Tài liệu giáo dục môi trường _ lớp 4 pot

TÀI LIỆU
GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG
LỚP 4
Dự án PARC - Vườn Quốc gia Yok Đôn
Chương trình Giáo dục Môi trường
Buôn Đôn 2003
(Tài liệu lưu hành nội bộ)
Sông Srêpôk
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
Lời cảm ơn !
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Cơc KiĨm l©m thc Bé N«ng
nghiƯp & Ph¸t triĨn N«ng th«n, đy ban Nh©n d©n tØnh Dak Lak, V−ên Qc
gia Yok §«n, đy ban Nh©n d©n Hun Bu«n §«n, Phßng Gi¸o dơc §µo t¹o
hun Bu«n §«n ®· gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Cho phÐp chóng t«i gưi lêi c¶m ¬n ®Õn Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé c«ng
nh©n viªn thc c¸c tỉ chøc ®· trùc tiÕp céng t¸c gióp ®ì chóng t«i trong st
qu¸ tr×nh chn bÞ vµ biªn so¹n tµi liƯu nµy: Dù ¸n PARC Yok §«n; Phßng
Kü tht, H¹t kiĨm l©m vµ Ban Du lÞch V−ên Qc gia Yok §«n, Dù ¸n PARC
Ba BĨ/Na Hang, Tr−êng TiĨu häc Y Jót, Tr−êng TiĨu häc Ngun ThÞ Minh
Khai, Tr−êng TiĨu häc Ngun Du, Tr−êng Trung häc C¬ së Vâ ThÞ S¸u,
Tr−êng Trung häc C¬ cë Lª Hång Phong
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé, chuyªn gia, t− vÊn cđa
Dù ¸n PARC Yok §«n ®· cho phÐp chóng t«i sư dơng kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa
häc cđa q vÞ ®Ĩ phơc vơ cho viƯc biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Chóng t«i còng mong mn ®−ỵc c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n vµ tỉ chøc
®· tham gia ®ãng gãp ý kiÕn còng nh− cung cÊp tµi liƯu tham kh¶o trong qu¸
tr×nh viÕt tµi liƯu nµy, bao gåm: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triĨn Liªn HiƯp Qc
(UNDP), Q B¶o tån Thiªn nhiªn Hoang d· (WWF). V−ên Qc gia C¸t Tiªn.
Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dơc M«i tr−êng
Dù ¸n PARC - V−ên Qc gia Yok §«n

VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
MỤC LỤC
BÀI 1 :
CÁC THÀNH PHẦN CỦA ĐẤT
Trang 5
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
5
II. HOẠT ĐỘNG
6
III. TÓM TẮT
7
IV. CÂU HỎI BÀI TẬP
7
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
7
BÀI 2 :
QUAN TÂM VÀ BẢO VỆ ĐỘNG VẬT HOANG DÃ
Trang 8
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
8
II. HOẠT ĐỘNG
8
III. TÓM TẮT 10
IV. CÂU HỎI BÀI TẬP
10

V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
11
BÀI 3 :
VAI TRÒ VÀ CÁC MỐI ĐE DỌA TỚI VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Trang 12
I. GIỚI THIỆU
12
II. HOẠT ĐỘNG
12
III. TÓM TẮT
13
IV. BÀI TẬP 13
V. BÀI THAM KHẢO
14
BÀI 4 :
XÓI MÒN ĐẤT
Trang 15
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
15
II. HOẠT ĐỘNG
16
III. TÓM TẮT
17
IV. BÀI TẬP 17
V. PHẦN THAM KHẢO
18
BÀI 5 :
TRỒNG CÂY NHƯ THẾ NÀO
Trang 17

- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
19
II. HOẠT ĐỘNG
19
III. TÓM TẮT 21
IV. BÀI TẬP
21
V. PHẦN THAM KHẢO
21
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
BÀI 6 :
NHU CẦU SỐNG CỦA THỰC VẬT
Trang 23
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
23
II. HOẠT ĐỘNG
23
III. TÓM TẮT
25
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ 25
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
25
BÀI 7 :
NHU CẦU SỐNG CỦA ĐỘNG VẬT
Trang 28
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG

28
II. HOẠT ĐỘNG
28
III. TÓM TẮT
29
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
30
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA 30
BÀI 8 :
TÌM HIỂU LOÀI BÒ SÁT
Trang 31
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
31
II. HOẠT ĐỘNG
31
III. TÓM TẮT
33
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
33
BÀI 9 :
VÒNG TUẦN HOÀN CỦA NƯỚC
Trang 34
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
34
II. HOẠT ĐỘNG
34
III. TÓM TẮT
35

IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
35
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
36
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
Bµi sè 1 :
C¸c thµnh phÇn cđa ®Êt
mơc ®Ých
- Gióp häc sinh t×m hiĨu s¬ l−ỵc vỊ c¸c thµnh phÇn trong ®Êt.
- N©ng cao ý thøc b¶o vƯ m«i tr−êng n¬i c¸c em häc sinh.
- Thùc hµnh mét sè ho¹t ®éng b¶o vƯ m«i tr−êng.
I - Giíi thiƯu chung
1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt.
C¸c nhµ khoa häc ®· chøng minh ®−ỵc r»ng ®Êt ®−ỵc h×nh thµnh khi ®¸
bÞ bµo mßn, phong hãa bëi c¸c ®iỊu kiƯn tù nhiªn, gi¶i phãng c¸c chÊt kho¸ng
mµ c©y cá cã thĨ sư dơng lµm chÊt dinh d−ìng nu«i c¬ thĨ. VÝ dơ: Rong rªu
vµ ®Þa y cã thĨ sèng trªn c¸c hßn ®¸ tr¬ träi kh«ng cã ®Êt. Khi thùc vËt chÕt ®i
chóng mơc ra vµ t¹o thµnh mét líp mïn trªn ®¸ vµ ®©y lµ sù khëi ®Çu cđa viƯc
h×nh thµnh ®Êt. C¸c ®éng vËt nhá sèng trong ®Êt nh− giun dÕ trén c¸c chÊt nµy
lªn vµ chÝnh chóng sÏ bỉ sung thµnh phÇn cho ®Êt khi chóng chÕt ®i. Cø nh−
thÕ sau mét thêi gian dµi sÏ h×nh thµnh mét líp ®Êt hçn hỵp dµy bao gåm rÊt
nhiỊu c¸c lo¹i chÊt kho¸ng vµ x¸c ®éng thùc vËt chÕt. §©y chÝnh lµ qu¸ tr×nh
h×nh thµnh ®Êt.
2. Thµnh phÇn ®Êt.
Cã rÊt nhiỊu lo¹i ®Êt kh¸c nhau, thËm chÝ ®Êt ë hai khu ®Êt gÇn nhau
còng cã thµnh phÇn ®Êt rÊt kh¸c nhau. §iỊu nµy gi¶i thÝch r»ng ®Êt lµ mét m«i
tr−êng rÊt phøc t¹p vµ chØ cÇn mét sù kh¸c biƯt nhá vỊ ®iỊu kiƯn ngo¹i c¶nh
còng dÉn ®Õn sù kh¸c biƯt lín vỊ thµnh phÇn cđa ®Êt.
Chương trình Giáo dục Môi trường

51
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
II - Ho¹t ®éng
1. Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt.
(Gi¸o viªn gỵi ý cho häc sinh th¶o ln sau ®ã ®óc kÕt l¹i theo ý sau).
- §Êt ®−ỵc h×nh thµnh tõ ®¸ vµ c¸c chÊt kh¸c sau khi ®· tr¶i qua c¸c
qu¸ tr×nh phong hãa bëi c¸c ®iỊu kiƯn tù nhiªn. (N¾ng, m−a, ®é Èm,
nhiƯt ®é )
- Khi thùc vËt chÕt ®i, chóng mơc ra vµ t¹o thµnh mét líp mïn trªn ®¸
vµ ®©y lµ sù khëi ®Çu cđa viƯc h×nh thµnh ®Êt.
- C¸c ®éng vËt gióp cho viƯc pha trén c¸c chÊt trong ®Êt vµ bỉ sung
thµnh phÇn cho ®Êt khi chóng chÕt ®i.
2. Thµnh phÇn ®Êt.
(Gi¸o viªn dïng s¬ ®å sau ®Ĩ h−íng dÉn cho c¸c em häc sinh vỊ c¸c
thµnh phÇn trong ®Êt. Gi¸o viªn cã thĨ dïng gi¸o cơ trùc quan vµ c¸c gỵi
ý ®Ĩ gióp c¸c em th¶o ln).
Chóng ta cã thĨ chia tÊt c¶ nh÷ng thµnh phÇn trªn thµnh 3 nhãm chÝnh:
Thµnh phÇn kh«ng sèng Thµnh phÇn sèng Thµnh phÇn x¸c chÕt
Kh«ng khÝ C«n trïng vµ giun L¸ c©y rơng
N−íc NÊm RƠ, th©n, cµnh c©y chÕt
§¸ vµ chÊt kho¸ng Vi khn X¸c chÕt ®éng vËt
§Êt
C¸t N−íc
Giun
Bé phËn c¸c
loµi
X¸c ®éng
vËt chÕt
X¸c thùc

vËt chÕt
L«ng loµi vËt
C«n trïng
§¸
H¹t c©y
Chương trình Giáo dục Môi trường
6
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
III - Tãm t¾t
§Êt ®−ỵc h×nh thµnh bëi qu¸ tr×nh phong hãa ®¸ d−íi t¸c
®éng cđa ®iỊu kiƯn tù nhiªn nh−: N¾ng, m−a vµ nhiƯt ®é §Êt
®−ỵc cÊu t¹o bëi ba thµnh phÇn chÝnh: C¸c thµnh phÇn kh«ng sèng
(nh− chÊt kho¸ng, n−íc vµ kh«ng khÝ), c¸c thµnh phÇn ®· chÕt (l¸
c©y rơng, x¸c sinh vËt chÕt) vµ c¸c thµnh phÇn sèng (nh− giun, c«n
trïng vµ vi khn). §Êt chÞu ¶nh h−ëng cđa sinh vËt sinh sèng
trªn vµ trong lßng nã trong ®ã cã con ng−êi.
IV - c©u hái vµ bµi tËp
1. §¸, thùc vËt, cã vai trß nh− thÕ nµo trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh cđa ®Êt.
2. KĨ tªn ba c¸ch thùc vËt b¶o vƯ ®Êt.
3. §iỊu g× sÏ x¶y ra nÕu kh«ng cã thùc vËt.
V - BµI §äc Tham kh¶o
TÇm quan träng cđa ®Êt
§Êt lµ n¬i c©y cèi vµ mét sè loµi ®éng vËt sinh sèng. C©y trång kh«ng thĨ
mäc ®−ỵc trªn ®Êt c»n cçi (kh«ng mµu mì). Kh«ng cã ®Êt th× sÏ kh«ng cã c©y
vµ nÕu kh«ng cã c©y th× sÏ kh«ng cã bãng m¸t, kh«ng cã c¸c lo¹i thc q,
kh«ng cã cđi ®un, kh«ng cã nguyªn liƯu cho x©y dùng vµ kh«ng cã ®éng vËt.
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt diƠn ra trong mét thêi gian dµi vµ ®−ỵc t¹o thµnh bëi:
C¸c chÊt kho¸ng (t¹o bëi líp ®¸ d−íi lßng ®Êt) vµ c¸c chÊt h÷u c¬ (t¹o bëi c¸c
bé phËn cđa c©y chÕt). C¸c líp ®¸ d−íi lßng ®Êt th−êng bÞ bµo mßn bëi m−a

vµ t¹o ra c¸c chÊt kho¸ng cho ®Êt. Khi thùc vËt chÕt, chóng sÏ bÞ thèi r÷a vµ
trë thµnh chÊt mïn cho ®Êt mµu mì. C¸c loµi ®éng vËt nhá sinh sèng trong
lßng ®Êt gióp ph©n hđy c¸c chÊt h÷u c¬ (l¸, th©n, cµnh ) trë thµnh mïn.
Ngoµi viƯc cung cÊp c¸c chÊt h÷u c¬ cho ®Êt, thùc vËt cßn gióp ®Êt tr¸nh bÞ
xãi mßn bëi m−a. T¸n c©y ®ãng vai trß nh− mét m¸i nhµ lµm gi¶m tèc ®é cđa
h¹t m−a r¬i xng ®Êt. RƠ c©y gióp n−íc m−a ngÊm vµo ®Êt, ng¨n c¶n sù t¹o
thµnh c¸c dßng ch¶y trªn mỈt ®Êt cn tr«i líp ®Êt mµu mì.
NÕu kh«ng cã c©y, sÏ kh«ng cã c¸c chÊt h÷u c¬ bỉ sung, ®Êt trë nªn
kÐm mµu mì, c»n cçi. §Êt kh«ng ®−ỵc c©y b¶o vƯ khi m−a xng, n−íc m−a
r¬i xng ®Êt víi tèc ®é m¹nh, cµy xíi líp ®Êt mïn lªn. N−íc m−a sÏ kh«ng
ngÊm xng ®Êt mµ t¹o thµnh c¸c dßng ch¶y trªn bỊ mỈt ®Êt. Khi kh«ng cã
c©y c¶n c¸c dßng ch¶y nµy chóng sÏ cn ®i tÊt c¶ líp ®Êt bỊ mỈt. §iỊu nµy
gäi lµ sù xãi mßn.
Chương trình Giáo dục Môi trường
71
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
Bµi sè 2 :
Quan t©m vµ b¶o vƯ
®éng vËt hoang d·
Mơc ®Ých
- Gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu kh¸i niƯm ban ®Çu vỊ ®éng vËt -
hoang d· vµ vai trß cđa chóng.
- N©ng cao lßng yªu mÕn vµ ý thøc b¶o vƯ thiªn nhiªn n¬i c¸c em häc
sinh.
I - Giíi thiƯu chung
§éng vËt hoang d· lµ c¸c loµi ®éng vËt sèng trong tù nhiªn, kh«ng chÞu
sù chi phèi cđa con ng−êi trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triĨn (ch−a ®−ỵc
thn hãa). §éng vËt hoang d·, dï lµ c¸c loµi nhá bÐ hay to lín còng cã vai
trß rÊt quan träng ®èi víi con ng−êi. VÝ dơ: Loµi kiÕn gióp lµm cho ®Êt t¬i

xèp, loµi ong, b−ím gióp cho viƯc thơ phÊn cđa hoa, loµi chim ¨n s©u bä gióp
b¶o vƯ mïa mµng. Mét sè loµi gióp cho con ng−êi dù b¸o ®−ỵc thêi tiÕt, lµm
thc ch÷a bƯnh, phơc vơ cho viƯc nghiªn cøu khoa häc ChÝnh v× ®éng vËt
hoang d· cã vai trß quan träng ®èi víi con ng−êi nªn chóng ta h·y gãp phÇn
b¶o vƯ chóng.
II - Ho¹t ®éng
Gi¸o viªn gi¶i thÝch cho häc sinh vỊ kh¸i niƯm "§éng vËt hoang d·" vµ
cho c¸c em th¶o ln ®Ĩ t×m hiĨu thªm vỊ vai trß cđa chóng ®èi víi con ng−êi.
1. Kh¸i niƯm vỊ ®éng vËt hoang d·.
§éng vËt hoang d· lµ c¸c loµi ®éng vËt sèng trong tù nhiªn, kh«ng chÞu
sù chi phèi cđa con ng−êi trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triĨn (ch−a ®−ỵc
thn hãa). Gi¸o viªn gi¶i thÝch vµ gióp häc sinh so s¸nh:
Chương trình Giáo dục Môi trường
8
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
Ho¹t ®éng §éng vËt hoang d· §éng vËt nu«i
N¬i tró Èn
Tù lµm tỉ, ®µo hang
ë trong chng, lång,
hang do con ng−êi lµm
Thøc ¨n
Tù s¨n måi, kiÕm ¨n
Do con ng−êi ch¨n th¶,
cung cÊp thøc ¨n.
Sinh s¶n
Tù nhiªn kh«ng cã sù t¸c ®éng
gióp ®ì cđa con ng−êi
Cã sù t¸c ®éng gióp ®ì cđa
con ng−êi

Khi bÞ
bƯnh
Tù t×m c©y thc trong tù nhiªn
Cã sù gióp ®ì ch¨m sãc
cđa con ng−êi
Khi chÕt
X¸c ph©n hđy trong tù nhiªn
Con ng−êi mang ch«n hay
lµm thÞt.
2. Vai trß cđa ®éng vËt hoang d· ®èi víi con ng−êi vµ thiªn nhiªn.
(Gi¸o viªn cho häc sinh lµm viƯc theo nhãm, t×m xem c¸c loµi ®éng vËt
hoang d· nµo gióp cho c¸c viƯc sau):
STT Néi dung Tªn loµi cã Ých
1 Lµm xèp ®Êt Giun, kiÕn
2
B¾t s©u bä, cht g©y h¹i cho
mïa mµng
Chim, Õch nh¸i, r¾n
3 Gióp cho viƯc thơ phÊn Chim, ong
4 Gióp con ng−êi dù b¸o thêi tiÕt Chn chn, cãc
5 Cung cÊp thøc ¨n T«m, c¸ ngoµi ®ång, s«ng biĨn
Ngoµi ra, rÊt nhiỊu loµi ®éng vËt hoang d· ®−ỵc con ng−êi sư dơng trong
viƯc nghiªn cøu khoa häc, trÞ bƯnh
(Gi¸o viªn cã thĨ nªu tªn mét sè loµi ®éng vËt hoang d· vµ hái c¸c em vỊ
nh÷ng lỵi Ých mµ c¸c loµi nµy cã thĨ mang l¹i).
Chương trình Giáo dục Môi trường
9
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
3. C¸c t¸c ®éng cã h¹i ®Õn c¸c loµi ®éng vËt hoang d·.

HiƯn nay, c¸c loµi ®éng vËt hoang d· ®ang n»m trong t×nh tr¹ng bÞ ®e däa
nghiªm träng bëi nhiỊu nguyªn nh©n trong ®ã cã c¸c nguyªn nh©n do con
ng−êi g©y ra nh−

: (Gi¸o viªn gỵi ý cho c¸c em th¶o ln).
 S¨n b¾t c¸c loµi ®éng vËt hoang d· b»ng c¸c ph−¬ng tiƯn hđy diƯt
nh− b¾t c¸ b»ng ®iƯn lµ chÕt trøng, c¸ con, t«m tÐp
 S¨n b¾t c¸c loµi chim, thó q hiÕm vỊ nu«i lµm c¶nh, lµm vËt trang
trÝ trong nhµ.
 Phun thc trõ s©u, x¶ r¸c lµm ¶nh h−ëng ®Õn ngn n−íc.
 Ph¸ rõng lµm mÊt n¬i c− ngơ sinh sèng cđa c¸c loµi ®éng vËt hoang d·.
4. Em cã thĨ lµm g× ®Ĩ gãp phÇn b¶o vƯ ®éng vËt hoang d·.
 Kh«ng tham gia s¨n b¾t, mua b¸n c¸c loµi ®éng vËt hoang d· bÞ cÊm.
 Kh«ng x¶ r¸c bõa b·i, ph¸ tỉ chim, chỈt ph¸ c©y rõng, (NhÊt lµ rõng
míi trång) ®Ĩ b¶o vƯ n¬i c− ngơ vµ ngn n−íc ng cho ®éng vËt.
 Kh«ng ®¸nh b¾t c¸ b»ng c¸c ph−¬ng tiƯn hđy diƯt (®iƯn, thc sóng).
 Tham gia c¸c phong trµo cỉ vò cho viƯc b¶o vƯ ®éng vËt hoang d·.
III - Tãm T¾t
§éng vËt hoang d· lµ c¸c loµi ®éng vËt sèng trong tù nhiªn
mang ®Ỉc tÝnh hoang d·, kh«ng chÞu sù chi phèi cđa con ng−êi
trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triĨn.
§éng vËt hoang d· cã vai trß quan träng trong cc sèng cđa
con ng−êi vµ thiªn nhiªn. Chóng ta h·y cïng nhau b¶o vƯ chóng.
IV - C©u hái vµ bµi tËp
1. ThÕ nµo lµ ®éng vËt hoang d· ?
2. B¹n sÏ lµm g× khi nh×n thÊy c¸c loµi ®éng vËt hoang d· bÞ b¾t vµ ®em
b¸n?
3. B¹n h·y t×m sù kh¸c nhau gi÷a vËt nu«i vµ ®éng vËt hoang d·.
4. H·y viÕt mét c©u chun kĨ vỊ mét viƯc lµm tèt cđa em hc mét
ng−êi nµo ®ã nh»m mơc ®Ých b¶o vƯ c¸c loµi ®éng vËt hoang d·.

Chương trình Giáo dục Môi trường
10
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
V - Bµi §äc tham kh¶o
Ngµy x−a bªn Trung Qc cã mét «ng vua rÊt tham lam. ¤ng t×m ®đ mäi
c¸ch ®Ĩ ng−êi d©n ph¶i ®ãng th cho triỊu ®×nh thËt nhiỊu. Mét ngµy nä, khi
nghe bän nÞnh thÇn bÈm b¸o r»ng lóa ngoµi ®ång ®· chÝn vµng vµ mïa thu
ho¹ch gÇn ®Õn, «ng ta liỊn c¶i trang ®Ĩ ®i ra ®ång nh−ng kh«ng ph¶i ®Ĩ th¨m
thÇn d©n cđa m×nh mµ ®Ĩ ®−ỵc tËn m¾t ng¾m nh×n nh÷ng h¹t lóa ãng vµng mµ
ng−êi n«ng d©n s¾p ph¶i cèng nép cho «ng ta. Trong lóc ®ang ng¾m nh×n
nh÷ng b«ng lóa vµng trÜu h¹t vµ liªn t−ëng ®Õn viƯc t¨ng th, më réng kho
lóa cđa triỊu ®×nh, «ng vua tham lam nh×n thÊy mét ®µn chim sỴ sµ xng
rng lóa. ¤ng hái mét ng−êi n«ng d©n “Loµi chim nµy ¨n g× ?”. Ng−êi n«ng
d©n thËt thµ tr¶ lêi: “Chim sỴ ¨n s©u bä vµ c¸c h¹t lóa” Nghe thÕ «ng vua tham
lam liỊn tÝnh to¸n. Mçi ngµy mét con chim sỴ ¨n hÕt 10 h¹t lóa, mét n¨m sÏ ¨n
hÕt 3.650 h¹t t−¬ng ®−¬ng 3 c©n lóa. VËy 1 triƯu con chim sỴ ¨n hÕt 3 triƯu
c©n thãc. ¤ng ta nghÜ tiÕp” ThÕ t¹i sao ta kh«ng b¾t bän n«ng d©n hµng n¨m
ph¶i b¾t cho ta 1 triƯu con chim sỴ vµ hµng n¨m nép thªm cho ta 3 triƯu c©n
thãc, ta sÏ cho qu©n lÝnh cđa ta ¨n thÞt chim sỴ thay c¬m vËy lµ ta võa ®ì tèn
l−¬ng thùc mµ l¹i cã thªm nhiỊu lóa trong kho”. NghÜ lµ lµm, tªn vua tham
lam liỊn ra lƯnh cho bän tham quan b¾t d©n chóng trong vßng 3 th¸ng ph¶i b¾t
nép cho h¾n 1 triƯu con chim sỴ.
Ngay mïa lóa tiÕp theo, s©u bä xt hiƯn nhiỊu v« kĨ vµ ph¸ ho¹i hÕt
mïa mµng, ng−êi d©n l©m vµo c¶nh tóng ®ãi. Tªn vua tham lam kh«ng nh÷ng
kh«ng xt lóa trong kho ®Ĩ cøu d©n mµ cßn ra lƯnh cho bän gian thÇn ®µn ¸p
d©n chóng d· man. Qu¸ t øc tr−íc tªn vua b¹o ng−ỵc vµ tham lam, ng−êi
d©n ®· ®oµn kÕt nỉi dËy ®¸nh ®ỉ triỊu ®×nh vµ giÕt chÕt h¾n.
- C¸c em cã biÕt t¹i sao s©u bä xt hiƯn nhiỊu v« sè kĨ vµ ph¸
ho¹i mïa mµng hay kh«ng ?

- T¹i sao ng−êi d©n ë ®Þa ph−¬ng kh«ng t×m c¸ch b¾t hÕt nh÷ng
con chim sỴ sµ xng ¨n lóa mµ chØ lµm h×nh ném vµ g©y tiÕng ®éng
®Ĩ xua ®i chóng ?
Chương trình Giáo dục Môi trường
11
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
Bµi sè 3 :
Vai trß vµ c¸c mèi ®e däa
tíi v−ên qc gia yok ®«n
I - giíi thiƯu
V−ên Qc gia Yok §«n cã nhiỊu gi¸ trÞ vỊ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ ®a
d¹ng sinh häc. Trong V−ên cã nhiỊu loµi gç q nh− DÇu ®ång, C¨m xe, CÈm
Liªn. §Ỉc biƯt, ®©y lµ n¬i tån t¹i kiĨu rõng ®iĨn h×nh cđa T©y Nguyªn: Rõng
khép. C¸c loµi ®éng vËt trong V−ên rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, trong sè c¸c
loµi ®éng vËt ë ®©y cã nhiỊu loµi q hiÕm. Ngoµi c¸c gi¸ trÞ vỊ tµi nguyªn
thiªn nhiªn, V−ên Qc gia Yok §«n cßn cã gi¸ trÞ trong viƯc b¶o vƯ vïng
®Çu ngn s«ng Srªp«k, c¶i thiƯn m«i tr−êng, ng¨n ngõa h¹n h¸n vµ h¹n chÕ
lò lơt. HiƯn nay V−ên Qc gia Yok §«n ®ang ph¶i ®èi mỈt víi nhiỊu mèi ®e
däa do chÝnh con ng−êi g©y ra.
Ii - Ho¹t ®éng
1. C¸c gi¸ trÞ cđa V−ên Qc gia Yok §«n.
a) C¸c gi¸ trÞ vỊ tµi nguyªn thiªn nhiªn.
(Gi¸o viªn ®Ỉt c©u hái cho häc sinh th¶o ln vµ t×m ra tªn c¸c loµi ®éng
thùc vËt).
• Trong V−ên Qc gia Yok §«n cã nhiỊu loµi thùc vËt trong ®ã cã
nhiỊu loµi c©y q nh− : C¨m xe, DÇu ®ång, B»ng l¨ng, CÈm Liªn Ngoµi
ra cßn cã nhiỊu loµi thùc vËt cã thĨ dïng lµm thc trÞ bƯnh.
• Trong V−ên cã rÊt nhiỊu loµi ®éng vËt, trong ®ã cã h¬n 70 loµi thó,
loµi chim q hiÕm.

 C¸c loµi thó lín: Voi ch©u ¸, Mang lín, Bß Tãt, Nai Cµ Tong
 C¸c loµi chim q: Chim C«ng, Giµ §Éy, Hång Hoµng
 C¸c loµi bß s¸t: Kú ®µ v©n, C¸ sÊu n−íc ngät
 Ngoµi ra cßn cã nhiỊu loµi l−ìng c− vµ c«n trïng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
12
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
b. C¸c gi¸ trÞ vỊ phßng hé vµ b¶o vƯ m«i tr−êng.
HƯ thèng rõng cđa V−ên Qc gia Yok §«n cã gi¸ trÞ trong viƯc:
• B¶o vƯ vïng ®Çu ngn cđa S«ng Sªrªp«k.
• Gióp ng¨n chỈn vµ h¹n chÕ lò lơt, xãi mßn ®Êt.
• §iỊu hßa khÝ hËu, c©n b»ng sinh th¸i.
2. C¸c mèi ®e däa.
(Gi¸o viªn cho häc sinh th¶o ln vỊ c¸c mèi ®e däa tíi V−ên Qc gia
Yok §«n. Sau ®ã tãm t¾t l¹i theo ý sau).
HiƯn nay, V−ên Qc gia Yok §«n ®ang ph¶i ®èi mỈt víi nhiỊu mèi ®e
däa do con ng−êi g©y ra. Nỉi bËt trong sè ®ã lµ:
• N¹n ph¸ rõng lÊy gç.
• N¹n s¨n b¾t tr¸i phÐp c¸c loµi thó trong rõng, ®Ỉc biƯt lµ c¸c loµi q hiÕm.
• Ch¸y rõng do con ng−êi ®èt cá, ®èt tỉ ong
• ¤ nhiƠm ngn n−íc do x¶ r¸c, lò lơt, xãi mßn ®Êt
V−ên Qc gia Yok §«n bÞ ®e däa, tµn ph¸ kh«ng chØ g©y ra nh÷ng hËu
qu¶ kh«ng tèt cho c¸c loµi ®éng thùc vËt sèng trong rõng mµ cßn g©y ¶nh
h−ëng nghiªm träng ®Õn cc sèng cđa c− d©n ®Þa ph−¬ng. (NhiƯt ®é t¨ng
cao, ngn n−íc c¹n kiƯt, vµ bÞ « nhiƠm, lò lơt vµ h¹n h¸n x¶y ra th−êng
xuyªn h¬n.
III - Tãm t¾t
V−ên Qc gia Yok §«n ®−ỵc xem lµ “B¶o tµng thiªn nhiªn”.
Trong V−ên cã nhiỊu loµi ®éng, thùc vËt q hiÕm. Ngoµi c¸c gi¸ trÞ

vỊ tµi nguyªn thiªn nhiªn. V−ên Qc gia Yok §«n cßn cã chøc n¨ng
c¶i thiƯn m«i tr−êng, ng¨n ngõa h¹n h¸n, lò lơt. Chóng ta h·y tham
gia vµo viƯc b¶o vƯ V−ên Qc gia, ng¨n ngõa c¸c mèi ®e däa ®Õn
c¸c gi¸ trÞ cđa V−ên.
IV - Bµi tËp
1. Em h·y nªu tªn cđa 3 ngän nói vµ 3 con si trong VQG Yok §«n.
2. Em h·y nªu c¸c mèi ®e däa chÝnh tíi VQG Yok §«n.
3. Em h·y kĨ tªn 5 loµi thó sèng trong VQG Yok §«n vµ h·y vÏ h×nh
mét con trong sè chóng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
13
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
V - Bµi tham kh¶o
V−ên Qc gia Yok §«n
VQG Yok §«n ®−ỵc thµnh lËp vµo n¨m 1992 víi chøc n¨ng vµ nhiƯm vơ
b¶o vƯ c¶nh quan vµ hƯ sinh th¸i rõng khép ®iĨn h×nh cđa khu vùc §«ng
D−¬ng. §©y lµ n¬i c− tró cđa loµi voi Ch©u
¸
vµ nhiỊu loµi chim, thó q
hiÕm. Víi vai trß quan träng nh− thÕ nªn vµo n¨m 2002 ChÝnh phđ ViƯt Nam
qut ®Þnh më réng diƯn tÝch VQG Yok §«n lªn 115.545 ha, t¨ng gÊp ®«i so
víi diƯn tÝch ban ®Çu vµ trë thµnh VQG lín nhÊt ViƯt Nam.
Sù hßa lÉn ®an xen gi÷a c¸c th¶m rõng th−êng xanh vµ rõng khép ®· t¹o
cho VQG Yok §«n thµnh mét m«i tr−êng sèng c¶nh vËt ®Ỉc tr−ng vµ hÕt søc
quan träng ®èi víi c¸c loµi sinh vËt. HiƯn nay V−ên Qc gia Yok §«n lµ n¬i
c− tró quan träng cho mét sè loµi thó lín, ®Ỉc biƯt lµ Bß rõng, Bß tãt, Voi
Ch©u
¸
, Hỉ, B¸o, KhØ, Sãi ®á, MÌo vµng vµ nhiỊu loµi chim q kh¸c.

VQG Yok §«n n»m tr¶i dµi trªn d¶i ®Êt phÝa T©y - Nam thc Khu vùc
T©y Nguyªn. §©y lµ n¬i giao l−u cđa nhiỊu nỊn v¨n hãa d©n téc ®−ỵc h×nh
thµnh bëi sù hßa qun hµi hßa gi÷a con ng−êi vµ thiªn nhiªn trong dßng ch¶y
cđa thêi gian, víi sù héi tơ cđa15 céng ®ång c¸c d©n téc kh¸c nhau VQG Yok
§«n ®−ỵc xem lµ n¬i ph¶n ¸nh sinh ®éng cho sù ®a d¹ng vµ ®Ỉc s¾c cđa c¸c
nỊn v¨n hãa trªn vïng ®Êt T©y Nguyªn.
Nỉi bËt nhÊt trong c¸c nÐt v¨n hãa chÝnh lµ trun thèng, phong tơc tËp
qu¸n cđa céng ®ång c¸c d©n téc gåm ng−êi M’N«ng, Ng−êi Lao, Ng−êi £
§ª ChÝnh trun thèng s¨n b¾t vµ thn d−ìng voi ®· lµm cho hä ®−ỵc biÕt
®Õn trªn kh¾p c¸c miỊn ®Êt n−íc. Víi ®éi voi ®«ng ®óc ®· ®−ỵc thn d−ìng,
vµo c¸c dÞp lƠ héi lín trong n¨m ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng th−êng tỉ chøc c¸c LƠ
héi ®ua voi trun thèng rÊt sinh ®éng vµ hÊp dÉn. Bªn c¹nh c¸c nÐt v¨n ho¸
trun thèng cđa c− d©n ®Þa ph−¬ng lµ c¸c nÐt v¨n hãa cđa céng ®ång c− d©n
míi gåm d©n téc Tµy, M−êng ®Õn tõ c¸c tØnh phÝa B¾c.
§Õn ®©y, dÉu chØ lµ mét chun tham quan trong ngµy, du kh¸ch còng cã
thĨ c¶m nhËn ®−ỵc sù ®a d¹ng vỊ v¨n hãa víi nhiỊu thỉ ng÷, phong tơc tËp
qu¸n; sù ®oµn kÕt g¾n bã gi÷a c¸c céng ®ång c− d©n; Sù cëi më, th©n thiƯn, vµ
hiÕu kh¸ch.
Chương trình Giáo dục Môi trường
14
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
Bµi sè 4 :
XãI MßN §ÊT
Mơc ®Ých
- Gióp c¸c em häc sinh hiĨu ®−ỵc thÕ nµo lµ xãi mßn ®Êt.
- Nguyªn nh©n g©y ra xãi mßn ®Êt.
- C¸c biƯn ph¸p chèng xãi mßn ®Êt.
I - Giíi thiƯu chung
1. §Êt vµ vai trß cđa ®Êt.

§Êt lµ phÇn che phđ bỊ mỈt cđa tr¸i ®Êt. RƠ c©y hót n−íc vµ chÊt dinh
d−ìng tõ ®Êt ®Ĩ nu«i c©y, gióp c©y sinh tr−ëng, ra hoa, kÕt tr¸i, t¹o ra ngn
l−¬ng thùc nu«i sèng con ng−êi vµ c¸c loµi sinh vËt.
2. Xãi mßn ®Êt.
Líp ®Êt bỊ mỈt cung cÊp nhiỊu chÊt dinh d−ìng nhÊt cho c©y nh−ng líp
®Êt nµy rÊt máng nªn nÕu chóng ta kh«ng b¶o vƯ, líp ®Êt nµy rÊt dƠ bÞ rưa tr«i
do m−a vµ giã b·o, g©y nªn xãi mßn ®Êt.
Xãi mßn ®Êt th−êng x¶y ra ë c¸c vïng s−ên ®åi vµ triỊn nói do ®Êt cã ®é
dèc cao. Khi ®Êt bÞ xãi mßn, líp ®Êt mµu mì trªn bỊ mỈt bÞ rưa tr«i, nªn lóa,
ng« vµ c¸c lo¹i c©y vµ hoa mµu ®−ỵc trång ë ®ã kh«ng cho n¨ng xt cao. ë
nh÷ng vïng ®Êt bÞ xãi mßn nhiỊu, ®é mµu mì cđa ®Êt bÞ c¹n kiƯt, c©y kh«ng
thĨ sèng ®−ỵc. Nguy h¹i h¬n, nÕu m−a giã kÐo dµi g©y s¹t lë ®Êt, ®ỉ nhµ, chÕt
ng−êi, chÕt gia sóc, ph¸ hđy tµi s¶n vµ mïa mµng.
Cã nhiỊu nguyªn nh©n g©y xãi mßn ®Êt.
 Do ch¸y rõng vµ con ng−êi chỈt ph¸ rõng ®Ĩ lÊy cđi, gç, hc lµm
n−¬ng rÉy, nªn diƯn tÝch c©y xanh vµ rõng gi¶m, kh«ng lµm gi¶m ®−ỵc tèc ®é
cđa n−íc vµ giã khi m−a b·o x¶y ra nªn ®Êt dƠ bÞ xãi mßn.
C©y xanh vµ rõng, ®Ỉc biƯt lµ ë vïng s−ên ®åi, triỊn nói, hay ven s«ng
si cã vai trß rÊt quan träng trong viƯc chèng xãi mßn vµ h¹n chÕ lò lơt: RƠ
c©y gióp gi÷ chỈt ®Êt quanh gèc c©y nªn gióp ®Êt kh«ng bÞ xãi mßn. T¸n c©y
gióp lµm gi¶m tèc ®é ch¶y vµ søc va ®Ëp cđa n−íc m−a víi mỈt ®Êt nªn gióp
h¹n chÕ xãi mßn. Ngoµi ra, líp th¶m mơc trªn mỈt ®Êt gióp gi÷ ®é Èm trong
®Êt vµ gãp phÇn lµm h¹n chÕ sù rưa tr«i c¸c líp ®Êt mµu mì.
Chương trình Giáo dục Môi trường
15
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
 Do con ng−êi kh«ng ¸p dơng nh÷ng biƯn ph¸p trång trät phï hỵp víi
®Êt dèc nªn kh«ng ng¨n c¶n ®−ỵc viƯc ®Êt bÞ xãi mßn.
3. BiƯn ph¸p b¶o vƯ ®Êt.

§Ĩ b¶o vƯ ®Êt chóng ta cÇn ph¶i:
- B¶o vƯ rõng b»ng c¸ch kh«ng chỈt ph¸ rõng bõa b·i, ®èt rõng hc g©y
ch¸y rõng.
- Trång thªm c©y xanh t¹i nh÷ng n¬i rõng bÞ ph¸ ®Ĩ b¶o vƯ ®Êt, chèng
xãi mßn vµ h¹n chÕ lò lơt.
- ë nh÷ng n¬i s−ên ®åi hc triỊn dèc, chóng ta nªn canh t¸c theo ®−êng
®ång møc (Theo chiỊu ngang víi s−ên dèc).
(NÕu gieo trång theo ph−¬ng ph¸p l¹c hËu, trång c©y theo h−íng tõ trªn
xng d−íi, th× khi m−a giã x¶y ra, n−íc ch¶y tõ cao xng lµm cho ®Êt bÞ xãi
mßn nhanh chãng).
II - Ho¹t ®éng
1. §Êt vµ vai trß cđa ®Êt ®èi víi ®êi sèng con ng−êi.
Gi¸o viªn cã thĨ gỵi ý ®Ĩ häc sinh hiĨu ®−ỵc vai trß cđa ®Êt, vÝ dơ: ChØ ra
n¬i cã c©y cèi vµ hái “C©y mäc lªn tõ ®©u?”. Hc cã thĨ hái “NÕu kh«ng cã
®Êt, chóng ta cã thĨ trång trät lóa, ng«, vµ c¸c lo¹i c©y kh¸c ®−ỵc kh«ng?”. Tõ
®ã kh¼ng ®Þnh vai trß cđa ®Êt.
2. Xãi mßn ®Êt.
- Gi¸o viªn cã thĨ vÏ hai bøc tranh vỊ hai thưa ®Êt vïng ®åi cã ®é dèc
nh− nhau, thưa ®Êt thø nhÊt kh«ng cã c©y xanh, thưa thø hai cã nhiỊu c©y
xanh vµ nhiỊu l¸ c©y trªn mỈt ®Êt. Hái häc sinh “ NÕu m−a to bỊ mỈt cđa thưa
®Êt nµo sÏ bÞ n−íc m−a cn tr«i ®i nhiỊu h¬n vµ nhanh h¬n ?”. Tõ ®ã gi¶i
thÝch hiƯn t−ỵng xãi mßn ®Êt vµ t¸c h¹i cđa nã cho häc sinh.
(Dïng bøc tranh cã nhiỊu c©y ®Ĩ gi¶i thÝch t¸c dơng cđa c©y, rƠ c©y, t¸n
c©y vµ líp l¸ rơng trªn mỈt ®Êt trong viƯc chèng xãi mßn).
- Gi¸o viªn cã thĨ tỉ chøc cho häc sinh lµm mét sè thÝ nghiƯm ®¬n gi¶n
vỊ c¸c nguyªn nh©n g©y xãi mßn ®Êt ®Ĩ lµm cho bµi häc thªm phÇn sinh ®éng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
16
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4

3. PhÇn b¶o vƯ ®Êt.
- Nªu c©u hái ®Ĩ c¸c em th¶o ln:
a. T¸c h¹i cđa viƯc chỈt ph¸ rõng hc ®èt rõng ?
b. CÇn ph¶i lµm g× ®Ĩ chèng xãi mßn ®Êt ?
Tõ ®ã gióp c¸c em hiĨu ®−ỵc t¸c h¹i cđa viƯc ph¸ rõng vµ lỵi Ých cđa viƯc
trång rõng vµ b¶o vƯ rõng.
Giíi thiƯu cho häc sinh c¸ch trång trät theo ®−êng ®ång møc ë nh÷ng
vïng s−ên ®åi hc triỊn dèc b»ng c¸ch cho c¸c em xem tranh. (Gi¸o viªn cã
thĨ t×m nh÷ng tranh ¶nh cã s½n hc vÏ).
III - Tãm T¾t
§Êt rÊt quan träng ®èi víi ®êi sèng con ng−êi nªn chóng ta ph¶i
b¶o vƯ ®Êt. NÕu chóng ta kh«ng b¶o vƯ ®Êt, khi m−a b·o x¶y ra, bỊ
mỈt ®Êt bÞ rưa tr«i, ®Êt bÞ xãi mßn, c©y trång kh«ng cho n¨ng st
cao. NÕu ®Êt bÞ xãi mßn nhiỊu sÏ kh«ng thĨ trång trät ®−ỵc.
§Ĩ b¶o vƯ ®Êt, chóng ta kh«ng ®−ỵc chỈt ph¸ rõng bõa b·i, cÇn
trång c©y ë nh÷ng n¬i Ýt c©y xanh, ®Ỉc biƯt lµ vïng s−ên ®åi vµ triỊn
dèc, vµ nh÷ng n¬i rõng bÞ ph¸. Ngoµi ra ph¶i ¸p dơng c¸c biƯn ph¸p
canh t¸c phï hỵp.
IV - Bµi tËp
1. §Êt cã vai trß nh− thÕ nµo ®èi víi ®êi sèng cđa chóng ta ?
2. T¹i sao ®Êt bÞ xãi mßn ?
3. Xãi mßn ®Êt g©y nªn nh÷ng hËu qu¶ g× ?
4. Chóng ta cÇn ph¶i lµm g× ®Ĩ, chèng xãi mßn ®Êt ?
Chương trình Giáo dục Môi trường
17
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
V - Bµi ®äc tham kh¶o
Xãi mßn ®Êt
Mèi ®e däA ®Õn con ng−êi vµ m«i tr−êng

NÕu kh«ng cã t¸c ®éng cđa con ng−êi, c¸c líp ®Êt ®¸ mÊt ®i do xãi mßn
sÏ ®−ỵc c©n b»ng bëi qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt míi. C©y cèi vµ cá bơi b¶o vƯ
®Êt khái bÞ xãi mßn. Chóng lµ nh÷ng c¸i “phanh” c¶n trë giã. HƯ thèng rƠ c©y
th× gióp g¾n kÕt chỈt líp ®Êt ®¸ t¹i chç, ng¨n c¶n sù xãi mßn cđa m−a vµ giã.
Khi m−a, n−íc m−a sÏ r¬i vµo c¸c t¸n l¸ hc cá bơi, cßn h¬i n−íc th× phÇn
nµo nhanh chãng bay h¬i tr−íc khi r¬i xng ®Êt.
C¸c ho¹t ®éng n«ng nghiƯp, sinh ho¹t, x©y dùng nhµ m¸y (ho¹t ®éng
c«ng nghiƯp), ®−êng s¸ ®· ph¸ hđy tõng phÇn hc toµn bé líp c©y cèi b¶o vƯ
vµ ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh xãi mßn. Xãi mßn trë nªn Ýt kh¾c nghiƯt h¬n nÕu trång
c¸c c©y nh− lóa m× bëi nã sÏ phđ kÝn mỈt ®Êt. C¸c c©y kh¸c nh− ng« vµ thc
l¸ mäc theo hµng nªn sÏ lµm hë mỈt ®Êt. M−a sÏ cn tr«i c¸c líp ®Êt mµu mì
lµm ®Êt kh«ng thĨ trång trät ®−ỵc.
Nu«i qu¸ nhiỊu sóc vËt sÏ biÕn nh÷ng c¸nh ®ång cá thµnh sa m¹c, gãp
phÇn vµo qu¸ tr×nh xãi mßn nhanh chãng ®Êt ®ai, bëi sóc vËt cÇn nhiỊu cá ®Ĩ
¨n. Canh t¸c n«ng nghiƯp thiÕu sù chó ý còng cã ¶nh h−ëng th¶m khèc tíi ®Êt
®ai. Ng−êi ta cho r»ng xãi mßn lµ mét nh©n tè biÕn ®ỉi d©n sè vµ lµm biÕn
mÊt cđa mét sè nỊn v¨n minh tr−íc ®©y. C¸c thµnh phè hoang tµn biÕn mÊt
tr−íc kia ®−ỵc ph¸t hiƯn ë nh÷ng vïng ®Êt kh« c»n cho thÊy r»ng c¸c ho¹t
®éng n«ng nghiƯp ®· mét thêi lan réng ë nh÷ng khu vùc nµy (nh− Sa m¹c
Mesopotamia).
Kh«ng dƠ dµng kh«i phơc mét khu vùc nµo ®ã cđa rõng sau khi c©y cèi
bÞ ®èn trơi, bëi xãi mßn liªn tiÕp x¶y ra do thiÕu hƯ thèng rƠ c©y ®Ĩ gi÷ líp ®Êt
mỈt vµ gióp t¸i sinh ngn dinh d−ìng cã trong ®Êt. NÕu qu¸ tr×nh nµy tiÕp
diƠn, khu vùc mÊt rõng nµy sÏ biÕn thµnh mét vïng gÇn gièng sa m¹c. Qu¶n lý
®Êt tèt vµ canh t¸c n«ng nghiƯp phï hỵp lu«n lµ nh÷ng c¸ch tèt nhÊt ®Ĩ b¶o vƯ
®Êt ®ai.
Chương trình Giáo dục Môi trường
18
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4

Bµi sè 5 :
TRåNG C©Y NH− THÕ NµO
Mơc ®Ých
Gióp häc sinh hiĨu ®−ỵc:
- Vai trß cđa c©y xanh.
- C¸ch trång c©y.
- C¸ch ch¨m sãc vµ b¶o vƯ c©y.
I - Giíi thiƯu
C©y xanh rÊt cã Ých trong cc sèng cđa chóng ta nªn chóng ta ph¶i biÕt
c¸ch trång, ch¨m sãc vµ ph¶i cã ý thøc b¶o vƯ c©y xanh.
C©y xanh lµ ngn cung cÊp l−¬ng thùc cho con ng−êi vµ nhiỊu loµi ®éng
vËt. C©y xanh cung cÊp bãng m¸t, kh«ng khÝ trong lµnh (nhê hÊp thơ khÝ
cacb«nic vµ t¹o khÝ « xy). C©y xanh cßn cung cÊp ngn d−ỵc liƯu ®Ĩ s¶n xt
thc ch÷a bƯnh vµ nhiỊu vËt dơng cÇn thiÕt kh¸c trong gia ®×nh. Ngoµi ra c©y
xanh cßn lµ n¬i tró Èn loµi ®éng vËt sèng trong tù nhiªn.
II - Ho¹t ®éng
1. C¸ch trång c©y.
(Gi¸o viªn giíi thiƯu ®Ĩ häc sinh biÕt chóng ta cã thĨ trång c©y tõ h¹t
hc tõ c©y con, vµ cã nhiỊu c¸ch ®Ĩ t¹o c©y con: T¹o c©y con tõ h¹t - −¬m
h¹t; ChiÕt cµnh hc ghÐp cµnh - ®äc thªm phÇn bµi ®äc tham kh¶o).
Gi¸o viªn giíi thiƯu phÇn lý thut trong líp häc, sau ®ã cho häc sinh
thùc hiƯn kü tht trång c©y trång c©y trong v−ên tr−êng.
a. Tiªu chn c©y trång:
- C©y cao trªn 40cm ; c©y kh«ng bÞ cơt ngän, cong queo, s©u bƯnh ; bÇu
rƠ kh«ng bÞ vì.
Chương trình Giáo dục Môi trường
19
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
b. §µo hè:

- §èi víi c©y l©m nghiƯp: (L¸t, Tr¸m, SÊu, )
Hè cã chiỊu dµi, réng, s©u lµ 40cm. Ph¶i ®µo hè tr−íc khi trång 20 - 30
ngµy. Khi ®µo ®Ĩ líp ®Êt tÇng mỈt, vµ líp ®Êt tÇng d−íi riªng sang mét bªn,
ph¬i ®Êt kho¶ng 15 ngµy. Sau ®ã lÊp hè. Khi lÊp hè, lÊy líp ®Êt tÇng d−íi b¨m
nhá r¶i xng ®¸y hè, líp ®Êt tÇng mỈt trªn bỊ mỈt.
- §èi víi c©y ¨n qu¶ (Cam, V¶i, Nh·n, Xoµi )
Hè cã kÝch th−íc 60cm x 60cm x 60cm hc 80cm x 80cm x 80cm. Xư
lý hè nh−
:
Tr−íc khi lÊp hè, b¨m nhá líp ®Êt tÇng d−íi trén víi ph©n chng ho¹i
(40 - 50kg ph©n tr©u bß/hè, 20 - 30kg ph©n lỵn/ hè) r¶i xg ®¸y hè, sau ®ã
cho líp ®Êt tÇng mỈt lªn trªn.
c. Xư lý c©y gièng tr−íc khi trång:
- §èi víi c©y chiÕt: C¾t l¸, tØa t¸n vµ cµnh cho c©n ®èi nh− c¾t bá nh÷ng
cµnh lƯch, kh«, hÐo, l¸ non, ®Ĩ nh÷ng l¸ giµ. Mçi c©y chØ ®Ĩ 2 hc 3 cµnh
®Đp, c©n ®èi ®Ĩ lµm khung.
- §èi víi c©y ghÐp: C¾t bá l¸ non, cµnh v« dơng vµ u, ®Ĩ l¹i chåi kháe.
BÊm ngän nÕu chåi dµi h¬n 30cm. §Ĩ rƠ cäc dµi kho¶ng 20cm. C¾t bá rƠ cäc
nÕu qu¸ dµi hc bÞ dËp, g·y trong lóc vËn chun.
d. Kü tht trång:
Nªn trång c©y vµo mïa xu©n vµ ngµy r©m m¸t.
Dïng cc hc xỴng trén ®Ịu l¹i líp ®Êt mỈt trong hè, sau ®ã t¹o mét
lç nhá võa.
Víi bÇu rƠ. Dïng tay nhĐ nhµng xÐ bá vá bÇu, tr¸nh kh«ng lµm vì bÇu
rƠ. §Ỉt c©y xng lç nhá, chØnh cho c©y ë gi÷a hè vµ th¼ng ®øng, sau ®ã dïng
tay vun ®Êt vµ Ên chỈt ®Êt. §Êt ®−ỵc vïi ph¶i cao h¬n mỈt hè.
Dïng thïng « roa ®Ĩ t−íi cho c©y; cÇn gi÷ ®đ Èm cho c©y. C¾m cäc ®Ĩ cè
®Þnh c©y hc lµm bê rµo tr¸nh cho c©y bÞ lung lay khi cã giã.
CÇn th−êng xuyªn lµm cá, vun xíi gèc, bãn ph©n, theo dâi vµ phßng trõ
s©u bƯnh cho c©y.

Chương trình Giáo dục Môi trường
20
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
2. Thùc hµnh.
Gi¸o viªn chn bÞ mét sè lo¹i h¹t gièng (lo¹i vá máng, vá cøng), cïng
häc sinh ph©n lo¹i c¸c h¹t gièng ®ã, sau ®ã chia nhãm häc sinh thùc hµnh ®¬n
gi¶n kü tht −¬m h¹t t¹i mét m¶nh ®Êt thc khu vùc tr−êng häc (Yªu cÇu
häc sinh ®äc phÇn tham kh¶o ®Ĩ biÕt c¸ch −¬m h¹t). Gi¸o viªn sau ®ã ®¸nh
gi¸ xem nhãm nµo th¾ng cc (Thêi gian, chÊt l−ỵng c©y con).
III - Tãm t¾t
C©y xanh rÊt cã Ých trong cc sèng cđa chóng ta. NÕu trªn
hµnh tinh nµy kh«ng cßn c©y xanh hc l−ỵng c©y xanh bÞ gi¶m sót
qu¸ nhiỊu th× sÏ kh«ng cã ®đ l−¬ng thùc vµ thùc phÈm cho con
ng−êi. Con ng−êi vµ ®éng vËt, sÏ kh«ng cã kh«ng khÝ trong lµnh ®Ĩ
thë. Lò lơt sÏ x¶y ra th−êng xuyªn h¬n. ChÝnh v× thÕ, chóng ta ph¶i
häc biÕt c¸ch trång c©y, ch¨m sãc c©y vµ ph¶i cã ý thøc b¶o vƯ c©y
xanh.
IV. Bµi tËp
1. T¹i sao chóng ta ph¶i trång nhiỊu c©y xanh ?
2. Gia ®×nh em th−êng trång nh÷ng lo¹i c©y g× (kĨ c¶ rau) ?. Cho biÕt kü
tht trång c¸c lo¹i c©y ®ã.
V - PhÇn tham kh¶o

C¸ch t¹o c©y con:
Cã nhiỊu c¸ch t¹o c©y con nh−: ¦¬m h¹t, chiÕt cµnh, ghÐp cµnh.
1. T¹o c©y con tõ h¹t: §©y lµ ph−¬ng ph¸p kh«ng phøc t¹p, cÇn Ýt vèn
nªn thÝch hỵp víi ®iỊu kiƯn ë th«n b¶n. Ph−¬ng ph¸p nµy cÇn tiÕn hµnh theo
c¸c b−íc sau:
- B−íc 1. Xư lý h¹t gièng tr−íc khi gieo: Tïy ®Ỉc ®iĨm tõng lo¹i h¹t mµ

cã biƯn ph¸p xư lý kh¸c nhau:
* §èi víi h¹t cã vá máng: Ng©m h¹t vµo n−íc l· tõ 8 - 12 tiÕng tr−íc khi
gieo.
Chương trình Giáo dục Môi trường
21
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
* §èi víi h¹t cã vá rÊt cøng (keo l¸ trµm ): Ng©m h¹t vµo n−íc s«i trong
1 phót sau ®ã ng©m qua ®ªm trong n−íc l·.
* §èi víi h¹t vá cøng (q, mì ): Ng©m h¹t vµo nc nãng 40
O
C trong
8 giê sau ®ã vít h¹t ra cho vµo tói v¶i vµ đ trong bao t¶i, mçi ngµy rưa mét
lÇn.
* Cã mét sè h¹t ph¶i ®Ëp vì vá h¹t tr−íc khi ng©m n−íc nh− h¹t chÌ.
- B−íc 2: Gieo h¹t - Cã nhiỊu c¸ch gieo h¹t:
* (i) Gieo th¼ng h¹t gièng ®· xư lý vµo bÇu. C¸ch nµy ¸p dơng cho nh÷ng
lo¹i h¹t cã kh¶ n¨ng n¶y mÇm tèt, nhiỊu vµ ®ång lo¹t. Gieo th¼ng cã −u ®iĨm
lµ tr¸nh tỉn th−¬ng cho bé rƠ khi nhỉ c©y mÇm lªn ®Ĩ cÊy vµo bÇu.
* (ii) Gieo trªn lng hc trªn khay: ¸p dơng cho nh÷ng lo¹i h¹t nhá,
cã thêi gian n¶y mÇm dµi. Khi c©y con cho cỈp l¸ ®Çu tiªn th× tiÕn hµnh nhỉ vµ
cÊy c©y vµo bÇu. T−íi n−íc vµo lng gieo tr−íc khi nhỉ c©y; nÕu rƠ c©y mÇm
qu¸ dµi th× ph¶i xÐn bít.
2. T¹o c©y con b»ng h×nh thøc chiÕt cµnh: Lµ biƯn ph¸p c¾t vµ bãc mét
®o¹n vá ®Ĩ c¾t ®øt sù vËn chun cđa nhùa lun (Nhùa vËn chun tõ l¸
xng c¸c bé phËn kh¸c cđa c©y), t¹i vƯt c¾t phÝa trªn cµnh sÏ mäc rƠ, t¹o
thµnh mét c©y míi cã ®Çy ®đ c¸c bé phËn : Th©n - RƠ - L¸. (VÝ dơ: C©y Hång
Xiªm, C©y Nh·n ).
3. T¹o c©y con b»ng h×nh thøc ghÐp cµnh: Lµ biƯn ph¸p dïng mét ®o¹n
cµnh cã nhiỊu m¾t hc mét m¾t cđa mét c©y nµy g¾n vµo gèc cđa mét c©y

kh¸c ®Ĩ t¹o ra mét c©y míi. C©y nµy còng cã ®Çy ®đ c¸c bé phËn Th©n - RƠ -
L¸. VÝ dơ: C©y T¸o, C©y §µo, C©y B−ëi
- Ch¨m sãc vµ phßng trõ s©u bƯnh cho c©y con:
§Ĩ c©y con míi cÊy vµo d−íi bãng r©m vµ t−íi n−íc ngay. ChØ dïng
n−íc s¹ch ®Ĩ t−íi vµ kh«ng t−íi khi trêi n¾ng to. Khi c©y ph¸t triĨn ®Ịu vµ tèt
th× lµm cá, ph¸t quang (Lµm t¬i líp ®Êt mỈt trong bÇu), vµ t−íi ph©n. Tïy theo
t×nh h×nh ph¸t triĨn cđa c©y mµ x¸c ®Þnh l−ỵng ph©n cÇn t−íi mçi lÇn. T−íi l¹i
n−íc l· sau khi t−íi ph©n. Ngõng t−íi ph©n cho c©y con 2 – 4 tn tr−íc khi
®em trång. Che ch¾n cho c©y con khi vËn chun. Ph¶i th−êng xuyªn phßng
trõ s©u bƯnh cho c©y ®Ĩ c©y gièng kháe m¹nh.
Chương trình Giáo dục Môi trường
22
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
Bµi sè 6 :
Nhu cÇu sèng cđa thùc vËt
Mơc ®Ých
- Gióp häc sinh t×m hiĨu nhu cÇu sèng cđa thùc vËt.
- Gióp c¸c em t×m hiĨu mèi quan hƯ gi÷a thùc vËt víi ®éng vËt.
I - Giíi thiƯu chung
1. Thùc vËt cÇn g× ®Ĩ sèng.
Thùc vËt còng cã nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n ®Ĩ tån t¹i gièng nh− con ng−êi
vµ c¸c loµi sinh vËt kh¸c. Thùc vËt cÇn n−íc, ¸nh s¸ng, kh«ng khÝ vµ chÊt dinh
d−ìng. N−íc gióp c©y vËn chun chÊt dinh d−ìng hót tõ ®Êt ®i nu«i sèng c¬
thĨ, n−íc gióp duy tr× ho¹t ®éng cđa c¸c tÕ bµo trong c©y xanh. Thùc vËt cÇn
¸nh s¸ng vµ kh«ng khÝ, ®Ỉc biƯt lµ khÝ cacbonic ®Ĩ tiÕn hµnh quang hỵp t¹o ra
khÝ «xy vµ chÊt h÷u c¬ tÝch tơ trong l¸, th©n vµ rƠ c©y. Thùc vËt cÇn chÊt dinh
d−ìng ®Ĩ thóc ®Èy qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ ph¸t triĨn còng nh− con ng−êi cÇn
¨n ®Çy ®đ chÊt dinh d−ìng. ChÝnh v× thÕ sù thay ®ỉi cđa bÊt kú u tè n−íc,
¸nh s¸ng, kh«ng khÝ hay chÊt dinh d−ìng ®Ịu cã t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn c¸c

loµi thùc vËt.
2. Mèi quan hƯ gi÷a thùc vËt vµ ®éng vËt.
Thùc vËt vµ ®éng vËt cã mèi quan hƯ chỈt chÏ víi nhau. Rõng lµ
ng«i nhµ, m«i tr−êng sèng, n¬i s¶n xt thøc ¨n cho c¸c loµi ®éng vËt.
Rõng gióp ®éng vËt lÈn trèn khi bÞ kỴ thï s¨n ®i. Tãm l¹i, thùc vËt gãp
phÇn h×nh thµnh m«i tr−êng sèng vµ lµ n¬i che chë, b¶o vƯ cho c¸c loµi
®éng vËt.
§éng vËt gióp thùc vËt ph¸t t¸n h¹t, lµm cho ®Êt t¬i xèp vµ thªm mµu mì,
diƯt s©u bä ph¸ c©y, gióp c©y trao ®ỉi kh«ng khÝ Thùc vËt vµ ®éng vËt lµ hai
u tè lu«n song hµnh vµ cïng nhau ph¸t triĨn, kh«ng thĨ thiÕu v¾ng mét u
tè nµo
II - Ho¹t §éng
1. Nhu cÇu sèng cđa thùc vËt.
§Ĩ gióp häc sinh thÊy ®−ỵc thùc vËt cÇn cã nh÷ng nhu cÇu nµo tr−íc hÕt
gi¸o viªn gióp cho c¸c em t×m hiĨu vỊ c¸c bé phËn cđa c©y.
Chương trình Giáo dục Môi trường
23
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 4
 C©y gåm cã nh÷ng bé phËn nµo ?
(Gi¸o viªn cã thĨ vÏ mét c©y lªn b¶ng hc chn bÞ s½n h×nh mét c¸i
c©y víi ®Çy ®đ c¸c bé phËn cđa c©y sau ®ã cho häc sinh lªn b¶ng chØ ra c¸c bé
phËn cđa c©y).
(1) RƠ (2) Th©n (3) Cµnh (4) L¸ (5) Hoa (6) Qu¶ (7) H¹t (8) Vá.
 C¸c bé phËn nµy cã vai trß g× ?
- L¸: LÊy n¨ng l−ỵng tõ mỈt trêi.
- Th©n: Gióp cho c©y ®øng v÷ng vµ vËn chun dinh d−ìng.
- Cµnh: Gióp vËn chun dinh d−ìng tõ th©n lªn l¸ vµ ng−ỵc l¹i.
- RƠ: Hót n−íc vµ chÊt dinh d−ìng tõ ®Êt lªn ®Ĩ nu«i c©y.
- Hoa: Lµ c¬ quan sinh s¶n cđa c©y.

- Qu¶: Lµ quµ tỈng cđa c©y.
- H¹t: §Ĩ trång c©y míi.
- Vá: B¶o vƯ th©n vµ chun nhùa.
 Nhu cÇu sèng cđa thùc vËt.
(Gi¸o viªn cho c¸c em lµm viƯc theo nhãm ®Ĩ th¶o ln c©u hái nµy sau
®ã c¸c nhãm lÇn l−ỵt lªn b¶ng liƯt kª ra nh÷ng nhu cÇu cđa thùc vËt).
- Thùc vËt cÇn n¨ng l−ỵng mỈt trêi ®Ĩ t¹o thøc ¨n.
- Thùc vËt cÇn n−íc.
- Thùc vËt cÇn n¬i ®Ĩ sèng (®ã chÝnh lµ ®Êt).
- Thùc vËt cÇn kh«ng khÝ.
- Thùc vËt cÇn chÊt kho¸ng.
Lóc nµy gi¸o viªn míi gi¶i thÝch cho c¸c em häc sinh biÕt nhu cÇu sèng
cđa thùc vËt.
2. Mèi quan hƯ gi÷a thùc vËt vµ ®éng vËt víi nhau.
a. Em h·y cho biÕt c©y trong rõng quan träng nh− thÕ nµo ®èi víi c¸c
loµi ®éng vËt sèng trong rõng ?.
- Cung cÊp n¬i ë, tró ngơ vµ thøc ¨n cho ®éng vËt.
- Lµ n¬i c− ngơ, tró Èn cho ®éng vËt.
b. Cho häc sinh lµm viƯc theo nhãm th¶o ln xem ®éng vËt cã vai trß g×
®èi víi thùc vËt ?.
- §éng vËt gióp thùc vËt ph¸t t¸n h¹t, thơ phÊn (Chim, ong, b−ím, sãc v.v).
- Lµm cho ®Êt t¬i xèp vµ thªm mµu mì (giun ®Êt).
- DiƯt s©u bä ph¸ c©y (chim ¨n s©u bä).
Chương trình Giáo dục Môi trường
24