CÁC HÌNH THỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN HÓA HỌC Ở NHÀ TRƯỜNG PHỔ THÔNG - Full 10 điểm

TẠP CHÍ KHOA HỌC
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM, ĐẠI HỌC HUẾ

SỐ 02(50)/2019

MỤC LỤC

1. Phan Thị Thu Hiếu Positive oral feedback in EFL classrooms: EFL

Trương Viên teachers’ perceptions and practice at some upper-

secondary schools in Thua Thien Hue....................... 5

2. Đồn Tơn Bảo Phúc Investigating the use of speaking tasks in English

classes at Le Quy Don gifted high school in Nha

Trang.......................................................................... 15

3. Trần Thị Tơ A study on high school students’ perceptions of the

Lê Phạm Hoài Hương process of learning to write emails in English........... 25

4. Phạm Thị Nga Dạy học chủ đề hệ thức lượng trong tam giác theo

định hướng phát triển năng lực của học sinh – Một

nghiên cứu hành động................................................ 39

5. Nguyễn Hữu Nhanh Tiến Quan sát tư duy Đại số của học sinh từ góc nhìn của

Nguyễn Thị Duyến giáo viên Toán tương lai............................................ 48

6. Dương Đức Giáp Năng lực thực hành và bộ tiêu chí đánh giá năng lực

Nguyễn Văn Nghĩa thực hành cho học sinh trung học phổ thơng............. 60

7. Qch Nguyễn Bảo Ngun Năng lực tính tốn và tiêu chí đánh giá năng lực
Phan Thị Kim Thi tính tốn trong q trình giải bài tập Vật lý của học

sinh............................................................................. 68

8. Lê Thị Hóa Thiết kế và sử dụng hệ thống bài tập tiếp cận PISA

Đặng Thị Thuận An trong dạy học Hóa học hữu cơ lớp 9 ở trường trung

Trần Trung Ninh học cơ sở.................................................................... 74

9. Trương Thị Thu Thảo Tuyển chọn, xây dựng và sử dụng hệ thống bài tập
trắc nghiệm thực tiễn Hóa vơ cơ nhằm phát triển
năng lực vận dụng kiến thức Hóa học trong dạy học
ở Trường THPT Thuận Hóa...................................... 83

10. Nguyễn Thị Thùy Trang Các hình thức hoạt động trải nghiệm trong mơn Hóa
học ở nhà trường phổ thông....................................... 91

11. Nguyễn Thế Dũng Một số kết quả nghiên cứu ban đầu về khung

TPACK trong dạy học tích hợp cơng nghệ................ 98

12. Võ Hồ Thu Sang Xây dựng các bài tập triển khai hệ thống giám sát

mạng bằng Netflow để phục vụ giảng dạy................. 107

13. Nguyễn Thị Hiển Giáo dục biến đổi khí hậu cho học sinh phổ thơng

qua một số trò chơi trực tuyến................................... 118

14. Đặng Thị Thúy An Quản lý hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử cho học

Trần Văn Hiếu sinh các trường trung học phổ thông huyện Vĩnh

Linh, tỉnh Quảng Trị.................................................. 128

15. Hồ Văn Dũng Quản lý cơng tác giáo dục phịng chống tệ nạn xã

Nguyễn Đình Biên hội cho học sinh tại các trường trung học phổ thông

huyện Châu Đức, tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu................. 136

16. Huỳnh Ngọc Phố Châu Thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm cho học
sinh các trường trung học phổ thông thị xã Hương
Thủy, tỉnh Thừa Thiên Huế....................................... 147

17. Nguyễn Việt Dũng Thực trạng công tác quản lý hoạt động nghiên cứu

Trần Thị Tú Anh khoa học của giảng viên Trường Đại học Sư phạm,

Đại học Huế............................................................... 159

18. Lê Thị Hương Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm

cho học sinh các trường trung học cơ sở thành phố

Vũng Tàu, tỉnh Bà Tịa - Vũng Tàu............................ 169

19. Trần Khánh Mai Đổi mới chương trình, nội dung và đa dạng hóa các

phương pháp, hình thức giảng dạy, khâu đột phá

đảm bảo chất lượng giáo dục quốc phòng, an ninh

cho sinh viên Trường Đại học An Giang................... 179

20. Nguyễn Văn Phúc Quản lý hoạt động giáo dục bình đẳng giới cho học

Trần Văn Hiếu sinh ở các trường trung học phổ thông huyện Phong

Điền, tỉnh Thừa Thiên Huế........................................ 192

21. Nguyễn Thị Ngọc Tú Thực trạng quản lý hoạt động dạy học của Hiệu
trưởng các trường tiểu học trên địa bàn thành phố
Nha Trang, tỉnh Khánh Hoà....................................... 201

CÁC HÌNH THỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM
TRONG MƠN HĨA HỌC Ở NHÀ TRƯỜNG PHỔ THÔNG

NGUYỄN THỊ THÙY TRANG
Khoa Hóa học, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế

Email:

Tóm tắt: Học từ trải nghiệm (hoạt động trải nghiệm) giúp người học không
những có được năng lực thực hiện mà cịn có những trải nghiệm về cảm xúc,
ý chí và nhiều trạng thái tâm lý khác. Thông qua hoạt động này giúp cho học
sinh có nhiều cơ hội trải nghiệm, vận dụng những kiến thức học được vào
thực tiễn từ đó hình thành năng lực thực tiễn cũng như phát huy tiềm năng
sáng tạo của bản thân. Bài báo này giới thiệu về cách xây dựng hình thức tổ
chức hoạt động trải nghiệm và một minh họa về sử dụng các hình thức tổ
chức hoạt động trải nghiệm trong mơn Hóa học ở nhà trường phổ thơng.

Từ khóa: Hoạt động trải nghiệm, hình thức trải nghiệm, tổ chức trải nghiệm,
mơn Hóa học.

1. MỞ ĐẦU

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) là hoạt động giáo dục có mục đích, có tổ chức được
thực hiện trong hoặc ngoài nhà trường nhằm phát triển, nâng cao các tố chất và tiềm
năng của bản thân học sinh (HS), nuôi dưỡng ý thức sống tự lập, đồng thời quan tâm,
chia sẻ tới những người xung quanh [4]. Thông qua việc tham gia vào các HĐTN, HS
được phát huy vai trị chủ thể, tính tích cực, chủ động, tự giác và sáng tạo của bản thân.
Các em được chủ động tham gia vào tất cả các khâu của quá trình hoạt động: từ thiết kế
hoạt động đến chuẩn bị, thực hiện và đánh giá kết quả hoạt động phù hợp với đặc điểm
lứa tuổi và khả năng của bản thân. Các em được trải nghiệm, được bày tỏ quan điểm, ý
tưởng, được đánh giá và lựa chọn ý tưởng hoạt động, được thể hiện, tự khẳng định bản
thân, được tự đánh giá và đánh giá kết quả hoạt động của bản thân, của nhóm mình và
của bạn bè,… Từ đó, hình thành và phát triển cho các em những giá trị sống và các năng
lực (NL) cần thiết.

HĐTN trong nhà trường phổ thơng có hình thức tổ chức rất đa dạng, phong phú. Cùng
một chủ đề, một nội dung giáo dục nhưng HĐTN có thể tổ chức theo nhiều hình thức

hoạt động khác nhau, tùy theo lứa tuổi và nhu cầu của HS, tùy theo điều kiện cụ thể của
từng lớp, từng trường, từng địa phương. Mỗi hình thức hoạt động đều tiềm tàng những
khả năng giáo dục nhất định. Nhờ các hình thức tổ chức đa dạng, phong phú mà việc
giáo dục HS được thực hiện một cách tự nhiên, sinh động, nhẹ nhàng, hấp dẫn, khơng
gị bó và khơ cứng, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lí cũng như nhu cầu, nguyện vọng
của HS. Trong quá trình thiết kế, tổ chức thực hiện và đánh giá HĐTN, cả giáo viên
(GV) lẫn HS đều có cơ hội thể hiện sự sáng tạo, chủ động, linh hoạt, làm tăng thêm tính
hấp dẫn, độc đáo của các hình thức tổ chức hoạt động. Theo dự thảo chương trình giáo

Tạp chí Khoa học, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Huế
ISSN 1859-1612, Số 02(50)/2019: tr. 91-97
Ngày nhận bài: 13/7/2018; Hoàn thành phản biện: 19/7/2018; Ngày nhận đăng: 06/11/2018

92 NGUYỄN THỊ THÙY TRANG

dục phổ thông tổng thể, hoạt động trải nghiệm [2] đã có đề xuất các hình thức tổ chức
HĐTN nhưng ở dạng rất vắn tắt. Đã có một số cơng trình cơng bố các hình thức tổ chức
các HĐTN nhưng vẫn cịn mang tính tổng quát. Chẳng hạn, theo PGS.TS Đinh Thị Kim
Thoa, Chủ biên HĐTN và ThS Bùi Ngọc Diệp, Viện Khoa học giáo dục Việt Nam đề
xuất: HĐTN được tổ chức dưới nhiều hình thức khác nhau như hoạt động câu lạc bộ, tổ
chức trò chơi, diễn đàn, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, các hội thi, hoạt động
giao lưu, hoạt động nhân đạo, hoạt động tình nguyện, hoạt động cộng đồng, sinh hoạt
tập thể, lao động cơng ích, sân khấu hóa (kịch, thơ, hát, múa rối, tiểu phẩm, kịch tham
gia,…), thể dục thể thao, tổ chức các ngày hội,… [5]. Tác giả Trần Thị Gái, Viện Sư
phạm tự nhiên, Đại học Vinh có đề cập chi tiết các dạng HĐTN trong dạy học Sinh học
[6]. Hiện nay, chúng tôi chưa tìm thấy cơng bố nào liên quan đến hình thức tổ chức các
HĐTN trong mơn Hóa học.

Theo Dự thảo Chương trình giáo dục phổ thơng mơn Hóa học cấp THPT [3], giúp HS
phát triển các NL thành phần của NL tìm hiểu tự nhiên, gắn với chun mơn về hóa học

như: NL nhận thức kiến thức hóa học; NL tìm tịi, khám phá kiến thức hóa học; NL vận
dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn. Từ đó biết ứng xử với tự nhiên một cách đúng
đắn, khoa học và có khả năng lựa chọn nghề nghiệp phù hợp với NL và sở thích, điều
kiện và hồn cảnh của bản thân. Đó là điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức các HĐTN
trong mơn Hóa học. Vì vậy, chúng tơi lựa chọn các hình thức tổ chức HĐTN cho phù
hợp với từng nội dung trong mơn Hóa học nhằm góp phần tăng hiệu quả giáo dục cho
GV ở nhà trường phổ thơng.

2. PHÂN TÍCH CHƯƠNG TRÌNH HĨA HỌC TRUNG HỌC PHỔ THƠNG

Mạch nội dung kiến thức của bộ mơn Hóa học phổ thông bao gồm 5 lĩnh vực:

- Các thuyết và các định luật cơ bản về hóa học gồm có các bài lí thuyết về cấu tạo chất;
cấu tạo hóa học các hợp chất hữu cơ; phản ứng hóa học; một số định luật cơ bản về hóa
học. Đây là cơ sở để nghiên cứu tính chất của các nguyên tố và các chất trong chương
trình bao gồm tất cả các chất vô cơ và hữu cơ từ lớp 10 đến hết lớp 12.

- Các bài về chất và ngun tố hóa học – Hóa vơ cơ: Cl2, O2, S, N2, P, C, Si, Kim loại
kiềm, kim loại kiềm thổ, Al, Fe, NaOH, HCl,… giúp HS hiểu rõ cơ sở lí thuyết của hóa
học. Gang, thép, Al, H2SO4,… giúp HS hiểu biết về thực tế sản xuất hóa học. CaCO3,
CaO, NH3,... giữ vai trò quan trọng trong đời sống, trong tự nhiên.

- Hóa học hữu cơ: các kiến thức về chất hữu cơ được sắp xếp trong chương trình mang
tính kế thừa, phát triển và có mối quan hệ di tính giữa các loại hợp chất hữu cơ.

- Các bài sản xuất hóa học: Các ngành sản xuất được đưa vào chương trình phổ thơng
phải phản ánh những ứng dụng của các học thuyết, các định luật hóa học cơ bản vào
thực tế cuộc sống.

- Các bài luyện tập và ôn tập: Những loại bài này được thực hiện sau một số bài dạy nghiên

cứu kiến thức môn học hoặc kết thúc một chương, một phần của chương trình. Nó có ý
nghĩa quan trọng trong việc hình thành phương pháp nhận thức và phát triển tư duy cho HS.

CÁC HÌNH THỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MƠN HĨA HỌC... 93

Qua phân tích mạch nội dung kiến thức mơn Hóa học THPT, chúng tơi lựa chọn, xây
dựng các hình thức tổ chức các HĐTN tương ứng trong dạy học Hóa học.

3. HÌNH THỨC TỔ CHỨC CÁC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MÔN HĨA HỌC

Dựa trên các hình thức được đề xuất ở các cơng trình trên và dựa vào đặc điểm kiến
thức, mục tiêu cần đạt của mơn Hóa học, chúng tơi xây dựng, phát triển các dạng
HĐTN tương ứng với các thành phần kiến thức mơn Hóa học; các HĐTN trong dạy học
mơn Hóa học và vai trị phát triển NL HS.

Hoạt động trải
nghiệm

Trong lớp học Ngồi lớp học

Hoạt động nội khóa Hoạt động ngoại khóa Tham quan, thực địa Điều tra, khảo sát,
đo đạc

Trò chơi Câu lạc bộ, hội thi,
Thí nghiệm diễn đàn, sân khấu

Nghiên cứu khoa học

Đóng vai Dự án (đề tài nhỏ)

Mơ hình, mơ phỏng Cuộc thi Khoa học
kĩ thuật

Quan sát STEM

Hình 1. Hệ thống các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm được sử dụng
trong dạy học Hóa học

Từ bảng 2 cho thấy, hầu hết các HĐTN đều góp phần hình thành các NL chung và các
NL đặc thù bộ môn như NL nhận thức kiến thức hóa học và NL vận dụng kiến thức hóa
học vào thực tiễn. Tùy vào nội dung, mục tiêu dạy học, vốn kinh nghiệm và phong cách
học của HS, điều kiện cơ sở vật chất để lựa chọn HĐTN và sắp xếp các hoạt động theo
tuần tự logic của chu trình trải nghiệm.

94 NGUYỄN THỊ THÙY TRANG

Bảng 1. Các hoạt động trải nghiệm tương ứng với các thành phần kiến thức mơn Hóa học

Các thuyết và Các bài về chất và Các bài sản Các bài
nguyên tố hóa học xuất hóa học luyện tập và
các định luật cơ Hóa học hữu cơ
– Hóa vơ cơ - Điều tra ôn tập
bản về hóa học - Điều tra - Dự án - Bài tập thực
- Thực địa - Thiết kế một tiễn
- Thiết kế mô - Thiết kế mơ hình, - Điều tra số mơ hình sản - Thí nghiệm
mô phỏng - Dự án xuất. - Xây dựng
hình, mơ - Thí nghiệm - Thiết kế mô - Thiết kế tình huống
- Dự án mô phỏng poster, tuyên để giải quyết.
phỏng - Đóng vai - Thí nghiệm hình, truyền bảo vệ
- Trò chơi - Thực địa môi trường

- Dự án học - Câu lạc bộ - Đóng vai - NCKH
- NCKH - Hội thi
tập - Trò chơi
- NCKH
- Trị chơi

- Thí nghiệm

- NCKH

Bảng 2. Các hoạt động trải nghiệm trong dạy học Hóa học và vai trò phát triển năng lực học sinh

Các dạng Năng lực chung Năng lực đặc thù mơn Hóa học
HĐTN
NL tự chủ NL giao NL giải NL nhận NL tìm tịi NL vận
Điều tra và tự học tiếp và quyết vấn thức kiến và khám dụng kiến
Mơ hình, mơ hợp tác đề và sáng thức hóa phá thế giới thức hoá
phỏng x tự nhiên học vào
Thực địa x x tạo học dưới góc thực tiễn
Dự án x độ hoá học
STEM x x x x x
Đóng vai x x
Trò chơi x x x
Thí nghiệm x x x x
Câu lạc bộ x x x
Hội thi x x x x x x
Diễn đàn, sân x x x
khấu x x x x x
KHKT x x x
x x x x x

x
x x x x

x x x x x

x x x x

x x x

x x x

x x x

x x x

4. VÍ DỤ MINH HỌA

Chủ đề: “Thuốc lá hay sức khỏe”

Mạch nội dung: Bài 9: Amin; Bài 44: Hóa học và vấn đề xã hội (Hóa học lớp 12
chương trình chuẩn).

Mục tiêu:

CÁC HÌNH THỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MƠN HĨA HỌC... 95

Kiến thức:

- HS biết: Thành phần hóa học trong thuốc lá và tác hại của thuốc lá đối với đời
sống con người.

- HS hiểu: Tác hại của thuốc lá và khói thuốc lá đến đời sống con người và đề
xuất những biện pháp ngăn chặn.

- HS vận dụng: Đề xuất các biện pháp ngăn chặn tác hại của thuốc lá, tuyên
truyền đến với mọi người về tác hại của thuốc lá, …

Kỹ năng:

- Hình thành cho HS những kĩ năng như: làm việc nhóm, thuyết trình, lập kế
hoạch, giao tiếp, nghiên cứu, phân tích, tổng hợp và báo cáo.

- Vận dụng kiến thức tổng hợp để giải quyết những vấn đề đặt ra trong cuộc sống
thực tiễn.

Thái độ:

- Ý thức được tác hại của khói thuốc lá đối với sức khỏe của con người

Định hướng năng lực Năng lực riêng
Năng lực chung NL nhận thức kiến thức hóa học
NL tìm tịi và khám phá thế giới tự nhiên dưới góc độ
NL tự học hoá học
NL giải quyết vấn đề và sáng tạo NL vận dụng kiến thức hóa học vào thực tiễn
NL giao tiếp và hợp tác
NL ICT

Các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm tương ứng với các nội dung kiến thức

- Điều tra, khảo sát

Nội dung: Thực hiện một phóng sự về thực trạng hút thuốc lá tại địa phương HS
sinh sống.

Nhiệm vụ cụ thể: Lên kế hoạch, phân chia cơng việc cho các thành viên trong
nhóm, xây dựng hệ thống câu hỏi để phỏng vấn người dân, quay video phóng sự về thực
trạng hút thuốc lá của người dân Việt Nam hiện nay.

- Tổ chức trò chơi khởi động, đặt vấn đề và tìm hiểu chủ đề

Nội dung: Tổ chức trị chơi: “Ơ số may mắn” với các câu hỏi sau:

1. Chất gây hại chủ yếu có trong thuốc lá là gì?
(ĐA: nicotin)

2. Có bao nhiêu căn bệnh từ thuốc lá gây ra cho con người?
(ĐA: Rất nhiều căn bệnh)

3. Bỏ hút thuốc sẽ làm béo phì, tăng huyết áp đúng hay sai?

96 NGUYỄN THỊ THÙY TRANG

(ĐA: Sai)
4. Bằng tre mà rúc ríc cười,

Làm cho nhiều người tỉnh tỉnh say say.
Đó là cái gì?
(ĐA: Điếu cày, điếu thuốc lào)
5. Trong thuốc lá có bao nhiêu chất gây ung thư?
(ĐA: 69 chất)

- Hội thi

Nội dung: Thiết kế poster với chủ đề: “Tuyên truyền tác hại của thuốc lá”

- Dự án học tập:
Nội dung: Thiết kế chế tạo mơ hình dụng cụ hút và lọc khói thuốc lá.

Đóng vai: Nhà đạo diễn xuất sắc

Nội dung: HS sẽ tham gia đóng vai trong một tiểu phẩm nhằm tuyên truyền tác
hại của thuốc lá.

CÁC HÌNH THỨC HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM TRONG MƠN HĨA HỌC... 97

- Giao lưu: Ngày hội kĩ năng

Nội dung: Các nhóm trình bày sản phẩm; học sinh thuyết trình; đàm thoại giữa
các nhóm.

Trên đây là một minh họa cho các hình thức tổ chức HĐTN được sử dụng linh
hoạt trong một chủ đề cụ thể.

3. KẾT LUẬN

HĐTN giúp HS hình thành và phát triển NL thích ứng với cuộc sống, NL thiết kế và tổ
chức hoạt động, NL định hướng nghề nghiệp thông qua các chủ đề hoạt động gắn với
những nội dung cụ thể về bản thân, quê hương, đất nước, con người. Do đó cần thiết kế các
hoạt động với nhiều hình thức đa dạng nhằm thu hút và tạo hứng thú cho HS từ đó đảm bảo
mục tiêu giáo dục. Bài báo này chúng tôi đã tổng quan tài liệu và xây dựng hệ thống các

hình thức tổ chức HĐTN trong dạy học mơn hóa học, góp phần thiết kế các HĐTN trong
dạy học hóa học đa dạng và sinh động. Bên cạnh đó chúng tơi cũng đã minh họa vận dụng
các hình thức này vào thiết kế các HĐTN của một chủ đề cụ thể trong dạy học hóa học.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

[1] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2017). Chương trình giáo dục phổ thơng chương trình tổng
thể, Hà Nội.

[2] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thơng hoạt động trải
nghiệm, Hà Nội.

[3] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình giáo dục phổ thơng mơn hoá học, Hà
Nội.

[4] Bộ GD-ĐT (2015). Tài liệu tập huấn kĩ năng xây dựng tổ chức các hoạt động trải
nghiệm sáng tạo trong trường tiểu học. NXB Đại học Sư phạm.

[5] Bùi Ngọc Diệp (2015). Hình thức tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà
trường phổ thơng, Tạp chí Khoa học Giáo dục, Số 113, trang 37.

[6] Trần Thị Gái (2017). Vận dụng mơ hình trải nghiệm của David Kolb để xây dựng chu
trình hoạt động trải nghiệm trong dạy học sinh học ở trường phổ thơng, Tạp chí Khoa
học Đại học Quốc gia Hà Nội: Nghiên cứu Giáo dục, Tập 33, Số 3, trang 1-6.

Title: FORMS OF EXPERIENTIAL ACTIVITY IN CHEMISTRY IN HIGH SCHOOL

Abstract: Learning from experience (experiential activity) helps learners not only have the
capacity to perform but also experiences emotions, will and many other psychological states.
Through this activity, students will have many opportunities to apply their knowledge to

practice, thereby creating practical ability as well as promoting their own creative potential. The
scope of this article is to identify and classify the types of experiential activities in Chemistry at
the high school.

Keywords: Experiential activity, forms of experiential activity organization, experiential
activity organization Chemistry.