động của sự căng thẳng do thể chất và tâm lý
gây ra........................................................................................................................... 15
3.3.1

Mục tiêu......................................................................................................15

3.3.2

Phương pháp..............................................................................................16

3.3.3

Kết quả........................................................................................................18

3.3.4

Thảo luận.................................................................................................... 20

3.4

Nghiên cứu 4: Điều chỉnh tác dụng khi tạo ra sự thư giãn............................20

3.4.1

Mục tiêu......................................................................................................20

3.4.2

Phương pháp..............................................................................................21

3.4.3

Kết quả........................................................................................................22

3.4.4

Thảo luận.................................................................................................... 23
4


3.5

Nghiên cứu 5: Tác dụng đảo ngược đối với thực phẩm có vị khó chịu.........23

3.5.1

Mục tiêu......................................................................................................23

3.5.2

Phương pháp..............................................................................................24

3.5.3

Kết quả........................................................................................................25

3.5.4

Thảo luận.................................................................................................... 25

3.6 Nghiên cứu 6: Ảnh hưởng của tư thế đến các đánh giá giác quan và khối
lượng tiêu thụ khác.....................................................................................................26
3.6.1

Mục tiêu......................................................................................................26

3.6.2

Phương pháp..............................................................................................26

3.6.3

Kết quả........................................................................................................27

3.6.4

Thảo luận.................................................................................................... 28

PHẦN 4 Thảo luận chung............................................................................................28
4.1

Đóng góp về mặt lý thuyết................................................................................28

4.2

Ý nghĩa thực tiễn...............................................................................................30

4.3

Những hạn chế và con đường nghiên cứu trong tương lai.............................31

4.3.1

Hạn chế.......................................................................................................31

4.3.2

Con đường nghiên cứu trong tương lai....................................................32

4.4

Thông tin thu thập dữ liệu nghiên cứu............................................................32

TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................................33

5


BÁO CÁO GIỮA KỲ MÔN HÀNH VI KHÁCH HÀNG
Chủ đề:
Ảnh hưởng của cảm giác tiền đình đối với tư thế ngồi so với tư thế đứng lên cảm nhận
hương vị thức ăn.

PHẦN 1 ĐẶT VẤN Đ!
1.1 Bối cảnh nghiên cứu
Nghiên cứu trước đây trong lĩnh vực Marketing theo giác quan đã xem xét năm hệ
thống giác quan truyền thống (thị giác, thính giác, khứu giác, xúc giác và vị giác) ảnh
hưởng như thế nào đến các phán đoán và hành vi của chúng ta (Krishna, 2012). Trong
nghiên cứu này, chúng tơi vượt ra ngồi năm hệ thống giác quan truyền thống và kiểm tra
tác động của hệ thống tiền đình (chịu trách nhiệm về sự cân bằng và tư thế), thường được
gọi là hệ thống giác quan thứ sáu (Angelaki & Cullen, 2008). Điều thú vị là, mặc dù hệ
thống tiền đình chưa được nghiên cứu kỹ về hành vi và đặc biệt là trong các tài liệu
Marketing, nhưng nó lại có ý nghĩa thực tiễn mạnh mẽ đối với hành vi của con người.
Mặc dù hệ thống tiền đình có thể ảnh hưởng đến một số khía cạnh trong hành vi của
người tiêu dùng, nhưng trong nghiên cứu này, chúng tơi chủ yếu tập trung vào tác động
của nó đối với nhận thức về hương vị thực phẩm. Cụ thể, tư thế đứng (so với tư thế ngồi)
gây ra căng thẳng về thể chất lớn hơn cho cơ thể, từ đó làm giảm độ nhạy cảm giác quan.
Kết quả là, khi ăn ở tư thế đứng (so với tư thế ngồi), người tiêu dùng đánh giá hương vị
của các loại thực phẩm và đồ uống có vị dễ chịu là kém hấp dẫn, nhiệt độ cao và họ tiêu
thụ lượng nhỏ hơn. Những phát hiện này có ý nghĩa về mặt khái niệm trong việc mở rộng
ranh giới của Marketing theo giác quan và về tác động của hệ thống giác quan đối với

nhận thức về hương vị thực phẩm. Với xu hướng ăn trong khi đứng ngày càng tăng,
những phát hiện này cũng có ý nghĩa thực tế đối với các thiết kế môi trường nhà hàng,
cửa hàng bán lẻ và dịch vụ ăn uống khác.
Môi trường nhà hàng, cửa hàng bán lẻ và gia đình cung cấp nhiều lựa chọn khác
nhau để ngồi hoặc đứng trong khi ăn. Trong nhiều bối cảnh tiêu dùng, chẳng hạn như tại
căng tin, nhiều nhà hàng và hầu hết các dịp ăn uống tại nhà (ví dụ: tại bàn ăn hoặc trên
ghế dài), các cá nhân ăn trong khi duy trì tư thế ngồi. Tuy nhiên, trong nhiều bối cảnh tiêu
dùng khác, chẳng hạn như tại các bữa tiệc cocktail, quầy lấy mẫu ở cửa hàng tạp hóa, xe
bán đồ ăn, tiệc hội nghị và nhiều nhà hàng, cá nhân ăn trong tư thế đứng. Trên thực tế, xu
hướng vừa ăn vừa đứng đang ngày càng gia tăng ở nhiều quốc gia ở Châu Âu và Châu Á
(Muir, 2015); xu hướng này cũng đang lan rộng ở Mỹ. Ví dụ, chuỗi nhà hàng bít tết Nhật
Bản Ikinari khơng có sẵn ghế trong nhà hàng của mình. Nếu khách hàng chọn dùng bữa
6


Document continues below
Discover more
hành vi khách
from:
hàng
704003
Đại học Tôn Đức…
141 documents

Go to course

Chuyên ĐỀ 1. THÌ
17

Trong TIẾNG ANH

hành vi
khách…

93% (15)

BÁO CÁO CUỐI KÌ
56

HÀNH VI KHÁCH…
hành vi
khách…

100% (4)

Kang et al. (2019 )
10

9

The role of…
hành vi
khách…

100% (1)

P&G and the
Moments of Truth—…
hành vi
khách…

100% (1)

De cuong mon hanh
20

vi to chuc 528166


hành vi
khách…

100% (1)

Hành
khách
hàng
tại chỗ thì phải đứng và ăn. Ikinari, có hơn 100 địa điểm tại Nhật
Bản,vi
gần
đây đã mở
địa
điểm đầu tiên ở Hoa Kỳ tại Manhattan (Settembre, 2017). Trước
xu kì
hướng mới nổi này,
giữa
điều quan trọng đối với các nhà quản lý và nhà thiết kế 28
nhà hàng cần phải hiểu được tác
động của tư thế đứng cũng như tư thế ngồi đến việc cảm nhậnhành
hươngvivị và khía cạnh
này(1)

100%
của yếu tố dịch vụ có thể ảnh hưởng như thế nào đến việc đánhkhách…
giá món ăn.
Nghiên cứu này tập trung đặc biệt vào tư thế đứng và tư thế ngồi và kiểm tra xem
liệu việc ăn cùng một loại thực phẩm khi đứng (so với tư thế ngồi) có thể ảnh hưởng đến
cảm nhận hương vị hay không. Như đã đề cập trước đó, tư thế có liên quan đến cảm giác
tiền đình - hệ thống cảm giác của con người chịu trách nhiệm về sự cân bằng, tư thế và
định hướng không gian (Angelaki & Cullen, 2008; Fitzpatrick & McCloskey, 1994). Về
bản chất, nghiên cứu này xem xét hiệu ứng đa phương thức — nghĩa là các cảm giác liên
quan đến một hệ thống giác quan ảnh hưởng như thế nào đến cảm giác và nhận thức liên
quan đến một hệ thống giác quan khác (Biswas & Szocs, 2019). Cụ thể, chúng tôi kiểm
tra tác động đa phương thức của tư thế đối với việc đánh giá vị giác. Với sự liên quan
thực tế của hương vị trong việc tiêu thụ thực phẩm, chúng tôi tập trung vào cảm nhận
hương vị. Chúng tôi dựa trên nghiên cứu trước đây chứng minh tác động của căng thẳng
về thể chất đối với độ nhạy cảm giác quan và cho thấy rằng căng thẳng về thể chất liên
quan đến việc duy trì tư thế đứng, ngay cả trong một thời gian ngắn, có thể làm giảm độ
nhạy cảm giác quan. Ngồi ra, chúng tơi cho thấy rằng độ nhạy cảm giác giảm đi này có
ý nghĩa đối với việc đánh giá hương vị thực phẩm và đồ uống, nhận thức về nhiệt độ thực
phẩm và khối lượng tiêu thụ tổng thể.
1.2 Các bước tiến hành
Đầu tiên, chúng tôi bổ sung thêm cơ sở lý thuyết về việc giảm độ nhạy cảm giác
quan do căng thẳng về thể chất. Phần lớn các nghiên cứu kiểm tra tác động của căng
thẳng thể chất đến độ nhạy cảm giác quan đã được tiến hành với các đối tượng là động
vật và đã điều khiển căng thẳng thể chất thông qua sốc hoặc bơi trong nước lạnh (van
Dijken và cộng sự, 1992). Nghiên cứu với các đối tượng là con người đã điều khiển căng
thẳng về thể chất bằng cách cho các cá nhân ngâm tay vào nước lạnh (al'Absi và cộng sự,
2012; Porcelli, Lewis & Delgado, 2012) hoặc đã kiểm tra tác động của căng thẳng về thể
chất bằng cách sử dụng hormone gây căng thẳng cortisol cho người tham gia (Beckwith
và cộng sự, 1983; Buchanan và cộng sự, 2001; Montoya và cộng sự, 2014). Chúng tôi
dựa trên nghiên cứu cho thấy rằng việc duy trì tư thế đứng dù chỉ một phút cũng đủ gây

ra căng thẳng về thể chất (Chung, Lee & Kee, 2003), từ đó kết luận rằng việc duy trì tư
thế đứng trong một thời gian ngắn (ví dụ: trong 15 phút, như trong nghiên cứu của chúng
tôi) sẽ làm giảm độ nhạy cảm giác quan.
7


Thứ hai, chúng tôi bổ sung thêm cơ sở lý thuyết liên quan đến các yếu tố môi
trường xung quanh ảnh hưởng đến việc ăn uống. Nghiên cứu trong lĩnh vực này cho thấy
các yếu tố như ánh sáng xung quanh (Biswas và cộng sự, 2017), mùi hương (Biswas &
Szocs, 2019), kích thước đĩa và màu khăn trải bàn (van Ittersum & Wansink, 2012) có thể
ảnh hưởng đến nhận thức và quyết định tiêu dùng thực phẩm. Tuy nhiên, tác động của tư
thế được tạo ra, chẳng hạn như thông qua việc có hay khơng có ghế trong mơi trường ăn
uống, vẫn chưa được nghiên cứu, mặc dù điều quan trọng đối với các nhà quản lý và nhà
thiết kế nhà hàng là phải hiểu được tác động của các khía cạnh khác nhau của khơng gian
đối với mơi trường thiết kế một cách có chiến lược. Hơn nữa, như đã đề cập trước đó, với
tỷ lệ ăn trong khi đứng ngày càng tăng—chẳng hạn như khi ăn ở xe bán đồ ăn, tại hội
chợ/lễ hội hóa trang, tại các quán ăn ven đường (rất phổ biến ở châu Á) và thậm chí ở
nhiều nhà hàng (đặc biệt là ở Châu Á và Châu Âu)—cần phải hiểu khía cạnh này của yếu
tố dịch vụ có thể ảnh hưởng như thế nào đến việc đánh giá thực phẩm.
Cuối cùng, chúng tôi đóng góp thêm cơ sở lý thuyết về Marketing theo giác quan.
Như đã đề cập, các nghiên cứu về Marketing theo giác quan đã tập trung chủ yếu vào
năm hệ thống giác quan truyền thống (Biswas và cộng sự, 2014a; Krishna, 2012); chúng
tôi mở rộng biên giới của Marketing theo giác quan bằng cách vượt ra ngoài năm hệ
thống truyền thống. Chúng tơi đặc biệt đóng góp vào tài liệu Marketing theo giác quan về
các hiệu ứng đa phương thức (Biswas & Szocs, 2019; Hoegg & Alba, 2007; Knoăferle &
Spence, 2012; Krishna & Morrin, 2008) bằng cách kiểm tra tác động đa phương thức của
cảm giác tiền đình liên quan đến tư thế cơ thể lên nhận thức về hương vị.
Tiếp theo, chúng tơi thảo luận về vai trị của tư thế như một phần của cảm giác tiền
đình và xây dựng khung lý thuyết về cách tư thế ảnh hưởng đến căng thẳng thể chất và
cảm nhận hương vị.

Chúng tơi kiểm tra dự đốn của mình trong sáu nghiên cứu. Đầu tiên, trong nghiên
cứu 1, chúng tôi chỉ ra rằng tư thế ảnh hưởng đến cảm nhận hương vị. Các nghiên cứu 2–
4 cung cấp bằng chứng cho thấy căng thẳng về thể chất (tức là cảm nhận được sự khó
chịu) liên quan đến việc đứng ảnh hưởng đến tác động của tư thế lên vị giác thông qua
các thử nghiệm (nghiên cứu 2), tác dụng điều tiết của căng thẳng gây ra (nghiên cứu 3) và
cảm giác thư giãn gây ra (nghiên cứu 4). Chúng tôi chứng minh rằng tác động của tư thế
lên cảm nhận hương vị có tác dụng đối với thực phẩm có vị dễ chịu nhưng ngược lại đối
với thực phẩm có vị khó chịu (nghiên cứu 5). Cuối cùng, chúng tôi chỉ ra rằng, ngoài việc
ảnh hưởng đến cảm nhận hương vị, tư thế còn ảnh hưởng đến nhận thức về nhiệt độ và có
tác động thuận chiều đến lượng tiêu thụ (nghiên cứu 6).
Tóm lại, chúng tơi phát triển khung lý thuyết của mình bằng cách dựa trên nghiên
cứu về tài liệu sinh lý học, trong đó cho thấy các tư thế đứng (so với ngồi) dẫn đến gia
8


tăng căng thẳng về thể chất (Abalan và cộng sự, 1992; Hennig và cộng sự, 2000;
O'Sullivan và cộng sự, 2002). Ngược lại, căng thẳng về thể chất làm giảm độ nhạy cảm
giác quan (Beckwith và cộng sự, 1983; Butler & Finn, 2009; Porcelli và cộng sự, 2012).
Nhìn chung, Ttong bối cảnh tiêu thụ thực phẩm, việc giảm độ nhạy sẽ dẫn đến cảm nhận
hương vị kém hấp dẫn hơn đối với thực phẩm và đồ uống có hương vị dễ chịu.

PHẦN 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT
2.1 Những khái niệm chính
2.1.1 Cảm giác tiền đình
Như đã đề cập trước đó, hệ thống tiền đình, được gọi là giác quan thứ sáu, chịu
trách nhiệm duy trì tư thế, sự cân bằng và định hướng tổng thể của cơ thể (Angelaki &
Cullen, 2008; Cullen, 2012; Fitzpatrick & McCloskey, 1994). Không giống như một số
hệ thống cảm giác khác (ví dụ: thị giác, khứu giác, xúc giác và thính giác), nhận thức tiền
đình vốn là đa phương thức, có nghĩa là nó tích hợp thông tin từ nhiều đầu vào giác quan
(Cullen, 2012). Để duy trì tư thế và sự cân bằng, hệ thống tiền đình hoạt động với hệ

thống cảm thụ bản thể (liên quan đến cơ bắp) và hệ thống thị giác (Horak & MacPherson,
1996; Hiệp hội Rối loạn Tiền đình, 2017). Để duy trì sự cân bằng về thể chất, hệ thống
tiền đình kết hợp các yếu tố đầu vào liên quan đến chuyển động của đầu với sự căng cơ
không tự nguyện (tức là khả năng nhận biết bản thể) và chuyển động của mắt (tức là thị
giác) (Angelaki và Cullen, 2008; Peters, 1969; St George & Fitzpatrick, 2011). Trong
nghiên cứu này, chúng tôi tập trung vào cảm giác tiền đình vì nó liên quan đến việc duy
trì hai tư thế cụ thể—ngồi và đứng—và sự căng thẳng về thể chất mà những tư thế này
tác động lên cơ thể.
2.1.2 Sự căng thẳng về thể chất ở tư thế đứng so với ngồi
Đứng (so với ngồi) địi hỏi sự kích hoạt cơ bắp nhiều hơn ở thân, chân và bàn
chân, do đó gây ra căng thẳng về thể chất lớn hơn ở những vùng này của cơ thể
(Grandjean & Hunting, 1977; O'Sullivan và cộng sự, 2002). Khi một cá nhân đứng, bàn
chân và chân phải đỡ toàn bộ khối cơ thể, trong khi khi một cá nhân ngồi trên ghế có tựa
lưng, một phần đáng kể hỗ trợ cho khối lượng cơ thể sẽ được chia cho lưng, xương chậu
và mơng (Grandjean, 1988). Ngồi ra, tư thế đứng khiến trọng tâm cách xa bệ đỡ hơn so
với tư thế ngồi (Kuo & Zajac, 1993). Vì các cá nhân phải giữ trọng tâm phía trên bàn
chân và giữa ngón chân và gót chân để duy trì sự cân bằng (Kuo & Zajac, 1993), tư thế
đứng so với tư thế ngồi gây ra căng thẳng về thể chất lớn hơn ở bàn chân và cẳng chân
(Grandjean, 1988).
9


Các tư thế đứng cũng liên quan đến các phản ứng sinh lý khác với các tư thế ngồi.
Đứng đã được chứng minh là làm tăng nhịp tim, kích hoạt trục hạ đồi-tuyến yên-tuyến
thượng thận (HPA) và dẫn đến tăng nồng độ hormone gây căng thẳng cortisol (Abalan và
cộng sự, 1992; Hennig và cộng sự, 2000). Các phản ứng sinh lý liên quan đến tư thế đứng
một phần xuất phát từ sự di chuyển của máu đến các phần dưới của cơ thể khi người ta
đứng sau khi ngồi hoặc nằm. Tức là khi một người đứng, trọng lực sẽ đẩy máu xuống các
phần dưới của cơ thể. Khi đó, tim phải làm việc nhiều hơn để bơm lượng máu này trở lại
phần trên cơ thể, điều này làm tăng nhịp tim (Callahan, 2017). Nhịp tim tăng và huyết áp

giảm không chỉ là những phản ứng nhất thời khi thay đổi tư thế; đúng hơn, những phản
ứng này có thể tồn tại trong 40 phút sau khi một người chuyển từ ngồi hoặc nằm sang
đứng (Hennig và cộng sự, 2000). Tóm lại, nghiên cứu trước đây cho thấy các tư thế đứng
(so với tư thế ngồi) gây ra căng thẳng về thể chất lớn hơn cho cơ thể, được phản ánh bằng
sự kích hoạt cơ bắp nhiều hơn, cùng với việc tăng nhịp tim và mức cortisol.
2.1.3 Căng thẳng về thể chất và sự cảm nhận hương vị
Nghiên cứu trước đây với các đối tượng động vật cho thấy căng thẳng về thể chất
làm giảm độ nhạy cảm giác quan. Ví dụ, những con chuột tiếp xúc với căng thẳng về thể
chất do bị sốc hoặc bơi trong nước lạnh sẽ ít phản ứng hơn với nhiệt độ cao, những cú
giật đuôi và véo vào chân (Hayes và cộng sự, 1978); đã giảm các phản ứng giật mình về
thính giác và thị giác; và phản ứng chậm hơn với nhiệt hướng vào đuôi so với những con
chuột không tiếp xúc với các hoạt động như vậy (Leitner, 1986, 1989). Những phát hiện
này được cho là do giảm độ nhạy cảm giác quan sau căng thẳng về thể chất (Leitner,
1986) và chúng nhất quán với một phát hiện rằng căng thẳng về thể chất làm giảm cơn
đau (Bodnar, 1986; Butler & Finn, 2009), hiện tượng được gọi là “giảm đau do căng
thẳng gây ra”.
Một số nghiên cứu gần đây cũng chỉ ra rằng căng thẳng về thể chất làm giảm độ
nhạy cảm giác quan. Ví dụ, Porcelli và cộng sự (2012) gây ra căng thẳng về thể chất bằng
cách cho người tham gia nhúng tay vào nước lạnh và sau đó kiểm tra phản ứng thần kinh
của họ (thông qua fMRI) để thưởng và phạt. Họ phát hiện ra rằng những người bị căng
thẳng về thể chất không phân biệt giữa phần thưởng và hình phạt nhưng sự khác biệt
trong việc kích hoạt não giữa phần thưởng và hình phạt vẫn tồn tại giữa những người
trong nhóm ngược lại al'Absi và cộng sự (2012). Cũng như gây ra căng thẳng về thể chất
bằng cách cho mỗi người tham gia ngâm tay vào nước lạnh và cho thấy rằng các cá nhân
đánh giá vị ngọt, chua và mặn là ít nồng hơn vào những ngày họ bị căng thẳng về thể chất
so với những ngày họ không bị căng thẳng.

10

Các nghiên cứu khác với đối tượng là con người không trực tiếp điều khiển căng
thẳng về thể chất nhưng đã kiểm tra xem việc sử dụng hormone gây căng thẳng cortisol
ảnh hưởng đến độ nhạy cảm giác như thế nào. Phù hợp với kết quả của các nghiên cứu đã
trực tiếp điều khiển căng thẳng về thể chất, kết quả của các nghiên cứu về hormone cho
thấy những người được sử dụng cortisol ít nhạy cảm hơn với các kích thích thính giác
(Beckwith và cộng sự, 1983), cho thấy phản xạ giật mình giảm đi (Buchanan và cộng sự,
2001), có thời gian phản ứng lâu hơn (Montoya và cộng sự, 2014), và thể hiện phản ứng
giảm với các tia sáng (Kopell và cộng sự, 1970). Sự giảm độ nhạy cảm giác quan có thể
xảy ra do hormone gây căng thẳng làm chậm quá trình dẫn truyền thần kinh (Beckwith và
cộng sự, 1983). Tóm lại, nghiên cứu trước đây trên người và động vật đã chứng minh một
cách nhất quán rằng căng thẳng về thể chất làm giảm độ nhạy cảm giác quan.
Câu hỏi chính được giải quyết trong nghiên cứu hiện tại là: Căng thẳng về thể
chất, bắt nguồn từ tư thế đứng (so với tư thế ngồi), ảnh hưởng đến cảm nhận hương vị
thức ăn như thế nào? Như đã thảo luận trước đó, đứng (so với ngồi) dẫn đến gia tăng
căng thẳng về thể chất; hơn nữa, căng thẳng về thể chất làm giảm độ nhạy cảm giác quan.
Do đó, chúng tơi dự đốn rằng tư thế đứng (so với tư thế ngồi) sẽ dẫn đến cảm nhận
hương vị kém thuận lợi hơn. Vì người tiêu dùng có xu hướng thích những thực phẩm có
hương vị dễ chịu và tránh những thực phẩm có hương vị khó chịu (Verbeke, 2006), nên
chúng tôi chủ yếu tập trung vào việc đánh giá những thực phẩm có hương vị dễ chịu.
Nghĩa là, chúng tơi dự đốn rằng người tiêu dùng sẽ đánh giá thực phẩm có hương vị
kém ngon hơn khi họ ăn trong khi vẫn duy trì tư thế đứng (so với ngồi) và tác động này
chủ yếu là do căng thẳng về thể chất liên quan đến tư thế đứng.
2.2 Giả thuyết nghiên cứu
H1: Tiêu thụ một loại thực phẩm có hương vị dễ chịu trong khi vẫn duy trì tư thế
đứng (so với tư thế ngồi) dẫn đến cảm nhận hương vị kém hơn.
H2: Tiêu thụ một loại thực phẩm có hương vị dễ chịu trong khi vẫn duy trì tư thế
đứng (so với tư thế ngồi) dẫn đến cảm nhận hương vị kém thuận lợi hơn, với sự căng
thẳng về thể chất làm trung gian cho tác động này.
H3: Sự tác động lên cảm nhận hương vị của việc tiêu thụ một loại thực phẩm có
hương vị dễ chịu trong khi duy trì tư thế đứng (so với ngồi) bị suy giảm do căng thẳng

thể chất thứ cấp. Nói cách khác, căng thẳng thể chất thứ cấp làm giảm cảm nhận hương vị
trong tư thế ngồi.
H4: Sự tác động lên cảm nhận hương vị của việc tiêu thụ một loại thực phẩm có
hương vị dễ chịu trong khi duy trì tư thế đứng (so với ngồi) bị giảm đi do sự thư giãn về
11


thể chất được tạo ra. Sự thư giãn về thể chất được tạo ra làm tăng cảm nhận hương vị
trong tư thế đứng.
H5: Đối với những thực phẩm có hương vị dễ chịu, việc tiêu thụ thực phẩm trong
khi duy trì tư thế đứng (so với tư thế ngồi) dẫn đến cảm nhận hương vị kém hơn. Đối với
những thực phẩm có hương vị khó chịu, việc tiêu thụ thực phẩm trong khi duy trì tư thế
đứng (so với tư thế ngồi) sẽ dẫn đến cảm nhận hương vị tương đối thuận lợi hơn.

PHẦN 3 CÁC NGHIÊN CỨU
3.1 Nghiên cứu 1: Tác động đa phương thức của cảm giác tiền đình lên vị giác
3.1.1 Mục tiêu
Nghiên cứu 1 sẽ thử nghiệm giả thuyết 1 và xem xét tác động đa phương thức của
cảm giác tiền đình liên quan đến tư thế đối với cảm nhận hương vị.
Như đã đề cập trước đó, tư thế có liên quan đến cảm giác tiền đình - hệ thống cảm
giác của con người chịu trách nhiệm về sự cân bằng, tư thế và định hướng không gian
(Angelaki & Cullen, 2008; Fitzpatrick & McCloskey, 1994). Về bản chất, nghiên cứu này
xem xét hiệu ứng đa phương thức — nghĩa là các cảm giác liên quan đến một hệ thống
giác quan ảnh hưởng như thế nào đến cảm giác và nhận thức liên quan đến một hệ thống
giác quan khác (Biswas & Szocs, 2019). Cụ thể, chúng tôi kiểm tra tác động đa phương
thức của tư thế đối với việc đánh giá vị giác sẽ như thế nào.
3.1.2 Phương pháp
Nghiên cứu sử dụng thử nghiệm giữa các đối tượng với hai điều kiện (tư thế: ngồi
và đứng). Cụ thể, nghiên cứu được tiến hành như sau:
Những người tham gia đã đến phịng thí nghiệm để tham gia vào một nghiên cứu

về đánh giá sản phẩm. Mỗi phiên đánh giá có tối đa 20 người tham gia và điều kiện thử
nghiệm được chỉ định ngẫu nhiên theo mỗi phiên. Khi bước vào phịng thí nghiệm, những
người tham gia được chỉ định vào một khu vực được đánh số có chứa máy tính bảng và
bánh chip pita.
Có 2 điều kiện: ngồi và đứng. Đối với điều kiện ngồi, khu vực đó sẽ được cung
cấp ghế ngồi. Đối với điều kiện đứng, sẽ khơng có ghế ngồi. Những người tham gia được
yêu cầu nếm thử bánh chip pita và sau đó đánh giá hương vị (1 = khơng ổn lắm, 7 = rất
bắt miệng) và độ ngon (1 = không ngon chút nào, 7 = rất ngon) của bánh chip pita
(Biswas và cộng sự, 2014b; Elder & Krishna, 2010) theo thang điểm.
12


Trong số 358 người tham gia, có 15 người đốn đúng mục đích của nghiên cứu
nên loại bỏ. Dữ liệu từ những người tham gia này đã được sàng lọc, để lại cỡ mẫu là 343
(45,2% nữ; Mage=21,66; nđứng= 175, nngồi= 168).
3.1.3 Kết quả
Các đánh giá đã được tính trung bình để tạo ra chỉ số cảm nhận hương vị (r = .90,
p < .01). Phù hợp với giả thuyết 1, những người tham gia nghiên cứu mẫu thử trong tư
thế đứng (so với ngồi) đã đánh giá hương vị của bánh pita kém hấp dẫn hơn (M đứng= 4.11
so với Mngồi = 4.53; F(1, 341) = 5.19, p = .023, η2 = .02). Giá trị trung bình của cảm nhận
về hương vị lớn hơn đáng kể so với điểm giữa của thang đo là 4, cho thấy bánh pita có
hương vị dễ chịu (M = 4.32; t (342) = 3.47, p < .01).
3.1.4 Thảo luận
Kết quả nghiên cứu 1 cho thấy cảm giác tiền đình liên quan đến tư thế ảnh hưởng
đến cảm nhận hương vị, theo đó, cùng một loại thực phẩm được coi là ngon hơn khi ăn ở
tư thế ngồi (so với tư thế đứng).
3.2 Nghiên cứu 2: Dữ liệu về quy trình cơ bản
3.2.1 Mục tiêu
Nghiên cứu 2 đã kiểm tra tác động trung gian của căng thẳng thể chất (giả thuyết
2). Ngoài ra, chúng tơi cũng xem xét hai giải thích thay thế: (a) mối liên hệ tiêu cực với

việc đứng và ăn, và (b) các người tham gia trong trạng thái đứng chú ý nhiều hơn đến
cảm giác cơ thể. Vì những người tham gia ở tư thế đứng có thể liên tưởng việc đứng và
ăn với hạn chế thời gian, ăn trong khi di chuyển hoặc phải vội vã, có thể những liên kết
tiêu cực này đang làm giảm sự đánh giá về vị ngon khi người ta thử mẫu trong tư thế
đứng. Để giải quyết cách giải thích thay thế này, nghiên cứu 2 đã đo lường thời gian mà
người tham gia dành cho việc thử mẫu vì cũng có thể là những người tham gia khi ở
trong trạng thái đứng chú ý nhiều hơn đến cảm giác cơ thể mà họ trải qua và do đó ít chú
ý hơn đến việc thử mẫu, dẫn đến trải nghiệm vị giác bị giảm sút.
3.2.2 Phương pháp
Nghiên cứu 2 thực hiện hai điều kiện (tư thế: ngồi và đứng). Mỗi phiên nghiên cứu
có tối đa 15 người tham gia. Trong phịng thí nghiệm, những người tham gia được yêu
cầu đến một trong 15 khu vực xung quanh một bàn hội nghị. Mỗi khu vực chứa một máy
tính bảng và một mẫu bánh hạnh nhân cỡ nhỏ. Trong các phiên ngồi, mỗi khu vực có một
chiếc ghế mềm với tựa lưng. Trong các phiên đứng, khơng có ghế nào xung quanh bàn.
13


Do đó, tư thế được thay đổi qua các phiên thí nghiệm thơng qua việc có ghế hoặc khơng
có ghế. Vì người tham gia chưa từng đến phịng thí nghiệm này, khó có thể đốn mục
đích của nghiên cứu.
Nhiệm vụ đầu tiên liên quan đến việc đánh giá một chiếc bánh hạnh nhân. Bảng
khảo sát yêu cầu người tham gia ăn mẫu bánh hạnh nhân được cung cấp và sau đó nhấp
vào máy tính bảng để chuyển đến trang tiếp theo. Để đo thời gian mà người tham gia
dành để ăn bánh hạnh nhân, chúng tôi ghi lại khoảng thời gian giữa lúc họ được yêu cầu
ăn thử mẫu bánh cho đến khi lúc họ nhấp để chuyển đến trang tiếp theo. Sau khi thử mẫu,
chúng tôi đo lường vị ngon được cảm nhận bằng cách yêu cầu người tham gia đánh giá
hương vị (1 = rất tệ, 7 = rất tốt) và độ ngon (1 = khơng ngon tí nào, 7 = rất ngon) của
bánh hạnh nhân (Biswas và cộng sự, 2014b; Elder & Krishna, 2010).
Sau đó, người tham gia hồn thành một nhiệm vụ thứ hai, được thơng báo là
không liên quan, yêu cầu họ chú ý đến những cảm giác họ đang trải qua trong cơ thể và

sau đó trả lời câu hỏi về những cảm giác đó. Người tham gia đánh giá mức độ khó chịu
về mặt thể chất mà họ đang trải qua ở (a) chân, (b) bàn chân và (c) lưng (1 = không có
cảm giác gì, 7 = rất khó chịu) cho cả ba mục. Những đo lường này, được coi là phương
pháp đo lường chính, phù hợp với nghiên cứu trước đây về việc xác định rõ căng thẳng tư
thế dựa trên sự khó chịu về thể chất (Chung và cộng sự, 2003; Genaidy, Barkawi, &
Christensen, 1995). Cần lưu ý rằng cảm nhận khó chịu về thể chất đã được chứng minh
có mối tương quan với các sự đo lường khách quan về căng thẳng thể chất, chẳng hạn
như thời gian nắm giữ tối đa và lực nén (Kee & Lee, 2012). Cuối cùng, người tham gia
được yêu cầu chỉ ra họ đã chú ý bao nhiêu đến những cảm giác mà họ trải qua trong cơ
thể khi họ đang thử mẫu bánh hạnh nhân (1 = chú ý rất ít, 7 = chú ý rất nhiều).
Các sinh viên đại học Hoa Kỳ tham gia vào nghiên cứu này để nhận tín chỉ cho
học phần. Bốn người tham gia cho biết họ ghét bánh hạnh nhân và/hoặc không nếm thử
mẫu bánh hạnh nhân. Dữ liệu từ bốn người tham gia này đã bị loại bỏ, để lại một mẫu
cuối cùng gồm 111 người (52,3% là nữ; Mage (Tuổi trung bình) = 22,75; nđứng (số lượng
người tham gia đứng) = 52, nngồi(số lượng người tham gia ngồi) = 59).
3.2.3 Kết quả
Hiệu ứng chính. Hai thước đo sự cảm nhận hương vị được tính trung bình để tạo
ra một chỉ số (r = 0,92, p < 0,01). Để hỗ trợ cho giả thuyết 1, ANOVA một chiều tiết lộ
rằng những người tham gia cảm nhận bánh hạnh nhân có vị ít ngon hơn khi họ nếm thử
nó ở tư thế đứng (so với ngồi) (M đứng = 4,85 so với Mngồi = 5,36; F(1, 109) = 3,96, p =
0,049, = 0,04).
14


Xử lý dữ liệu. Ba thước đo mức độ khó chịu về thể chất được tính trung bình để
tạo ra một chỉ số (alpha = 0,83). ANOVA một chiều tiết lộ rằng những người tham gia
cảm thấy khó chịu về thể chất hơn khi họ duy trì tư thế đứng (M đứng = 2,26 so với Mngồi =
1,62; F(1,109) = 8,12, p < 0,01, = ,07). Mặc dù cảm giác khó chịu về thể chất nằm dưới
điểm giữa của thang đo đối với cả hai điều kiện thí nghiệm, nhưng nó tương đối cao hơn
ở điều kiện đứng. Chúng tơi đã kiểm tra tác động trung gian bằng cách sử dụng mơ hình

PROCESS 4 của Preacher và Hayes với 5.000 mẫu đã được khởi động (Preacher &
Hayes, 2008). Có một tác động gián tiếp, với tác động được trung gian bởi sự khó chịu về
thể chất (ß = –.1319, SE = .0772, CI95: –.3274, –.0135) vì khoảng tin cậy khơng bao gồm
số 0 (loại trừ 0). Do đó, những kết quả này ủng hộ giả thuyết 2.
Như vậy ở đây có thể loại trừ những giải thích thay thế: Khơng có sự khác biệt về
lượng thời gian người tham gia dành để lấy mẫu (Mđứng = 8,49 giây so với Mngồi = 8,79
giây; F(1, 109) = .11, p = .75, = .001) hoặc sự chú ý đến cảm giác cơ thể dựa trên về tư
thế (Mđứng = 4,67 so với Mngồi = 4,59; F(1, 109) = .07, p = .79, = .001).
3.2.4 Thảo luận
Kết quả của nghiên cứu 2 cho thấy, phù hợp với giả thuyết 2, căng thẳng về thể
chất làm trung gian trong việc tác động của tư thế lên cảm nhận hương vị. Ngoài ra, kết
quả cho thấy rằng sự chú ý nhiều hơn đến cảm giác cơ thể và mối liên hệ giữa việc đứng
và ăn khi đang di chuyển khơng phải là q trình quan trọng ảnh hưởng đến hiệu ứng này.
Tiếp theo, nghiên cứu 3 cung cấp bằng chứng bổ sung về vai trò của căng thẳng về thể
chất trong việc thúc đẩy tác động của tư thế lên vị giác, đồng thời đề cập đến những giải
thích khác liên quan đến căng thẳng tâm lý và đặc tính dễ chịu của thực phẩm.
3.3 Nghiên cứu 3: Điều chỉnh tác động của sự căng thẳng do thể chất và tâm lý gây
ra
3.3.1 Mục tiêu
3.3.1.1 Mục tiêu thứ nhất
Nghiên cứu 3 giúp chúng ta hiểu thêm về quá trình ẩn sau bằng cách xem xét tác
động điều chỉnh của căng thẳng thể chất được gây ra thông qua một nhiệm vụ phụ. Theo
chúng tôi nhận định và như đã nêu trong nghiên cứu 2, là tác động của tư thế lên vị giác
được thúc đẩy bởi căng thẳng thể chất, thì việc tạo ra căng thẳng thể chất thơng qua một
nhiệm vụ phụ (ví dụ, yêu cầu người tham gia cầm túi mua sắm nặng) sẽ làm giảm tác
động của tư thế. Sự giảm tác động này dẫn đến sự giảm cảm nhận hương vị khi người
tham gia đang ngồi và đang có căng thẳng thể chất. Hơn nữa, cảm nhận hương vị của
15

những người đang ngồi và bị căng thẳng thể chất nên tương đương sự căng thẳng của
những người đang đứng mà khơng có thêm căng thẳng nào.
3.3.1.2 Mục tiêu thứ hai
Mục tiêu thứ hai là xem xét vai trò của căng thẳng tâm lý như một yếu tố cơ bản
có thể thay thế. Tư thế đứng có thể gây căng thẳng về mặt tâm lý hơn tư thế ngồi.
Điều này là do các công việc gây căng thẳng về mặt thể chất (ví dụ: cầm một túi
mua sắm nặng) cũng có thể dẫn đến căng thẳng tâm lý, và căng thẳng tâm lý (được gây ra
thông qua một nhiệm vụ kích hoạt tâm lý) có thể dẫn đến phản ứng căng thẳng về mặt
sinh lý (Zhang & Li, 2012). Cần lưu ý rằng trong khi Zhang và Li (2012) phát hiện ra
căng thẳng về thể chất và tâm lý có tác động qua lại lẫn nhau, các nghiên cứu khác cho
thấy căng thẳng về thể chất và tâm lý có những tác động riêng biệt đến hành vi (Pijlman
và cộng sự, 2003; Pijlman & van Ree, 2002; Pijlman, Wolterink, & van Ree, 2002, 2003).
Ví dụ, những con chuột bị căng thẳng về thể chất (so với những con chuột bị căng thẳng
về mặt tâm lý hoặc không bị căng thẳng) thường ít hoạt động di chuyển và khám phá,
trong khi những con chuột bị căng thẳng về mặt tâm lý lại tham gia vào hoạt động vận
động nhiều hơn những con chuột không bị căng thẳng (Pijlman và cộng sự, 2002;
Pijlman và cộng sự, 2003; Pijlman & van Ree, 2002).
Ngoài ra, nghiên cứu khoa học về thần kinh cho thấy các vùng khác nhau của não
được kích hoạt bởi các tác nhân gây căng thẳng về thể chất và tâm lý (Dayas và cộng sự,
2001). Do sự thiếu nhất quán trong nghiên cứu trước đây, chúng tôi không đưa ra dự đốn
chính thức về việc căng thẳng tâm lý sẽ ảnh hưởng đến cảm nhận hương vị như thế nào.
3.3.2 Phương pháp
3.3.2.1 Thử nghiệm hương vị:
Chúng tôi đã tiến hành một thử nghiệm để đảm bảo rằng món tráng miệng trái cây
được sử dụng trong nghiên cứu 3 không bị coi là có hương vị khó chịu và đảm bảo rằng
những người tham gia khơng cảm thấy nó là một món ăn hấp dẫn hoặc thoải mái. Ba
mươi chín sinh viên đại học (Mage = 22,2 tuổi; 51,3% nữ) đã tham gia cuộc thử nghiê m.
–
Cuộc thử nghiệm diễn ra trong một phòng học và tất cả những người tham gia đều ngồi.
Những người tham gia được cho biết rằng chúng tơi quan tâm đến đánh giá của họ về

món tráng miệng trái cây chỉ chứa trái cây sấy khô.
Những người tham gia được cung cấp một món trái cây và phiếu khảo sát trên
giấy. Họ được yêu cầu ăn món tráng miệng trái cây và đánh giá hương vị (1 = rất tệ, 7 =
rất ngon) và độ ngon (1 = Hồn tồn khơng ngon, 7 = rất ngon) (Biswas và cộng sự,
16


2014b; Elder & Krishna, 2010). Các phản hồi đối với hai mục vị này được tính trung bình
(r = 0,93, p < 0,01). Hương vị cảm nhận không thấp hơn điểm giữa của thang đo 4 (M =
4,09; t(38) = 0,35, p = 0,73) và do đó khơng gây khó chịu.
Ngoài ra, những người tham gia được yêu cầu đánh giá mức độ u thích của món
ăn và mức độ họ coi đây là một món ăn dễ chịu (1 = không hề, 7 = rất nhiều) đối với cả
hai nội dung. Xếp hạng mức độ hấp dẫn trung bình (M = 2,79; t(38) = 5,70, p < 0,01) và
xếp hạng mức độ dễ chịu trung bình (M = 3,0; t(38) = 3,51, p < 0,01) thấp hơn đáng kể so
với điểm giữa của thang đo 4, chỉ ra rằng đồ ăn nhẹ trái cây khơng được coi là món ăn
hấp dẫn hoặc dễ chịu.
3.3.2.2 Thí nghiệm nghiên cứu:
Nghiên cứu 3 được thiết kế giữa các nhóm 2 tư thế (tư thế: ngồi so với đứng) x 3
gây căng thẳng (gây căng thẳng: thể chất so với tâm lý so với điều kiện kiểm sốt khi
khơng có thêm căng thẳng) giữa các đối tượng.
Mỗi buổi thí nghiệm có tối đa 15 người tham gia và điều kiện thử nghiệm cho
từng phiên được xác định ngẫu nhiên. Những người tham gia được chỉ định một số khi họ
bước vào phịng thí nghiệm. Con số tương ứng với một khu vực xung quanh bên ngồi
phịng thí nghiệm. Trong điều kiện ngồi, một chiếc ghế khơng đệm có tựa lưng được đặt
ở mỗi vị trí được đánh số và những người tham gia được hướng dẫn đi đến số được chỉ
định và ngồi trên ghế, quay mặt vào tường. Trong điều kiện đứng, trạm khơng có ghế và
người tham gia được hướng dẫn đứng quay mặt vào tường.
Chúng tôi tạo ra căng thẳng về thể chất bằng cách để những người tham gia giữ
thêm trọng lượng. Những người tham gia trong tình trạng căng thẳng về thể chất được
cho biết rằng vì người tiêu dùng thường mang theo túi mua sắm khi thử món ăn tại cửa

hàng tạp hóa nên họ sẽ được yêu cầu cầm túi mua sắm trong khi hoàn thành nhiệm vụ lấy
mẫu. Một túi mua hàng tái sử dụng có thể chứa một gallon nước chưa mở nặng 8,3 pound
được đặt ở mỗi trạm trong phịng thí nghiệm. Những người tham gia được hướng dẫn lấy
túi và giữ nó bằng cách đặt cánh tay của họ qua dây đeo. Sau khi nhấc túi, người tham gia
thực hiện nhiệm vụ lấy mẫu và hồn thành khảo sát trên máy tính bảng. Những người
tham gia được hướng dẫn đặt túi xuống sau khi hồn thành phần đo chính của nghiên
cứu.
Chúng tơi tạo ra căng thẳng tâm lý thông qua một nhiệm vụ kích hoạt tâm lý. Cụ
thể, những người tham gia trong điều kiện căng thẳng tâm lý được yêu cầu nghĩ về lần họ
phải mang một vật nặng và bị căng thẳng vì nó. Sau đó, họ được u cầu viết về sự kiện
mà họ nghĩ tới. Sau khi viết về sự kiện, người tham gia đã hoàn thành nhiệm vụ lấy mẫu.
17


Chúng tôi sử dụng những thao tác gây căng thẳng về thể chất và tâm lý như các
thao tác tương tự đã được sử dụng trong nghiên cứu trước đó (Zhang & Li, 2012) và
chúng tôi muốn các nhiệm vụ về thể chất và tâm lý giống nhau nhất có thể. Trong điều
kiện kiểm sốt, người tham gia chỉ hồn thành nhiệm vụ lấy mẫu mà không thực hiện bất
kỳ hoạt động gây căng thẳng nào thêm.
232 sinh viên (Mage = 21,8 tuổi; 50,4% nữ) từ một trường đại học tham gia vào
nghiên cứu này để đổi lấy tín chỉ khóa học. Một người tham gia bày tỏ vấn đề khi sử
dụng máy tính bảng và khơng thể ghi lại câu trả lời một cách chính xác; người tham gia
này đã bị loại khỏi nghiên cứu, để lại mẫu cuối cùng gồm 231 (n ngồi-căng thẳng thể chất = 36, nđứngcăng thẳng thể chất = 37, n ngồi-căng thẳng tâm lý = 34, n ngồi-căng thẳng tâm lý = 45, nngồi-kiểm soát = 34, nđứng-kiểm soát =
45). Nhiệm vụ lấy mẫu liên quan đến việc ăn và đánh giá món tráng miệng trái cây tốt
cho sức khỏe mà chúng tôi đã sử dụng trước đó. Những người tham gia được hướng dẫn
nếm thử món tráng miệng trái cây và sau đó đánh giá hương vị, sử dụng hai món giống
như được sử dụng trong nghiên cứu 1 (r = 0,88; p < 0,01).
3.3.3 Kết quả
Có tác động tương tác 2 (tư thế) x 3 (căng thẳng gây ra) đáng kể lên cảm giác vị
giác (F(2,225) = 2,45, p = 0,09, = 0,02). Ngồi ra cịn có tác động chính đáng kể của tư

thế, theo đó người tiêu dùng ở tư thế đứng (so với tư thế ngồi) đánh giá món ăn nhẹ trái
cây có hương vị kém hấp dẫn hơn (Mngồi = 4,0 so với Mđứng = 3,59; F(1, 225) = 3,54, p =
0,06, = 0,02). Chúng tôi cũng kiểm tra sự tương tác 2 (tư thế) x 2 (căng thẳng về thể chất
và kiểm soát). Việc xem xét sự tương tác hai chiều này có ý nghĩa khi chúng ta tập trung
vào vai trò của căng thẳng về thể chất. Đối với thiết kế 2 x 2, có tác động tương tác đáng
kể giữa tư thế và căng thẳng đối với cảm nhận hương vị (F(1,148) = 5,32, p = 0,02, =
0,04). Đối với thiết kế này, cả tác động tổng thể của tư thế (F(1, 148) = 2,08, p = 0,15, =
0,01) cũng như tác động tổng thể của căng thẳng đều không đáng kể (F(1, 148) = 0,34, p
= 0,56, = 0,002).
Các thử nghiệm tiếp theo cho thấy, phù hợp với giả thuyết 1 và kết quả của các
nghiên cứu trước đây của chúng tôi, trong điều kiện kiểm sốt (khơng có thêm căng
thẳng), những người tham gia đánh giá món trái cây có hương vị kém hấp dẫn hơn khi họ
lấy mẫu ở trạng thái đứng (so với tư thế ngồi (M đứng-kiểm soát = 3,40 so với Mngồi-kiểm soát =
4,32; F(1, 225) = 6,59, p = 0,01, = 0,03). Hiệu ứng này bị suy giảm khi gây ra căng thẳng
về thể chất. Nghĩa là, khi những người tham gia cầm một vật nặng trong khi lấy mẫu,
khơng có sự khác biệt trong cảm nhận hương vị dựa trên tư thế (M ngồi–căng thẳng thể chất = 3,61
so với Mđứng–căng thẳng thể chất = 3,82; F(1, 225) = 0,33, p = .57). Cần lưu ý rằng khi trọng lượng
cơ thể được thêm vào, cảm nhận hương vị của những người ở tư thế ngồi giảm đi và thấp
18


hơn so với đánh giá về vị giác của những người lấy mẫu ở tư thế ngồi trong điều kiện
“không kiểm soát cân nặng bổ sung” (M ngồi–căng thẳng về thể chất). = 3,61 so với Mngồi-kiểm soát =
4,32; F(1, 225) = 3,54, p = 0,06) nhưng không khác biệt đáng kể so với đánh giá về sở
thích của các cá nhân trong điều kiện “kiểm soát đứng” (M ngồi–căng thẳng về thể chất = 3,61 so với
Mđứng-kiểm soát = 3,40, F (1, 225) = 0,36, p = 0,55). Ngoài ra, điều kiện “căng thẳng vật lý
đứng” không khác với điều kiện “kiểm soát đứng” (M đứng–căng thẳng thể chất = 3,82 so với Mđứngkiểm soát = 3,40; F (1, 225) = 1,46, p = 0,23). Những kết quả này ủng hộ giả thuyết 3.

Hình 1. Tác dụng điều tiết của thể chất gây ra so với tâm lý, so với khơng có căng
thẳng.

Mơ hình kết quả sẽ khác trong trường hợp gây ra căng thẳng tâm lý. Cảm nhận về
hương vị trong tình trạng “căng thẳng tâm lý ngồi” khơng khác biệt đáng kể so với cảm
giác trong tình trạng “kiểm soát việc ngồi” (M ngồi–căng thẳng tâm lý = 4,07 so với Mngồi-kiểm soát =
4,32; F(1, 225) = 0,42, p = 0,52) nhưng thuận lợi hơn một chút so với điều kiện “đứng
kiểm soát” (Mngồi–căng thẳng tâm lý = 4,07 so với Mđứng-kiểm soát = 3,40; F(1, 225) = 3,50, p = 0,06).
Khi những người tham gia bị căng thẳng tâm lý, khơng có sự khác biệt về khẩu vị dựa
trên tư thế (Mngồi = 4,07 so với Mđứng = 3,60; F(1.225) = 1,73, p = 0,19). Ngoài ra, mặc dù
giá trị trung bình của tình trạng “căng thẳng về thể chất khi ngồi” thấp hơn theo hướng so
19


với tình trạng “căng thẳng tâm lý khi ngồi”, nhưng nó khơng có ý nghĩa thống kê (F(1,
225) = 1,49, p = 0,22).
3.3.4 Thảo luận
Kết quả của nghiên cứu 3 cung cấp thêm bằng chứng cho lý thuyết của chúng tôi
về tác động của tư thế đối với vị giác do căng thẳng về thể chất liên quan đến việc đứng,
dẫn đến cảm nhận hương vị kém thuận lợi hơn. Cụ thể, nghiên cứu này cho thấy việc gây
ra căng thẳng về thể chất bằng cách yêu cầu người tham gia cầm một túi mua sắm nặng
sẽ làm giảm đánh giá về khẩu vị của những người ngồi so với những người đứng. Những
phát hiện này một lần nữa nêu bật cơ chế cơ bản liên quan đến căng thẳng về thể chất gây
ra tác động của tư thế lên cảm nhận hương vị. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng căng thẳng về
thể chất bổ sung không làm giảm thêm cảm nhận hương vị ở những người đang đứng.
Một lý do có thể cho điều này liên quan đến việc điều khiển căng thẳng về thể chất. Cụ
thể, việc cầm một túi mua hàng nặng trong khi lấy mẫu có thể làm cho căng thẳng về thể
chất mà những người tham gia đang gặp phải trở nên nổi bật. Nghiên cứu trước đây thấy
rằng việc làm nổi bật một tín hiệu cảm giác khơng liên quan có thể làm giảm ảnh hưởng
của tín hiệu đó đến các phán đốn (Biswas và cộng sự, 2014b). Vì vậy, có thể mức độ
căng thẳng về thể chất tăng thêm đã làm giảm thêm khả năng cảm nhận hương vị ở người
ngồi.
Điều thú vị là, căng thẳng tâm lý dẫn đến một kiểu tác động khác với việc gây ra

căng thẳng về thể chất. Kết quả cho thấy căng thẳng tâm lý không phải là quá trình cơ
bản chi phối các tác động mà chúng tơi quan sát được. Nói cách khác, mơ hình kết quả
này hỗ trợ lý thuyết của chúng tôi rằng tác động của tư thế đối với việc đánh giá vị giác
được thúc đẩy bởi căng thẳng về thể chất, chứ không phải căng thẳng tâm lý liên quan
đến tư thế đứng.
3.4 Nghiên cứu 4: Điều chỉnh tác dụng khi tạo ra sự thư giãn
3.4.1 Mục tiêu
Nghiên cứu 3 đã nghiên cứu những tác dụng điều chỉnh của căng thẳng thể chất
gây ra. Nghiên cứu 4 xem xét mặt khác của quá trình này và nghiên cứu những tác động
điều chỉnh của việc tạo ra sự thư giãn. Chúng tôi đưa ra giả thuyết rằng tư thế đứng (so
với tư thế ngồi) sẽ làm giảm khả năng đánh giá các hương vị do căng thẳng ở tư thế đó
gây ra. Nếu lý thuyết của chúng tơi đúng, thì việc tạo ra sự thư giãn về thể chất sẽ làm
giảm những tác động này vì sự thư giãn được tạo ra sẽ vơ hiệu hóa căng thẳng do tư thế
gây ra. Xét về phương hướng của các phương tiện tế bào, trong trường hợp khơng có bất
20


kỳ sự thư giãn nào được tạo ra, các tư thế đứng (so với ngồi) sẽ dẫn đến cảm nhận hương
vị kém thuận lợi hơn; khi sự thư giãn về thể chất được tạo ra, cảm nhận hương vị đối với
cả điều kiện ngồi và đứng phải ở cùng mức với điều kiện “đứng thư giãn”.
3.4.2 Phương pháp
Nghiên cứu 4 là một thử nghiệm 2 (tư thế: ngồi so với đứng) x 2 (gây ra sự thư
giãn về thể chất: có so với khơng) giữa các đối tượng.
Những người tham gia bước vào phịng thí nghiệm và được chỉ định một khu vực
tương ứng xung quanh phịng thí nghiệm, khu vực này sẽ ngẫu nhiên có ghế hoặc khơng
có ghế. Những người tham gia được thông báo rằng họ sẽ hoàn thành một số nhiệm vụ.
Nhiệm vụ đầu tiên liên quan đến việc đánh giá một loại đồ uống. Tất cả những
người tham gia đều được tặng một cốc trắng chứa 1,5 ounce đồ uống thể thao có hương
vị. Để tạo ra sự thư giãn về thể chất, chúng tôi đã sử dụng hiệu ứng giả dược (Irmak,
Block, & Fitzsimons, 2005; Shiv, Carmon, & Ariely, 2005). Những người tham gia vào

các điều kiện “xuất hiện việc tạo ra sự thư giãn về thể chất” (tức là hiệu ứng giả dược)
được cho biết rằng loại đồ uống mới này đã được chứng minh lâm sàng có tác dụng tạo ra
sự thư giãn về thể chất.
Trong điều kiện kiểm soát, những người tham gia chỉ được thông báo đồ uống là
một sản phẩm mới. Những người tham gia được hướng dẫn nếm thử đồ uống và cho biết
khả năng họ sẽ mua nó (1 = rất khó xảy ra, 7 = rất có khả năng) (Andrade, 2005). Khi
kiểm tra lại, những người tham gia được hỏi: “Dựa trên thông tin được cung cấp trước
đó, đồ uống này đã được chứng minh lâm sàng có tác dụng gì?” Họ có thể chọn một
trong bốn câu trả lời: “giảm tình trạng mất nước”, “giúp cơ thể thư giãn”, “Tôi không
được cung cấp bất kỳ thông tin cụ thể nào” và “Tôi không thể nhớ”.
Sau đó, những người tham gia hồn thành nhiệm vụ trọng tâm, bao gồm lấy mẫu
và đánh giá hương vị của bánh quy gừng (1 = rất tệ, 7 = rất ngon). Để đổi lấy tín chỉ khóa
học, 224 sinh viên đại học đã tham gia vào nghiên cứu này. Năm học sinh không nếm thử
bánh quy và đồ uống. Dữ liệu từ những người tham gia này đã bị loại khỏi phân tích, để
lại mẫu cuối cùng là 219 (49,3% nữ; Độ tuổi trung bình = 20,79; n bị điều khiển khi ngồi = 52, nthoải
mái khi ngồi = 54, nbị điều khiển khi đứng = 56, nthoải mái khi đứng = 57).
3.4.3 Kết quả
Sau khi kiểm tra lại, chúng tôi nhận thấy kết quả phù hợp với dự định. Một tỷ lệ lớn hơn
của những người tham gia trong các điều kiện có (so với khơng có) sự thư giãn về thể
chất cho biết rằng đồ uống gây ra sự thư giãn thể chất .
21


Cảm nhận hương vị: ANOVA 2 (tư thế) x 2 (gây ra sự thư giãn về thể chất) đối với
vị giác được cảm nhận cho thấy hiệu ứng tương tác đáng kể (F(1, 215) = 3,97, p = 0,048,
η2 = 0,02). Ngồi ra cịn có tác dụng chính của tư thế, theo đó cảm nhận hương vị kém
hấp dẫn hơn khi người tham gia nếm thử bánh quy khi đứng so với khi ngồi (M đứng = 4,11
so với Mngồi = 4,75; F(1, 215) = 8,64, p = 0,004, = 0,04). Tác dụng chính tổng thể của
việc thư giãn thể chất được tạo ra là không đáng kể (F(1, 215) = 0,56 p = 0,46, η 2 =
0,003). Các thử nghiệm tiếp theo cho thấy rằng trong trường hợp không có sự thư giãn về

thể chất, những người tham gia ở trạng thái đứng (so với ngồi) đánh giá hương vị của
chiếc bánh quy kém hơn (Mđứng = 3,80 so với Mngồi = 4,88; F(1, 215) = 12,00 , p < 0,01, η2
= ,05). Tuy nhiên, khi sự thư giãn về thể chất được tạo ra thông qua hiệu ứng giả dược,
đánh giá vị giác ở những người lấy mẫu trong khi đứng tăng lên, dẫn đến tác động của tư
thế bị giảm đi (Mđứng = 4,40 so với Mngồi = 4,61; F(1, 215) = 0,46, p = 0,50, η2 = 0,002).
Trung bình cho các điều kiện thư giãn thể chất gây ra (4,61 và 4,40) đều tương tự như
điều kiện ngồi mà không thư giãn (4,88; tất cả p's >.10) và cao hơn điều kiện đứng (3,80;
tất cả p's = 0,05 hoặc ít hơn). Những kết quả này ủng hộ giả thuyết 4 và được trình bày
bằng đồ họa trong hình 2.

Hình 2. Tác dụng điều tiết của thư giãn gây ra.
Khơng có sự khác biệt về khả năng mua đồ uống thể thao dựa trên tư thế (F(1,
215) = 0,65, p = 0,42, η2 = 0,003), cảm giác thư giãn (F(1, 215) = 0,08, p = 0,78, η2 =
0,000) hoặc sự tương tác của chúng (F(1, 215) = 0,58, p = 0,45, η2 = 0,003).

22


3.4.4 Thảo luận
Kết quả của nghiên cứu này cho thấy tác động của tư thế đối với cảm nhận hương
vị vẫn tồn tại trong trường hợp khơng có cảm giác thư giãn, và tác động này sẽ bị giảm đi
khi những người thử mẫu tin rằng họ đã thử một loại đồ uống giúp cơ thể thư giãn. Mẫu
kết quả này cung cấp thêm bằng chứng cho lý thuyết được đề xuất của chúng tôi. Tiếp
theo, nghiên cứu 5 cung cấp bằng chứng bổ sung về quá trình bằng cách chỉ ra rằng tác
động của tư thế lên cảm nhận hương vị sẽ ngược lại đối với những thực phẩm có hương
vị khó chịu. Nghiên cứu 5 cũng đề cập đến một cách giải thích khác có thể có liên quan
đến ảnh hưởng tiêu cực.
3.5 Nghiên cứu 5: Tác dụng đảo ngược đối với thực phẩm có vị khó chịu
3.5.1 Mục tiêu
Mục đích của nghiên cứu 5 là chứng minh thêm cho việc giảm độ nhạy cảm do

căng thẳng về thể chất đang là nguyên nhân chính gây ra tác động của tư thế đứng đến
đánh giá vị giác, và đồng thời loại trừ một giải thích khác có liên quan đến tâm trạng tiêu
cực. Cụ thể, có thể cho rằng tâm trạng tiêu cực do tư thế đứng đang được sử dụng như
một nguồn thơng tin (tức là lí thuyết ảnh hưởng thông tin; Greifeneder, Bless, & Pham,
2011; Pham, 1998; Pham và cộng sự, 2001) và dẫn đến việc đánh giá vị giác không thuận
lợi hơn khi người ta thử mẫu trong tư thế đứng (so với tư thế ngồi). Nếu tác động tiêu cực
liên quan đến đứng đang là nguyên nhân chính gây ra tác động của tư thế đến vị giác, thì
cảm nhận hương vị sẽ đều ít thuận lợi khi người ta thử mẫu trong tư thế đứng (so với tư
thế ngồi), bất kể thức ăn mẫu có vị dễ chịu hay khó chịu. Ngược lại, nếu suy luận của
chúng tơi là chính xác và tác động được gây ra bởi sự giảm độ nhạy cảm cảm giác do
căng thẳng về thể chất, thì người tiêu dùng sẽ đánh giá thức ăn có vị dễ chịu trở nên ít
thuận lợi hơn khi họ thử mẫu trong tư thế đứng (so với tư thế ngồi). Tuy nhiên, người tiêu
dùng sẽ đánh giá các loại thực phẩm có hương vị khó chịu tương đối thuận lợi hơn (do
trải nghiệm khó chịu ít mạnh mẽ hơn) khi họ nếm thử ở tư thế đứng (so với ngồi). Do đó,
tác động của tư thế đối với việc đánh giá vị giác được quan sát trong các nghiên cứu 1–4
sẽ đúng đối với những thực phẩm có vị dễ chịu nhưng sẽ ngược lại đối với những thực
phẩm có vị khó chịu.

23


3.5.2 Phương pháp
3.5.2.1 Nghiên cứu phụ
Trước khi tiến hành nghiên cứu chính, chúng tơi cần xác định các phiên bản có
hương vị dễ chịu và khó chịu của cùng một loại thực phẩm để sử dụng làm tác nhân kích
thích trong nghiên cứu chính. Chúng tơi hợp tác với một nhà hàng địa phương để chuẩn
bị hai phiên bản bánh hạnh nhân. Một phiên bản là công thức bánh hạnh nhân cổ điển
được dự đốn là có hương vị dễ chịu. Phiên bản còn lại chứa tất cả các thành phần có
trong cơng thức cổ điển cộng thêm 1/4 cốc muối. Mục đích của việc thêm muối là làm
cho bánh hạnh nhân có hương vị khó chịu. Cần lưu ý rằng nghiên cứu trước đây (Lee,

Frederick, & Ariely, 2006) đã làm thay đổi hương vị của thực phẩm và đồ uống thông qua
việc bổ sung các thành phần và chúng tơi đã làm theo một quy trình tương tự.
Để xác nhận rằng cơng thức cổ điển được coi là có vị dễ chịu và cơng thức có
thêm muối được coi là có vị khó chịu, chúng tơi đã tiến hành thử nghiệm trước. Có 52
sinh viên đại học được cho một mẫu bánh hạnh nhân theo công thức cổ điển hoặc bánh
hạnh nhân có thêm muối. Một người tham gia đã khơng ăn bánh hạnh nhân, khiến chúng
tơi có mẫu cuối cùng là 51 (53% nữ; độ tuổi trung bình = 22 tuổi). Những người tham gia
được yêu cầu ăn mẫu bánh hạnh nhân và đánh giá hương vị bằng hai thước đo sau (“Bạn
đánh giá tổng thể bánh hạnh nhân như thế nào?” và “Bạn đánh giá hương vị của bánh
hạnh nhân như thế nào?” (1 = rất tệ, 7 = rất tốt). Hai mục hương vị được tính trung bình
để tạo ra một chỉ số (r = 0,88, p < 0,001). Những người tham gia cũng được yêu cầu đánh
giá hình thức bên ngồi của chiếc bánh hạnh nhân (1 = rất tệ, 7 = rất tốt). Đúng như dự
đốn, hương vị của cơng thức bánh hạnh nhân cổ điển được đánh giá ưa thích hơn so với
cơng thức có thêm muối (Mcổ điển = 5,41 so với Mthêm muối = 2,78; F(1, 49) = 46,74, p <
0,001). Hơn nữa, đánh giá hương vị bánh hạnh nhân theo công thức cổ điển cao hơn điểm
giữa của thang đo là 4 (t(27) = 6,70, p < 0,01) và đánh giá hương vị của bánh hạnh nhân
có muối bổ sung thấp hơn đáng kể so với điểm giữa của thang đo (t(22) = 3,60, p < 0,01).
Khơng có sự khác biệt về hình thức giữa hai cơng thức nấu ăn (Mcổ điển = 5,29 so với Mthêm
muối= 4,74; F(1, 49) = 1,34, p = 0,25). Hai phiên bản bánh hạnh nhân này đã được sử dụng
trong nghiên cứu chính.
3.5.2.2 Nghiên cứu chính
Nghiên cứu chính đã thực hiện thử nghiệm giữa các đối tượng với các điều kiện
như sau: 2 tư thế (ngồi so với đứng) và 2 loại thức ăn (vị dễ chịu và vị khó chịu). Phịng
thí nghiệm có 15 khu vực xung quanh một bàn hội nghị. Tất cả các khu vực đều có một
máy tính bảng và một mẫu bánh hạnh nhân cỡ nhỏ. Các mẫu bánh hạnh nhân được các
24