sáng kiến kinh nghiệm sinh học THPT

<span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

<i>B ng 2.1: Danh sách các TCHT đã xây d ng cho t ng n i dung bài h c</i>

B ng 2.2: Đ i t ng và đ a bàn TN s ph m

B ng 2.3: B ng câu h i sau khi HS tham gia TCHT B ng 3.1. Th ng kê k t qu bài ki m tra s 1

B ng 3.2. Th ng kê đi m bài ki m tra s 2

B ng 3.3. Phân lo i k t qu h c t p c a HS qua các bài ki m tra

B ng 3.4. Th ng kê các ý ki n c a HS v các TCHT c a l p 10A4 và 10A3.

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

Hình 2.1. Bi u đ bi u th đánh giá c a GV v t m quan tr ng c a vi c hình thành và phát tri n h ng thú h c t p, ni m đam mê u thích mơn h c cho HS. Hình 2.2. Bi u đ bi u th đánh giá c a GV v m c đ lôi cu n HS vào bài h c

Hình 2.9. Bi u đ bi u th m c đ yêu thích c a HS v i mơn Sinh h c Hình 2.10. Bi u đ bi u th m c đ h ng thú c a HS khi tham gia trò ch i

<i>Hình 2.16. M</i>ong mu n tham gia c a HS vào TCHT trong các khâu d y h c Hình 3.1. Nhóm hình nh HS tham gia TCHT c a HS l p TN 10A4

tr ng THPT T ng Văn Trân.

Hình 3.2. Nhóm hình nh HS tham gia TCHT c a HS l p TN 10A3 tr ng THPT Nghĩa Dân, H ng Yên.

Hình 3.3. K t qu phân lo i bài ki m tra s 1 Hình 3.4. K t qu phân lo i bài ki m tra s 2

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

I. ĐI U KI N HOÀN C NH T O RA SÁNG KI N……….

II. MÔ T GI I PHÁP………...

1. Mô t gi i pháp tr c khi t o ra sáng ki n………...

1.1. N i dung đi u tra………...

1.2. Phân tích k t qu đi u tra. ………

2. Mơ t gi i pháp sau khi có sáng ki n……….

2.1. Nghiên c u lý thuy t v TCHT………

2.1.1. Khái ni m trò ch i, TCHT………

2.1.2. Phân lo i TCHT ………...

2.1.3. Ch c năng c a trò ch i trong quá trình d y h c ………

2.1.4. Vai trò c a trò ch i d y h c trong d y h c Sinh h c ………

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

2.6. Xây d ng tiêu chí và cơng c đánh giá c m xúc h nh phúc c a HS khi tham TCHT đã thi t k và s d ng nh m xây d ng l p h c h nh

IV. Cam k t không sao chép ho c vi ph m b n quy n………..

TÀI LI U THAM KH O………..

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

BÁO CÁO SÁNG KI N I. ĐI U KI N HOÀN C NH T O RA SÁNG KI N

Ngh quy t 29-NQ/TW, kh ng đ nh: Ti p t c đ i m i m nh m ph ng pháp d y và h c theo h ng hi n đ i; phát huy tính tích c c, ch đ ng, sáng t o và v n d ng ki n th c, k năng c a h c sinh (HS); kh c ph c l i truy n th áp đ t m t chi u, ghi nh máy móc (Ban Ch p hành Trung ng, 2013). Theo tinh th n c a ngh quy t này thì d y h c theo h ng phát huy tính tích c c c a HS đ c đ t ra nh m t yêu c u c p thi t. Do đó trong d y h c, giáo viên (GV) c n quan tâm đ i m i ph ng pháp d y h c (PPDH) đ HS có nh ng c h i và đi u ki n h c t p thu n l i, hình th c t ch c d y h c phong phú, h p d n cho HS đ “kích ho t” tinh th n h c t p, b i d ng “ni m đam mê h c t p” c a HS giúp HS lĩnh h i ki n th c nh nhàng và ti p nh n m t cách h ng thú, vui v , tho i mái, làm cho ch t l ng d y h c đ c nâng cao. Mơ hình tr ng h c h nh phúc cũng chú tr ng t i nhu c u phát tri n “ni m đam mê h c t p”. Mô hình “tr ng h c h nh phúc” là m t trong nh ng m c tiêu mà ch ng trình Giáo d c ph thơng 2018 đ t ra. Nh v y có th th y: Đ i m i PPDH cũng là m t trong nh ng gi i pháp quan tr ng góp ph n hi n th c hóa mơ hình tr ng h c h nh phúc, l p h c h nh phúc.

Đ i m i PPDH h ng t i cho phép ng i h c luôn đ c t ng tác, hi u rõ h n v nhau thông qua các ho t đ ng h c t p và vui ch i. Ch i là m t nhu c u không th thi u đ c trong cu c s ng, h u nh t t c m i ng i đ u ít nhi u h ng thú v i trò ch i. Ch ng h n: theo Piaget (1962), vui ch i đ c mô t là không th thi u và kh i d y các giai đo n phát tri n nh n th c c a tr . Vygotsky cho r ng: Ch i, đ c bi t là ch i v i ng i l n ho c b n đ ng l a có kh năng cao h n cho phép tr thành công nh ng th v t quá kh năng hi n t i c a tr . Bên c nh vi c t ch c cho HS t h c, làm vi c nhóm,… thì vi c s d ng trị ch i trong q trình d y h c cũng là m t cách th c h u hi u đ t o ra nhi u s vui v , cu n hút, t o c m xúc tích c c đ HS th c hi n hi u qu các nhi m v h c t p. Đi u này đ t ra đòi h i trong d y h c

ph thông, GV chú tr ng thi t k m t s n i dung d y h c đ thành các trò ch i s t o cho HS h ng thú trong h c t p, đ HS đ c h nh phúc trong vi c h c. Ngồi ra, thơng qua vi c tham gia các trị ch i, có th phát tri n HS các năng l c h p tác,

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

gi i quy t v n đ , v n d ng ki n th c, s d ng công ngh thông tin và sáng t o… L a tu i thanh thi u niên có m t v trí đ c bi t và t m quan tr ng trong th i kì phát tri n c a tr vì đây là th i kì đ u c a tu i tr ng thành. Vi c h c t p tr ng THPT là m t b c ngo t quan tr ng trong đ i s ng c a tr . Các em chuy n sang nghiên c u có h th ng nh ng c s c a các khoa h c, h c t p có phân mơn, theo đ nh h ng ngh nghi p. Thái đ t giác đ i v i h c t p tu i này cũng tăng lên rõ r t. Đ c đi m tâm lý c a HS l a tu i này là ham hi u bi t, a thích ho t đ ng, giàu trí t ng t ng và tâm lý HS th ng s thích ho t đ ng trị ch i là ph i t p trung vào nh ng bài gi ng khô khan nên đ bài h c không đ n đi u, tr nên h p d n, cu n hút, gây trí tị mị và v n g i m đ c v n đ đ các em đ c tham gia tr i nghi m thì trị ch i là m t hình th c h u d ng. Đ c bi t, trò ch i còn giúp gi m s nhàm chán, th đ ng trong các gi h c truy n th ng t đó b i d ng ni m yêu thích say mê v i môn h c. Vi c thi t k và s d ng trò ch i trong d y h c các mơn nói chung cũng nh mơn Sinh h c nói riêng tr ng ph thơng v n ch a đ c chú tr ng và phát tri n. H n n a, các trò ch i xây d ng đ đáp ng đ c m c tiêu c a yêu c u c n đ t ch ng trình GDPT 2018 ch a nhi u, nhi u GV r t mu n tri n khai d y h c b ng trò ch i nh ng còn lúng túng trong khâu thi t k và cách s d ng trò ch i trong d y h c.

Trong ch ng trình GDPT 2018, mơn Sinh h c là môn h c mang l i cho HS nhi u c h i khám phá nh ng đi u kì di u c a th gi i sinh v t, là m t trong nh ng b mơn góp ph n hình thành, phát tri n HS các năng l c chung và năng l c đ c thù cùng nh phát tri n các ph m ch t c a HS. Sinh h c là m t thành ph n c a khoa h c t nhiên th ng đ c coi là m t trong nh ng môn h c khó khi n nhi u HS s hãi. Đ c bi t là ph n Sinh h c 10 có l ng ki n th c nhi u và t ng đ i khó vì nghiên c u ch y u v sinh h c t bào. Đây là c p đ t ch c s ng nh mà m t th ng khơng nhìn đ c nên HS th y tr u t ng và khó ti p nh n. Vì v y làm th nào đ d y Sinh h c 10 tích c c, hi u qu và thú v là đi u mà đ c nhi u GV Sinh h c luôn quan tâm.

Xu t phát t lu n đi m trên, chúng tôi đã ch n đ tài sáng ki n kinh nghi m: “Thi t k và s d ng trò ch i h c t p trong d y h c môn Sinh h c nh m xây d ng l p h c h nh phúc”.

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

<b>II. MƠ T GI I PHÁP</b>

1. Mơ t gi i pháp tr c khi t o ra sáng ki n

Đ đánh giá tính c n thi t c a v n đ đang nghiên c u, chúng tôi đã ti n hành kh o sát th c tr ng thi t k , s d ng trò ch i h c t p (TCHT) nh m xây d ng l p h c h nh phúc c a GV d y Sinh h c THPT. Các GV tham gia kh o sát b ng form bi u m u trên google drive thu th p ý ki n t ngày 20/08/2022 đ n ngày 25/08/2022. Ngoài ra, trong các bu i t p hu n chuyên môn, chúng tôi s d ng phi u đi u tra tr c ti p các GV cùng tham gia t p hu n v vi c thi t k và s d ng TCHT t i ngôi tr ng mà h đang gi ng d y. T ng s GV tham gia kh o sát là 54 GV. N i dung chi ti t c a phi u kh o sát th hi n rõ trong ph l c 01.

Đ xác đ nh đ c tr ng thái tâm lý c a HS khi tham gia TCHT và đánh giá nh h ng c a TCHT đ n HS hi n nay, chúng tôi đã xây d ng phi u kh o sát l y ý ki n t phía HS, n i dung c a phi u kh o sát đ c chi ti t hóa ph l c 01. Các HS tham gia kh o sát là 477 HS c a tr ng THPT T ng Văn Trân, Ý Yên, Nam Đ nh t ngày 24/08/2022 đ n 20/09/2022 b ng form bi u m u trên google drive. 1.1. N i dung đi u tra

ü Đ i v i GV:

-S quan tâm c a GV v tính c n thi t ph i phát tri n h ng thú h c t p môn Sinh h c cho HS

-Tình hình thi t k và s d ng TCHT mơn Sinh h c cho HS THPT. -Nh ng khó khăn g p ph i khi GV t xây d ng các TCHT.

<i><b>1.2. Phân tích </b></i>k t qu đi u tra K t qu đi u tra nh sau: ü Đ i v i GV:

V đánh giá c a GV v t m quan tr ng c a vi c c n hình thành và phát tri n

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

h ng thú h c t p, ni m đam mê u thích mơn h c cho HS

Hình 2.1. Bi u đ bi u th đánh giá c a GV v t m quan tr ng c a vi c

hình thành và phát tri n h ng thú h c t p, ni m đam mê u thích mơn h c cho HS

Qua bi u đ này cho th y 100% GV đã kh ng đ nh vi c hình thành và phát tri n h ng thú h c t p và ni m đam mê yêu thích mơn h c cho HS trong q trình d y h c là th c s c n thi t cho HS. Có t i 83,3% GV cho r ng vi c làm này là r t c n thi t.

Hình 2.2. Bi u đ bi u th đánh giá c a GV v m c đ lôi cu n HS vào bài h c

<i>khi có s d ng TCHT</i>

K t qu kh o sát cho th y, có 52/54 GV (đ t 96,3%) đ u cho r ng trong nh ng ti t h c có s d ng TCHT thì lơi cu n HS vào bài h c m c đ cao. Có 2 GV nh n đ nh là ch lôi cu n HS m c trung bình, có l các TCHT mà GV này s d ng ch a th c s h p d n v i HS.

Khi đ c h i v t n su t mà GV s d ng TCHT đ gi ng d y, t ch c các ho t đ ng h c t p cho HS thì thu đ c k t qu nh hình 2.3

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

V y nh ng khó khăn nào mà GV đã g p ph i khi t thi t k TCHT khi n cho l ng GV th ng xuyên làm vi c này chi m t l khá nh (12,96%). Chúng ta cùng

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

<i>Hình 2.5. Bi u đ nh ng khó khăn khi GV t thi t k TCHT</i>

Có t i 40/54 (74,1%) GV cho r ng vi c thi t k TCHT m t r t nhi u th i gian c a h . Đây là khó khăn chi m t l nhi u nh t. Cùng v i đó là các lý do nh h khơng có ngu n tài li u h ng d n thi t k và s d ng (chi m 48,1%), h cũng th y c s v t ch t c a nhà tr ng ch a đ đáp ng cho vi c t ch c TCHT (chi m 37%), các ý ki n nh lo s khi s d ng trị ch i khơng đi u ph i đ c th i gian ti t h c và m t nhi u th i gian vào vi c ch i (63%). Do năm 2022-2023 là năm đ u tiên tri n khai ch ng trình GDPT 2018 nên ngu n t li u hi n đang s n có v TCHT Sinh h c 10 ch a nhi u nên GV ch a có kênh tham kh o cũng nh s u t m đ c trò ch i v s d ng nên đi u này cũng gây khó khăn cho GV. Qua đây có th th y nhi u rào c n v th i gian, v tài li u, v hi u bi t c a GV v trò ch i h c t p…đã tác đ ng t i GV làm cho h ch a t xây d ng đ c TCHT đ phát huy tính tích c c c a HS, b i d ng ni m đam mê môn h c cũng nh xây d ng c m xúc l p h c.

</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12">

TCHT trong khâu v n d ng. Có l k t qu này cũng phù h p vì đúng là d xây d ng

Qua vi c đi u tra v vi c áp d ng đa d ng hóa các TCHT thì có 53/54 GV nh n đ nh c n đa d ng hóa TCHT đ tránh c m giác nhàm chán và xây d ng tính m i m c a các TCHT nh m lôi cu n HS vào ti t h c.

Th c tr ng lo i hình nhóm TCHT mà GV s d ng trong t ch c ho t đ ng h c t p đ c th hi n nh hình 2.8 sau:

<i>Hình 2.8. B</i>i u đ bi u th nhóm TCHT mà GV đã s d ng

</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">

Có th th y lo i hình trị ch i ph i h p trí tu và v n đ ng đ c GV quan tâm s d ng nhi u nh t (53,7%), nhóm trị ch i v n đ ng đ c s d ng khá ít (3/54 GV chi m 5,6%). M i m t n i dung tri th c đ c ti p thu qua nhi u giác quan khác nhau cũng nh s v n đ ng c a các ph n c th trong quá trình h c t p ph n nào mang l i s tích c c, s vui nh n trong các gi h c thơng qua ch i. Có l vì th mà nhóm trị ch i trí tu k t h p v n đ ng đ c GV s d ng nhi u nh t.

Khi đ c h i v vi c nh ng bi n pháp mà GV đã s d ng đ xây d ng các ti t h c h nh phúc (ti t h c h nh phúc là ti t h c khi n c cơ và trị đ u có c m giác h ng thú, có ni m vui, s mong ch , hình thành nh ng rung c m và c m giác nu i ti c khi ti t h c k t thúc) thì 41/54 GV đ u đ a ra bi n pháp s d ng TCHT trong ti t h c. Đi u này cho phép kh ng đ nh vai trò quan tr ng c a TCHT tham góp trong vi c hình thành nh ng ti t h c h nh phúc v i HS.

Tóm l i, qua k t qu đi u tra v th c tr ng thi t k và s d ng TCHT c a GV chúng tơi có m t s nh n xét nh sau: GV đ u nh n th y tính c n thi t c a vi c hình thành và phát tri n h ng thú h c t p, b i d ng ni m đam mê u thích mơn h c cho HS. Đ làm đ c đi u đó thì GV c n tích c c s d ng các PPDH tích c c nh m lơi cu n đ c đông đ o HS tham gia và PPDH qua các TCHT là m t trong nh ng ph ng pháp mà mang l i hi u qu ch t l ng gi h c tăng lên, đ ng th i phát tri n c m xúc h nh phúc c a HS m i ti t h c. Tuy nh n th y đ c đi u đó nh ng đ GV t thi t k TCHT thì h l i g p nh ng khó khăn v th i gian, v tài li u h ng d n cũng nh ch a có ngu n TCHT đ có th s u t m và s d ng s n. Đi u khi n t t c GV băn khoăn nh t chính là ngu n t li u hi n đang s n có v TCHT Sinh h c đáp ng ch ng trình GDPT 2018 ch a nhi u, khi n vi c áp d ng TCHT thi u s đa d ng và thú v , HS có th c m th y nhàm chán. Các GV mong mu n có nh ng đ tài nghiên c u t p trung thi t k b TCHT Sinh h c kh i THPT và đ c chia s , chuy n giao r ng rãi đ GV có ngu n t li u s d ng. M t s GV băn khoăn v hi u qu th c t c a TCHT khi đôi lúc ng i qu n lý không đi u ph i đ c th i gian, m t nhi u th i gian h n k ho ch, gây nh h ng đ n ti t h c ti p theo ho c l p quá

n khi ch i.

</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">

<b>ü V i HS:</b>

Kh o sát m c đ yêu thích c a HS tr ng THPT T ng Văn Trân khi h c t p môn Sinh h c cho th y, có 63,5% HS tr l i th y bình th ng, cho th y các em khơng hình thành đ c b t kì c m xúc nào khi h c t p mơn Sinh h c. Có 7,4% khơng thích h c mơn Sinh h c, 20,9% l a ch n thích h c và 8,2% HS r t thích h c mơn Sinh h c.

Hình 2.9. Bi u đ bi u th m c đ u thích c a HS v i mơn Sinh h c

Khi đ c h i v m c đ h ng thú c a HS khi tham gia các trò ch i đ c l ng ghép trong gi h c Sinh h c thì có 32% HS r t h ng thú và 55,9% HS h ng thú v i ho t đ ng này.

<i>Hình 2.10. B</i>i u đ bi u th m c đ h ng thú c a HS khi tham gia trò ch i trong gi h c

Khi tham gia các TCHT mà GV t ch c, có 56% HS c m th y hài lịng v trị ch i. Tuy nhiên có 44% s HS cịn l i th y bình th ng và khơng hài lịng. Có l

</div><span class="text_page_counter">Trang 15</span><div class="page_container" data-page="15">

m t trong nh ng nguyên nhân mà HS không th y hài lòng là do TCHT ch a th c s h p d n, lơi cu n cũng có th mơn Sinh h c không ph i là đ nh h ng h c t p c a kh i thi đ i h c nên HS th trong gi h c. H ng thú h c t p c a các em l a tu i THPT g n li n v i khuynh h ng ngh nghi p. Các em b t đ u có thái đ l a ch n đ i v i t ng môn h c. R t hi m x y ra tr ng h p có thái đ nh nhau v i các môn

</div><span class="text_page_counter">Trang 16</span><div class="page_container" data-page="16">

Sau khi tham gia vào TCHT mà GV t ch c, g n 90% s HS duy trì đ c tr ng thái h ng thú và s n sàng tham gia vào các ho t đ ng h c t p ti p theo.

Hình 2.13. Bi u đ bi u th s duy trì h ng thú h c t p c a HS khi tham gia vào ho t đ ng h c t p ti p theo

Có 81,3% s HS cho r ng m c đ lĩnh h i ki n th c c a HS đ i v i nh ng gi h c có s d ng TCHT thì t t h n so v i nh ng gi h c không s d ng TCHT. Đi u này cho phép chúng tôi kh ng đ nh TCHT đã th c s mang l i c m xúc ni m yêu thích mơn h c và đ ng th i rèn t duy ki n th c Sinh h c cho HS.

Hình 2.14. Bi u đ so sánh m c đ lĩnh h i ki n th c c a HS trong gi h c s d ng TCHT và gi h c không s d ng TCHT.

Khi đ c h i “Em thích tham gia lo i hình TCHT nào?” thì có 50% s HS thích tham gia trị ch i cá nhân k t h p v i đ ng đ i và 45,7% s HS thích tham gia trò ch i đ ng đ i. Nh ng con s này cho chúng tôi g i ý v vi c thi t k các TCHT mà có nhi u HS đ ng th i tham gia đ ng th i, trong 1 đ i ch i có th lĩnh c a trò và các thành viên cùng tham gia s đáp ng nhu c u và s thích c a HS t đó góp ph n nâng cao hi u qu c a TCHT.

</div><span class="text_page_counter">Trang 17</span><div class="page_container" data-page="17">

Hình 2.15. Bi u đ bi u th m c đ yêu thích c a HS v các lo i hình trị ch i.

Khi kh o sát mong mu n c a HS đ c tham gia vào TCHT đ c t ch c trong khâu nào c a ti n trình bài h c thì c 4 khâu c a quá trình d y h c là kh i đ ng, hình thành ki n th c m i, ơn t p – c ng c ki n th c và v n d ng ki n th c HS đ u mong mu n đ c tham gia. Đi u này cho th y HS yêu thích nh ng ho t đ ng h c t p vui nh n h n là h i đáp hay thuy t trình….

Hình 2.16. Mong mu n tham gia c a HS vào TTCHT trong các khâu d y h c

Chúng tôi mong mu n có nh ng ý ki n góp ý t phía HS đ chúng tơi có th nâng cao ch t l ng gi ng d y thì nhi u ý ki n cho r ng th y/cô nên t ch c th t nhi u TCHT thú v , h p d n, b ích. D i đây là m t s ý ki n c a HS.

</div><span class="text_page_counter">Trang 18</span><div class="page_container" data-page="18">

Qua thu th p các ý ki n t phía HS, chúng tơi cho r ng n u GV tăng c ng s d ng TCHT trong d y h c thì có th t l HS thích thú v i mơn Sinh h c s tăng lên. Các em thích tham gia các trị ch i có tính đ ng đ i đ có th g n k t l p h c. Các em cũng mong mu n tham gia vào nhi u trò ch i khác nhau đ giành l y nh ng thành t u, nh ng vinh danh cho cá nhân hay đ i (nhóm) c a mình. Có th th y ph ng pháp s d ng TCHT góp ph n đ i m i PPDH, t i đa hoá h ng thú c a HS trong d y h c môn Sinh h c tr ng THPT, đáp ng yêu c u đ i m i giáo d c thông qua đó th c hi n thành cơng m c tiêu xây d ng tr ng h c, l p h c h nh phúc c a Ch ng trình Giáo d c ph thông môn Sinh h c 2018

</div><span class="text_page_counter">Trang 19</span><div class="page_container" data-page="19">

<b>2.</b>Mô t gi i pháp sau khi có sáng ki n 2.1. Nghiên c u lý thuy t v TCHT

<i>2.1.1. Khái ni m trò ch i, TCHT</i>

Theo t đi n ti ng Vi t c a GS. Hồng Phê (2008) thì “trị ch i” có nghĩa là ho t đ ng bày ra đ vui ch i, gi i trí. Trị ch i chính là ho t đ ng vui ch i mang m t ch đ , m t n i dung nh t đ nh, có nhi u ng i tham gia và có nh ng quy đ nh, lu t l bu c ng i tham gia ph i tuân theo.

Có r t nhi u quan ni m khác nhau v trò ch i h c t p (TCHT). Nguy n Ng c Trâm (2003) cho r ng: TCHT là m t trong nh ng ph ng ti n hi u qu đ phát tri n các năng l c trí tu , trong đó có kh năng khái quát hóa là m t năng l c đ c thù c a con ng i. Theo Đ ng Thành H ng (2002), nh ng trò ch i đ c l a ch n và s d ng tr c ti p trong d y h c, có m c đích, n i dung, ngun t c và PPDH, có ch c năng t ch c, h ng d n HS tìm ki m và lĩnh h i tri th c, h c t p và rèn luy n kĩ năng, tích lũy và phát tri n các ph ng th c ho t đ ng và hành vi ng x xã h i, văn hóa, đ o đ c, th m m , pháp lu t, khoa h c, ngôn ng , c i thi n và phát tri n th ch t, t c là t ch c và h ng d n quá trình h c t p c a HS khi h tham gia trò ch i g i là TCHT. Theo Lê Th Thanh Sang (2018), TCHT là trò ch i có lu t và n i dung cho tr c, h ng đ n s m r ng, chính xác hóa, h th ng hóa các bi u t ng đã có nh m phát tri n các năng l c trí tu cho tr , trong đó có n i dung h c t p đ c k t h p v i hình th c ch i. Theo Đinh văn Vang, TCHT là lo i trò ch i có lu t th ng do ng i l n nghĩ ra cho tr em ch i. Đó là lo i trò ch i đòi h i tr ph i th c hi n m t quá trình ho t đ ng trí tu đ gi i quy t nhi m v h c t p đ c đ t ra nh nhi m v ch i, qua đó mà tr phát tri n trí tu .

Nh v y, theo đa s các nhà lí lu n d y h c cho r ng, t t c nh ng trò ch i g n v i vi c d y h c đ u đ c g i là TCHT. Các nhi m v , quy t c, lu t ch i và các quan h trong TCHT đ c t ch c t ng đ i ch t ch trong khuôn kh các nhi m v d y h c và đ c đ nh h ng vào m c tiêu, n i dung h c t p. TCHT đ c sáng t o ra và đ c s d ng b i các GV và ng i l n d a trên nh ng khuy n ngh c a lí lu n d y h c, đ c bi t là c a lí lu n d y h c các môn h c c th . Chúng ph n ánh lý thuy t, ý t ng, m c tiêu c a GV và là m t trong nh ng ho t đ ng giáo d c không

</div><span class="text_page_counter">Trang 20</span><div class="page_container" data-page="20">

tuân theo bài b n c ng nh c nh nh ng gi h c.

T ng h p các quan đi m khác nhau c a nhi u tác gi , chúng tôi nh n đ nh: “Trò ch i d y h c là nh ng trị ch i có n i dung g n v i d y h c, đ c GV thi t k , ch n l a, s d ng nh m t PPDH v n d ng vào các giai đo n khác nhau c a quá trình d y h c nh m đ t m c tiêu bài h c, tích c c hóa ho t đ ng c a HS và đ ng th i t o tinh th n tho i mái, h ng thú h c t p”.

2.1.2. Phân lo i TCHT * Phân lo i trò ch i d y h c:

Theo các khâu c a ho t đ ng d y h c trên l p thì s có 4 nhóm trị ch i c th nh sau:

+ Nhóm trị ch i kh i đ ng: s d ng trò ch i đ gi i thi u bài h c, thu hút HS h ng vào bài h c và t o h ng thú cho HS.

+ Nhóm trị ch i tìm hi u ki n th c m i: m c đích đ HS tích c c tìm tịi, phát hi n ki n th c c a bài, HS ch đ ng tham gia vào bài h c, phát tri n các k năng x lý tình hu ng, m nh d n, t tin tr c đám đông, các năng l c h p tác, gi i quy t v n đ , x lý tình hu ng…

+ Nhóm trị ch i ơn t p và c ng c ki n th c: giúp HS c ng c l i ki n th c bài h c nh ng không căng th ng và m t m i sau khi h c xong bài h c, rèn trí nh và kh năng t duy giúp các em ghi sâu ki n th c (rung chuông vàng, nhanh nh ch p, h i nhanh đáp nhanh…).[10]

+ Nhóm trị ch i v n d ng ki n th c: m c đích giúp HS có th v n d ng nh ng ki n th c đã h c đ gi i quy t các v n đ c a bài h c, bài t p, nh ng v n đ th c t ; đ ng th i rèn luy n kh năng t duy, kh năng ph n ng nhanh, kh năng di n đ t, t o khơng khí vui t i và tinh th n h c t p tích c c (trị ch i hi u ý đ ng đ i, vòng quay may m n…).

* Phân lo i trị ch i theo hình th c

+ Nhóm trị ch i trí tu là nh ng trị ch i kích thích t duy c a não b trong đó ng i ch i tr c ti p t ng tác v i nhau mà không thông qua s h tr c a thi t b đi n t nào. Ví d nh c vua, gi i đ ơ ch , Sudoku,..

</div><span class="text_page_counter">Trang 21</span><div class="page_container" data-page="21">

+ Nhóm trò ch i v n đ ng: là trò ch i có n i dung ch y u là v n đ ng, đòi h i ng i ch i ph i v n đ ng tuân th theo lu t hay quy t c nh t đ nh, nh m phát tri n kh năng v n đ ng, s nhanh nh , khéo léo c a HS t đó t o đi u ki n đi u ki n đ ng i ch i rèn luy n t ch t và phát tri n th l c.

+ Nhóm trị ch i trí tu và v n đ ng là nh ng trò ch i k t h p c t duy và s v n đ ng c a ng i ch i nh m hoàn thành quy t c nh t đ nh mà trò ch i đ t ra. đây đòi h i ng i ch i t duy đ đáp ng c v yêu c u c a trò ch i đ ng th i t duy s v n đ ng c a c th đ hồn thành trị ch i nhanh nh t.

* Phân lo i trò ch i theo ch c năng c a trị ch i:

+ Nhóm trị ch i phát tri n nh n th c: là nh ng trò ch i đòi h i ng i tham gia ph i s d ng các ch c năng nh n th c, n l c nh n th c, th c hi n các hành vi và hành đ ng nh n th c đ th c hi n và hồn thành vi c ch i; qua đó, c i thi n và phát tri n trí tu và kh năng t duy c a mình. Nhóm trị ch i phát tri n nh n th c l i đ c phân thành m t s nhóm nh : (1) Các trò ch i phát tri n c m giác và tri giác: các trị ch i x p hình, trò ch i nh n d ng các đ v t, con v t, trò ch i nghe và nh n d ng âm thanh...; (2) Các trò ch i phát tri n và rèn luy n trí nh : trò ch i k và ti p n i các t ng , đ v t, con v t… trò ch i nh c l i âm, nh n l i các hình, nh l i dãy s , s l ng...; (3) Các trò ch i phát tri n trí t ng t ng, t duy: ch i c , các trò ch i xây d ng, l p ghép mơ hình, trị ch i đóng vai, đóng k ch, trị ch i thi gi i đ , tính tốn, trị ch i khoa h c vui...

+ Nhóm trị ch i phát tri n các giá tr : là nh ng trò ch i phát tri n các giá tr văn hố, xã h i, chính tr , pháp lu t ho c các giá tr v đ o đ c, th m m ... kích thích thái đ , tình c m tích c c, khuy n khích s phát tri n các ph m ch t cá nhân c a HS, nh : trò ch i thi n u c m, thi kéo co, thi hát đ i đáp…

+ Nhóm trị ch i phát tri n v n đ ng: là trị ch i có n i dung ch y u là v n đ ng, đòi h i ng i ch i ph i v n đ ng tuân th theo lu t hay quy t c nh t đ nh, nh m phát tri n kh năng v n đ ng, s nhanh nh , khéo léo c a HS. Lo i trò ch i này đ i v i m i l a tu i, m i c p h c có khác nhau đ phù h p v i đ c đi m tâm sinh lí c a HS.

</div><span class="text_page_counter">Trang 22</span><div class="page_container" data-page="22">

2.1.3. Ch c năng c a trò ch i trong quá trình d y h c

T ng h p các tài li u lý thuy t mà chúng tôi nghiên c u đ c, chúng tôi nh n th y các TCHT có nh ng ch c năng chính sau đây:

- Xây d ng m i quan h t p th : Đó là nh ng trị ch i đ c s d ng đ c i thi n m i quan h gi a cá nhân v i cá nhân, gi a cá nhân v i t p th . Các thành viên s h p l i thành nhóm và làm vi c theo nhóm. Trong q trình ch i, HS s đ c nâng cao c h i giao l u h p tác, phát tri n ngơn ng , g n k t tình c m gi a GV v i HS, HS v i HS, giúp HS phát tri n k năng làm vi c nhóm, k năng đàm phán và th ng l ng,…xây d ng tình đồn k t nhóm h c, l p h c.

-Ch c năng phát tri n tri th c, rèn luy n trí nh : Vi c t ch c d y h c có l ng ghép trò ch i cho phép các cá nhân trong l p cùng tham gia, th o lu n, nghiên c u, chia s và cùng nhau xây d ng nh n th c m i v các n i dung bài h c. Tham gia ho t đ ng trò ch i là m t cách đ HS ki m tra l i ki n th c, trình đ hi u bi t c a mình v các v n đ , ch đ c a bài h c, t đó rút ra đ c kinh nghi m, trau d i tri th c và k năng xã h i. T đó, vi c ti p thu ki n th c c a HS tr thành quá trình h c h i l n nhau ch khơng cịn hồn tồn là s ti p nh n th đ ng t GV.

-Phát tri n k năng giao ti p và thuy t trình: Bao g m nh ng trị ch i có m c đích giúp ng i ch i phát tri n kh năng nói tr c đám đơng hay k năng thuy t trình. Trong khi s d ng các trò ch i đ tăng c ng k năng thuy t trình, ng i ch i c n ch p th i c b ng vi c th hi n cá tính c a m i cá nhân trong nhóm b t c khi nào có th .

-Rèn luy n tính sáng t o: Nh ng ph ng án khác nhau c a trị ch i thích h p nh t cho vi c kích thích tính sáng t o là gi i trí b ng đ ho , v tranh, vi t truy n, làm th , nghĩ ra các trị đùa, câu đ , mơ t nh ng phát ki n t ng t ng...

-H c k năng phán đoán: Ch m t lo i năng l c l ng tr c nh ng hành đ ng có th x y ra trong t ng lai.

2.1.4. Vai trò c a trò ch i d y h c trong d y h c Sinh h c

Trong quá trình d y h c h c nói chung và trong d y h c h c môn Sinh h c nói riêng n u s d ng TCHT s t o đ c mơi tr ng, khơng khí h c t p vui v và cho HS th y h c t p không khô khan, t nh t mà cũng khá lý thú. Trò ch i đ c s

</div><span class="text_page_counter">Trang 23</span><div class="page_container" data-page="23">

d ng h p lý s giúp cho HS lĩnh h i tri th c trong t t c các khâu c a quá trình d y h c, gây h ng thú h c t p đ i v i môn Sinh h c, làm cho nh ng ki n th c HS t chi m lĩnh ngày càng sâu s c h n. Đ c bi t, thơng qua trị ch i, HS có th t tìm tịi, nghiên c u, rèn luy n tri th c trong q trình h c t p ngồi gi lên l p. N u nhóm HS nào đó quen v i khơng khí tr m, thì các em có th ít hào h ng, ho c t ra mi n c ng lúc đ u. Nh ng trò ch i bao gi cũng mang b n ch t lôi cu n h p d n v i m i đ i t ng, nó khuy n khích m c đ t p trung công vi c th c s cũng nh kích thích ni m ham mê đ i v i bài h c. H n th n a, m i quan tâm và ho t đ ng c a HS th hi n qua các ti t h c có trị ch i làm n y sinh tình c m c a các em đ i v i môn h c. Do v y, c n m nh d n và c g ng áp d ng trị ch i trong d y h c nói chung và trong q trình d y h c mơn Sinh h c nói riêng.

2.2. Nghiên c u lý thuy t v tr ng h c h nh phúc, l p h c h nh phúc 2.2.1. Khái ni m tr ng (l p) h c h nh phúc

Theo quan đi m c a UNESCO, thì mơ hình tr ng (l p) h c h nh phúc nh n m nh quan đi m: Ch t l ng h c t p không gi i h n ph m vi ki n th c hay lĩnh v c h c thu t đi n hình mà cịn th hi n kh năng phát tri n c m xúc xã h i theo h ng tích c c, giúp cho ng i d y và đ c bi t là ng i h c luôn c m th y l c quan, vui v , h nh phúc. [5]

<i>2.2.2</i>. Mơ hình 5 m t c a h nh phúc.

Lý thuy t 5 nhân t h nh phúc PERMA đ c TS. Martin Seligman - Gi ng viên ngành Tâm lý h c t i Đ i h c Pennsylvania và là m t trong nh ng ng i cha đ c a lĩnh v c Tâm lý h c tích c c (Positive psychology) dành nhi u năm đ xây d ng và phát tri n. Ông đã đ a ra m t mơ hình năm m t c a h nh phúc đ c g i là mơ hình P.E.R.M.A. [12]C th :

P – Positive Emotions – Nh ng c m xúc tích c c

C m xúc tích c c bao g m nh ng c m giác h ng l c nh khoan khối, ph n khích, tho i mái, s bùng n … đóng vai trị r t l n, quy t đ nh s h nh phúc c a con ng i. Đ i v i nh ng c m xúc tích c c, thang đo PERMA xác đ nh nh ng khuynh h ng chung v c m giác hài lòng, s h nh phúc.

</div><span class="text_page_counter">Trang 24</span><div class="page_container" data-page="24">

E – Engagement – S g n k t

S g n k t nói đ n s g n k t tâm lý sâu s c, là m c đ quan tâm, say mê và tham gia vào m t ho t đ ng nào đó ho c vào cu c s ng c a con ng i. M c đ toàn di n c a s g n k t đ c đ nh nghĩa là tr ng thái “dòng ch y” (flow). Khi đó, con ng i tr i qua s đ m chìm, t p trung cao đ vào m t ho t đ ng, m t đi nh n th c v th i gian.

R – Relationships – Các m i quan h

Các m i quan h bao g m c m giác đ c quan tâm, yêu th ng, ng h b i nh ng ng i xung quanh và c m th y có giá tr đ i v i c ng đ ng. Nh ng m i quan h xã h i tích c c đóng vai trị r t quan tr ng đ con ng i c m th y đ c ni m vui và s suôn s c a cu c s ng.

M – Meaning – Ý nghĩa

C m th y có ý nghĩa t c là có đ nh h ng trong cu c s ng, k t n i v i bên ngoài b n thân m i ng i, c m th y cu c s ng c a mình có giá tr , đáng giá và có m c đích.

A – Accomplishment – Thành t u

C m giác thành t u ph thu c vào t ng đ i t ng. Nó có th đ n t nh ng danh hi u, gi i th ng nh ng đ ng th i, nh n th c v s thành th o và thành tích cũng r t quan tr ng. Thang PERMA đo c m giác ch quan c a t ng cá nhân v thành tích bao g m đ t đ c m c tiêu và c m giác có th hồn thành nh ng cơng vi c hàng ngày.

Phân tích m i t ng quan gi a 5 m t c a mơ hình h nh phúc

Quan h gi a c m xúc tích c c và các m i quan h : Khi con ng i c m th y đ c quan tâm, yêu th ng, ng h b i nh ng ng i xung quanh và c m th y mình có giá tr đ i v i gia đình, c ng đ ng... Đi u này góp ph n giúp ng i đó vui v ,

</div><span class="text_page_counter">Trang 25</span><div class="page_container" data-page="25">

có nhi u c m xúc tiêu c c nh bu n bã, chán n n và càng c m th y cơ đ n trong cu c s ng thì ch s h nh phúc chung s gi m xu ng. Khi ng i h c luôn đ c giao ti p v i b n bè, th y cô, xã h i và ph i h p v i các b n trong l p, trong tr ng đ hoàn thành nhi m v h c t p d i s h ng d n c a các th y cơ khi n h c m th y mình v n duy trì s k t n i v i m i ng i và giúp c m xúc n đ nh khi có nh ng c m xúc tiêu c c.

Quan h c m xúc tích c c và s c kh e th ch t: “C m xúc tích c c (P – Positive Emotions)” và nhân t “S c kh e th ch t (H – Physical health)” có m i t ng quan thu n ch t ch v i nhau. Đi u này cho th y nh ng v n đ v đ i s ng tinh th n có m i quan h ch t ch v i s c kh e th ch t, càng có nhi u c m xúc tiêu c c thì s c kh e th ch t s gi m xu ng và ng c l i n u nh càng có nhi u c m xúc tích c c thì s c kh e th ch t cũng s đ c c i thi n.

Quan h gi a m t c m xúc tích c c, m t c m th y có ý nghĩa và m t thành t u: Mu n gia tăng m c đ h nh phúc nói chung c n tăng c ng c m xúc tích c c, gi m thi u c m xúc tiêu c c thông qua các ho t đ ng th giãn nh đ c sách, nghe nh c, chăm sóc cây xanh...; th ng xuyên duy trì và phát tri n nh ng m i quan h tích c c: g i đi n nói chuy n v i b n bè, ng i thân, tích c c tham gia các ho t đ ng làm vi c nhóm cùng v i b n bè…; t xây d ng đ c m c tiêu s ng c a b n thân, m c tiêu phát tri n k năng c a b n thân; tăng k t qu h c t p…; tăng c ng các ho t đ ng th ch t hàng ngày. Và trong q trình đó t n h ng nh ng thành t u cá nhân mà mình đ t đ c trong cu c s ng đ gia tăng c m nh n h nh phúc c a cá nhân.

Tóm l i, nh ng c m xúc và nh ng m i quan h tích c c, tham gia nhi u ho t đ ng, có m c đích s ng, đ t đ c các thành t u s giúp HS gia tăng m c đ h nh phúc và s c kh e th ch t, ng c l i nh ng c m xúc tiêu c c, c m nh n v s cô đ n s làm gi m ch s m c đ h nh phúc và s c kh e th ch t. Đi u đó đ t ra v n đ đ i v i b n thân m i ng i mu n gia tăng c m giác h nh phúc c n tăng c ng c m xúc tích c c, gi m thi u c m xúc tiêu c c; duy trì và phát tri n nh ng m i quan h tích c c; t xây d ng đ c m c tiêu s ng c a b n thân; t n h ng nh ng thành t u cá nhân mà mình đ t đ c trong cu c s ng; đ ng th i, tăng c ng các ho t đ ng th ch t hàng ngày.

</div><span class="text_page_counter">Trang 26</span><div class="page_container" data-page="26">

<i>2.2.3. M i quan h gi a m c tiêu THHP và vi c đ i m i PPDH.</i>

Mơ hình THHP chú tr ng t i nhu c u phát tri n “ni m đam mê h c t p” tr em và “gi m s t p trung quá m c vào k t qu h c t p”. Ch t l ng giáo d c và h nh phúc h c đ ng là không th tách r i, h nh phúc và l i ích c a vi c h c không ch đ c coi là m c tiêu c a h th ng giáo d c mà còn là ph ng ti n đ đ t đ c k t qu giáo d c cao h n, đ HS thành công h n trong cu c s ng và công vi c t ng lai.

M c tiêu này chi ph i đ n cách th c đ i m i PPDH th hi n rõ y u t ti n trình c a mơ hình THHP. Theo đó, GV c n khuy n khích HS ch u trách nhi m t i đa đ i v i vi c h c t p c a chính mình; t o c h i t t nh t cho m i HS t l p tham gia vào quá trình khám phá tri th c. Y u t ti n trình c a THHP chú ý t i các ph ng pháp gi ng d y và h c t p có th nâng cao c m giác h nh phúc c a ng i h c; t o ra kh i l ng công vi c h p lý và công b ng h n cho HS nh m kh c ph c s m t cân b ng ngày càng tăng gi a h c và ch i, ch chú tr ng vào vi c ghi nh , nh i nhét nh ng ki n th c h c thu t đ chu n b cho các kì thi. Các PPDH h ng t i vi c cho phép ng i h c bày t ý ki n c a mình và khơng s m c l i trong h c t p, xem nh ng sai l m là m t ph n c a quá trình h c t p. Ng i h c luôn đ c t ng tác, hi u rõ h n v nhau thông qua các ho t đ ng h c t p và vui ch i. Đi u này v a liên quan đ n PPDH, v a liên quan đ n n i dung; do đó PPDH c n vui v , cu n hút v i HS, ch ng trình h c t p c n h u ích, phù h p và h p d n, ph n ánh các v n đ đ ng đ i, g n gũi v i cu c s ng. Đ HS đ c h nh phúc trong vi c h c, GV nên khuy n khích các em chia s suy nghĩ, hành đ ng và b n thân GV c n đón nh n nh ng suy nghĩ, hành đ ng đó v i t m lịng bao dung, tránh phán xét, đ nh ki n đ các em khơng s n u có m c l i, nghĩa là h c mà không ph i căng th ng, lo l ng v nh ng sai l m. C n t o m i đi u ki n đ cho phép HS phát tri n ni m yêu thích vi c h c m t cách t nhiên, luôn khát khao khám phá, tò mò đ t câu h i v nh ng gì đang h c.

Có th th y, m i quan h ch t ch gi a m c tiêu c a THHP và yêu c u đ i m i PPDH theo đ nh h ng c a Ch ng trình Giáo d c ph thơng 2018 theo h ng chú tr ng yêu c u v n d ng ki n th c, k năng vào cu c s ng, không thiên v cách

</div><span class="text_page_counter">Trang 27</span><div class="page_container" data-page="27">

d y tái hi n lý thuy t hàn lâm, n ng n , ít tính v n d ng, khó ti p thu v i HS; chú tr ng hình thành năng l c t h c su t đ i ch khơng ch là q trình h c t p t i các nhà tr ng; chú tr ng xây d ng và phát tri n hài hoà các m i quan h xã h i đ HS -m t cá th trong xã h i đó - s chung s ng hịa bình, vui v ; chú tr ng b i d ng có cá tính, nhân cách và đ i s ng tâm h n phong phú đ góp ph n t o nên cu c s ng có ý nghĩa; t đó đóng góp tích c c vào s phát tri n c a đ t n c và nhân lo i. Nh v y, quan đi m d y h c ch đ o trong mơ hình THHP là: t o ra nhi u nh t s vui Lan (2021) và Phan T n Hùng (2020)…, theo chúng tôi, khi thi t k TCHT trong d y h c tr ng ph thông c n th c hi n theo nh ng nguyên t c sau:

-Trò ch i ph i nh m góp ph n th c hi n m c tiêu d y h c: M c tiêu c a trò ch i là t o h ng thú, phát huy tính tích c c h c t p, sáng t o c a HS, trong quá trình tham gia ch i trò ch i ph i đòi h i HS huy đ ng t i đa các giác quan, các thao tác trí tu ,... Qua đó, HS có th lĩnh h i n i dung ki n th c theo yêu c u c n đ t mà bài h c, ch ng trình giáo d c đ t ra

<i>-</i>N i dung trò ch i ph i g n v i n i dung d y h c: đ đ m b o tính thi t th c c a trị ch i. Thơng qua trị ch i HS đ c lĩnh h i n i dung d y h c, làm dày thêm tri th c c a b n thân.

<i>-</i>Không nh h ng t i th i l ng d y h c c a l p và các l p h c khác trong nhà tr ng: Nguyên t c này giúp cho GV thi t k , tính tốn l ng th i gian ch i phù h p và trong khi ch i không n ào quá m c gây nh h ng t i các l p h c xung quanh.

<i>- Tr</i>ò ch i ph i đ m b o tính giáo d c: Trò ch i dùng trong d y h c ph i đ m b o th c hi n đ c c nhi m v d y h c là phát tri n trí d c và giáo d c. Ngoài truy n đ t ki n th c, phát tri n kĩ năng, các ho t đ ng giáo d c nói chung trong nhà tr ng ph i chú tr ng t i nhi m v giáo d c đ o đ c, th m mĩ cho HS.

</div><span class="text_page_counter">Trang 28</span><div class="page_container" data-page="28">

- Trò ch i c n đa d ng, h p d n, d nh , d th c hi n và phù h p v i đi u ki n c s v t ch t c a nhà tr ng và c a đ a ph ng.

- Trò ch i ph i thu hút đơng đ o HS tham gia: trị ch i góp ph n xây d ng kh i đồn k t t p th cho HS; ph i kích thích đ c tính tích c c ph n đ u c a m i HS vì thành tích b n thân và vì thành tích đ ng đ i. Qua đó, trị ch i góp ph n vun đ p cho các em ý th c đoàn k t, thân ái, tình b n bè.

2.3.2. Quy trình thi t k TCHT

T nghiên c u lý thuy t v quy trình thi t k TCHT c a các tác gi nh : Tr nh Văn Đích (2019), Tr n Th Ph ng Lan (2021) và Phan T n Hùng (2020), Ph m Th H ng (2022)…Chúng tôi xây d ng quy trình thi t k TCHT dùng trong d y h c bao g m 5 b c ch y u nh sau:

-B c 1: Xác đ nh m c tiêu c a trò ch i. Đây là b c quan tr ng nh t, có tính ch t quy t đ nh t i s thành b i c a trò ch i. B i trò ch i d y h c ph i đ c thi t k , l a ch n sao cho đ t đ c m c tiêu d y h c. Nh trên đã trình bày ph n nguyên t c thi t k TCHT, ng i thi t k , l a ch n TCHT ph i xác đ nh rõ m c đích trị ch i nh m hình thành ki n th c, c ng c ki n th c, phát tri n t duy hay k năng ch c ch i, ch i trong bao lâu. L a ch n lo i trò ch i phù h p v i đ c đi m tâm sinh lí c a HS

B c 4: Ti n hành th nghi m và đi u ch nh

B c 5: Hồn thi n trị ch i và đóng gói đ s d ng

</div><span class="text_page_counter">Trang 29</span><div class="page_container" data-page="29">

đích c th thì trị ch i càng d th c hi n đ c m c đích. Xác đ nh m c tiêu c a trò ch i đ nh thi t k , c n tr l i đ c câu h i: Ch i trò này đ làm gì? HS h c đ c gì qua trị ch i này? Thơng qua trị ch i, HS rèn luy n đ c nh ng k năng gì? Phát tri n nh ng năng l c nào?...

-B c 2: Phân tích n i dung ki n th c có th mã hóa thành trị ch i. Đây là b c ti p theo, không ph i n i dung ki n th c nào cũng có th d dàng mã hóa thành m t TCHT. Vi c mã hóa m t n i dung h c t p thành trò ch i còn tùy thu c vào năng l c và s sáng t o c a m i GV. Khi xác đ nh đ c m t n i dung nào đó có th mã hóa thành trị ch i thì GV c n xác đ nh y u t c n thi t sao cho trò ch i và các n i dung d y h c đ c g n k t thành m t th th ng nh t, t o h ng thú cho HS, tránh hi n t ng nhàm chán trong h c t p.

-B c 3: Xây d ng n i dung c a trò ch i. Vi c đ u tiên khá quan tr ng trong b c này là đ t tên trò ch i đ trò ch i h p d n, thu hút s chú ý c a HS. Tên trò ch i ph i ng n g n, h p d n và ph i th hi n đ c n i dung trò ch i. Xác đ nh nh ng đ dùng, v t d ng đ đáp ng đ y đ cho vi c t ch c ch i, s HS trong l p và đi u ki n v thi t b , môi tr ng h c t p. Sau khi hồn thành các cơng vi c, GV thi t k trò ch i c n ti n hành so n th o n i dung trò ch i. N i dung trò ch i là m t văn b n bao g m: tên trò ch i, h ng d n lu t ch i, quy đ nh th ng ph t khi ch i và có th c nh ng đi u nh n đ c sau khi ch i v khía c nh h c t p. Th i đi m ti n hành trò ch i ph thu c ý đ xây d ng trò ch i, m c tiêu c th nh trò ch i trong th i đi m kh i đ ng, trò ch i tìm hi u ki n th c, trị ch i c ng c ki n th c cho HS hay trò ch i nh m v n d ng ki n th c, k năng đã h c. Có th th y th i đi m thích h p t ch c trò ch i g i ý nh sau: T ch c tr c khi b t đ u bài h c m i hay sau bài h c, ho c sau m t ch ng hay m t ph n… (N u là ôn t p ki n th c cũ, t o h ng thú và kích thích HSchi m lĩnh ki n th c m i thì nên t ch c tr c bài h c. N u đ khai thác ki n th c m i, gi i quy t các v n đ th c ti n thì nên t ch c trong gi h c bài m i. N u đ m r ng ki n th c, v n d ng ki n th c đã h c thì nên t ch c sau khi hoàn thành m t n i dung bài h c ho c m t ch đ bài h c).Th i gian ch i cũng c n tính tốn h p lý đ tránh nh h ng đ n th i gian tri n khai các n i dung h c t p khác.

</div><span class="text_page_counter">Trang 30</span><div class="page_container" data-page="30">

GV cũng c n tìm hi u HS đã h c và tích lũy đ c nh ng m ng ki n th c nào, y u n i dung ki n th c nào, ho c c n nâng cao, m r ng ki n th c nào, t đó l a ch n trị ch i phù h p v i m c đ ki n th c c a các em, phù h p v i đ c đi m tâm lýl a tu i cũng nh ph i v a s c v i HS. V vi c thi t k TCHT cũng ph i phù h p v i l a tu i, tâm tr ng c a HS (t o s kích thích và h ng ph n đ thu hút HS vào bài gi ng, tránh thái đ , tâm lý e ng i ho c th c hi n n a v i c a HS.

- B c 4: Th nghi m trò ch i. C n chuy n qua ti n hành th nghi m. GV t ch c th nghi m b ng nhi u cách: xin ý ki n chuyên gia; th nghi m trò ch i trong t b môn đ xin ý ki n. T t c nh ng n i dung này c n đ c ti n hành đ y đ đ có k t qu đánh giá t ng đ i chính xác v hi u qu c a trò ch i. K t qu có th có hai kh năng: trị ch i đ t yêu c u có th s d ng trong d y h c; trò ch i không đ t yêu c u, GV c n quay tr l i b c 3 đ ti n hành đi u ch nh, xây d ng l i.

-B c 5: Hồn thi n trị ch i và đóng gói đ s d ng. Đ có th ti t ki m chi phí cho nh ng nguyên v t li u đã s d ng làm trò ch i, sau m i l t ch i GV có th đóng gói và b o qu n m t cách h p lý đ tăng s l t s d ng trò ch i các l p khác nhau và các năm h c ti p sau.

Nh v y, quy trình thi t k TCHT có 5 b c th c hi n c th nh đã nêu trên. Tuy nhiên, tùy đi u ki n, GV có th linh ho t thay đ i đ đem l i hi u qu cao nh t. 2.3.3. Ví d minh h a thi t k TCHT Sinh h c 10

Ví d 1: Đ làm rõ các b c trong quy trình thi t k TCHT đã đ xu t m c 2.3.2, chúng tơi v n d ng quy trình này vào vi c thi t k TCHT trong d y h c n i dung “Các c p đ t ch c s ng” (Sinh h c 10) nh sau:

</div><span class="text_page_counter">Trang 31</span><div class="page_container" data-page="31">

bào và s p x p các c p đ theo đúng th t t th p đ n cao. H n n a n i dung này chúng tôi s d ng cho ho t đ ng c ng c nên HS đã đ c nghiên c u tr c đó. Vì th gi i s ng nh ng khơng chú thích tên cho các c p đ . M t sau t m bìa đã in nh có s d ng băng keo 2 m t. B nh đ c cho vào 1 phong bì th và đ t tên là “M t th ” đ gây s tò mò v i HS. 6 t gi y A4. Máy tính k t n i tivi có slide gi i thi u trị ch i và lu t ch i

H ng d n lu t ch i: Các nhóm m m t th , s p x p các hình nh trong túi m t th đ m b o theo đúng th t t c p th p đ n c p trên c a các c p đ t ch c s ng và dán chúng tên t m bìa A4. Sau đó chú thích đúng tên cho t ng c p đ đó. Hồn thi n xong thì nhanh chóng đem treo lên b ng l p. Khi c 6 nhóm đ u có s n ph m trên b ng, GV yêu c u m i nhóm c đ i di n lên b ng đ ng c nh ngay t i s n ph m c a nhóm và gi i thích đ c m i quan h gi a các c p đ t ch c s ng.

Quy đ nh th ng - ph t: nhóm hồn thành nhanh nh t, chính xác nh t, gi i thích t t nh t, các thành viên trong nhóm h p tác nh t trong quá trình ch i đ c nh n ph n th ng c a GV.

Th i đi m thích h p t ch c trị ch i: dùng trong ho t đ ng c ng c đ c ng c n i dung các c p đ t ch c s ng.

Th i gian ch i: 5 phút

<i>-</i>B c 4: Th nghi m trò ch i, chúng tôi xin ý ki n c a các đ ng nghi p trong t b mơn v tính kh thi c a trị ch i thì các th y cơ đ u cho r ng trò ch i này d dàng th c hi n đ c.

<i>-</i>B c 5: Hoàn thi n trị ch i và đóng gói đ s d ng. Các hình nh v các c p đ t ch c s ng đ c tách r i, sau khi s d ng l i thu g n và c t vào “m t th – là m t phong bì r ng) đ các l p khác đ u đ c s d ng.

Ví d 2: Khi d y h c n i dung “Ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn Sinh

</div><span class="text_page_counter">Trang 32</span><div class="page_container" data-page="32">

h c” (Sinh h c 10) nh sau:

<i>-</i>B c 1: Xác đ nh m c tiêu c a trò ch i.

V yêu c u c n đ t: HS v n d ng đ c m t s ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn Sinh h c (c th là v n d ng đ c ph ng pháp quan sát)

<i>-</i>B c 2: Phân tích n i dung ki n th c có th mã hóa thành trị ch i.

N i dung các ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn Sinh h c là n i dung khá hay, giúp hình thành cho HS t duy khoa h c khi làm nh ng nghiên c u v mơn Sinh h c nên địi h i ng i d y c n đ nh h ng đúng cho HS v đúng quy trình các b c c a m t nghiên c u khoa h c đ n gi n t đó phát tri n t duy giúp HS th c hi n đúng m t quy trình nghiên c u giai đo n h c t p cao h n (đ i h c, sau đ i h c…). Vi c h c v lý thuy t hàn lâm này t ng đ i khó nh vì có nhi u ph ng pháp nghiên c u nên vi c chuy n chúng thành trò ch i và HS đ c v n d ng luôn + Các cân đĩa, các khay nh a

Lu t ch i nh sau: GV đóng vai “m Cám” b c vào l p, đem h t đ u xanh chia v các bàn cho HS. “M Cám” chia l p thành 6 nhóm (c 2 bàn quay m t vào nhau thành 1 nhóm) và yêu c u m i HS trong nhóm ch n ra cho mình 10 h t đ u xanh to nh t và 10 h t đ u xanh nh nh t trong s các h t đ u xanh đ c phát. Sau đó t p h p các h t đ u đã nh t vào 2 khay, m t khay đ ng các h t to, 1 khay đ ng các h t nh mà các thành viên c a nhóm đã nh t. GV s p x p th t t nhanh đ n ch m cho 6 nhóm. GV yêu c u các nhóm dùng cân đĩa cân l n l t 2 ph n h t đ u và ghi k t qu cho m i ph n, sau đó u c u tính kh i l ng trung bình c a m i h t. Quy đ nh th ng - ph t: Nhóm chi n th ng là nhóm nh t h t nhanh, đ ng th i có kh i l ng trung bình c a 1 h t to là có giá tr l n nh t và kh i l ng trung bình

</div><span class="text_page_counter">Trang 33</span><div class="page_container" data-page="33">

c a 1 h t nh là bé nh t trong s t t c các d i giá tr trung bình c a m i h t đ u mà các nhóm đã làm. Ph n th ng cho nhóm này là kh u hi u “Cô T m chăm ch ”, nh n tràng pháo tay c a c l p và th ng đi m vào bài ki m tra c a HS.

Th i gian ch i: 5 phút.

Trò ch i “M CÁM – CON T M” có th đ c s d ng cho ho t đ ng kh i đ ng c a bài 2 – sinh h c 10 sách Cánh di u, đ ng th i t ho t đ ng kh i đ ng này GV liên h đ HS v n d ng đ c ph ng pháp quan sát trong nghiên c u và h c t p môn Sinh h c. T ch c trị ch i nhanh g n, có tính thi đua giúp khơng khí l p sơi n i phù h p v i đ c đi m tâm sinh lí HS.

-B c 4: Th nghi m trò ch i, chúng tôi xin ý ki n c a các đ ng nghi p trong t b mơn v tính kh thi c a trị ch i thì các th y cơ đ u cho r ng trò ch i này d dàng th c hi n đ c, r t h p d n vì c GV và HS đ u đ c hóa thân vào các nhân v t trong truy n c tích “T M – CÁM”.

-B c 5: Hồn thi n trị ch i và đóng gói đ s d ng.

GV chau chu t l i n i dung k ch b n đ l i d n khi hóa thân vào nhân v t “m Cám” th t h p d n, thi t k slide powerpoint có s d ng hình nh m Cám đang u c u T m nh t tách riêng các lo i h t và slide h ng d n lu t ch i đ trình chi u trong khi t ch c trò ch i.

2.3.4. B ng th ng kê các trò ch i h c t p.

D a trên các nguyên t c và quy trình thi t k TCHT, chúng tôi nghiên c u các yêu c u c n đ t c a ch ng trình Sinh h c 2018 t đó xây d ng đ c h th ng các TCHT cho t ng bài h c theo sách Sinh h c 10 – Cánh di u. m i trò ch i h c t p chúng tôi đ u nêu chi ti t v m c tiêu, chu n b , h ng d n lu t ch i, quy đ nh th ng ph t, th i gian ch i cũng nh đ nh h ng s d ng trò ch i trong ho t đ ng h c t p c th (ph l c 02).

</div><span class="text_page_counter">Trang 34</span><div class="page_container" data-page="34">

<i>B ng 2.1: Danh sách các trò ch i h c t p đã xây d ng cho t ng n i dung bài h c</i>

</div><span class="text_page_counter">Trang 37</span><div class="page_container" data-page="37">

<i>-</i>B c 1: Gi i thi u tên và m c đích c a trò ch i + Tên trò ch i ph i h p d n, d hi u và lôi cu n

+ M c đích trị ch i là s giúp HS đ nh hình đ c mình tham gia trị ch i đ làm gì, mình s tìm th y ki n th c gì qua trị ch i,… T đó, HS xác đ nh đ c nhi m v , vai trị c a mình trong trị ch i này.

-B c 2: H ng d n cách ch i trò ch i:

GV c n t ch c cho HS ch i thông qua vi c phân chia đ i ch i, ch n đ i tr ng cho t ng đ i. Tùy theo tính ch t c a TCHT mà GV có th t ch c trị ch i theo nhi u hình th c khác nhau: ch i cá nhân ho c ch i theo nhóm đ ng đ i (2 nhóm, 3 nhóm,…). Khi đã chia đ i ch i, GV c n h ng d n ch i trò ch i cho cho HS. Vi c gi i thích ch i trị ch i tùy thu c vào đi u ki n th c ti n. N u HS ch a đ trò ch i đ t hi u qu ; theo dõi ti n đ ch i đ có th đi u ch nh v gi m ho c tăng th i gian ch i; thay đ i s l ng ng i ch i hay thay đ i yêu c u ho c cách ch i,… Tuy nhiên, GV ch h tr khi c n thi t cịn t t c q trình ch i ph i đ HS t tr i nghi m và rút ra nh ng bài h c cho riêng mình.

-B c 4: Nh n xét k t qu ch i và đánh giá. GV chú ý quan sát đ nh n xét thái đ c a HS tham gia ch i. GV có th nêu thêm nh ng tri th c đ c cung c p qua trò ch i, nh ng sai sót c n kh c ph c và s a ch a đ ng th i ch ra u nh c đi m c a t ng đ i ch i, ng i ch i theo các tiêu chí (m c đ ch t l ng hoàn thành, th i gian ch i, tinh th n đ ng đ i,...). Đánh giá và th ng - ph t rõ ràng, đúng lu t, công b ng sao cho HS ch p nh n, tho i mái, t giác th c hi n, giúp trò ch i thêm h p d n, kích thích h ng thú trong h c t p. GV c n ch n nh ng hình ph t đ n gi n, vui t i, không gây áp l c, nguy hi m đ trò ch i phát huy đ c hi u qu , đ m b o an toàn tuy t đ i.

Sau khi t ng k t, rút kinh nghi m cho các nhi m v đã th c hi n, GV s có s đi u ch nh nh ng n i dung còn ch a đ t nh kỳ v ng đ l n sau đ t k t qu t t h n.

</div><span class="text_page_counter">Trang 38</span><div class="page_container" data-page="38">

2.4.2. L u ý khi s d ng trò ch i

Vi c s d ng trò ch i trong d y h c mơn Sinh h c có r t nhi u tác d ng, tuy nhiên chúng ta không nên quá l m d ng mà ch s d ng trong th i gian ng n nh kh i đ ng bu i h c, gi i thi u m t n i dung m i ho c đ c ng c m t v n đ . N u trong bu i h c GV th y tình tr ng HS m t m i cũng có th s d ng TCHT đ giúp HS thay đ i tr ng thái, l y l i tinh th n h c t p, v a phát huy tính t l c c a các em đ ng th i v n có nh ng “đi m t a” đ ghi nh ki n th c c a bài h c thông qua n i dung ch i.

GV c n có s đi u ti t h p lý v th i gian, n i dung ch i sao phù h p v i ti n trình d y h c và đ c đi m tâm lý HS. Nhìn chung, mu n l ng ghép trò ch i vào d y h c Sinh h c c n chú ý m t s v n đ : th nh t trò ch i ch là ph ng ti n ch khơng ph i là m c đích c a bài d y. Do đó, nó ph i phù h p và hài hòa v i n i dung, m c tiêu c n đ t c a bài h c. Trò ch i bao gi cũng k t thúc b ng ph n th ng cho ng i hai, v thi t k trò ch i c n tránh vi c t ch c trị ch i có nh ng thao tác, l i nói ch i gây ph n c m, thi u văn hóa trong l p h c. Th ba khi t ch c trò ch i, đ HS tham gia hi u qu , vi c ph bi n th l trò ch i c n đ c truy n t i m t cách rõ ràng tr c khi t ch c trò ch i, sau khi k t thúc c n có nh ng đánh giá, nh n xét c th . GV có th có nh ng đi u ch nh (n u c n) đ có th s d ng cho các l n ti p theo ho c v i các đ i t ng khác.

2.4.3. Ví d minh h a cho vi c s d ng TCHT trong d y h c Sinh h c 10 Ví d 1: Khi t ch c trị ch i: “ GIA ĐÌNH SUM V Y”

<i><b>-</b></i>B c 1. H ng d n cách ch i trò ch i:

+ GV gi i thi u nh ng d ng c c n cho trò ch i là 12 t A4 trong đó có có in tên c a 3 ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn Sinh h c, 9 t còn l i in các b c

</div><span class="text_page_counter">Trang 39</span><div class="page_container" data-page="39">

c a m i ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn sinh. (L u ý không đ đánh s th t b c mà ch in n i dung c a m i b c). Bài hát “Ni m tin chi n th ng” do ca sĩ M Tâm trình bày trong 2 phút.

+ Kê bàn gh c a l p t p trung chính gi a đ kho ng xung quanh l p cho HS di chuy n.

+ GV ph bi n lu t ch i nh sau:

Ch n 12 HS c a l p, phát cho m i HS m t t A4 mà GV đã chu n b . HS c m t A4 ngang ng c quay n i dung vào phía trong và x p xung quanh l p h c

Khi GV b t nh c bài hát “ Ni m tin chi n th ng”, 12 HS quay m t n i dung c a t gi y ra phía ngồi và di chuy n xung quanh l p theo chi u kim đ ng h theo ti ng nh c c a bài hát, các HS còn l i ng i t i ch c vũ và đung đ a theo đi u nh c.

Khi nh c k t thúc, HS c m t A4 ph i l a ch n đ c nh ng thành viên trong cùng nhóm đ t l i v i nhau t i 1 v trí tr c l p và s p x p v trí tu n t theo đúng các b c c a m i ph ng pháp nghiên c u và h c t p mơn Sinh h c.

Sau khi HS t v các nhóm, GV yêu c u các HS ng i c vũ nh n xét xem nh ng HS nào đã tìm đúng đ c “GIA ĐÌNH” c a mình.

Đ i di n c a m i nhóm “GIA ĐÌNH” trình bày và v n d ng đ c ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn Sinh vào 1 tr ng h p c th .

Trò ch i k t thúc khi c 3 nhóm th c hi n xong nhi m v .

<i><b>-</b></i>B c 2. Ti n hành ch i

GV b t nh c bài hát, 12 HS tham gia ch i th c hi n các thao tác theo đúng lu t ch i.

Trong quá trình di chuy n theo nh c HS v n đ ng c th đ ng th i t duy xem n i dung mình đang c m trên tay là b c th m y trong ph ng pháp nghiên c u h c t p môn Sinh nào, quan sát n i dung c a các thành viên cùng di chuy n đ nh n di n xem ai đúng là “GIA ĐÌNH” c a mình.

Khi nh c v a k t thúc m i thành viên nhanh chóng di chuy n lên phía b c gi ng đ t l i v i 3 thành viên còn l i trong “GIA ĐÌNH” và đ ng theo đúng th t : Tên ph ng pháp b c 1 b c 2 b c 3.

</div><span class="text_page_counter">Trang 40</span><div class="page_container" data-page="40">

HS ng i d i quan sát các thành viên trong m t “GIA ĐÌNH” đ nh n di n nhóm HS nào đã tìm đúng “ GIA ĐÌNH”, nhóm nào ch a tìm đúng, nhóm nào tìm đúng nh ng ch a đ ng đúng th t đ lo i “ GIA ĐÌNH” – nhóm HS đó ra kh i trị ch i.

“GIA ĐÌNH” đúng s c 1 đ i di n trình bày đ c các b c trong ph ng pháp nghiên c u và h c t p mơn Sinh đ ng th i nêu 1 ví d v n d ng kèm theo.

<i><b>-</b></i>B c 3. Nh n xét k t qu ch i và đánh giá

GVch t l i thông tin, đánh giá đ i th ng cu c d a vào t c đ ch i, tính chính xác, chi ti t c a thơng tin mà HS trình bày.

Trị ch i “GIA ĐÌNH SUM V Y” có th đ c s d ng cho ho t đ ng c ng c ho c ho t đ ng ki m tra bài cũ. Đây là trị ch i mang tính tích h p, v a ki m tra hi u bi t v các ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn Sinh h c, l i v a giúp HS không nh l n các b c c a m i ph ng pháp nghiên c u và h c t p môn Sinh h c. T ch c trị ch i nhanh g n, có tính thi đua giúp khơng khí l p sơi n i; n i dung yêu c u trình bày phù h p v i yêu c u c n đ t mà ch ng trình u c u.

- Ti n hành phân tích đ nh tính và đ nh l ng đ đánh giá tính kh thi, tính phù h p và hi u qu TCHT đã thi t k nh m phát tri n NL sinh h c cho HS THPT, xây d ng l p h c h nh phúc đ ng th i qua đó đi u ch nh b sung ch nh s a đ hoàn thi n các TCHT t t h n.

2.5.1.2.Nhi m v c a th c nghi m s ph m

Đ đ t đ c m c đích TN, chúng tơi đã th c hi n các nhi m v c a TN s

</div>