Quản lý hoạt động dạy học môn ngữ văn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường trung học cơ sở thị xã an khê, tỉnh gia lai

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC QUY NHƠN

TRƯƠNG ĐÀO VŨ HÀ VY

QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN NGỮ VĂN
THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH

Ở CÁC TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ
THỊ XÃ AN KHÊ, TỈNH GIA LAI

Ngành Quản lý giáo dục
Mã số: 8140114

Người hướng dẫn 1: TS. MAI XUÂN MIÊN
Người hướng dẫn 2: PGS.TS VÕ NGUYÊN DU

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề án này là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các
số liệu, kết quả nêu trong đề án là trung thực và chưa từng được ai công bố
trong bất kỳ công trình nào khác. Tài liệu tham khảo và nội dung trích dẫn
đảm bảo chính xác, trung thực và tuân thủ các quy định về quyền sở hữu trí
tuệ. Tơi xin cam đoan rằng các thơng tin trích dẫn trong đề án đều đã được chỉ
rõ nguồn gốc.

Học viên

Trương Đào Vũ Hà Vy

LỜI CẢM ƠN

Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn tới Ban
Giám hiệu, Khoa Khoa học xã hội và Nhân văn, Thư viện, các thầy giáo, cô
giáo của Trường Đại học Quy Nhơn đã giảng dạy, hướng dẫn tạo điều kiện
thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và làm đề án.
Đặc biệt, tác giả xin được bày tỏ lòng tri ân sâu sắc đến quý thầy: TS.
Mai Xuân Miên và PGS.TS. Võ Nguyên Du - người đã rất tận tâm, trách
nhiệm trong việc hướng dẫn, giúp tác giả có thể hồn thành việc nghiên cứu.
Tác giả xin chân thành cảm ơn Phòng GD&ĐT thị xã An Khê, hiệu
trưởng và giáo viên các trường THCS trên địa bàn thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai
đã cung cấp thông tin, tư liệu cho tác giả trong quá trình điều tra, nghiên cứu.
Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã nỗ lực và hoàn thành đề án,
nhưng chắc rằng khó tránh khỏi những thiếu sót. Tác giả rất mong nhận được
những ý kiến đóng góp từ quý thầy cô giáo cũng như bạn bè đồng nghiệp,
giúp cho đề án được hoàn thiện hơn.
Xin trân trọng cảm ơn !

Quy Nhơn, ngày 01 tháng 10 năm 2023
Học viên

Trương Đào Vũ Hà Vy

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN
LỜI CẢM ƠN
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT
DANH MỤC CÁC BẢNG
MỞ ĐẦU........................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu..................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3

4. Phạm vi nghiên cứu....................................................................................... 3
5. Giả thuyết khoa học……………………………………………………...…4
6. Nhiệm vụ nghiên cứu ……………………………………………...………4
7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4
8. Cấu trúc đề án................................................................................................ 5
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY
HỌC MÔN NGỮ VĂN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC
HỌC SINH Ở TRƯỜNG THCS ....................................................................... 6
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề .................................................................... 6
1.2. Các khái niệm chính của đề tài .................................................................. 9
1.2.1. Hoạt động dạy học .................................................................................. 9
1.2.2. Quản lý hoạt động dạy học ………………………………………...…10
1.2.3. Năng lực và dạy học phát triển năng lực ……………………………..10
1.2.4. Quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực ... ……….13
1.3. Lý luận về hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực học sinh ở trường Trung học cơ sở …...…………………………...........14
1.3.1. Yêu cầu về năng lực học sinh trong dạy học mơn Ngữ văn…………..14
1.3.2. Lí luạn về hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng

lực học sinh……………………………………………………….. ………..18
1.4. Lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở trường Trung học cơ sở ………………………….25
1.4.1. Quản lý mục tiêu dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực………………………………………………………………....................25
1.4.2. Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực học sinh..…………………………………………………………….......34
1.4.3. Những yếu tố tác động tới quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn
theo theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường Trung học cơ sở…..33
Tiểu kết chương 1…………………………………………………………...36
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC

MÔN NGỮ VĂN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC
SINH Ở CÁC TRƯỜNG THCS THỊ XÃ AN KHÊ, TỈNH GIA LAI .......... 37
2.1. Khái quát về nghiên cứu thực trạng ......................................................... 37
2.1.1. Mục đích khảo sát ................................................................................. 37
2.1.2. Nội dung khảo sát.................................................................................. 37
2.1.3. Đối tượng khảo sát………………………………………………..…..37
2.1.4. Thời gian và địa bàn khảo sát……………………………………...….37
2.1.5. Phương pháp khảo sát và xử lý số liệu ................................................. 37
2.2. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội và giáo dục của thị xã An Khê,
tỉnh Gia Lai...................................................................................................... 38
2.2.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội của thị xã An Khê…………....38
2.2.3. Khái quát về tình hình giáo dục của thị xã An Khê .............................. 39
2.3. Thực trạng hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực học sinh ở các trường THCS thị xã An Khê, Gia Lai..……………….…39
2.3.1. Thực trạng nhận thức của CBQL và GV về dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực …………….………………………….………….41

2.3.2. Thực trạng hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực …………………………………………………………………………...42
2.4. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực học sinh ở các trường Trung học cơ sở thị xã An Khê, tỉnh Gia
Lai....................................................................................................................53
2.4.1. Thực trạng quản lý mục tiêu dạy học môn Ngữ văn ………………....53
2.4.2. Thực trạng xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn …………….....55
2.4.3. Thực trạng quản lý hoạt động của tổ chuyên môn…………………....56
2.4.4. Thực trạng chỉ đạo hoạt động dạy học môn Ngữ văn ………………..60
2.4.5. Thực trạng kiểm tra, đánh giá dạy học môn Ngữ văn ……………..…62
2.5. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ
văn …………………………………………………………………………..64
Tiểu kết chương 2…………………………………………………...…….…67

CHƯƠNG 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC MÔN
NGỮ VĂN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC HỌC SINH Ở
CÁC TRƯỜNG THCS THỊ XÃ AN KHÊ, TỈNH GIA LAI ......................... 68
3.1. Nguyên tắc xác lập biện pháp .................................................................. 68
3.1.1. Nguyên tắc bám sát văn bản quy phạm pháp luật................................. 68
3.1.2. Nguyên tắc bảo đảm tính toàn diện và đồng bộ.................................... 68
3.1.3. Nguyên tắc bảo đảm tính thực tiễn ...................................................... 69
3.1.4. Nguyên tắc bảo đảm tính khả thi và hiệu quả....................................... 69
3.2. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển
năng lực học sinh ở các trường Trung học cơ sở thị xã An Khê, tỉnh Gia
Lai…………………………………………………………………………....70
3.2.1. Nâng cao nhận thức cho đội ngũ cán bộ quản lí, giáo viên về dạy học
môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực học sinh…….…….…………70
3.2.2. Đổi mới xây dựng kế hoạch dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát

triển năng lực học sinh ………………………………………...……...…….72
3.2.3. Tăng cường bồi dưỡng và tự bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ
cán bộ quản lí, giáo viên về dạy học mơn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực học sinh...……………………………………………………………..…76
3.2.4. Chỉ đạo đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn theo nghiên cứu bài học và
thiết kế, tổ chức dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực học
sinh……..…………………………………………………………………....79
3.2.5. Chỉ đạo giáo viên tăng cường hướng dẫn phương pháp tự học cho học
sinh……………..………………………………………………………..…..82
3.2.6. Tăng cường kiểm tra, đánh giá hoạt động dạy học môn Ngữ văn ...…83
Tiểu kết chương 3…………………………………………………………...92
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ……………………………………….....93
1. Kết luận……………………………………………………………….......93
2. Khuyến nghị………………………………………………………………94
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................97

PHỤ LỤC…………………………………………………….…………….….i

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

Viết tắt Viết đầy đủ
CBQL Cán bộ quản lý
ĐTB Điểm trung bình
GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo
GV Giáo viên
HS Học sinh
NXB Nhà xuất bản
THCS Trung học cơ sở
THPT Trung học phổ thông

DANH MỤC BẢNG BIỂU
1. Bảng 2.1 Kết quả khảo sát thực trạng nhận thức của CBQL và GV về dạy

học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS…………………..41
2. Bảng 2.2 Kết quả khảo sát thực trạng thực hiện mục tiêu dạy học môn

Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS……………………………43
3. Bảng 2.3 Kết quả khảo sát thực trạng thực hiện nội dung dạy học môn

Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS……………………….……45
4. Bảng 2.4 Kết quả khảo sát thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học

môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS………………………47
5. Bảng 2.5 Kết quả khảo sát thực trạng thực hiện hình thức dạy học môn

Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS…………………………….48

6. Bảng 2.6 Kết quả khảo sát thực trạng kiểm tra, đánh giá kết quả dạy học

môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS……………………….50
7. Bảng 2.7 Kết quả khảo sát thực trạng hướng dẫn phương pháp học tập

môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS……………………….51
8. Bảng 2.8 Kết quả khảo sát thực trạng quản lý mục tiêu dạy học môn Ngữ

văn theo hướng phát triển năng lực HS……………………………….…53
9. Bảng 2.9 Kết quả khảo sát thực trạng lập kế hoạch dạy học môn Ngữ văn

theo hướng PTNL HS…………………………………………………....55
10. Bảng 2.10 Kết quả khảo sát thực trạng quản lý hoạt động của tổ chuyên

môn Ngữ văn………………………………………………………….…57
11. Bảng 2.11 Kết quả khảo sát thực trạng bồi dưỡng đội ngũ giáo viên môn

Ngữ văn………………………………………………………….………59
12. Bảng 2.12 Kết quả khảo sát thực trạng chỉ đạo dạy học môn Ngữ văn theo

hướng PTNL HS………………………………………………………...60
13. Bảng 2.13 Kết quả khảo sát thực trạng việc kiểm tra, đánh giá hoạt động

dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNL HS…………………………...62

14. Bảng 2.14 Kết quả khảo sát thực trạng các yếu tố ảnh hưởng tới quản lý
hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng PTNL HS………………..66

15. Bảng 3.1 Đánh giá của đọi ngũ CBQL, GV về tính cấp thiết của các biện
pháp đề xuất………………………………………………………….….90

16. Bảng 3.2 Đánh giá của đội ngũ CBQL, GV tính khả thi của các biện pháp
đề xuất…………………………………………………………………...91

1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài

Vài thập niên trở lại đây, lĩnh vực GD&ĐT nước ta đã đạt được những
thành tựu quan trọng, góp phần to lớn vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ
quốc. Tuy nhiên, chất lượng, hiệu quả GD&ĐT còn thấp so với yêu cầu. Vì
vậy, Nghị quyết số 29-NQ/TW, ngày 4-11-2013, của Hội nghị Trung ương 8
khóa XI đã nêu rõ một trong những quan điểm chỉ đạo là: “Đổi mới căn bản,
toàn diện GD&ĐT”. “Chuyển mạnh quá trình giáo dục từ chủ yếu trang bị
kiến thức sang phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất người học” [12].
Đại hội XII của Đảng tiếp tục nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ và đồng bộ
các yếu tố cơ bản của giáo dục, đào tạo theo hướng coi trọng phát triển phẩm
chất, năng lực của người học” [13].

Quán triệt quan điểm của Đảng, Nhà nước về đổi mới căn bản, tồn
diện GD&ĐT, Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 đã chuyển từ giáo dục
tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực người học. Từng bước triển khai thực
hiện Chương trình Giáo dục phổ thơng 2018, nhiều năm qua, ngành Giáo dục
đã quan tâm chỉ đạo đẩy mạnh quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát
triển năng lực nhằm khắc phục tình trạng dạy học truyền thụ kiến thức một
chiều và ghi nhớ máy móc.

Đặc biệt, đối với mơn Ngữ văn, để tiếp tục khắc phục tình trạng dạy
học nặng về truyền thụ kiến thức một chiều theo lối thuyết giảng, đọc chép,

Bộ GD&ĐT ban hành Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH, trong đó chỉ rõ:
“Tăng cường hơn nữa việc phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của HS
trong q trình học tập mơn Ngữ văn; dành nhiều thời gian cho các hoạt động
thực hành, vận dụng, trình bày, thảo luận để rèn luyện kĩ năng đọc, viết, nói,
nghe và cảm thụ thẩm mĩ theo yêu cầu, mức độ với từng lớp học, cấp học.
Trong quá trình dạy học, GV cần giao nhiệm vụ học tập rõ ràng, phù hợp với

2

khả năng của HS; nêu cụ thể các yêu cầu về sản phẩm mà HS phải hoàn
thành; chú trọng kiểm tra, đánh giá, hỗ trợ, động viên HS thực hiện nhiệm vụ
học tập” [9].

Quản lý hoạt động dạy học theo tiếp cận năng lực HS là hoạt động
hướng vào đầu ra, nhấn mạnh người học cần đạt được mức năng lực như thế
nào sau khi kết thúc một quá trình dạy và học. Tuy nhiên, trong thời gian qua,
quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực ở các
trường phổ thơng nói chung, trường THCS nói riêng chưa được quan tâm chỉ
đạo đúng mức, chất lượng và hiệu quả dạy học chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới
chương trình Giáo dục phổ thông.

Đối với các trường THCS trên địa bàn thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai,
trong những năm qua chất lượng dạy học mơn Ngữ văn đã có sự tiến bộ nhất
định, kết quả học tập môn Ngữ văn của HS vượt mặt bằng chung của tỉnh.
Tuy nhiên, trong thực tế việc dạy học môn Ngữ văn vẫn nặng về truyền thụ
kiến thức, bắt HS ghi nhớ máy móc, việc rèn luyện kỹ năng vận dụng, kỹ
năng hành động chưa được quan tâm. Việc kiểm tra đánh giá chủ yếu tái hiện
kiến thức, chú trọng đánh giá cuối kỳ, chưa chú trọng đánh giá quá trình. Vì
vậy, HS trở nên thụ động, lúng túng khi giải quyết các tình huống trong thực
tiễn, không làm chủ kiến thức, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong

học tập và đời sống.

Trước tình hình đó, nhiều nhà nghiên cứu đã quan tâm, nỗ lực nghiên
cứu vấn đề quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực người
học nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả dạy học nói chung, dạy học mơn
Ngữ văn nói riêng, góp phần thay đổi lối dạy học nặng về truyền thụ kiến thức
sang dạy học phát triển phẩm chất và năng lực cho HS.

Tuy nhiên, vấn đề quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng
phát triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai hiện

3

vẫn còn nhiều hạn chế bất cập, trong khi chưa có cơng trình nào đi sâu nghiên
cứu một cách cụ thể.

Từ những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài “Quản lý hoạt động dạy học
môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã
An Khê, tỉnh Gia Lai” làm đề án thạc sĩ với mong muốn nghiên cứu đề xuất
các biện pháp quản lý phù hợp nhằm phát huy hiệu quả dạy học bộ mơn, góp
phần nâng cao chất lượng giáo dục của nhà trường, đáp ứng yêu cầu đổi mới
giáo dục trong giai đoạn hiện nay của địa phương và đất nước.
2. Mục đích nghiên cứu

Xác lập cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn
Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS, trên cơ sở đó đề xuất biện pháp
quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS ở
các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai nhằm nâng cao hiệu quả dạy
học môn Ngữ văn ở các trường THCS trên địa bàn.
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu

3.1. Khách thể nghiên cứu

Hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS ở
các trường THCS.
3.2. Đối tượng nghiên cứu

Quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng
lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai.
4. Phạm vi nghiên cứu

- Phạm vi nội dung: Nghiên cứu và đề xuất biện pháp quản lý hoạt
động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS ở trường
THCS.

- Phạm vi về địa bàn nghiên cứu: Đề tài tập trung nghiên cứu quản lý
hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS ở các

4

trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai.
- Khách thể khảo sát: Khảo sát CBQL, GV ở các trường THCS thị xã

An Khê, tỉnh Gia Lai.
- Phạm vi về thời gian nghiên cứu: Các số liệu đề tài sử dụng trong các

phân tích và nghiên cứu của các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai
được lấy trong những năm học 2021 - 2022, 2022 - 2023.
5. Giả thuyết khoa học

Nếu xây dựng được cơ sở lý luận hợp lý, khoa học, khảo sát, đánh giá

đúng thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai thì có thể
đề xuất được các biện pháp có tính khả thi và cấp thiết trong việc quản lý hoạt
động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát triển năng lực HS ở các trường
THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai, góp phần nâng cao chất lượng dạy học
môn Ngữ văn của các trường THCS trên địa bàn.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu

- Nghiên cứu cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn
theo hướng phát triển năng lực HS ở các trường THCS.

- Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ
văn theo hướng phát triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê,
tỉnh Gia Lai.

- Đề xuất các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận

- Phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát hóa các tài liệu lý luận,
các văn kiện, văn bản của Đảng, Nhà nước liên quan đến vấn đề nghiên cứu
để xây dựng cơ sở lý luận của đề tài.

5

- Sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu để làm rõ sự khác biệt giữa
dạy học theo tiếp cận nội dung và dạy học theo tiếp cận năng lực.
7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn

- Phương pháp điều tra bằng phiếu hỏi nhằm khảo sát thực trạng hoạt
động dạy học và quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai; khảo sát
mức độ tính cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý do đề án đề xuất.

- Phỏng vấn trao đổi với các hiệu trưởng, phó hiệu trưởng, tổ trưởng và
GV có kinh nghiệm trong quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai.
7.3. Phương pháp bổ trợ

Sử dụng phương pháp thống kê toán học và các phần mềm tính tốn
trên Excel để xử lý, phân tích số liệu kết quả khảo sát.
8. Cấu trúc đề án

Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo và phụ
lục, nội dung của đề án gồm 3 chương:

Chương 1. Cơ sở lý luận về quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn
theo hướng phát triển năng lực HS ở trường THCS.

Chương 2. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia
Lai.

Chương 3. Biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo
hướng phát triển năng lực HS ở các trường THCS thị xã An Khê, tỉnh Gia
Lai.

6

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
MÔN NGỮ VĂN THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC

HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ

1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề
Vài thập kỉ trước đây, giáo dục theo định hướng phát triển năng lực

người học đã được triển khai trong các nhà trường phổ thơng ở những nước
có nền giáo dục tiên tiến. Từ giữa những năm 1930, Tâm lý học Liên Xơ (cũ)
có nhiều cơng trình nghiên cứu về năng lực của các tác giả nổi tiếng như V.A.
Crutetxki, V.N. Miaxisốp, A.G. Côvaliốp… Từ những năm 1980 trở lại đây,
vấn đề năng lực lại tiếp tục nhận được sự quan tâm của nhiều tác giả, thuật
ngữ năng lực được xem xét đa chiều hơn.

Tiếp cận năng lực trong giáo dục được hình thành, phát triển rộng khắp
ở Mĩ vào những năm 1970 và trở thành một phong trào với những nấc thang
mới trong những năm 1990 ở Anh, Australia, New Zealand, xứ Wales… Sở
dĩ có sự phát triển mạnh mẽ này là do rất nhiều học giả và các nhà thực hành
phát triển nguồn nhân lực xem tiếp cận năng lực là cách thức có ảnh hưởng
nhiều nhất, được ủng hộ mạnh mẽ nhất để cân bằng giáo dục và quá trình dạy
học, là cách thức để chuẩn bị lực lượng lao động cho một nền kinh tế cạnh
tranh toàn cầu.

Như vậy, trên thế giới nghiên cứu về giáo dục và dạy học theo hướng
phát triển năng lực người học đã xuất hiện từ nửa cuối thế kỷ trước và đã đạt
được những thành tựu quan trọng, đóng góp khơng nhỏ vào q trình cải cách
giáo dục hiện đại.

Ở Việt Nam, vấn đề năng lực và tiếp cận năng lực trong giáo dục cũng
đã được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu. Từ những năm 80 của thế kỉ XX,

7

các nhà tâm lý học như Phạm Minh Hạc, Phạm Hoàng Gia, Trần Trọng Thủy
và sau này là Nguyễn Quang Uẩn, Trần Quốc Thành… đã xem năng lực như
là một thuộc tính nhân cách, cùng với xu hướng, khí chất và tính cách.

Đặc biệt, khi chương trình Giáo dục phổ thông được xây dựng theo
định hướng phát triển năng lực thì đã thu hút sự quan tâm của nhiều nhà
nghiên cứu. Một số tác giả khác quan tâm nghiên cứu vấn đề quản lý giáo
dục, quản lý dạy học theo định hướng phát triển năng lực người học. Nghiên
cứu của Trần Trung Dũng (2016) hướng đến mục tiêu đề xuất các giải pháp
quản lý hoạt động dạy học ở trường THPT theo định hướng phát triển năng
lực HS; trong đó, tác giả đề ra sáu nhóm giải pháp gồm: Kế hoạch hóa hoạt
động dạy học; tổ chức hoạt động dạy học; xây dựng bộ tiêu chí đánh giá chất
lượng hoạt động dạy học; bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý hoạt động dạy
học.

Một số tác giả khác tập trung vào nghiên cứu vận dụng dạy học phát
triển năng lực vào dạy học các bộ môn cụ thể; đặc biệt nghiên cứu vấn đề
quản lý dạy học bộ môn theo hướng tiếp cận năng lực. Cấn Văn Đa (2018)
nghiên cứu “Quản lý dạy học mơn Tốn theo định hướng phát triển năng lực
HS ở trường THCS”; Nguyễn Thị Hạnh (2017) nghiên cứu “Quản lý hoạt
động dạy học môn Tiếng Anh theo phát triển năng lực thực hành”. Trong đó
quan tâm đến các giải pháp đổi mới quản lý hoạt động dạy học bộ môn, đổi
mới phương pháp dạy học theo quan điểm phát triển năng lực, tích cực hóa
hoạt động trí tuệ của HS, rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề.

Trong lĩnh vực dạy học Ngữ văn, nhiều tác giả đã quan tâm nghiên cứu
vấn đề đổi mới mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học theo hướng chú
trọng đặc trưng, bản chất bộ mơn, phát huy vai trị tích cực chủ động sáng tạo
của HS. Bùi Mạnh Hùng, người trực tiếp tham gia xây dựng Chương trình

8

môn Ngữ văn 2018, đã đưa ra những đề xuất đổi mới từ quan niệm dạy học
đến mục tiêu, nội dung, phương pháp dạy học và đánh giá kết quả học tập.

Đỗ Ngọc Thống quan tâm đến vấn đề đổi mới dạy học Ngữ văn ở phổ
thông theo định hướng phát triển năng lực người học. Tác giả đã nêu ra những
quan niệm khoa học về năng lực và đánh giá năng lực; xác định hai nhóm
năng lực cơ bản của bộ môn Ngữ văn là năng lực tiếp nhận văn bản và năng
lực tạo lập văn bản; nêu ra những định hướng cơ bản về mục tiêu, phương
thức đánh giá năng lực môn Ngữ văn và đề xuất những giải pháp cụ thể để
đánh giá năng lực có hiệu quả thiết thực.

Tạ Thị Tuyết Lan (2017) nghiên cứu “Quản lý hoạt động dạy học môn
ngữ văn theo hướng phát triển năng lực học sinh ở trường Trung học phổ
thông kỹ thuật Việt Trì, tỉnh Phú Thọ”, đã khẳng định năng lực chung là
“năng lực cơ bản, thiết yếu để con người có thể sống và làm việc bình thường
trong xã hội. Năng lực này được hình thành và phát triển do nhiều môn học,
liên quan đến nhiều môn học, do đó có nơi nó cịn được gọi là năng lực
xuyên chương trình. Ngay năng lực chung cũng lại được chia làm 3 phạm trù
rộng: “năng lực sử dụng các cơng cụ tương tác hiệu quả với mơi trường ví
như năng lực sử dụng công nghệ thông tin hay năng lực sử dụng ngôn ngữ;
năng lực hoạt động tương tác trong các nhóm phức hợp; năng lực hoạt động
một cách tự chủ” [22, tr.17]. Tác giả đã đề xuất phát triển năng lực giao tiếp
trong môn Ngữ văn gồm các kỹ năng thành phần và 15 chỉ số hành vi của

năng lực giao tiếp.

Tóm lại, trước yêu cầu đổi mới nội dung và phương pháp dạy học theo
hướng phát triển năng lực nhằm triển khai thực hiện Chương trình Giáo dục
phổ thơng 2018, đã có khá nhiều những cơng trình nghiên cứu đổi mới cơng
tác quản lý hoạt động dạy học, trong đó có quản lý hoạt động dạy học theo
hướng phát triển năng lực HS. Một số đề án thạc sĩ ngành Quản lý giáo dục

9

cũng đã tập trung nghiên cứu đề xuất những biện pháp quản lý nhằm nâng cao
chất lượng và hiệu quả trong công tác quản lý hoạt động dạy học các bộ môn.

Trong lĩnh vực dạy học môn Ngữ văn cũng đã có một số học viên cao
học quan tâm nghiên cứu đề xuất biện pháp quản lý dạy học môn Ngữ văn
theo các cách tiếp cận khác nhau, trong đó có tiếp cận theo hướng phát triển
năng lực người học, ở các cấp học khác nhau, trên những địa bàn nghiên cứu
khác nhau. Tuy nhiên, cho đến nay, vẫn chưa có đề tài nào đi sâu nghiên cứu
về các biện pháp quản lý hoạt động dạy học môn Ngữ văn theo hướng phát
triển năng lực HS ở các trường THCS tại thị xã An Khê, tỉnh Gia Lai. Đây
chính là vấn đề mà chúng tơi lựa chọn nghiên cứu để thực hiện đề án tốt
nghiệp thạc sĩ ngành Quản lý giáo dục.
1.2. Các khái niệm chính của đề án
1.2.1. Hoạt động dạy học

Dạy học là một quá trình sư phạm mang tính chất và đặc điểm xã hội
phong phú, phức tạp với nhiều mối quan hệ qua lại nhằm hình thành và phát
triển nhân cách và năng lực cho HS. Dạy học là một q trình tồn vẹn có sự
thống nhất giữa hai mặt của các chức năng hoạt động dạy và hoạt động học.
“Dạy là sự điều khiển tối ưu hố q trình người học chiếm lĩnh nội dung dạy

học, trong và bằng cách đó phát triển và hình thành nhân cách (năng lực,
phẩm chất)”; “học là quá trình tự giác, tích cực, tự lực, chiếm lĩnh khái niệm
khoa học (nội dung dạy học) dưới sự điều khiển sư phạm của GV” (Nguyễn
Ngọc Quang).

Bản chất của hoạt động dạy học là hệ thống những hành động phối hợp,
tương tác giữa GV và HS, trong đó, dưới tác động chủ đạo của GV, HS tự
giác tích cực, chủ động chiếm lĩnh hệ thống tri thức khoa học kỹ năng, kỹ
xảo, phát triển năng lực nhận thức, năng lực hành động, hình thành thế giới
quan khoa học và những phẩm chất của nhân cách.

10

Hoạt động dạy học có 3 đặc trưng cơ bản như sau: 1) Dạy học là một
hoạt hoạt động kép gồm hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS.
Trong đó, GV giữ vai trị chủ đạo; HS giữ vai trị chủ động, tự giác tích cực,
độc lập và sáng tạo. 2) Hoạt động dạy và hoạt động học tồn tại trong sự thống
nhất và tương tác qua lại lẫn nhau. 3) Hoạt động dạy và hoạt động học cùng
hướng đến thực hiện mục tiêu dạy học, giáo dục.

Trong quá trình dạy học, nhiệm vụ của GV là phải tổ chức hoạt động
nhận thức của HS trong học tập. Hoạt động nhận thức của HS trong học tập là
nắm vững kiến thức, kĩ năng, qua đó hình thành và phát triển nhân cách và
năng lực. Mọi quá trình nắm vững kiến thức đều gắn liền với hoạt động trí tuệ
có ý thức của HS; hoạt động này có tác dụng thúc đẩy sự phát triển nhân cách
toàn diện của các em.
1.2.2. Quản lý hoạt động dạy học

Quản lý hoạt động dạy học là một hệ thống những tác động có mục
đích, có kế hoạch, hợp quy luật của chủ thể quản lý đến q trình dạy học,

làm cho q trình đó vận hành có khoa học, có tổ chức theo những quy luật
khách quan nhằm đạt được mục tiêu dạy học đề ra.

Mục tiêu của quản lý hoạt động dạy học là nhằm đảm bảo thực hiện đầy
đủ các mục tiêu, kế hoạch dạy học, nội dung chương trình theo đúng tiến độ
và thời gian quy định, đảm bảo hoạt động dạy học đạt kết quả cao.

Để quản lý hoạt động dạy học hiệu quả, nhà quản lý phải dựa trên cơ sở
pháp lý và cơ sở lý luận và thực tiễn để điều hành hoạt động. Cơ sở pháp lý
hiện nay đó là Luật giáo dục, Điều lệ trường học, các chương trình, kế hoạch
dạy học… Cơ sở lý luận là các khoa học liên quan đến quản lý, quản lý giáo
dục, quản lý nhà trường, tâm lý giáo dục học, lý luận và phương pháp dạy học
bộ mơn… Cơ sở thực tiễn là tình hình phát triển giáo dục của đất nước, của