XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHỦ ĐỀ “HIỆU ỨNG DOPPLER” VẬT LÍ 12 THPT THEO DINH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC - Full 10 điểm

UBND TỈNH QUẢNG NAM
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUẢNG NAM

KHOA LÝ- HÓA- SINH

----------

KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC

Tên đề tài:

XÂY DỰNG HỆ THỐNG BÀI TẬP CHỦ ĐỀ
“HIỆU ỨNG DOPPLER” VẬT LÍ 12 THPT THEO

DINH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

Sinh viên thực hiện

NGUYỄN THỊ TIẾP

MSSV: 2113010246
CHUYÊN NGÀNH: SƯ PHẠM LÝ

KHÓA 2013 – 2017

Cán bộ hướng dẫn
THS. LÊ THỊ HỒNG THANH

Quảng Nam, tháng 04 năm 2017

i

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu riêng của tơi, các số liệu và
kết quả ghi trong khóa luận của tôi là trung thực và chưa từng được công bố
trong bất kì một cơng trình nào khác.

Quảng Nam, tháng 04 năm 2017
Tác giả khoá luận
Nguyễn Thị Tiếp

ii

LỜI CẢM ƠN
Để hồn thành bài khóa luận này em xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến cô
ThS. Lê Thị Hồng Thanh đã tận tình hướng dẫn em trong suốt thời gian viết bài
khóa luận.
Em xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô trong khoa Lý – Hóa – Sinh
trường Đại học Quảng Nam đã tận tình truyền đạt kiến thức trong những năm em
học tập. Vốn kiến thức được tiếp thu trong q trình học tập khơng chỉ là nền
tảng cho em làm khóa luận mà nó cịn là hành trang cho em bước vào đời.
Cuối cùng em xin cảm ơn Ban Giám hiệu trường THPT Nguyễn Huệ đã
cho phép và tạo điều kiện cho em thực tập và tiến hành thực nghiệm tại trường.
Em xin kính chúc thầy cơ dồi dào sức khỏe và thành công trong sự nghiệp
trồng người.
Em xin chân thành cảm ơn!

Quảng Nam, tháng 04 năm 2017
Tác giả khoá luận
Nguyễn Thị Tiếp

iii

DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ

HS Học sinh

GV Giáo viên

PTNL Phát triển năng lực

NLTP Năng lực thành phần

THPT Trung học phổ thông

DHVL Dạy học vật lí

iv

DANH MỤC BẢNG
Bảng 1.1. Năng lực chun biệt mơn vật lí ............................................................. 4
Bảng 1.2. Bảng so sánh chương trình định hướng nội dung và chương trình định
hướng năng lực......................................................................................................... 7
Bảng 2.1. Bảng mơ tả một số kiến thức cần phát triển bài hiệu ứng Doppler ....... 17
Bảng 3.1. Bảng xếp loại học lực lớp 12/6 .............................................................. 39
Bảng 3.2. Bảng thống kê điểm số và phân bố tần số của đề kiểm tra.................... 40
Bảng 3.3. Phân loại học sinh theo học lực. ............................................................ 41
Bảng 3.4: Bảng thống kê điểm số đề kiểm tra 15 phút lớp 12/6............................ 43
Bảng 3.5: Bảng phân bố số học sinh trả lời đúng các câu trắc nghiệm ................. 44

Bảng 3.6. Các thông số thống kê của đề kiểm tra .................................................. 45
Bảng 3.7. Bảng thống kê số lượng HS chọn các đáp án trong câu 1 ..................... 46
Bảng 3.8. Bảng thống kê kết quả và phân bố tần suất về kết quả làm bài của học
sinh ......................................................................................................................... 47

DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Hình 3.1. Biểu đồ biểu diễn điểm số đề kiểm tra của học sinh............................40
Hình 3.2. Đồ thị phân bố tần số ............................................................................. 41
Hình 3.3. Biểu đồ phân loại theo học lực của học sinh.......................................... 42
Hình 3.4. Đồ thị phân bố tần số theo học lực của học sinh.................................... 42
Hình 3.5. Đồ thị phân bố tần HS trả lời đúng ........................................................ 49

v

MỤC LỤC
I. MỞ ĐẦU.............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài.................................................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................. 1
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................ 2
4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 2
5. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................... 2
6. Cấu trúc đề tài ...................................................................................................... 2
II. NỘI DUNG ........................................................................................................ 3
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC XÂY DỰNG HỆ
THỐNG BÀI TẬP VẬT LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN
NĂNG LỰC ............................................................................................................ 3
1.1. Cơ sở lý luận của việc xây dựng hệ thống bài tập vật lí 12 THPT theo định
hướng phát triển năng lực ........................................................................................ 3
1.1.1. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực ................................................ 3
1.1.1.1. Khái niệm dạy học theo định hướng phát triển năng lực ............................ 3

1.1.1.2. Nhóm năng lực thành phần chuyên biệt trong DHVL ................................ 4
1.1.1.3. Đặc trưng của chương trình định hướng năng lực ...................................... 7
1.1.2. Tiếp cận bài tập định hướng phát triển năng lực............................................ 8
1.1.3. Xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển năng lực................... 8
1.1.3.1. Khái niệm bài tập vật lí ............................................................................... 8
1.1.3.2. Vai trị của bài tập vật lí trong q trình dạy học........................................ 8
1.1.3.3. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển năng lực10
1.2. Cơ sở thực tiễn việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập vật lí theo định
hướng phát triển năng lực ...................................................................................... 11
1.2.1. Thực trạng của việc sử dụng bài tập vật lí theo định hướng phát triển năng
lực trong quá trình giảng dạy của giáo viên ở trường trung học phổ thông........... 11
1.1.2. Nguyên nhân ................................................................................................ 11
1.2.3. Giải pháp ...................................................................................................... 12
Kết luận chương 1 .................................................................................................. 12

vi

CHƯƠNG II: HỆ THỐNG BÀI TẬP CHỦ ĐỀ HIỆU ỨNG DOPPLER VẬT
LÝ 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ................ 14
2.1. Phân tích cấu trúc nội dung phần hiệu ứng Doppler vật lý 12 THPT............. 14
2.2. Hệ thống bài tập phần hiệu ứng Doppler trong chương trình vật lý 12 .......... 16
2.3. Thiết kế giáo án bài "hiệu ứng Doppler" vật lí 12 nâng cao có sử dụng hệ
thống bài tập theo định hướng phát triển năng lực……………………………….31
Kết luận chương 2………………………………………………………………..37
CHƯƠNG III: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM.................................................... 38
3.1. Mục đích và nhiệm vụ thực nghiệm................................................................ 38
3.1.1. Mục đích thực nghiệm ................................................................................. 38
3.1.2. Nhiệm vụ thực nghiệm................................................................................. 38
3.2. Đối tượng và nội dung của thực nghiệm sư phạm .......................................... 38
3.2.1. Đối tượng ..................................................................................................... 38

3.2.2. Nội dụng ....................................................................................................... 38
3.3. Tiến hành thực nghiệm.................................................................................... 38
3.3.1. Thời gian thực nghiệm ................................................................................. 38
3.3.2. Chọn mẫu thực nghiệm ................................................................................ 38
3.3.3. Xây dựng đề kiểm tra ................................................................................... 39
3.3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm ..................................................................... 39
a) Đối với đề kiểm tra ............................................................................................ 40
3.4. Giải pháp ......................................................................................................... 50
Kết luận chương 3 .................................................................................................. 51
III. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ....................................................................... 52
1. Kết luận .............................................................................................................. 52
2. Kiến nghị ............................................................................................................ 53
2.1. Đối với nhà trường .......................................................................................... 53
2.2. Đối với giáo viên............................................................................................. 53
2.3. Đối với học sinh .............................................................................................. 53
IV.TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................................. 54
PHỤ LỤC

vii

I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Hiệu ứng Doppler là một hiệu ứng vật lý đặt theo tên nhà khoa học
Christian Andreas Doppler, trong đó tần số và bước sóng của các sóng âm, sóng
điện từ hay các sóng nói chung bị thay đổi khi mà nguồn phát sóng chuyển động
tương đối với người quan sát. Cụ thể là khi nguồn âm đến gần người quan sát thì
tần số sóng người quan sát thu được tăng lên so với tần số thực của nguồn, và
ngược lại khi nguồn âm rời xa người quan sát thì tần số thu được sẽ giảm. Hiệu
ứng Doppler có rất nhiều ứng dụng quan trọng trong thực tiễn. Trong y học dùng

để siêu âm chuẩn đốn, trong kĩ thuật dựa trên ngun lí của hiệu ứng Doppler
người ta chế tạo ra máy bay đo tốc độ, rada…Trong giao thông, dùng để đo vận
tốc xe bằng máy bắn tốc độ.

Mặc dù có nhiều ứng dụng quan trọng, nhưng so với các bài học khác thì
lượng bài tập nói chung và bài tập theo định hướng phát triển năng lực nói riêng
về chủ đề hiệu ứng Doppler vẫn cịn ít do thời gian đứng lớp của giáo viên còn
hạn chế, bên cạnh đó giáo viên cịn phụ thuộc q nhiều vào bài tập trong sách
giáo khoa.

Trong khi đó bài tập trong sách giáo khoa chưa phân ra được đầy đủ các
dạng bài tập, chưa đủ để học sinh tiếp cận và hình thành các năng lực thành phần
chun biệt mơn vật lí nhằm tìm hiểu sâu, đầy đủ hơn về ứng dụng của hiệu ứng
Doppler trong cuộc sống.

Xuất phát từ những lý do trên với mong muốn giúp cho học sinh một phần
nào rèn luyện kỹ năng vận dụng lý thuyết vào giải bài tập, nên chúng tôi đã lựa
chọn nghiên cứu đề tài: “Xây dựng hệ thống bài tập chủ đề hiệu ứng Doppler vật
lý 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực”.
2. Mục tiêu nghiên cứu

- Hệ thống cơ sở lí luận về việc xây dựng bài tập theo định hướng PTNL.
- Hệ thống cơ sở lí thuyết về hiệu ứng Doppler.
- Phân loại và xây dựng hệ thống bài tập về hiệu ứng Doppler.

1

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu
+ Bài tập hiệu ứng Doppler trong chương trình vật lý cho học sinh lớp 12.

- Phạm vi nghiên cứu
+ Hệ thống các câu hỏi lý thuyết và bài tập vật lý phần hiệu ứng Doppler.
+ Học sinh lớp 12 trường THPT Nguyễn Huệ tại Núi Thành- Quảng Nam.

4. Giả thuyết khoa học
Bộ câu hỏi này nếu được áp dụng vào q trình dạy tại trường THPT sẽ

góp phần phát triển năng lực cho HS, nâng cao hiệu quả dạy và học.
5. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
- Phương pháp thực nghiệm
6. Cấu trúc đề tài
Khóa luận gồm 3 chương:
Chương I: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc xây dựng hệ thống bài tập
vật lí 12 THPT theo định hướng phát triển năng lực
Chương II: Xây dựng hệ thống bài tập chủ đề hiệu ứng Doppler vật lí 12
THPT theo định hướng phát triển năng lực
Chương III: Thực nghiệm sư phạm

2

II. NỘI DUNG
CHƯƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC XÂY DỰNG
HỆ THỐNG BÀI TẬP VẬT LÍ 12 THPT THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT
TRIỂN NĂNG LỰC
1.1. Cơ sở lý luận của việc xây dựng hệ thống bài tập vật lí 12 THPT theo
định hướng phát triển năng lực
1.1.1. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực

1.1.1.1. Khái niệm dạy học theo định hướng phát triển năng lực

Dạy học theo định hướng định phát triển năng lực là dạy học theo định
hướng đầu ra. Dạy học theo định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô
tả chất lượng đầu ra, có thể coi là “ sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học
nhằm mục tiêu phát triển năng lực cho học sinh

* Về nội dung:
- Học nội dung chun mơn → có năng lực chun mơn: Có tri thức
chun mơn để ứng dụng vận dụng trong học tập và cuộc sống.
- Học phương pháp chiến lược → có năng lực phương pháp: lập kế hoạch
học tập, làm việc có phương pháp học tập, thu thập thông tin đánh giá.
- Học giao tiếp xã hội → có năng lực xã hội: hợp tác nhóm học cách ứng
xử, có tinh thần trách nhiệm khả năng giải quyết trong các mối quan hệ hợp tác.
- Học tự trải nghiệm đánh giá → có năng lực nhân cách: Tự đánh giá để
hình thành các chuẩn mực giá trị đạo đức.
* Chuẩn đầu ra:
- Phẩm chất: Yêu gia đình quê hương đất nước, nhân ái, khoan dung,
trung thực …
- Năng lực chung: năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực
sáng tạo, …
- Năng lực chuyên biệt.
* Hình thức tổ chức dạy học theo định hướng:
Chính khố, ngoại khố [8].

3

Chương trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực không quy định

vào nội dung dạy học chi tiết mà qui định những kết quả đầu ra mong muốn của

q trình giáo dục, trên cơ sở đó đưa ra những hướng dẫn chung về việc lựa chọn

nội dung, phương pháp, tổ chức và đánh giá kết quả dạy học nhằm đảm bảo thực

hiện được mục tiêu dạy học tức là dạy kết quả đầu ra mong muốn.

Trong chương trình dạy học định hướng phát triển năng lực, khái niệm

năng lực được sử dụng như sau:

- Năng lực liên quan đến bình diện mục tiêu của dạy học, mục tiêu dạy

học được mô tả thông qua các năng lực cần hình thành.

- Trong các mơn học, những nội dung và hoạt động cơ bản được liên kết

với nhau nhằm hình thành các năng lực.

- Năng lực là sự kết nối tri thức, hiểu biết, khả năng, mong muốn.

- Mục tiêu hình thành năng lực định hướng cho việc lựa chọn, đánh giá

mức độ quan trọng và cấu trúc hóa các nội dung, hoạt động và hành động dạy

học về mặt phương pháp.

- Năng lực mô tả việc giải quyết những địi hỏi về nội dung trong các tình

huống. Ví dụ như đọc một văn bản cụ thể ... nắm vững và vận dụng được các

phép tính cơ bản.

- Các năng lực chung cùng với các năng lực chuyên môn tạo thành nền tản

chung cho công việc giáo dục và dạy học.

- Mức độ đối với sự phát triển năng lực có thể được xác định trong các

chuẩn đến một thời điểm nào đó, HS có thể phải đạt được những gì? [5].

1.1.1.2. Nhóm năng lực thành phần chun biệt trong DHVL

Bảng 1.1. Năng lực chun biệt mơn vật lí

Nhóm năng

lực thành Năng lực thành phần trong mơn Vật lí

phần

Nhóm NLPT HS có thể:

liên quan đến K1: Trình bày được kiến thức về các hiện tượng, đại lượng,

sử dụng kiến định luật, nguyên lí vật lí cơ bản, các phép đo, các hằng số

4

thức vật lí. vật lí.

K2: Trình bày được mối quan hệ giữa các kiến thức vật lí.
Nhóm NLTP K3: Sử dụng được kiến thức vật lí để thực hiện các nhiệm vụ
học tập.
về phương K4: Vận dụng (giải thích, dự đốn, tính tốn, đề ra giải
pháp, đánh giá giải pháp…) kiến thức vật lí vào các tình
pháp (tập huống thực tiễn.
HS có thể:
trung vào năng P1: Đặt ra những câu hỏi về một sự kiện vật lí.
P2: mô tả được các hiện tượng tự nhiên bằng ngôn ngữ vật lí
lực thực và chỉ ra các quy luật vật lí trong hiện tượng đó.
P3: Thu thập, đánh giá, lựa chọn và xử lí thơng tin từ các
nghiệm và nguồn khác nhau để giải quyết vấn đề trong học tập vật lí.
P4: Vận dụng sự tương tự và các mơ hình để xây dựng kiến
năng lực mơ thức vật lí.
P5: Lựa chọn và sử dụng các cơng cụ tốn học phù hợp trong học
hình hóa). tập vật lí.
P6: Chỉ ra được điều kiện lí tưởng của hiện tượng vật lí.
Nhóm NLTP P7: Đề xuất được giả thuyết; suy ra các hệ quả có thể kiểm
trao đổi thơng tra được.
tin. P8: Xác định mục đích, đề xuất phương án, lắp ráp, tiến hành
xử lí kết quả thí nghiệm và rút ra nhận xét.
P9: Biện luận tính đúng đắn của kết quả thí nghiệm và tính
đúng đắn các kết luận được khái quát hóa từ kết quả thí
nghiệm này.
HS có thể:
X1: Trao đổi kiến thức và ứng dụng vật lí bằng ngơn ngữ vật
lí và các cách diễn tả đặc thù của vật lí.
X2: Phân biệt được những mô tả các hiện tượng tự nhiên
bằng ngơn ngữ đời sống và ngơn ngữ vật lí (chuyên ngành).

5

Nhóm NLTP X3: Lựa chọn, đánh giá được các nguồn thông tin khác nhau.
liên quan đến X4: Mô tả được cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của các thiết
cá nhân. bị kĩ thuật, công nghệ.
X5: Ghi lại được các kết quả từ các hoạt động học tập vật lí
của mình (nghe giảng, tìm kiếm thơng tin, thí nghiệm, làm
việc nhóm…).
X6: Trình bày các kết quả từ các hoạt động học tập vật lí của
mình (nghe giảng, tìm kiếm thơng tin, thí nghiệm, làm việc
nhóm…) một cách phù hợp.
X7: Thảo luận được kết quả cơng việc của mình và những
vấn đề liên quan dưới góc nhìn vật lí.
X8: Tham gia hoạt động nhóm trong học tập vật lí.
HS có thể:
C1: Xác định được trình độ hiện có về kiến thức, kĩ năng,
thái độ của cá nhân trong học tập vật lí.
C2: Lập kế hoạch và thực hiện được kế hoạch, điều chỉnh kế
hoạch học tập vật lí nhằm nâng cao trình độ bản thân.
C3: Chỉ ra được vai trò (cơ hội) và hạn chế của các quan
điểm vật lí đối trong các trường hợp cụ thể trong mơn Vật lí
và ngồi mơn vật lí.
C4: So sánh và đánh giá được - dưới khía cạnh vật lí - các
giải pháp kĩ thuật khác nhau về mặt kinh tế, xã hội và môi
trường.
C5: Sử dụng được kiến thức vật lí để đánh giá và cảnh báo
mức độ an toàn của thí nghiệm, của các vấn đề trong cuộc
sống và của các công nghệ hiện đại.
C6: Nhận ra được ảnh hưởng vật lí lên các mối quan hệ xã
hội và lịch sử.

6

1.1.1.3. Đặc trưng của chương trình định hướng năng lực

Bảng 1.2. Bảng so sánh

chương trình định hướng nội dung và chương trình định hướng NL

Chương trình định hướng Chương trình định hướng

nội dung năng lực

Nội dung Việc lựa chọn nội dung dựa Lựa chọn nội dung nhằm đạt

giáo dục vào các khoa học chuyên môn, được kết quả đầu ra đã quy định,

khơng gắn với các tình huống gắn với các tình huống thực tiễn.

thực tiễn. Nội dung được quy Chương trình chỉ quy định

định chi tiết trong chương trình. những nội dung chính khơng

quy định chi tiết.

Mục tiêu Mục tiêu dạy học được mô tả Kết quả học tập cần đạt được

giáo dục không chi tiết và không nhất mơ tả chi tiết và có thể quan sát,

thiết phải quan sát, đánh giá đánh giá được, thể hiện mức độ

được. tiến bộ của HS một cách liên

tục.

Phương Giáo viên là người truyền thụ Giáo viên chủ yếu là người tổ

pháp dạy tri thức, là trung tâm của quá chức, hỗ trợ học sinh tự học.

học trình dạy học. Học sinh tiếp thu Chú trọng phát triển khả năng

thụ động những tri thức được giao tiếp, giải quyết vấn đề. Sử

quy định sẵn. dụng các phương pháp dạy học

tích cực.

Đánh giá Tiêu chí đánh giá được xây Tiêu chí đánh giá dựa vào năng

kết quả dựng chủ yếu dựa trên sự ghi lực đầu ra, có tính đến sự tiến bộ

học tập nhớ và tái hiện nội dung đã trong quá trình học tập, chú

học. trọng khả năng vận dụng trong

các tình huống thực tiễn.

So với chướng trình dạy học theo định hướng nội dung thì chương trình
dạy học theo định hướng PTNL có nhiều ưu điểm hơn, nâng cao chất lượng đầu
ra của học sinh.

7

1.1.2. Tiếp cận bài tập định hướng phát triển năng lực
Việc tiếp cận bài tập theo định hướng phát triển năng lực trước hết chúng

ta phải cần phân tích chi tiết nội hàm năng lực thành các thành tố, các thao tác có
thể nhận biết được. Trên cơ sở đó ta xây dựng một nhiệm vụ trong đó có yêu cầu
HS thực hiện thao tác (thao tác tư duy, hoặc thao tác tay chân) đó.

Nhiệm vụ đặt ra đó là ta cần xây dựng các bài tập để đánh giá được các
năng lực thành phần khác, cần xây dựng một hệ thống bài tập để đảm bảo các
yêu cầu như sau:

+ Bài tập có nội dung gắn với thực tiễn.
+ Bài tập gắn với nhiệm vụ hàng ngày của những nghề nghiệp thường sử
dụng kiến thức vật lí trong công việc.
 Nhiệm vụ thu thập, phân tích, xắp xếp và trình bày thơng tin.
 Nhiệm vụ thiết kế, đo đạc.
 Nhiệm vụ tính tốn, biện luận.
 Nhiệm vụ chế tạo, lắp ráp, sửa chữa.
 Nhiệm vụ giải thích.
 Nhiệm vụ quan sát, dự đoán.
1.1.3. Xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển năng lực
1.1.3.1. Khái niệm bài tập vật lí
Trong thực tế dạy học, người ta thường gọi một vấn đề hay một câu hỏi
cần được giải đáp bằng lập luận logic, suy đoán toán học hay thực nghiệm vật lí
trên cơ sở sử dụng các định luật và các phương pháp vật lí học là bài tốn vật lí.
Bài tốn vật lí hay đơn giản là bài tập vật lí, là một thành phần hữu cơ của
quá trình dạy học vật lí, vì nó cho phép hình thành và làm phong phú các khái

niệm vật lí, phát triển tư duy vật lí và thói quen vật dụng kiến thức vật lí vào cuộc
sống.
1.1.3.2. Vai trị của bài tập vật lí trong quá trình dạy học
Trong quá trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực, bài tập vật lí
có vai trị rất quan trọng. Qua việc giải bài tập vật lí học sinh có thể cũng cố cũng
như mở rộng kiến thức.

8

Giải BTVL là một trong những hình thức tập luyện chủ yếu. Trong mỗi
tiết học hoạt động giải BTVL tham gia vào quá trình:

- Hình thành và rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo vận dụng kiến thức vào thực
tiễn.

- Hình thành kiến thức mới (kể cả cung cấp các kiến thức thực tiễn), ôn
tập những kiến thức đã học, củng cố kiến thức cơ bản của bài giảng. Một đơn vị
kiến thức mới, học sinh chỉ có thể ghi nhớ khi được luyện tập nhiều lần.

- Phát triển tư duy vật lí: Trong thực tiễn dạy học, tư duy vật lí của học
sinh thường hiểu là kĩ năng quan sát hiện tượng vật lí, phân tích một hiện tượng
phức tạp thành những bộ phận thành phần và xác lập ở trong chúng những mối
liên hệ giữa các mặt định tính và định lượng của các hiện tượng và của các đại
lượng vật lí, đốn trước các hệ quả từ các lí thuyết và áp dụng được kiến thức của
mình. Trừ một số bài tập đơn giản chỉ đề cập đến một hiện tượng vật lí đa số các
hiện tượng nêu lên trong những bài tập là phức tạp. Để giải được chúng ta phải
phân tích hiện tượng phức tạp ấy thành các bài tập đơn giản. Đồng thời thơng
thường trong q trình giải quyết các tình huống cụ thể nêu lên trong bài tập, học
sinh phải vận dụng các thao tác tư duy để tìm hiểu, giải quyết vấn đề và rút ra kết
luận cần thiết. Nhờ thế, tư duy được phát triển và năng lực làm việc tự lực của

học sinh được nâng cao.

- Kiểm tra đánh giá kiến thức, kĩ năng và kĩ xảo, đặc biệt là giúp phát hiện
trình độ phát triển trí tuệ, làm bộc lộ những khó khăn, sai lầm của học sinh trong
học tập đồng thời giúp họ vượt qua những khó khăn và khắc phục các sai lầm đó.

- Giúp học sinh vận dụng những kiến thức đã học để giải quyết các vấn đề
thực tiễn, đời sỗng kĩ thuật.

Tóm lại, bài tốn vật lí có tác dụng to lớn trong việc giáo dục, giáo dưỡng
và phát triển cho học sinh, vì vậy giáo viên vật lí cần lựa chọn bài toán phù hợp
với các đối tượng giỏi, khá, trung bình, yếu để giúp các em ơn tập và vận dụng
đạt kết quả tốt nhất.

9

1.1.3.3. Quy trình xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển
năng lực

Quy trình biên soạn câu hỏi/bài tập kiểm tra, đánh giá theo định hướng
phát triển năng lực của một chủ đề.

Bước 1. Xác định chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ.
Căn cứ vào chuẩn kiến thức, kĩ năng, thái độ của môn vật lí và đối chiếu
với tài liệu hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học của bộ GD để xác định chuẩn
kiến thức, kĩ năng, thái độ của chủ đề.
Bước 2. Xác định những năng lực có thể đánh giá.
Căn cứ vào hệ thống năng lực chung và các năng lực chuyên biệt của bộ
mơn vật lí để xác định những năng lực có thể đánh giá.
Bước 3. Xây dựng bảng mô tả các mức yêu cầu cần đạt.

Cơ sở để xây dựng bảng mô tả các mức yêu cầu cần đạt cho mỗi chủ đề là
dựa vào tiêu chí hóa chuẩn kiến thức, kỹ năng, thái độ của mơn vật lí.
Bước 4. Xây dựng hệ thống câu hỏi/bài tập.
+ Tìm câu hỏi phù hợp không chỉ với nội dung, kĩ năng, thái độ định kiểm
tra đánh giá mà còn phải phù hợp với đối tượng HS và thực tiễn.
+ Xác định loại câu hỏi/bài tập.
+ Viết câu hỏi/bài tập theo đúng mức độ yêu cầu của từng chuẩn gắn với
thực tiễn.
*Lưu ý: Mỗi câu hỏi/bài tập có thể tương ứng với 1 hoặc 2 chuẩn, nhưng
cũng có thể chỉ thực hiện 1 yêu cầu nào đó trong 1 chuẩn.
Bước 5. Kiểm tra lại hệ thống câu hỏi, bài tập đánh giá theo các mức đã
mô tả.
Bước 6. Chỉnh sửa lại hệ thống câu hỏi/ bài tập đánh giá theo các mức đã
mô tả.
* Lưu ý: Bước 5, 6 thực hiện trong quá trình biên soạn hệ thống câu
hỏi/bài tập nhưng có thể khơng thể hiện ở văn bản sản phẩm cuối cùng [8].

10

1.2. Cơ sở thực tiễn việc xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập vật lí theo
định hướng phát triển năng lực
1.2.1. Thực trạng của việc sử dụng bài tập trong quá trình giảng dạy của
giáo viên ở trường trung học phổ thông

Để có thể đưa ra những kết luận về việc sử dụng hệ thống bài tập theo
định hướng phát triển năng lực ở trường THPT Nguyễn Huệ, chúng tôi đã tiến
hành điều tra bằng cách trao đổi trực tiếp. Căn cứ vào thông tin thu nhận được
qua điều tra, chúng tôi rút ra một số nhận xét sau đây: Đối với giáo viên, tất cả
các giáo viên vật lí được hỏi ý kiến đều xác định các giờ học cũng như giờ bài
tập vẫn chủ yếu thiên về giải các bài tập định lượng trong sách giáo khoa và sách

bài tập. Hệ thống bài tập truyền thống chủ yếu tiếp cận một chiều, ít thay đổi
trong việc xây dựng bài tập, thường là những bài tập đóng, thiếu về tham chiếu
ứng dụng, chuyển giao cái đã học sang vấn đề chưa biết cũng như các tình huống
thực tiễn cuộc sống, kiểm tra thành tích, chú trọng các thành tích nhớ và hiểu
ngắn hạn, q ít ơn tập thường xun và bỏ qua sự kết nối giữa cái đã biết và cái
mới, tính tích lũy của việc học khơng được lưu ý đến một cách đầy đủ…

Mặc dù xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển năng lực có
những ưu điểm vượt trội hơn như hình thành được cho HS những kĩ năng, kĩ xảo,
những kiến thức mới, khả năng vận dụng những kiến thức đã học để giải quyết
những vấn đề trong cuộc sống…nhưng do sợ tốn thời gian soạn bài tập, cũng như
GV chưa hiểu hết về quá trình xây dựng bài tập theo định hướng phát triển năng
lực nên tất cả các GV đều không sử dụng hệ thống bài tập theo định hướng phát
triển năng lực.

Hệ thống bài tập truyền thống theo lối áp đặt đối với HS vẫn cịn tờn tại,
việc phát huy tính tích cực, sáng tạo của HS trong việc vận dụng các kiến thức lý
thuyết để giải quyết một bài tập hoặc một vấn đề thực tế là rất hạn chế, tạo sức ỳ
trong tâm lý tiếp nhận của HS.
1.1.2. Nguyên nhân

Để tìm hướng khắc phục hạn chế, góp phần phát triển năng lực cho học
sinh nhằm nâng cao chất lượng dạy học ở trường THPT Nguyễn Huệ, chúng tôi
đã xác định được một số nguyên nhân cơ bản sau:

11

* Về phía giáo viên
- Thực tế dạy học cho thấy, với thời gian 45 phút của một tiết học, GV
dành thời gian tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh là không nhiều. Với

khoảng thời gian này GV chỉ đủ để truyền đạt nội dung kiến thức sách giáo khoa,
GV khó mà cho HS thảo luận nhóm, giải bài tập hay liên hệ kiến thức liên quan
để giải thích các hiện tượng đời sống.
- Một số GV cịn chưa biết đến chương trình dạy học theo định hướng
PTNL là như thế nào, nó có vai trị gì, sử dụng nó như thế nào để đạt hiệu quả tốt
trong dạy học.
- Một số GV sợ tốn thời gian để soạn giáo án và bài tập theo định hướng
phát triển năng lực.
* Về phía học sinh
- Trình độ, khả năng tự tổng hợp kiến thức của học sinh còn quá yếu. Nắm
và vận dụng kiến thức của HS còn nhiều hạn chế, khơng theo kịp chương trình
học.
- Việc giải bài tập đối với các em không quan trọng, chủ yếu là một số bạn
làm còn lại là các em chép của nhau.
1.2.3. Giải pháp
Để khắc phục tình trạng này GV cần nâng cao kĩ năng sử dụng các thiết bị
dạy học, công nghệ thông tin trong dạy học để tìm kiếm những thơng tin hình
ảnh trực quan về vật lí làm phong phú hơn trong cách thể hiện bài tập, tăng
cường đọc các tài liệu tham khảo để tìm hiểu ý nghĩa thực tiễn, các ứng dụng của
các kiến thức vật lí phổ thơng trong cuộc sống, trong kĩ thuật, trong cơng nghiệp.
Từ đó xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng phát triển năng lực để trong
các giờ học vật lí học sinh thấy được vai trị của bộ mơn vật lí trong thực tiễn.

Kết luận chương 1
Để xây dựng hệ thống bài tập chủ đề hiệu ứng Doppler vật lí 12 THPT
theo định hướng phát triển năng lực thì trước hết địi hỏi chúng ta phải nắm cơ sở
lí luận liên quan tới vấn đề. Cụ thể là chúng ta tìm hiểu việc dạy học theo định
hướng phát triển năng lực cũng như xây dựng hệ thống bài tập theo định hướng

12

phát triển năng lực. Ngồi ra chúng ta cịn tìm hiểu về thực trạng sử dụng hệ
thống bài tập ở trường THPT.

Qua đó chúng ta có cơ sở để xây dựng hệ thống bài tập chủ đề hiệu ứng
Doppler một cách cụ thể và hợp lí nhất.

13