PHONG TRÀO THƠ MỚI NHÌN TỪ GIAO THOA ĐÔNG - TÂY (THÁI PHAN VÀNG ANH())

<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

THÁI PHAN VÀNG ANH<small>(*)</small>

<small>Tóm t t: Thơ m i là m t hi n tư ng c bi t trong ti n trình v n h c hi n i Vi t Nam. Trên c i r , n n t ng phương ông, Thơ m i ti p nh n nh ng khuynh hư ng hi n i t phương Tây. Tư tư ng, mơ hình thơ phương Tây ã làm thay i toàn di n n n thơ Vi t, n u so sánh v i thơ ca truy n th ng. Tuy v y, nhìn sâu vào chân t y c a Thơ m i, h n c t Á ông v n không h m t i. Các ki t tác Thơ m i a ph n u là s k t h p hài hòa, nhu n nhuy n ông - Tây, t c n i dung n hình th c ngh thu t. Có th nói, q trình trư ng thành c a Thơ m i là quá trình t va ch m, xung t n i tho i, hịa h p ơng - Tây; và nh ng th nghi m trong thi pháp c a Thơ m i ã góp ph n hi n i hóa thơ Vi t, khi n thơ Vi t d ch chuy n g n hơn v i thơ ca hi n i th gi i.</small>

<small>T khóa: Thơ m i, phương ơng, phương Tây, giao thoa, phong trào, ti n trình v n h c.Abstract: The New poetry is a special phenomenon in the process of modern Vietnamese literature. On the basis of the East, The New Poetry received modern trends from the West. The ideology and model of Western poetry has completely changed Vietnamese poetry. However, looking deeply into the essence of New Poetry, the East Asian soul has not been lost. Typical New Poetry is a skilful and harmonious combination of the East and the West, in both content and form. It can be said that the maturation process of New Poetry was dependent upon interaction and dialogue between East and West; and the poetic experiments of New Poetry have contributed to modernizing Vietnamese poetry, making Vietnamese poetry move closer to world modern poetry.</small>

<small>Keywords: The New Poetry, The East, the West, interaction, movement, literary progress.</small>

1. M u<small>1</small>

Bản balat ông - Tây c a Rudyard Kipling ư c m u và k t thúc b ng b n câu thơ sau: ông là ông và Tây là Tây và cả hai không bao giờ g p nhau/ Cho n khi t và Trời hi n di n tr c Ngôi Phán Xét của Th ng / Nh ng c ng không phân bi t ông hay là Tây, biên gi i hay dòng gi ng hay nơi sinh/ Khi hai ng ời m nh m ng i di n nhau, dù h có n t t n cùng th gi i!”<small>1</small>. H n khi vi t nh ng

<small>Email: </small>

<small>1 o n thơ m u và k t thúc c a Bản balat ông - Tây nguyên v n như sau: Oh, East is East, and West is West, and never the two shall meet,/ Till Earth and Sky stand presently at God’s great Judgment Seat;/ But there is neither East nor West, Border, nor Breed, nor Birth,/ When two strong men stand face to face,/ tho’ they come from the ends of the earth. Xem Rudyard, Kipling (2004), The Ballad of East and West, n thơ trên, Rudyard Kipling khơng ch ích bàn n tính a v n hóa và liên v n hóa, mà s khác bi t và k t n i ông - Tây là minh ch ng hùng h n nh t. Như ông và Tây “c hai không bao gi g p nhau”, th gi i v n luôn t n t i nh ng n n v n hóa, nh ng quan ni m v n hóa khác bi t. Song, ranh gi i ơng - Tây hồn tồn có th ư c rút ng n, s khác bi t v n hóa v n ln có th ư c kh c ph c, n u con ngư i dám i di n, i tho i và ch ng k t n i.

Giao thoa ông - Tây, Thơ m i là m t hi n tư ng không l p l i trong ti n trình phát tri n c a v n h c hi n i Vi t Nam. S xu t hi n c a phong trào Thơ m i không ph i m t s m m t chi u. ây không ph i là hi n tư ng t bi n mà là c m t quá trình an xen, th ng h p gi a c và m i, gi a ông và Tây. Trên c i r , n n t ng phương ông, Thơ m i ti p nh n nh ng khuynh hư ng hi n i t phương

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

Tây. Khơng có nh ng tương tác ông - Tây, t không có Thơ m i, làm chuy n i h hình thơ Vi t, n n i ương th i nhà phê bình Hồi Thanh ã cho r ng ó là “cu c cách m ng trong thơ ca”. C ng theo Hoài Thanh: “Phong trào Thơ m i trư c h t là m t cu c thí nghi m táo b o nh l i giá tr nh ng khuôn phép xưa” [8, tr.42]. i u ó có ngh a, trong thành t u l n lao c a Thơ m i, nh ng khuôn phép x a v a là c n n n ng th i v a là s c trì níu, c n m t cú hích t bên ngồi. Các nhà Thơ m i khơng phá v “khuôn phép xưa” mà tái c u trúc, thay chuy n thơ Vi t sang m t mơ hình khác.

T c i ngu n v n hóa, v n h c phương ơng, Thơ m i xu t hi n khi làn sóng phương Tây tràn n và xô y nh ng thành trì quen thu c trong quan ni m, l i vi t c a thơ c . Tư tư ng, mô hình thơ phương Tây ã làm thay i toàn di n n n thơ Vi t Nam lúc này, n u so sánh v i thơ ca truy n th ng. Tuy v y, nhìn sâu vào chân t y c a Thơ m i, h n c t Á ông v n không h m t i. Các ki t tác Thơ m i a ph n u là s k t h p hài hòa, nhu n nhuy n ông - Tây, t c n i dung n hình th c ngh thu t. Có th nói, q trình trư ng thành c a Thơ m i là quá trình t va ch m, xung t n i tho i, hòa h p

truy n th ng”, “gi i trung tâm Trung Hoa” và “thích ng phương Tây” [9, tr.173]. Có th xem Thơ m i Vi t Nam c ng như các nư c ông Á, t khi hình thành n phát tri n r c r r i thoái trào là m t “champ social”, m t trư ng xã h i, theo quan ni m c a Pierre Bourdieu. Trong quá trình trư ng thành, Thơ m i ã t o ra m t th gi i xã h i, c u thành b i nhi u nhân t c thù, mà va ch m ông - Tây là m t trong nh ng tác nhân quan tr ng góp ph n làm nên di n m o v i nh ng lu t chơi riêng c a nó<small>1</small>. Vi t Nam, ti n cho s ra i c a trư ng Thơ m i là s ng , xâm l n c a các giá tr khác bi t khi n khí quy n thơ ca u th k XX khơng cịn óng kín trong khung kh c a v n hóa phương ơng. Ti p thu cái m i t phương Tây, các nhà thơ Vi t tr nên khó hịa h p v i cái c k , trói bu c c a quan ni m phương ông. Tuy v y, vi c “ o n tuy t” v i thơ c cùng nh ng lu t l “phi n ph c” c a ki u thơ lu t “Tàu” ã ph i tr i qua m t ch ng ư ng dài, t khi Ph m Qu nh mu n “n i r ng ph m vi c a niêm lu t thơ ta thu th p m t ít s c thái c a thơ nư c ngoài”[5, tr.5] n m 1917, cho n khi Phan Khơi cơng khai kích thơ c vào n m 1928, c ng là n m Nguy n V n V nh d ch bài La cigale et la fourmi c a La Fontaine theo l i thơ không niêm

<small>1 Theo Pierre Bourdieu, quá trình xác l p hình thành “trư ng” c ng là quá trình di n ra cu c i u gi a các v th . V th ôi khi ư c nhân v hố, thành chính các cá nhân có uy quy n, i di n cho m t l c. Ch ng h n như trư ng h p T n à trong cu c va ch m gi a c và m i, gi a ông và Tây, gi a truy n th ng và hi n i. M c dù sau này, Hoài Thanh coi T n à như ngư i d o b n àn u tiên cho Thơ m i, song th i i m giao th i, T n à ã b “phe” thơ m i cơng kích d d i và c ng ph n ng d d i trư c các ki u “phá thơ” c a Phan Khôi và “b n” cách tân thơ.</small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

lu t, không gi i h n s lư ng câu ch ch t ch ; và mãi n n m 1932, khi bài thơ Tình già ư c trình làng, cùng v i l i phân tr n c a Phan Khôi v “m t l i thơ m i trình chánh gi a làng thơ Vi t” [2], sau ó nhanh chóng ư c Lưu Tr ng Lư ng h b ng các tuyên b trư c công lu n cùng hai bài thơ b t tuân niêm lu t c i n Trên ờng ời và V ng khách thơ… Như v y, sau g n 15 n m “chu n b ”, k t n m 1932, Thơ m i ã bư c vào ch ng ư ng hình thành và phát tri n trong nh ng i tho i và giao thoa v n hóa ơng - Tây, hi n di n v i tư cách m t trào lưu thi ca n i b t c a n n v n h c Vi t Nam hi n i.

Không ph i ng u nhiên mà “hư ng” Tây tr thành l a ch n c a khơng ít các nhà thơ Vi t n a u th k XX, b t ch p nh ng công kích, ph n i t l p ngư i “hoài c ” v n trung thành và ti c thương ki u thơ lu t ư ng. C ng không h n các nhà “cách tân thơ” y hoàn toàn ph nh n thơ c , ch i b c mư i th k thơ ca m c v n hóa, tư tư ng phương ơng. Kì th c, h c m th y b t c khi ti p t c dùng thi li u, thi t xưa bi u t m t tâm h n m i, g n v i m t th i i m i. Cách “nói” c c ng khơng còn phù h p v i c m xúc m i c a “con ngư i hôm nay”, khi nh n th c, ưu tư c a m t l p ngư i m i ã b /

ư c v n hóa, v n h c phương Tây tác ng và chi ph i. Phan Khôi ã lúng túng b c b ch: “Thơ ch Hán ư? Thì ơng Lý, ông , ông B ch, ông Tơ chốn trong u tơi r i. Thơ Nơm ư? Thì c Tiên i n, bà huy n Thanh Quan è ngang ng c làm cho tôi th khơng ra. Cái ý nào mình mu n nói l i khơng nói ra ư c n a, thì c i c l i nghe như h ã nói r i. Cái ý nào chưa nói, mình mu n nói ra thì l i b nh ng niêm lu t bó bu c mà nói khơng ư c” [2]. Lưu Tr ng Lư tuy không rõ “cái l i thơ m i chúng ta ang vào th i kì

phơi thai, th i kì t p luy n nghiên c u” s “thành công hay n a ư ng b ánh ”, c ng ã xem Thơ m i “chính là m t ti ng chng c nh t nh làng thơ gi a lúc ang tri n miên trong cõi ch t”<small>1</small>. Tuy không tuy t i ph nh mà ch cho r ng ph i thay th thơ c b ng m t ki u thơ khác, nh ng ý ki n “ ng ch m” c a Phan Khôi, Lưu Tr ng Lư… ã khơi ngu n cho nh ng tranh lu n sôi s c xung quanh thơ c - thơ m i v n n ch a nh ng i kháng ông Tây trong các quan ni m v thơ.

Va ch m, xung t ông - Tây trong Thơ m i th hi n rõ nh t vào nh ng n m 1932-1935, c ng là th i kì mà tranh lu n gi a thơ m i - thơ c di n ra sôi n i nh t. Nhi u cu c di n thuy t bênh v c m i - c ã di n ra, lôi kéo nhi u ngư i tham gia t hai phía như Nguy n Th Kiêm, Lưu Tr ng Lư, ình Vư ng, V ình Liên, Trương T u… hay Tân Vi t, Nguy n V n Hanh… Các cu c bút chi n l i càng s c sôi v i phái bênh v c thơ c , cơng kích thơ m i như T n à, Hoàng Duy T , Tùng Lâm Lê Cương Ph ng, Thái Ph , Hu nh Thúc Kháng… và phái c xúy thơ m i như Lưu Tr ng Lư, Lê Ta (Th L ), Lê Tràng Ki u, Hoài Thanh, Phan Khôi, Vi t Sinh (Th ch Lam),... áng chú ý là s xu t hi n công khai c a ph n trong nh ng tranh lu n xã h i, tranh lu n thơ phú v n chưa t ng là a h t c a n gi i. Ch ng h n, không ch tham gia di n thuy t, Nguy n Th Kiêm (Nguy n Th Manh Manh) cịn làm thơ, dùng chính thơ ki u m i c a b n thân c v cho Thơ m i. Bài thơ Canh tàn (th ng ngôn - v n còn phong v c a thơ c ) và các bài thơ Vi ng phòng v ng, Hai cô thi u n , B c

<small>1 B c thư c a Lưu Tr ng Lư, kí tên là Cô Liên Hương - Faifoo, ng trên Ph n tân v n s 153, tháng 6/1932.</small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

th g i t t cả ai a hay là ghét b l i thơ m i (trình hi n “m t cu c xâm l ng c a v n xi” [8, tr.36]) chính là nh ng th nghi m áng ghi nh n c a thơ ki u m i, nh t là thơ m i c a gi i n .

S va ch m c - m i, ơng - Tây th i kì u c a Thơ m i không ph i không có lúc b y n m c i u, c c oan. Các bài thơ giai o n này thiên v i m i hình th c, phá b phép t c, niêm lu t c ch chưa nhu n nhuy n, tương x ng v i cái m i c a c m xúc, c a tâm h n l p thi nhân m i. Ch i b phương ông ch y u là ch i b niêm lu t c ng nh c, ch i b nh ng c m xúc quen thu c c a thơ truy n th ng. Lưu Tr ng Lư “ au n v nh ng cái au n mà nhà thi nhân Vi t Nam ch ng i ca hát nh ng kh bu n xưa”. V i tác gi Ti ng thu, “cịn gì chán cho b ng b t ta bu n mãi cái bu n réo r t, u u t c a ngư i cung n i T n? Cịn gì kh b ng ta s u mãi cái s u d ng d c, âm th m c a nàng chinh ph ?” [5, tr.14]. Mư n l i nh n xét v thơ H V n H o, Th ch Lam c ng cho r ng “th thách s m a mai c a h t c, áp ch k lu t nhà ư ng” [5, tr.14] là m t s ti n b l n. Ý th c cá nhân mà các trí th c Tây h c, các nhà thơ Vi t ti p thu t tư tư ng, v n hóa phương Tây hi n i khi n vi c th hi n, b c l nó b ng thơ ca tr thành m t òi h i b c thi t. Truy n th ng, tư duy thơ phương ông… tuy có nhi u giá tr song lúc này ã tr thành m t l c c n. ây là lí do cơ b n khi n phái canh tân thơ cho r ng c n ph i tri t i m i thơ c , i xa hơn nh ng bài thơ tuy có chút phá cách c a T n à song v n mang tư duy, quan ni m c a l p ngư i c , d u T n à là ngư i b t u c t lên ti ng nói t do c a cái tơi cá nhân riêng bi t, c th .

Th t ra, thơ hay không c c m i u ư c ghi nh n. Thơ m i, n u k th a cái

c mà hay, v n quý hơn th thơ minh h a bu i u i l p tri t v i thơ ca phương ông truy n th ng. Th nên, khi khơng khí h ng h c canh tân cho cái m i t m vơi, khi Thơ m i ã ư c ch p nh n và d n ư c kh ng nh trên v n àn, cái hay lúc này ã ư c xem tr ng hơn cái m i. Các nhà phê bình c ng th n tr ng hơn khi ánh giá thơ c , thơ m i. Tiêu chí hơn kém d n ư c thay th b ng tiêu chí khác bi t. Theo ó thơ c - thơ m i u có th hay theo nh ng cách th c riêng. Nói như Hồi Thanh, “ngày trư c là th i ch Ta, bây gi là th i ch Tôi”. Nh n th c ư c i u này, các nhà Thơ m i khơng cịn mang tâm th ph nh mà ã ít nhi u quay v v i thơ c , phát huy giá tr c a tư duy thơ phương ông trong quá trình làm m i theo ki u phương Tây. ông - Tây ư c ón nh n t s hịa h p thay vì i kháng. Làm m i tài, t thơ phương ông trong nh ng hình th c bi u t “Tây”, hay ch tinh th n, tư tư ng phương Tây trong nh ng th lo i thơ phương ông truy n th ng… tr thành nh ng l a ch n ph bi n. Làm m i, làm l trên n n truy n th ng c ng là m t lư ch n h p lí khi n Thơ m i “l ” mà không “xa” trong s ti p nh n c a c gi ương th i. Có th nói, i m i thơ t ch c c oan n ch hài hòa c - m i, truy n th ng - hi n i, phương ông - phương Tây, sau g n 15 n m, Thơ m i không ch là m t hi n tư ng thơ áng chú ý mà còn là m t n n thơ ca trư ng thành, xác l p ư c v th riêng trong ti n trình v n h c Vi t Nam hi n i.

3. i tho i ông - Tây trong quan ni m ngh thu t và thi pháp Thơ m i

Thơ m i xu t hi n, tho t tiên, b i nh ng thay i trong quan ni m thơ ca. i tho i gi a c - m i/ ông - Tây ã ư c Lưu Tr ng Lư c th hoá trong l i so sánh thú v : “Các c ta ưa nh ng màu

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

choét; ta l i ưa nh ng màu xanh nh t... Các c bâng khuâng vì ti ng trùng êm khuya; ta nao nao vì ti ng gà lúc úng ng . Nhìn m t cơ gái xinh x n ngây thơ các c coi như ã làm m t i u t i l i; ta thì cho là mát m như ng trư c m t cánh ng xanh. Cái ái tình c a các c thì ch là hơn nhân, nhưng i v i ta thì tr m hình mn tr ng...” [8, tr.17]. Chi c áo thơ xưa khơng cịn v a v i tâm h n, khát v ng thơ nay ang m i ngày m i tr nên b c b i, tù túng khi b giam hãm trong m t khung kh ch t h p. Trong bu i u va ch m, xung t ông - Tây y, Thơ m i ã ch ng t cái m i b ng vi c xác l p m t quan ni m th m m , quan ni m thơ khác v i truy n th ng. Th L c t lên tuyên ngôn d o u “Tôi là k b hành phiêu lãng/ ư ng tr n gian xuôi ngư c vui chơi/… Không chuyên tâm, không ch ngh a, nhưng c n chi/ Tơi ch là m t khách tình si/ Ham cái p mn hình mn v / Mư n cây bút nàng Li tao tôi v / Và mư n cây àn ngàn phím tơi ca” (Cây àn mn i u). Xuân Di u ti p n i, kh ng nh t do c a ch th sáng t o, “Tôi là con chim n t núi l / Ng a c hót chơi/ Ti ng to nh ch ng xui chùm trái chín/ Khúc huy hồng không giúp n bông hoa” (Lời thơ vào t p G i h ơng). M t i u áng ghi nh n là con ư ng i t tuyên ngôn n th c ti n sáng tác c a các nhà Thơ m i có chênh. Xuân Di u tuyên b “ng a c hót chơi” nhưng thơ ông h ng h c c m th c i v i s tr i d y m t cái tôi tr n t c nhân v n. Th L quan ni m “không chuyên tâm, không ch ngh a” nhưng cái tơi tìm n cõi tiên c a nhà thơ c ng g n ch t v i cu c i “Tôi mu n làm nhà ngh s nhi m màu/ L y thanh s c tr n gian làm tài li u” (Cây àn muôn i u). T bài thơ Cây àn muôn i u c ng như các bài thơ L a ti ng àn, Ý thơ, T trào, Gi c h n thơ… có th th y quan

ni m “ngh thu t v ngh thu t”, s tôn th cái p và ngh thu t k t tinh qua hình nh Nàng thơ cùng khát khao th c hi n s m ng thi nhân Th L và nhi u nhà Thơ m i khác có ph n ch u nh hư ng c a thơ ca lãng m n Pháp.

Trong Thơ m i cái tôi tr thành cái trung tâm c a m i c m xúc. Cái “Tôi” xu t hi n thơ Th L c ng là kh i u cho m t n n thi ca c a ch Tôi thay cho ch Ta c a mư i th k thơ trung i. Chưa bao gi cái tôi cá nhân xu t hi n t và y b n l nh trên thi àn Vi t làm o l n v n hố phương ơng như giai o n này. Xem cái tôi như m t ph m trù v n hoá, Lai Thuý phân lo i con ngư i cá nhân trong v n h c giai o n n a u th k XX thành hai ki u: con ngư i- cá nhân ki u phương ông và con ngư i - cá nhân ki u phương Tây. Theo ông, con ngư i cá nhân ki u phương ông k t c con ngư i tài t như Nguy n Bính, V Hồng Chương v i nh ng ki u ngơng như m t thách i v i xã h i ương th i và nhanh chóng c m th y cô ơn, b t l c. Con ngư i cá nhân ki u phương Tây không t i l p mình v i xã h i, n u có i l p c ng c i t o xã h i. Theo tác gi , tiêu bi u cho ki u con ngư i - cá nhân phương Tây là nhóm T l c v n oàn [10, tr.62-66]. D u Lai Thuý không ch ra con ngư i cá nhân ki u phương Tây trong Thơ m i, nhưng có th th y, ph n l n cái tôi ch th sáng t o Thơ m i k t h p c hai “ki u” ông và Tây. Cái tôi Xuân Di u v i nh ng khát khao tr n t c, bám vào i v n th p thoáng b i h i nh ng T m Dương b n i, bóng áo xanh c a chàng Tư Mã Giang Châu. Cái tôi nhi u suy tư ng c a Huy C n ln tìm v nh ng Chi u x a, H n xa, p x a. Cái tôi Hàn M c T “ n l nh” trong cái mênh mông c a m t ch n thiên àng tâm tư ng. Cái tơi V Hồng Chương tìm n

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

cõi say “cho iên r xác th t” v n hư ng v cõi Ph t v.v.

Trong nh ng i tho i ông - Tây, thơ Vi t thay i b ng nh ng hình hài l l m, tân kì. i t quan ni m n hình th c có ph n “gây s c”, Thơ m i ã trình hi n và d n bu c ngư i c ph i quen v i m t ki u thi pháp m i. Kh i u là Th L , m t trong nh ng ngư i tiên phong c a phong trào Thơ m i. Th L xu t hi n t ng t, làm xô l ch, thay i th hi u thơ ca Vi t. V i nh ng bài thơ phóng khống, ào t c m xúc, v i ái tình ư c nh c n tr c ti p, “thơ Th L như m t lu ng gió l xúi ngư i ta bi t say sưa v i cái xán l n c a cu c i th c t , bi t cư i cùng hoa n chim kêu, bi t yêu và bi t tình yêu” [8, tr.53]. Nh cái l c a c m xúc, c a tài, Th L ã giúp ngư i c “quen” hơn v i thi pháp c a Thơ m i, ch p nh n nh ng th lo i m i, nh ng câu thơ dài, t do v i cú pháp r t Tây. Câu thơ nh ngh a, câu thơ v t dòng l n u tiên xu t hi n thơ Th L (Tôi ch là ng ời mơ c thôi/ Là ng ời mơ c hão! Than ôi!; Tôi mu n s ng m t cu c ời thi s , / U ng say n ng nh ng ch th y chua cay/ Tìm m ng vàng trên cảnh l ng trời mây/ Mây th ờng bi n; trời nh lòng, t ng t”); v sau tr thành m t ki u c t ngh a, b c l cái tôi thi nhân r t ph bi n c a Thơ m i “Tôi ch là m t cây kim bé nh / Mà v n v t là muôn á nam châm” (Xuân Di u), hay “Chàng Huy C n khi x a hay s u l m/ -Gió tr ng ơi! Nay còn nh ng ời ch ng?... Chàng là con của m t bà m hay s u/ Nên tr n ki p m t chàng th ờng m l ” (Huy C n). Th thơ, câu thơ tám ch c ng t Th L mà tr thành th thơ c thù c a Thơ m i v i nh ng Cảm xúc, Yêu, Gi c giã, Lời k n , Ca t ng… c a Xuân Di u; i u nh c iên cu ng, Nh ng s i tơ lòng, M không, Xuân v ,

T o l p, T m tr ng… c a Ch Lan Viên; Trình bày, Tình t , i gi a ờng thơm, Trò chuy n, Nh c s u, Quanh qu n… c a Huy C n hay Bi n h n ta, H n là ai, H n lìa kh i xác, Siêu thoát, Ngu n thơm… c a Hàn M c T . Th L còn “chơi” thơ b ng cách ngh ch ng m v i thanh i u<small>1</small>, m ra m t ki u thơ t o nh c tính b ng hi u ng b ng tr c “vư t ngư ng” mà nhi u nhà thơ tư ng trưng v sau ã ti p t c như Bích Khê v i bài T bà ch c m t thanh b ng: “Bu n lưu cây ào tìm hơi xuân/ Bu n sang cây tùng th m ơng qn/ Ơ hay bu n vương cây ngơ ng/Vàng rơi! Vàng rơi: Thu mênh mông”.

i m i hình th c bi u t t i a c m h ng t do, thơ t do c ng ã xu t hi n và có nhi u thành t u. Thơ t do lúc này thư ng ư c hi u là nh ng bài thơ i m i v thi pháp, hơn là m t th lo i có c u trúc l ng, không quy nh ch t ch s lư ng t m i câu, không b t bu c hi p v n liên t c. Ngay t nh ng ngày u sáng t o và th nghi m m t th thơ m i, Lưu Tr ng Lư và Th L ã có nhi u bài thơ t do hay, t o nên nh ng hi u ng c m xúc l , k c khi các tác gi l y thi t , thi li u t cái n n v n hóa phương ông truy n th ng. Ch ng h n, Lưu Tr ng Lư v n s d ng môtip “nàng quay tơ”, “chàng làm thơ” trong “ti ng oanh gi c giã”…, v n là i n hình c a các câu chuy n tình lang êm m k v tâm s c a ngư i thi u ph khi “v ng khách thơ”: R i ngày l i ngày / S c màu: phai / Lá cành: r ng / Xuân i / Chàng c ng i / Ng ời x a không th y

<small>1 Bài thơ v i các câu thơ ch c thanh b ng hay thanh tr c c a Th L : “Tr i bu n làm gì tr i r u r u/ Anh yêu em xong anh i âu/ L ng ti ng gió su i th y ti ng khóc/ M t b ng m t d m t n ng nh c/ o tư ng ch t i kh / Ngh mãi g mãi l i v n l i/ Thương thay cho em c m thay anh/ Tình hồi càng ngày càng tày ình” (Tình hồi).</small>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

t i. Tuy v y, b ng cách ng t nh p không u, b ng các câu thơ dài ng n không theo quy lu t, Lưu Tr ng Lư ã bi n cái vui âm th m, cái bu n l ng l c a câu chuy n h i ng , chia li truy n th ng thành cái reo vui khi có ơi có c p, cái tr ng r ng khi ơn chi c, cùng nh ng chuy n i c m xúc thơ t ng t, t o nên m t hi u ng th m m m i. C m xúc khơng cịn b ti t ch , kìm nén. Ch th tr tình ã bi t và ã dám b c l tr c ti p tâm tr ng cá nhân, phơi bày n t n cùng nh ng tr ng thái tình c m riêng tư c a cái tôi cá th .

ư c hai nhà thơ tiên phong c a phong trào Thơ m i là Th L và Lưu Tr ng Lư th nghi m thành công, thơ t do nhanh chóng ư c ch p nh n và phát huy ưu th trong vi c b c l các c m xúc t do c a nh ng h n thơ r ng m , khoáng t. Tuy v y, trong giai o n u c a cách tân, nhi u bài thơ c a Huy Thông ch m i là t do ng t dòng, ch m câu, thay i nh p i u trên cái n n thơ tám ch : Ta tìm ai ã bao n m ng ng/ Mà, bao n m, v n v ng/ Bóng say s a…/; Tháng n m qua. Bên lòng, ta gi h n…/ Nên tháng n m, ta v n/ Ng n ngơ tìm… (Tìm lý t ng). Thơ V Hồng Chương phóng khống, phá cách hơn b i nh ng quay cu ng, ch ng ch nh men say, song s trói bu c c a cái du dương i n hình Thơ m i khi n tác gi v n chưa dám coi nh s hi p v n: Say i em? Say i em/ Say cho lơi lả ánh èn/ Cho cung b c ngả nghiêng, iên r xác thịt/ R u, r u n a và quên, quên h t / Ta quá say r i!/ S c ngã màu trôi… (Mời say).

D u thơ t do giai o n u Thơ m i chưa thoát kh i cái n n t ng c a v n, nh p, câu thơ truy n th ng nhưng ý th c “bung phá” trư c h t hình th c, th lo i, v n là m t b ng ch ng cho th y nh ng cách tân theo hư ng hi n i, Tây phương. D nhiên, không ph i m i th nghi m u

ngay l p t c ư c ón nh n. Nh ng cách tân th lo i c a Nguy n V là m t trư ng h p như th . Ngay c Th L c ng cho r ng Nguy n V “không hi u thơ là cái gì” dù “ơng th y mình là thi s ”, dù bài thơ S ơng rơi có cách ng t nh p, ng t dòng nh m t o c u trúc hình nh thơ v i các câu thơ hai chân c áo ư c Hoài Thanh - Hoài Chân r t ghi nh n. óng góp riêng c a Nguy n V v i l i thơ 12 chân c ng không ông có m t ch ng x ng áng bên c nh các nhà Thơ m i tiêu bi u. Ngư i ta chưa quen v i nh ng câu thơ lê thê 12 ch v n quá m i Vi t Nam (dù ã r t ph bi n phương Tây) như: “Ta hãy ng i ven l ch n c ò nghe nh ng ti ng véo von/ Của lòng á, của b ng cây, của nh ng khe m , k núi/ Mà m t hơi gió thoảng qua làm g y nát bao i u ờn/ Và ng l p sóng âm ba ang g n ùa trong n ng b i” (G i m t thi s của n c tôi - 1936)… Tuy v y, nhìn chung, các nhà phê bình v n r t khách quan trong vi c ghi nh n nh ng n l c làm m i thơ c a Nguy n V . Thanh Lãng ã cho r ng: “T p thơ u c a ông là m t t p thơ có khuynh hư ng c i cách b ng l i riêng c a ơng. Ơng b cái gơng cùm bi n ng u v i phép h n ch phá, th a, tr ng, lu n, k t, c a bài thơ Tàu, mang cái gông cùm m i c a lu t thơ Tây” [4]. Nh n xét này tuy dành cho Nguy n V song l i khá úng v i h u h t các nhà Thơ m i. Có th nói, m i th nghi m trong thi pháp c a Thơ m i c a b t kì m t thi s nào, c ng u góp ph n hi n i hóa thơ Vi t, khi n thơ Vi t d ch chuy n g n hơn v i thơ ca hi n i phương Tây.

4. Giao thoa ông - Tây và c trưng c a Thơ m i

Thơ m i, xét n cùng là s giao thoa ông Tây. Ngay trong m i m t nhà thơ hay m i m t bài thơ, dư ng như c ng u ít nhi u có m t cu c va ch m ông - Tây

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

mà ó cái phương ông không m t i, cái phương Tây c ng khơng hồn tồn thay th h n. Thơ m i tr thành m t cu c hịa ph i ơng - Tây theo nhi u cách th c a d ng, t vi c làm m i cách di n t trên n n th lo i c , n vi c i m i thi pháp, th lo i nh m chuy n t i hi u qu hơn cái h n c t, c i r phương ông. Càng v sau, Thơ m i càng ít b n tâm n vi c “lo i b ” các y u t phương ông, hay c tình “Tây hóa” c u trúc câu thơ. ơng - Tây hịa tr n t nhiên, t quan ni m, tài n thi li u, t th lo i n thi pháp. Nh ng tuy t tác Thơ m i ph n l n c ng là nh ng bài thơ mà ông - Tây nhu n nh y, xuyên th m trong nhau. ó là nh ng bài thơ mang các bi u tư ng phương ông (thuy n - b n, ngư i p - tiên n , h gi i - cõi tiên, chinh phu - cô ph , phong - hoa - tuy t - nguy t, àn - tr ng - nư c…) [1, tr.163-173], ti p t c l y c m h ng t các i n c , i n tích trong v n hóa, v n h c phương ơng như àn nguy t, Ti ng sáo thiên thai - Th L ; Ph ơng xa, à giang - V Hoàng Chương, Nguy t c m, Lời k n - Xuân Di u, T bà, M ng C m ca - Bích Khê, Giang h , Ti ng thu - Lưu Tr ng Lư; T ng bi t hành, Ti ng ịch sông ô - Thâm Tâm, Huy n ảo, Khuê ph thán - Hàn M c T ; hay M t con sông l nh, Tình tơi - Nguy n Bính... ó cịn là nh ng bài thơ v a mang âm hư ng c a thơ tư ng trưng phương Tây v a mang tính tư ng trưng, m t trong nh ng c trưng th m m c a thi ca phương ông truy n th ng (thơ Hàn M c T , Bích Khê, Nguy n Xuân Sanh,

ồn Phú T …).

Nhìn chung, các nhà Thơ m i không ch i b các giá tr c i n phương ông, trong quá trình làm m i theo thi pháp c a thơ ca lãng m n và hi n i phương Tây. Hài hịa ơng - Tây trong c n i dung và hình th c thơ tr thành c trưng n i

b t c a Thơ m i. K t h p ông - Tây tr thành ch ý c a nhi u nhà thơ. Lưu Tr ng Lư ã t o nh c i u cho thơ không ch b ng v n i u c a th thơ ng ngôn, mà cịn b ng các hình nh thơ v n ư c d t nên t các bi u tư ng mang tính phương ơng m c: tr ng m ; chinh phu - cô ph ; r ng thu, lá thu, con nai vàng. Cái âm thanh t th n th c, r o r c, n xào x c c a lòng ngư i, c a thiên nhiên… nh các hình nh phương ông y mà t o nên m t hi u ng th m m m i, khi n ngư i ta rung ng mà không c n c t ngh a, ngư i ta c m thơ b ng tr c giác thay vì tri giác như nh ng cách ón nh n thơ trư c ây. L y thi li u, thi t t m c m phương ông, Nguy t c m c ng là bài thơ mà s hòa i u ông - Tây t n trác tuy t. Bài thơ làm “th c nh n giác quan” t nh ng hình nh kinh i n phương ông: àn - tr ng - sông nư c. i m thú v Nguy t c m là s thi u v ng c a âm thanh, c a các t tư ng thanh trên bình di n ng ngh a [7, tr.22], nh ng y u t t o nh c tính l ra ph i có bài thơ miêu t ti ng àn mà tiêu ngay t u ã hé l . Các t láy (linh lung, long lanh) v n d t o nh c i u c ng ư c s d ng gây n tư ng v hình nh hơn là âm i u c a câu chuy n ti ng àn trong êm tr ng. Xuân Di u ã r t tài tình khi t o ra âm nh c, th hi n n i s u âm nh c b ng hình nh, b ng nh ng y u t liên v n b n, theo thuy t tương ng c a Baudelaire (“Vì nghe nương t trong câu hát/ ã ch t êm r m theo nư c xanh”; “Long lanh ti ng s i vang vang h n:/ Tr ng nh T m Dương, nh c nh ngư i”…). Ti ng àn trong êm tr ng t muôn ngàn n m trư c trong thơ ca phương ông trung i, theo ó, ã nh p vào ti ng àn trong êm tr ng c a m t nhà thơ hi n i Vi t Nam ang th n th c t m t cái tôi riêng, khác. Th t

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

ra, suy cho cùng, thuy t tương ng c a m h c tư ng trưng (v tr và con ngư i tương giao) có i m giao v i quan ni m “v n v t nh t th ” c a tri t lí phương ơng. Các bài Huy n di u, Nguy t c m c a Xuân Di u là th gi i huy n di u, th gi i c a o giác, c a s th ng hoa, tương h p gi a thiên nhiên, con ngư i, thơ, ho và nh c, hương và v . Xuân Di u là nhà thơ Vi t Nam th hi n r t tinh t m i tương quan vi di u gi a con ngư i và thiên nhiên. Cho nên t c nh mùa thu, v n s d ng ch t li u c a thơ c phương ông nhưng bút l c thơ Xuân Di u vươn n t m hi n i phương Tây- c th là trư ng phái tư ng trưng. Nh ng câu thơ siêu c m giác như “nh ng lu ng run r y rung rinh lá”, “cành bi c run run chân ý nhi”, ho c “linh lung bóng sáng b ng rung mình”, “ àn ghê như nư c, l nh, tr i ơi…” chính là s giao c m gi a thi nhân và t tr i, gi a cõi ngư i và cõi tr i.

Có th nói, ti p thu cùng lúc nhi u trào lưu, tư tư ng phương Tây hi n i, Thơ m i Vi t Nam ã i t lãng m n, tư ng trưng n siêu th c trong vòng chưa n 15 n m, chuy n i h hình t trung i sang ti n hi n i, hi n i. Trong s ón nh n a d ng y, các nhà Thơ m i dư ng như ch u nh hư ng c a ch ngh a tư ng trưng nhi u hơn c , nh t là nh hư ng tr c ti p t nhà thơ tư ng trưng Pháp Baudelaire. B i tư ng trưng và Bauderlaire, th t ra, m i mà không quá l . Tính ch t tư ng trưng, ư c l cùng nh ng h th ng bi u tư ng mang c trưng v n hóa dân t c và khu v c v n luôn m c trong truy n th ng thơ ca phương ông. “Các nhà thơ m i tìm n Bauderlaire là tìm n s g p g r t thú v gi a ông và Tây, gi a c i n và hi n i, gi a khát v ng i m i thơ ca v i kí c v truy n th ng lâu i c a thơ ca dân

t c ã ra i t ngót 10 th k trư c” [6, tr.17]. Quan sát s v n ng c a Thơ m i, Hoài Thanh nh n xét r t tinh: “T Xuân Di u, Huy C n, thơ Vi t Nam ã có tính cách c a thơ Pháp l i tư ng trưng. Nhưng cịn dè d t. Bích Khê và ít ngư i n a như Xuân Sanh, mu n i n ch ngư i ta thư ng cho là cao nh t trong thơ tư ng trưng: Mallarmé, Valéry” [8, tr.32]. Theo tác gi Thi nhân Vi t Nam: “Các ơng Bích Khê và Xn Sanh noi theo gương Mallarmé, Valéry khơng thèm gìn gi gì h t. Trong tác ph m c a h v n ch ng y ti ng ta r t quen, nhưng th ng ho c ta m i tìm ư c d u tích nh ng ý t , nh ng tình c m ta v n quen g i vào ó. H ch m tr r t t m , không ph i nh ng r ng nh ng phư ng như ngày trư c, mà nh ng gì ch ng ai bi t tên. Nh ng gì ó ôi khi c ng p. ôi khi hình như h ã di n t ư c nh ng i u sâu kín, nhưng l i thơ r c r i quá, d u sao ph n ông chúng ta c ng ành kính nhi vi n chi” [8 tr.38]. Tuy khơng h n h p nhãn, Hoài Thanh ã th y nh ng i m i và c i m c a thơ tư ng trưng, ghi nh n nh ng óng góp c a dịng thơ này trong thành t u chung c a Thơ m i. Sau này, v i tun ngơn Thơ, nhóm Xn Thu nhã t p c ng ã kh ng nh: “T cu i th k trư c, thơ Pháp nh dòng “tư ng trưng” ã g p thơ Á ông, ch u n khúc, huy n o. Hình nh Rimbaud, cú pháp Mallarmé, ki n trúc và tri t lý Valéry, mu n b l i dân gian phân tích, sáng s a mà t Thơ b ng s trong tr o. H h t công tu luy n n g n S Th t. Cái mà th i nhân có th cho là h p th c a phương Tây, thì ngư i Á ơng ta, có cái tri c sơ, tr c giác ngay t lúc u, nh m t ngôn t c bi t. Tìm Thơ v nh vi n, ta tr v ngu n: Ta” [5, tr.1443]. Như v y, các nhà thơ nhóm Xuân Thu nhã t p c ng kh ng nh s g p g gi a phương ông

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

và phương Tây, t ó tìm ki m nh ngh a v thơ, i n t n cùng b n ch t c a thơ trong nh ng th c hành sáng t o. K t h p ông Tây tr thành ch ý c a nhi u nhà thơ. Có th th y tinh th n này qua tun ngơn c a nhóm D ài, m t v t n i c a Thơ m i sau 1945, v i nh ng n l c cu i cùng trong vi c cách tân thơ: “Chúng tơi - m t ồn th t th - ã u thai nh m lúc sao m . Cho nên bu i chúng tôi xu t hi n, chúng tôi cho tàn suy gi c mơ c a nh ng ngư i thu trư c. (…) Th cho nên chúng tôi -thi s tư ng trưng- chúng tơi có nói c ng ch là nói cái tâm tr ng c a th i nhân, c a nh ng th i nhân ã có ngày cơ c. Chúng tôi s n i l i: nghi p d c a m t Baudelaire - tâm s c a m t Nguy n Du - s n i lo n và ra i c a m t Rimbaud - n i cô ơn c a nh ng nhà thơ lãng m n” [2, tr.53-59].

5. K t lu n

Trong cu c giao thoa ông - Tây, phong trào Thơ m i ã xác l p m t mơ hình thơ, tư duy thơ c thù, n u so sánh v i thơ ca Vi t Nam trư c và sau ó. M t th h các nhà thơ dù mang dáng d p Tây như Th L , Xuân Di u, Huy C n, Ch Lan Viên, Hàn M c T , Bích Khê, Nguy n Xuân Sanh, oàn Phú T ; dù ph ng ph t phong v ư ng thi như Thái Can, J. Leiba, Quách T n, V Hoàng Chương hay dù chân ch t h n Vi t như Lưu Tr ng Lư, Nguy n Như c Pháp, Nguy n Bính… c ng u ã bi t ch t l c tinh hoa ông Tây làm nên m t giai o n thơ Vi t c s c. Sau 90 n m nhìn l i, Thơ m i tuy khơng cịn “m i” song dư ng như v n không “c ”, n u t trong tương quan v i thơ ca ương i. B i, ngay t g n m t th k trư c, Thơ m i ã ch m n các v n tr ng y u c a thơ hi n i như khát v ng t do, cái tôi c a ch th tr tình hay kh n ng khai thác t i

a hình nh, nh c i u thơng qua các hình th c bi u t thơ a d ng, c áo…, nh nh ng va ch m, i tho i, tương tác ơng - Tây. Có th tin r ng, Thơ m i s v n còn phù h p b i ã ch m n tâm h n Á ông cùng khát v ng vươn n cái m i l t phương Tây c a ngư i Vi t, thông qua nh ng tuy t tác b t h , nh ng b n hịa âm

ơng - Tây c a Thơ m i.

<small>Tài li u tham kh o</small>

<small>[1] Thái Phan Vàng Anh (2013), “Nhìn l i Thơ m i t c m th c phương ông (qua h th ng bi u tư ng)”, Nhìn l i Thơ m i và v n xuôi T l c v n oàn, Nxb. Thanh niên, Hà N i.</small>

<small>[2] L i Nguyên Ân, M t l i “thơ m i” trình chánh gi a làng thơ, ngu n: Tr n D n (2008), Thơ, Nxb. à N ng, à N ng.</small>

<small>[4] Thanh Lãng, “Nh ng v án v n h c th h 1932”, ngu n: chimviet.free.fr/vanhoc/thanhlng/thll054b.htm.</small>

<small>[5] Nguy n T n Long (2000), Vi t Nam thi nhân ti n chi n, Nxb. V n h c, Hà N i. </small>

<small>[6] Nguy n ng M nh (2013), “Ti u thuy t T l c v n oàn và phong trào Thơ m i (1932-1945) - nhìn l i và suy ngh ”, Nhìn l i Thơ m i và v n xuôi T l c v n oàn, Nxb. Thanh niên, Hà N i.</small>

<small>[7] Hoài Nam (2022), “Nh ng v ng âm t m t bài thơ”, Báo V n ngh , s 43, ngày 22/10.[8] Hoài Thanh, Hoài Chân (1998), “M t th i </small>

<small>i trong thi ca”, Thi nhân Vi t Nam, Nxb. V n h c, Hà N i.</small>

<small>[9] Nguy n Thanh Tâm (2015), Lo i hình thơ m i Vi t Nam (1932-1945), Nxb. i h c Qu c gia Hà N i, Hà N i.</small>

<small>[10] Lai Thuý (1999), “S phát tri n c a ý th c cá nhân qua các m u ngư i v n hoá”, trong T cái nhìn v n hố, Nxb. V n hoá dân t c, Hà N i. </small>

</div>