Hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố hòa bình, tỉnh hòa bình

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT

TRƯỜNG ĐẠI HỌC LÂM NGHIỆP

HỒNG ANH CƯƠNG

HỒN THIỆN CƠNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM
XÃ HỘI BẮT BUỘC TRÊN ĐỊA BÀN

THÀNH PHỐ HÒA BÌNH, TỈNH HỊA BÌNH

CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ
MÃ SỐ: 8310110

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. HOÀNG VŨ HẢI

Hà Nội, 2023

i

CỘNG HOÀ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM
Độc lập - Tự do - Hạnh phúc

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn về đề tài “Hồn thiện cơng tác quản lý
thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hịa Bình, tỉnh Hịa
Bình” là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi trong thời gian vừa qua,
dưới sự hướng dẫn nhiệt tình của TS. Hồng Vũ Hải. Các số liệu sử dụng

trong luận văn và kết quả nghiên cứu là do tơi tự tìm hiểu, phân tích khách
quan, trung thực, có nguồn gốc rõ ràng và chưa được cơng bố dưới bất kỳ
hình thức nào.
Nếu nội dung nghiên cứu của tơi sao chép với bất kỳ cơng trình nghiên
cứu nào đã cơng bố, tơi xin hồn tồn chịu trách nhiệm và tuân thủ kết luận
đánh giá luận văn của Hội đồng khoa học.

Hịa Bình, ngày tháng năm 2023
NGƯỜI CAM ĐOAN

Hoàng Anh Cương

ii

LỜI CẢM ƠN
Với tình cảm chân thành nhất, tác giả luận văn xin bày tỏ lòng biết ơn
đến các thầy cô giáo khoa Kinh tế và quản trị kinh doanh Trường Đại học
Lâm nghiệp đã nhiệt tình giảng dạy, truyền đạt kiến thức quý báu cũng như
tạo mọi điều kiện quan tâm, giúp đỡ để tác giả có thể hồn thành tốt khố học
và nghiên cứu để hồn thiện đề tài luận văn của mình.
Tác giả xin cảm ơn sâu sắc tới TS. Hồng Vũ Hải vì sự tận tình hướng
dẫn, giúp đỡ tác giả trong quá trình thực hiện luận văn thạc sĩ với đề tài
“Hồn thiện cơng tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn
thành phố Hịa Bình, tỉnh Hịa Bình”.
Xin chân thành cảm ơn các cơ quan chức năng trên địa bàn tỉnh Hịa
Bình đã tạo điều kiện cung cấp các thơng tin để tác giả hồn thành bản luận
văn được thuận lợi.
Tác giả gửi lời cảm ơn các bạn học viên lớp QK29A1.4 đã cùng đồng
hành, hỗ trợ, giúp đỡ tác giả trong suốt quá trình học tập và hoàn thiện bản
luận văn này.

Hịa Bình, ngày tháng năm 2023
TÁC GIẢ

Hoàng Anh Cương

iii

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. ii
MỤC LỤC.......................................................................................................iii
DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT..................................................... vi
DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ................................................................. vii
DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ..............................................................viii
ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1
Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU
BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC................................................................. 4

1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ......................... 4
1.1.1. Bảo hiểm xã hội............................................................................... 4
1.1.2. Quản lý thu BHXH .......................................................................... 9
1.1.3. Nội dung công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội ........................... 12
1.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH............... 23

1.2. Cơ sở thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc .................... 27
1.2.1. Kinh nghiệm về quản lý thu BHXH bắt buộc của một số địa
phương .................................................................................................... 27
1.2.2. Bài học kinh nghiệm quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn

thành phớ Hịa Bình ................................................................................ 29

Chương 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 31
2.1. Đặc điểm địa bàn.................................................................................. 31
2.1.1. Đặc điểm cơ bản thành phớ Hịa Bình.......................................... 31
2.1.2. Đặc điểm cơ bản của BHXH tỉnh Hịa Bình ................................. 40
2.2. Phương pháp nghiên cứu...................................................................... 43
2.2.1. Phương pháp chọn mẫu ................................................................ 43
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu.......................................... 44

iv

2.2.3. Tổng hợp, xử lý số liệu .................................................................. 45
2.2.4. Phân tích sớ liệu............................................................................ 45
2.2.5. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ................................................. 46
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 49
3.1. Quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố
Hịa Bình ..................................................................................................... 49
3.2. Thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn
thành phố Hịa Bình .................................................................................... 52
3.2.1. Lập kế hoạch quản lý thu bảo hiểm xã hội ................................... 52
3.2.2. Tổ chức quản lý thu bảo hiểm xã hội ............................................ 55
3.2.3. Kiểm tra, giám sát hoạt động thu bảo hiểm xã hội....................... 74
3.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên
địa bàn thành phố Hịa Bình........................................................................ 76
3.3.1. Nhóm yếu tố thuộc cơ quan bảo hiểm........................................... 76
3.3.2. Nhóm yếu tố về đối tượng tham gia bảo hiểm .............................. 78
3.3.3. Nhóm yếu tớ thuộc mơi trường chính sách, điều kiện kinh tế-xã hội 80
3.4. Đánh giá chung về công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên
địa bàn thành phố Hịa Bình........................................................................ 80

3.4.1. Những mặt đạt được...................................................................... 80
3.4.2. Những hạn chế và nguyên nhân .................................................... 82
3.5. Định hướng và giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý thu bảo hiểm xã
hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hịa Bình............................................ 87
3.5.1. Định hướng hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên
địa bàn thành phớ Hịa Bình ................................................................... 87
3.5.2. Giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên
địa bàn thành phớ Hịa Bình ................................................................... 90
3.6. Một số kiến nghị................................................................................. 101
3.6.1. Kiến nghị với Nhà nước .............................................................. 101

v

3.6.2. Kiến nghị với Bảo hiểm xã hội Việt Nam.................................... 102
3.6.3. Kiến nghị với Ủy ban nhân dân tỉnh Hịa Bình .......................... 103
KẾT LUẬN .................................................................................................. 104
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 106
PHỤ LỤC

vi

DANH MỤC CÁC KÍ HIỆU VIẾT TẮT

STT Chữ viết tắt Giải thích

1 BHXH BHXH

2 BHXH BB BHXH bắt buộc

3 BHYT Bảo hiểm y tế

4 CNTT Công nghệ thông tin

5 DN Doanh nghiệp

6 ĐTNN Đầu tư nước ngoài

7 HTX Hợp tác xã

8 HS Hành chính sự nghiệp

9 NLĐ Người lao động

10 NN Nước ngoài

11 SXKD Sản xuất kinh doanh

vii

DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU

Bảng 1.1. Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người lao động .............. 16
Bảng 1.2. Mức đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc của người sử dụng LĐ ......... 17
Bảng 2.1. Đất đai và tình hình sử dụng đất đai ............................................... 35
Bảng 2.2. Dân số thành phố Hịa Bình............................................................ 36
Bảng 2.3. Phân bổ đối tượng khảo sát ............................................................ 44
Bảng 3.1. Kế hoạch thu BHXH bắt buộc giai đoạn 2020 - 2022.................... 53
Bảng 3.2. Ý kiến đánh giá của cán bộ BHXH và các đơn vị tham gia đóng
BHXH bắt buộc về việc lập kế hoạch thu BHXH trên địa bàn thành phố
Hịa Bình ............................................................................................... 54

Bảng 3.3. Số lượng lao động tham gia BHXH bắt buộc trên địa bàn TP Hịa
Bình giai đoạn 2020 - 2022 ............................................................................. 56
Bảng 3.4. Tình hình thực hiện chính sách BHXH của doanh nghiệp ............. 58
Bảng 3.5. Tổng hợp mức tiền lương đóng BHXH trên địa bàn thành phố Hịa
Bình giai đoạn 2020-2022 ............................................................................... 63
Bảng 3.6. Tổng hợp mức thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phó Hịa
Bình giai đoạn 2020-2022 ............................................................................... 66
Bảng 3.7. Tình hình nợ đọng BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hịa
Bình giai đoạn 2020-2022 ............................................................................... 69
Bảng 3.8. Đánh giá của cán bộ BHXH về công tác quản lý thu BHXH ........ 72
Bảng 3.9. Đánh giá của NLĐ đối với công tác quản lý thu BHXH................ 73
Bảng 3.10. Tình hình đơn vị được thanh tra, kiểm tra giai đoạn 2020 – 2022 .. 74
Bảng 3.11. Bảng tổng hợp mức độ hiểu biết của chủ sử dụng lao động về pháp
luật BHXH đối với 20 chủ doanh nghiệp........................................................ 79

viii

DANH MỤC CÁC HÌNH, SƠ ĐỒ
Hình 2.1. Bản đồ thành phố Hịa Bình ............................................................ 32
Sơ đồ 2.1. Cơ cấu bộ máy tổ chức của bảo hiểm xã hội tỉnh Hòa Bình ......... 42
Hình 3.1. Quy trình thực hiện thu BHXH bắt buộc của BHXH Tỉnh Hịa Bình49

1

ĐẶT VẤN ĐỀ

1. Tính cấp thiết của đề tài
Bảo hiểm xã hội được xác định giữ vai trò trụ cột trong hệ thống an

sinh xã hội. Phát huy đầy đủ vai trò của BHXH sẽ tạo nền tảng bền vững cho

sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Việc thúc đẩy, đảm bảo và hồn
thiện hệ thống an sinh xã hội ln là một chủ trương nhất quán và là định
hướng xuyên suốt của Đảng và Nhà nước trong quá trình phát triển. BHXH là
một bộ phận quan trọng của chính sách an sinh xã hội của mọi quốc gia nhằm
chia sẻ rủi ro và các nguồn quỹ nhằm bảo vệ NLĐ khi họ khơng cịn khả năng
làm việc. Từ đó góp phần ổn định cuộc sống cho bản thân NLĐ, gia đình
đồng thời cũng góp phần đảm bảo an sinh xã hội cho đất nước.

Quản lý thu BHXH có thể coi là một khâu trọng yếu trong việc thực
hiện các chế độ, chính sách BHXH. Qua các năm thực hiện, số lao động tham
gia, số thu BHXH tăng hằng năm và hình thành quỹ BHXH độc lập với ngân
sách nhà nước. Đây là bước chuyển đổi căn bản về sự nghiệp BHXH từ cơ
chế bao cấp chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước, sang cơ chế quỹ BHXH
chủ yếu dựa trên nguồn thu do người lao động, người sử dụng lao động đóng
góp… để chi trả các chế độ BHXH. Quản lý thu BHXH là một hoạt động do
nhà nước tổ chức thực hiện và quản lý, khơng vì mục đích sinh lợi. Vì vậy,
yếu tố quản lý luôn được xem là vấn đề quan trọng khi thực hiện thu bảo hiểm
xã hội. Nó khơng chỉ quy định tới sự hình thành, sử dụng quỹ bảo hiểm xã hội
như thế nào mà còn đảm bảo quyền lợi thụ hưởng cho người lao động khi
tham gia vào hệ thống bảo hiểm xã hội.

Thực tế cho thấy, quản lý thu bảo hiểm xã hội trên địa bàn thành phố
Hòa Bình đã có nhiều tiến bộ, cải tiến rõ rệt, song hiệu quả của công tác quản
lý thu chưa thực sự tương xứng với tiềm năng và thế mạnh của thành phố.
Vấn đề tồn tại hiện nay cần quan tâm giải quyết như:

Việc phát triển đối tượng tham gia BHXH bắt buộc, nhất là khu vực
ngồi nhà nước vẫn cịn thấp và chưa tương xứng với tiềm năng của thành phố.

2

Vấn đề quản lý NLĐ trong độ tuổi lao động có việc làm trong các thành
phần kinh tế là cơ sở để phát triển đối tượng tham gia BHXH cũng là khâu
còn yếu, thậm chí có thể đánh giá là chưa quản lý được.

Công tác tuyên truyền, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật
BHXH đối với các đơn vị cố tình khơng đóng, đóng không đúng, không kịp
thời, không đầy đủ BHXH cho NLĐ; đặc biệt là vấn đề giải quyết nợ đọng
BHXH...

Việc thực hiện cải cách thủ tục hành chính, đổi mới phong cách phục
vụ của đội ngũ cán bộ trực tiếp làm công tác thu BHXH và ứng dụng công
nghệ thông tin vào quản lý thu BHXH.

Xuất phát từ những thực trạng nêu trên, tác giả lựa chọn đề tài “Hồn
thiện cơng tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố
Hịa Bình, tỉnh Hịa Bình” làm luận văn tốt nghiệp của mình.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát

Trên cơ sở nghiên cứu thực trạng công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội
bắt buộc trên địa bàn thành phố Hịa Bình, luận văn đề ra giải pháp nhằm
hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố trong
thời gian tới.
2.2. Mục tiêu cụ thể

- Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu
BHXH bắt buộc;

- Đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn

thành phố Hịa Bình;

- Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH trên
địa bàn thành phố Hịa Bình;

- Đề xuất giải pháp nhằm hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH bắt
buộc trên địa bàn thành phố Hòa Bình.

3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài tập chung chủ yếu vào thực trạng công
tác quản lý thu BHXH bắt buộc và các giải pháp hoàn thiện quản lý thu bảo
hiểm xã hội bắt buộc trên địa bàn thành phố Hịa Bình, tỉnh Hịa Bình.
3.2. Phạm vi nghiên cứu của đề tài

+ Phạm vi về nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng công tác
quản lý thu BHXH bắt buộc, các yếu tố ảnh hưởng đến công tác thu và quản
lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành phố Hịa Bình. Qua đó, đề ra một số
giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên
địa bàn thành phố.

+ Phạm vi về không gian: Nghiên cứu được thực hiện trên phạm vi địa
bàn thành phố Hịa Bình, tỉnh Hịa Bình.

+ Phạm vi về thời gian:
Luận văn nghiên cứu thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc
trên địa bàn thành phố Hịa Bình trong giai đoạn 2020-2022, khảo sát tháng

03/2023. Các giải pháp đề xuất cho giai đoạn 2023-2025.
4. Nội dung nghiên cứu
- Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH bắt buộc;
- Thực trạng công tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa bàn thành
phố Hịa Bình;
- Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn
thành phố Hịa Bình;
- Giải pháp hồn thiện cơng tác quản lý thu BHXH bắt buộc trên địa
bàn thành phố Hịa Bình.
5. Kết cấu luận văn
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
Chương 2: Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận

4

Chương 1.
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM

XÃ HỘI BẮT BUỘC

1.1. Cơ sở lý luận về quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc
1.1.1. Bảo hiểm xã hội
1.1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội

Theo Luật Bảo hiểm xã hội số 58/2014/QH 13 ngày 20/11/2014 “Bảo
hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của người
lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao
động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ
bảo hiểm xã hội.”.

Bảo hiểm xã hội (BHXH) là một trong những chính sách an sinh xã hội
quan trọng của Đảng và Nhà nước. Chính sách bảo hiểm xã hội đã được thực
hiện theo Luật bảo hiểm xã hội. Tham gia bảo hiểm xã hội làm cho người lao
động yên tâm cống hiến và không phải lo lắng nhiều về những rủi ro mà mình
có thể gặp phải trong hoạt động sản xuất, cơng tác, sinh hoạt.”
1.1.1.2. Bản chất của bảo hiểm xã hội

Một là, BHXH mang tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn sâu sắc.
Tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn trong các chế độ BHXH quy định bản
chất của BHXH, đó là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình
thơng qua một loạt các biện pháp cơng cộng, nhằm chống lại những khó khăn
về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau,
thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời
đảm bảo các chăm sóc và trợ cấp cho các gia đình đơng con. Đối với các rủi
ro như trên, nhiều khi từng cá nhân khơng đủ khả năng tài chính để khắc
phục, do vậy Nhà nước ban hành các quy định để huy động mọi người trong
xã hội đóng góp một khoản nhất định cùng với Nhà nước hình thành quỹ

5

BHXH để chi trả cho một số người gặp rủi ro cần khắc phục hay do điều kiện
sinh học như tuổi tác, môi trường sống, điều kiện làm việc mà người lao động
phải nghỉ làm việc, khi đó cần có một khoản kinh phí để đảm bảo cuộc sống
cho chính bản thân và gia đình họ.

BHXH là chính sách xã hội của Đảng và Nhà nước. Đây là một loại hoạt
động dịch vụ công, mang tính xã hội, lấy hiệu quả xã hội làm mục tiêu hoạt
động. Quỹ để thực hiện chế độ BHXH là do người lao động, người sử dụng
lao động đóng góp và Nhà nước hỗ trợ, đấy chính là tính chất xã hội trong kết

cấu nguồn lập quỹ (riêng đối với nước ta Ngân sách nhà nước hỗ trợ ít nhất là
50 % cho quỹ BHXH đối với đối tượng mới tham gia BHXH bắt buộc, nên
bản chất của chế độ BHXH nước ta là do Ngân sách nhà nước bao cấp). Tính
xã hội cịn được thể hiện thơng qua các chế độ BHXH được hưởng. Thời
điểm bắt đầu tham gia đóng BHXH đồng thời là thời điểm được hưởng chế độ
BHXH, đó là chế độ trợ cấp ốm đau, thai sản, trợ cấp TNLĐ - BNN. Tính
chất xã hội trong chế độ hưu trí được thể hiện trong tiền lương hưu thời gian
đóng góp của người tham gia đóng và mức đóng với mức hưởng thấp nhất
bằng mức lương tối thiểu chung hoặc tỷ lệ từ 45% đến 75% tiền lương bình
qn đóng BHXH và được hưởng chế độ BHYT. Trường hợp không đủ điều
kiện nghỉ hưu được trợ cấp mỗi năm đóng BHXH bằng 1,5 tháng lương bình
qn, đấy chính là phần xã hội mà người sử dụng lao động đã đóng góp vào
và Ngân sách nhà nước hỗ trợ mà có. Tính chất xã hội cịn thể hiện ở chế độ
tử tuất, ngồi trợ cấp mai táng phí, người đóng BHXH chết có thân nhân phải
ni dưỡng được hưởng trợ cấp tuất theo quy định. BHXH là sự san sẻ rủi ro,
chia nhỏ rủi ro cho nhiều cá nhân trong cộng đồng cùng gánh chịu, hay nói
cách khác "lấy số đơng bù số ít", tức là dùng số tiền đóng góp của số đơng
người tham gia BHXH để bù đắp, chia sẻ cho một số ít người khi gặp phải
những biến cố rủi ro gây tổn thất.

Hai là, BHXH là một công cụ để quản lý xã hội, là sự bảo đảm của
Nhà nước để ổn định đời sống cho người tham gia BHXH và an toàn xã

6

hội, thúc đẩy sản xuất phát triển. Đồng thời đây là quá trình phân phối lại
thu nhập xã hội.

BHXH được coi là một chính sách xã hội quan trọng, song hành cùng
với chính sách kinh tế, nhằm bảo đảm đời sống vật chất và tinh thần cho mọi

người lao động, chống các tệ nạn xã hội, góp phần tăng thu nhập, thúc đẩy sản
xuất phát triển. Với tư cách là công cụ để quản lý xã hội, Nhà nước quy định
quyền và trách nhiệm giữa các bên tham gia BHXH, đặc biệt mối quan hệ
giữa người lao động và người sử dụng lao động; yêu cầu người sử dụng lao
động phải thực hiện những cam kết, đảm bảo điều kiện làm việc, nhu cầu đời
sống vật chất và tinh thần cho người lao động, trong đó có nhu cầu cơ bản về
tiền lương, tiền cơng, chăm sóc sức khoẻ khi bị ốm đau, tai nạn... Đây là
những ràng buộc mang tính ngun tắc và thơng qua đó Nhà nước thực hiện
quản lý nhà nước về BHXH. BHXH dựa trên sự đóng góp của các bên tham
gia, gồm người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước trong một số
trường hợp, thực chất quỹ BHXH là quỹ của người lao động tiết kiệm được,
bất luận trong hoàn cảnh nào Nhà nước phải đứng sau hỗ trợ, duy trì, bảo tồn
để thực hiện các chế độ trợ cấp cho người lao động, nếu khơng thì xã hội sẽ
mất ổn định, kinh tế sẽ trì trệ. Ngược lại, nếu quỹ BHXH được hình thành và
phát triển lớn mạnh sẽ có khoản nhàn rỗi để đầu tư trở lại giúp cho sản xuất
phát triển.

BHXH là quá trình phân phối lại thu nhập xã hội. Đây là quá trình phân
phối lại theo hướng có lợi cho người tham gia BHXH khi gặp phải rủi ro trong
lao động sản xuất và đời sống xã hội, vì chính việc tổ chức thu, chi BHXH là
quá trình thực hiện phân phối lại thu nhập: Thu BHXH dựa trên cơ sở mức tiền
lương, tiền công do Nhà nước quy định và mỗi người tham gia có một mức
đóng BHXH khác nhau tương ứng với mức tiền lương, tiền cơng đó; hàng năm
Nhà nước cịn trích một khoản nhất định từ Ngân sách để hỗ trợ quỹ BHXH.
Chi BHXH là việc trả tiền cho người có nhu cầu phát sinh về BHXH dựa trên

7

mức đóng và thời gian đóng BHXH trong chế độ dài hạn, nhưng trong chế độ
ngắn hạn thì khơng dựa trên nguyên tắc này mà có sự chia sẻ giữa người khoẻ

cho người ốm, người trẻ cho người già. (Luật BHXH; 2008)
1.1.1.3. Phân loại bảo hiểm xã hội

a.Bảo hiểm xã hội bắt buộc
* Khái niệm theo Luật BHXH năm 2014:
Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại hình bảo hiểm xã hội do Nhà nước tổ
chức mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia. “Trích dẫn
Quyết định số 58/2014/QH13 ngày 20/11/2014”
Bảo hiểm xã hội bắt buộc có các chế độ: Ốm đau; Thai sản; nghỉ dưỡng
sức phục hồi sức khỏe, Tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp; Hưu trí; Tử tuất.
*Vai trò:
- Đối với người lao động: Thay thế hoặc bổ sung một phần thu nhập bị
mất đi khi bị suy giảm khả năng lao động, nhằm ổn định cuộc sống cho người
lao động. Tham gia bảo hiểm xã hội sẽ tạo sự tin tưởng cho người lao động
khi gặp rủi ro, tạo tâm lý an toàn đảm bảo cho dời sống tinh thần, giúp người
lao động yên tâm làm việc
- Đối với xã hội: Tạo mối liên hệ gắn kết, bền chặt giữa 3 bên: Nhà nước,
NSDLĐ và NLĐ. Chia sẻ rủi ro cho các bên tham gia BHXH. Bảo hiểm xã
hội thể hiện tính nhân đạo của tồn xã hội, đồng thời thể hiện tinh thần đoàn
kết, tương thân tương ái trong cộng đồng. Trên góc độ xã hội, bảo hiểm xã hội
là phương tiện đảm bảo đời sống cho người lao động và là công cụ đánh giá
sự phát triển của chính sách an sinh xã hội.
- Đối với nền kinh tế thị trường
+ Thứ nhất: Khi nền kinh tế xảy ra rủi ro, BHXH góp phần ổn định đời
sống cho NLĐ và gia đình của họ;
+ Thứ hai: Đối với các doanh nghiệp, khi những người lao động không
may gặp rủi ro thì chuyển giao cho cơ quan BHXH chi trả. Nhờ vậy tình hình

8

tài chính của các doanh nghiệp ổn định hơn. Hệ thống BHXH đã bảo đảm ổn
định xã hội tạo tiền đề để phát triển kinh tế thị trường.

+ Thứ ba: Quỹ BHXH do các bên tham gia đóng góp được tập trung lại
rất lớn, phần nhàn rỗi được đem đầu tư tạo ra sự tăng trưởng phát triển kinh tế.

+ Thứ tư: BHXH vừa tạo động lực cho các thành phần kinh tế phát triển
nhưng mặt khác tạo sự bình đẳng giữa các tầng lớp dân cư thơng qua hệ thống
phân phối lại thu nhập góp phần lành mạnh hóa thị trường lao động.

b.Bảo hiểm xã hội tự nguyện theo Luật BHXH năm 2014
Khái niệm: Bảo hiểm xã hội tự nguyện là loại hình bảo hiểm xã hội do
Nhà nước tổ chức mà người tham gia được lựa chọn mức đóng, phương thức
đóng phù hợp với thu nhập của mình và Nhà nước có chính sách hỗ trợ tiền
đóng bảo hiểm xã hội để người tham gia hưởng chế độ hưu trí và tử tuất.
“Trích dẫn Quyết định số 58/2014/QH13 ngày 20/11/2014”
Đối tượng tham gia BHXH tự nguyện là người Việt Nam từ 15 tuổi trở
lên mà không thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc đều có thể tham gia
BHXH tự nguyện.
*Vai trò bảo hiểm xã hội tự nguyện:
- Tham gia BHXH tự nguyện giúp người lao động có ý thức trong việc
tiết kiệm đầu tư những khoản nhỏ, đều đặn để có nguồn dự phịng cần thiết
chi dung khi già cả, mất sức lao động, góp phần ổn định cuộc sống cho bản
thân và gia đình.
- Bảo hiểm xã hội tự nguyện tạo ra cơ chế chia xẻ rủi ro, nâng cao tính
cộng đồng xã hội, cùng truyền thống đồn kết, gắn bó giữa các thành viên
trong xã hội và góp phần thực hiện công bằng xã hội, phân phối lại thu nhập
xã hội trên cơ sở sự tương trợ để thiết lập hệ thống an sinh xã hội bền vững.
- Bảo hiểm xã hội góp phần phịng tránh và hạn chế tổn thất, đảm bảo an
toàn cho sản xuất và đời sống xã hội của con người. Bảo hiểm xã hội tự

nguyện góp phần thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế của đất nước.

9

1.1.2. Quản lý thu BHXH
1.1.2.1. Khái niệm quản lý thu bảo hiểm xã hội

Quản lý là sự tác động có tổ chức có hướng đích của chủ thể quản lý tới
đối tượng quản lý nhằm đạt mục tiêu đã đề ra. Quản lý bao giờ cũng là một
tác động hướng đích, có xác định mục tiêu, thể hiện mối quan hệ giữa chủ thể
quản lý (quản lý, điều khiển) và đối tượng quản lý (chịu sự quản lý), đây là
quan hệ giữa lãnh đạo và bị lãnh đạo, khơng đồng cấp và có tính bắt buộc. Nó
diễn ra trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người với nhiều cấp độ, nhiều
mối liên hệ với nhau. Đối với hoạt động BHXH thì quản lý được bao gồm cả
quản lý các đối tượng tham gia và thụ hưởng, quản lý thu, quản lý chi trả và
quản lý nguồn quỹ từ đầu tư tăng trưởng.

Khi nói đến quản lý thu BHXH là nói đến một loạt quan hệ, bao gồm
quan hệ giữa Nhà nước, người sử dụng lao động, người lao động và cơ quan
BHXH. Trong mối quan hệ trên đây, thì người lao động, người sử dụng lao
động là đối tượng quản lý; Nhà nước giao cho cơ quan BHXH chủ thể quản
lý; Nhà nước là chủ thể duy nhất điều tiết và quản lý BHXH, vì các bên tham
gia có lợi ích khác nhau thậm chí trái ngược nhau (người lao động muốn đóng
ít nhưng lại muốn được hưởng thụ quyền lợi nhiều, người sử dụng lao động
muốn đóng BHXH càng ít càng tốt để giảm chi phí sản xuất nâng cao lợi
nhuận). Nhà nước với hai tư cách: một là, thông qua cơ quan lập pháp (Quốc
hội) đề ra Luật BHXH, thơng qua Chính phủ đề ra các quy định về BHXH;
hai là, thông qua các cơ quan nhà nước để thực hiện nộp BHXH cho người
lao động hưởng lương từ Ngân sách nhà nước và thành lập cơ quan chuyên
trách (BHXH Việt Nam) thực hiện chính sách BHXH. Để quản lý thu BHXH

đảm bảo theo đúng các quy định của Nhà nước, cơ quan BHXH phải xây
dựng biện pháp, kế hoạch, tổ chức các thao tác nghiệp vụ, phối hợp với các cơ
quan hữu trách và hình thành hệ thống chuyên thu từ Trung ương đến cấp
thành phố, thực hiện theo một quy trình chặt chẽ, khép kín. Như vậy, trong

10

quản lý thu BHXH, mối quan hệ ba bên là người lao động, người sử dụng lao
động và cơ quan BHXH được xác lập quyền và trách nhiệm của mỗi bên do
pháp luật về BHXH quy định, các quy định này là những căn cứ pháp lý mà
mỗi bên phải tuân thủ, thực hiện nghiêm túc. Mặt khác, để thu đúng, đủ, kịp
thời, khơng để thất thốt tiền thu, địi hỏi cơ quan BHXH phải có phương
pháp và biện pháp hữu hiệu, kể các các biện pháp hỗ trợ... "thu BHXH là một
khái niệm phức hợp, bao gồm các định hướng, chủ trương, phương pháp và
biện pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, chỉ đạo, khuyến khích
đẩy mạnh cơng tác thu bảo hiểm xã hội" và "Quản lý thu BHXH là một quá
trình chủ thể quản lý tác động đến đối tượng quản lý, trong hoạt động dự báo,
xây dựng chỉ tiêu kế hoạch, tổ chức thực hiện, điều chỉnh và kiểm tra để đạt
được mục tiêu quản lý bằng các nguyên tắc và phương pháp nhất định".

Từ phân tích trên, về quản lý thu BHXH, theo tác giả được hiểu như sau:
Quản lý thu BHXH là sự tác động của Nhà nước thơng qua các quy định mang
tính pháp lý bắt buộc các bên tham gia BHXH phải tuân thủ thực hiện; trong đó
cơ quan BHXH sử dụng các biện pháp nghiệp vụ và các phương pháp đặc thù
tác động trực tiếp vào đối tượng đóng BHXH để đạt mục tiêu đề ra.
1.1.2.2. Nguyên tắc quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc

Thứ nhất: Thu đúng, đủ, kịp thời
- Thu đúng, là đúng đối tượng, đúng mức, đúng tiền lương, tiền công và
đúng thời gian quy định: mọi người lao động khi có HĐLĐ hoặc giao kết lao

động theo quy định, được trả công bằng tiền đều là đối tượng đóng BHXH bắt
buộc. Việc xác định đúng đối tượng, đúng tiền lương, tiền cơng làm căn cứ
đóng BHXH của người lao động là cơ sở quan trọng để đảm bảo thu đúng;
việc thu đúng cịn phụ thuộc vào tính chất hoạt động của đơn vị sử dụng lao
động để xác định đúng đối tượng, mức thu, phương thức thu.
- Thu đủ, là thu đủ số người thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc và số
tiền phải đóng BHXH của người lao động, người sử dụng lao động.

11

- Thu kịp thời, là thu kịp về thời gian khi có phát sinh quan hệ lao động,
tiền cơng, tiền lương mà những quan hệ đó thuộc đối tượng, phạm vi tham gia
BHXH. Chế độ BHXH thường xuyên thay đổi để phù hợp với phát triển kinh
tế- xã hội từng thời kỳ, ở mỗi thời điểm thay đổi đó cần phải tổ chức thực
hiện thu BHXH của người sử dụng lao động và người lao động đảm bảo kịp
thời, không để tồn đọng tiền thu, không bỏ sót lao động tham gia BHXH.

Thứ hai: Tập trung, thống nhất, công bằng, công khai
Cơ chế thu BHXH được quy định thống nhất, nguồn thu BHXH tập
trung quản lý, điều tiết ở Trung ương là BHXH Việt Nam. Việc tham gia
BHXH của người lao động, người sử dụng lao động đảm bảo công khai, thực
hiện công bằng ở các thành phần kinh tế. Các đơn vị tham gia BHXH đều
phải công khai minh bạch số lao động phải đóng BHXH và số tiền đóng theo
đúng quy định, có sự kiểm tra, thanh tra, kiểm sốt của Nhà nước và giám sát
của các cơ quan chức năng và các tổ chức chính trị-xã hội. Tính cơng bằng
được thể hiện trong việc thu nộp BHXH, không phân biệt đối xử giữa các
thành phần kinh tế, tức là đều có tỷ lệ phần trăm thu BHXH như nhau.
Thứ ba: An toàn, hiệu quả
Thực hiện quản lý chặt chẽ tiền thu BHXH theo chế độ quản lý tài chính
của Nhà nước và sử dụng nguồn thu đúng mục đích. Nguồn thu BHXH do

được tồn tích cộng đồng, nên thường có khối lượng tiền nhàn rỗi tương đối
lớn chưa sử dụng cần được đầu tư tăng trưởng, vừa nâng cao hiệu quả sử
dụng, vừa an toàn tiền thu BHXH về mặt giá trị do các yếu tố trượt giá. Vì
vậy, thông qua cơ chế quản lý nghiêm ngặt về thu BHXH để tránh lạm dụng,
thất thoát; đồng thời nghiên cứu các lĩnh vực đầu tư để đảm bảo thu hồi được
vốn và có lãi, tức là hiệu quả sử dụng nguồn thu.
1.1.2.3. Vai trò của quản lý thu bảo hiểm xã hội
BHXH có nội hàm rất rộng và phức tạp, bao gồm thu, chi, thực hiện các
chế độ, chính sách dài hạn, ngắn hạn; đối tượng và phạm vi áp dụng rộng và