Tài liệu giáo dục môi trường _ lớp 6 ppt

TÀI LIỆU
GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG
LỚP 6
Dự án PARC - Vườn Quốc gia Yok Đôn
Chương trình Giáo dục Môi trường
Buôn Đôn 2003
(Tài liệu lưu hành nội bộ)
Sông Srêpôk
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Lời cảm ơn !
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Cơc KiĨm l©m thc Bé N«ng
nghiƯp & Ph¸t triĨn N«ng th«n, đy ban Nh©n d©n tØnh Dak Lak, V−ên Qc
gia Yok §«n, đy ban Nh©n d©n Hun Bu«n §«n, Phßng Gi¸o dơc §µo t¹o
hun Bu«n §«n ®· gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Cho phÐp chóng t«i gưi lêi c¶m ¬n ®Õn Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé c«ng
nh©n viªn thc c¸c tỉ chøc ®· trùc tiÕp céng t¸c gióp ®ì chóng t«i trong st
qu¸ tr×nh chn bÞ vµ biªn so¹n tµi liƯu nµy: Dù ¸n PARC Yok §«n; Phßng
Kü tht, H¹t kiĨm l©m vµ Ban Du lÞch V−ên Qc gia Yok §«n, Dù ¸n PARC
Ba BĨ/Na Hang, Tr−êng TiĨu häc Y Jót, Tr−êng TiĨu häc Ngun ThÞ Minh
Khai, Tr−êng TiĨu häc Ngun Du, Tr−êng Trung häc C¬ së Vâ ThÞ S¸u,
Tr−êng Trung häc C¬ cë Lª Hång Phong
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé, chuyªn gia, t− vÊn cđa
Dù ¸n PARC Yok §«n ®· cho phÐp chóng t«i sư dơng kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa
häc cđa q vÞ ®Ĩ phơc vơ cho viƯc biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Chóng t«i còng mong mn ®−ỵc c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n vµ tỉ chøc
®· tham gia ®ãng gãp ý kiÕn còng nh− cung cÊp tµi liƯu tham kh¶o trong qu¸
tr×nh viÕt tµi liƯu nµy, bao gåm: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triĨn Liªn HiƯp Qc
(UNDP), Q B¶o tån Thiªn nhiªn Hoang d· (WWF). V−ên Qc gia C¸t Tiªn.

Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dơc M«i tr−êng
Dù ¸n PARC - V−ên Qc gia Yok §«n
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
MỤC LỤC
BÀI 1 :
TÌM HIỂU VỀ VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Trang 5
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
5
II. HOẠT ĐỘNG
7
III. KẾT LUẬN 8
IV. BÀI TẬP
8
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
8
BÀI 2 :
TÌM HIỂU VỀ THÚ
Trang 9
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
9

II. HOẠT ĐỘNG
9
III. TÓM TẮT
11
IV. CÂU HỎI BÀI TẬP
11
V. THAM KHẢO
12
BÀI 3 :
SỰ THÍCH NGHI CỦA ĐỘNG VẬT
Trang 13
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
13
II. HOẠT ĐỘNG 13
III. TÓM TẮT
15
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
15
V. THAM KHẢO
16
BÀI 4 :
NƯỚC VÀ RỪNG Ở YOK ĐÔN
Trang 17
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
17
II. HOẠT ĐỘNG 18
III. TÓM TẮT
19

IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
19
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
19
BÀI 5 :
TẦM QUAN TRỌNG CỦA LƯỢNG CƯ
Trang 21
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU 21
II. HOẠT ĐỘNG
22
III. KẾT LUẬN
24
IV. BÀI TẬP
24
V. BÀI THAM KHẢO
24
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
BÀI 6 :
CÁC MỐI ĐE DỌA ĐỐI VỚI TÀI NGUYÊN ĐỘNG VẬT VÀ THỰC VẬT
CỦA VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Trang 26
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
26
II. HOẠT ĐỘNG 26
III. TÓM TẮT

28
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
28
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
28
BÀI 7 :
GIỚI THIỆU VỀ MỘT SỐ LOÀI CÂY CÓ Ở RỪNG KHỘP
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Trang 30
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
30
II. HOẠT ĐỘNG
30
III. TÓM TẮT 31
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
32
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
32
VI. PHẦN THAM KHẢO THÊM
32
BÀI 8 :
GIỚI THIỆU MỘT SỐ CÂY THUỐC QUÝ Ở ĐỊA PHƯƠNG
Trang 37
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
37
II. HOẠT ĐỘNG
37
III. KẾT LUẬN

43
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
43
BÀI 9 :
ĐA DẠNG SINH HỌC
Trang 44
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
44
II. HOẠT ĐỘNG
44
III. TÓM TẮT
47
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
47
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
48
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Bµi sè 1 :
T×m hiĨu
vỊ v−ên qc gia Yok §«n
Mơc ®Ých
- Cung cÊp cho c¸c em häc sinh c¸c th«ng tin c¬ b¶n vỊ vÞ trÝ ®Þa lý,
hƯ ®éng, thùc vËt cđa VQG Yok §«n.
- N©ng cao nhËn thøc b¶o vƯ c¸c ngn tµi nguyªn thiªn nhiªn.
I - Giíi thiƯu chung
VQG Yok §«n c¸ch thµnh phè Hå ChÝ Minh 500km vỊ phÝa B¾c vµ c¸ch

thµnh phè Bu«n Ma Tht (trung t©m tØnh §¨k L¨k) 40 km vỊ phÝa T©y. Toµn
bé VQG n»m trªn ®Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng, ®é cao trung b×nh 200m so
víi mỈt n−íc biĨn, chia thµnh 2 d¹ng chÝnh nh− sau:
C §Þa h×nh ®åi vµ nói thÊp: Ph©n bè r¶i r¸c trªn diƯn tÝch VQG Yok
§«n. Däc theo bê ph¶i s«ng Srªp«k lµ d·y C− M’Lan ch¹y st tõ biªn giíi
ViƯt Nam - Cam Pu Chia tíi gÇn trung t©m hun Bu«n §«n víi ®Ønh cao nhÊt
lµ C− M’Lan (502m) vµ c¸c ®Ønh 498m, 382m Ci cïng lµ ®Ønh Ch− Minh
(384m). Bê tr¸i s«ng Srªp«k cã ngän nói thÊp lµ Yok §a (466m). GÇn ranh
giíi phÝa nam cđa V−ên lµ d·y nói thÊp Yok §«n (482m) ®−ỵc ®Ỉc tr−ng b»ng
kiĨu rõng l¸ réng th−êng xanh nªn ®· ®−ỵc chän lµm tªn gäi cho V−ên.
C §Þa h×nh b»ng ph¼ng: Ph©n bè däc s«ng Sªrªp«k vµ c¸c si lín
trong vïng.
§iỊu kiƯn ®Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng ph¼ng thn lỵi cho sù tån t¹i cđa c¸c
loµi thó lín nh− Voi, Tr©u rõng, Bß rõng
C Ranh giíi:
 PhÝa B¾c: theo ®−êng « t« tõ ng· ba C− M’Lan (tØnh lé 1A) qua ®ån
biªn phßng sè 2 ®Õn biªn giíi ViƯt Nam - Cam Pu Chia.
 PhÝa Nam: Gi¸p Hun C− Jót vµ ®o¹n ®−êng 6B tõ VQG giao víi
®−êng T15 ch¹y th¼ng phÝa T©y ®Õn biªn giíi ViƯt Nam - Cam Pu Chia.
 PhÝa §«ng: Däc theo tØnh lé 1A tõ ng· 3 C− M’Lan ®Õn B¶n §«n vµ
sau ®ã ng−ỵc s«ng Srªp«k ®Õn ranh giíi hun C− Jót.
Chương trình Giáo dục Môi trường
5
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
 PhÝa T©y: Lµ biªn giíi ViƯt Nam - Cam Pu Chia dµi 102 km.
 So víi c¸c KBTTN vµ VQG trong khu vùc, Yok §«n cã diƯn tÝch
lín nhÊt, (b¶ng 3.1):

C KhÝ hËu - Thđy v¨n:
VQG Yok §«n n»m trong vïng khÝ hËu nhiƯt ®íi giã mïa, cã hai mïa râ
rƯt: Mïa m−a vµ mïa kh«.
Mïa m−a tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10, tËp trung l−ỵng m−a tíi 93,5% l−ỵng
m−a c¶ n¨m, tỉng l−ỵng m−a trung b×nh tõ n¨m 1990 ®Õn 2000 lµ 1.588 mm,
l−ỵng bèc h¬i lµ 1.470mm (sè liƯu cđa Tr¹m khÝ t−ỵng thđy v¨n Bu«n §«n
n¨m 2001).
Mïa kh« tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau, l−ỵng m−a kh«ng ®¸ng kĨ vµ
th−êng bÞ kh« h¹n vµo ci mïa, thiÕu n−íc cho ¨n ng, sinh ho¹t vµ s¶n
xt, g©y khã kh¨n cho ®êi sèng nh©n d©n trong vïng.
C HƯ thùc vËt:
HƯ thùc vËt cđa VQG Yok §«n ph¸t triĨn trong mét qn thĨ rõng l¸
réng, rơng l¸ vµo mïa kh« (Rõng Khép), rõng th−êng xanh, rõng b¸n th−êng
xanh vµ rõng tre nøa. C¸c nhµ khoa häc ®· thèng kª ®−ỵc 566 loµi thùc vËt ë
VQG Yok §«n víi c¸c loµi c©y, cá ®Ỉc tr−ng vµ cã gi¸ trÞ nh−: CÈm Lai, Tr¾c,
Gâ ®á, Gi¸ng h−¬ng, C¨m xe, Sao ®en, CÈm liªn, Cµ chÝt Ngoµi ra, cßn cã
116 loµi lµm thc, 35 loµi lµm c¶nh vµ c¸c gi¸ trÞ tµi nguyªn kh¸c nh−: Cung
cÊp nguyªn liƯu ®an l¸t, lµm thđ c«ng mü nghƯ, thùc phÈm
C HƯ ®éng vËt:
Do ®Ỉc ®iĨm cđa hƯ sinh th¸i rõng Khép vµ ®iỊu kiƯn ®Þa h×nh b»ng
ph¼ng ®· gãp phÇn h×nh thµnh nªn khu hƯ ®éng vËt ë ®©y còng mang tÝnh chÊt
®iĨn h×nh. KÕt qu¶ nghiªn cøu vỊ khu hƯ ®éng vËt tõ 1991 ®Õn nay cho thÊy
t¹i VQG Yok §«n cã 384 loµi ®éng vËt cã x−¬ng sèng (b¶ng 4.3), trong ®ã cã
70 loµi thó, 250 loµi chim, 48 loµi bß s¸t, 16 loµi l−ìng c−:
§Ỉc tr−ng cđa khu hƯ ®éng vËt cã x−¬ng sèng ë c¹n cđa VQG Yok §«n
lµ sù ph©n bè kh¸ tËp trung cđa nhiỊu loµi ë mét sè khu vùc nh−: Nói Yok
§«n, Yok §a, khu vùc si §¨k Na, §¨k Nor, nhÊt lµ c¸c loµi chim thó lín
nh−: bß rõng, bß tãt, tr©u rõng, voi, c«ng, cao c¸t, hång hoµng Sù ph©n bè
tËp trung cho phÐp chóng ta dƠ dµng b¶o vƯ nghiªm ngỈt, t¹o ®iỊu kiƯn cho
chóng ph¸t triĨn vỊ mỈt sè l−ỵng.

Chương trình Giáo dục Môi trường
6
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
II - Ho¹t ®éng
1. VÞ trÝ cđa VQG Yok §«n.
Quan s¸t b¶n ®å vÞ trÝ ®Þa lý VQG Yok §«n.
H·y chØ ra ®©u lµ ranh giíi cđa VQG Yok §«n; C¸c mỈt tiÕp gi¸p: §«ng,
T©y, Nam vµ B¾c.
VQG Yok §«n víi diƯn tÝch lµ 115.545ha, n»m trong ®Þa phËn cđa 4 x·
thc 3 hun:
 X· Kr«ng Na - Hun Bu«n §«n.
 X· Ea Bung, Ch− M
’
Lanh - Hun Ea Sóp.
 X· Ea P« - Hun C− Jót.
- PhÝa B¾c ranh giíi ch¹y theo ®−êng « t« tõ ng· 3 Ch− M’Lanh (tØnh lé
1A) qua ®ån biªn phßng sè 2 ®Õn biªn giíi ViƯt Nam - Campuchia.
- PhÝa Nam gi¸p hun Ch− Jót vµ ®o¹n ®−êng tõ VQG ®Õn ng· 3 ®−êng
biªn giíi vµ ch¹y th¼ng phÝa T©y ®Õn biªn giíi 2 n−íc.
- PhÝa §«ng ch¹y theo tØnh lé 1A tõ ng· 3 Ch− M’Lanh ®Õn B¶n §«n vµ
sau ®ã ng−ỵc s«ng Srªp«k ®Õn gi¸p ranh giíi hun C− Jót.
- PhÝa T©y lµ biªn giíi cđa hai n−íc ViƯt Nam - Campuchia.
2. §Þa h×nh cđa VQG Yok §«n.
(GV cho häc sinh th¶o ln vµ sau ®ã nhËn xÐt tãm t¾t nh− sau).
Toµn bé V−ên Qc Gia Yok §«n n»m trªn ®Þa h×nh t−¬ng ®èi b»ng
ph¼ng, nghiªng tõ B¾c xng Nam vµ tõ §«ng sang T©y. §é cao trung b×nh
150 ®Õn 200 mÐt so víi mỈt n−íc biĨn.

3. §Ỉc ®iĨm chung cđa V−ên QG Yok §«n.
a) KhÝ hËu:
VQG Yok §«n n»m trong vïng cã nỊn nhiƯt kh¸ cao, thc lo¹i h×nh khÝ
hËu nhiƯt ®íi nãng, thĨ hiƯn hai mïa râ rƯt:
- Mïa m−a: Tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10.
- Mïa kh«: Tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 4 n¨m sau.
b) Thùc vËt:
Do nh÷ng ®Ỉc ®iĨm vµ khÝ hËu, ®Þa h×nh, ®Êt ®ai cđa VQG Yok §«n nªn
c©y cèi ë ®©y cã nhiỊu ®Ỉc tr−ng riªng biƯt biĨu hiƯn ë 4 kiĨu rõng chÝnh sau:
1. Rõng th−a, c©y l¸ réng, rơng l¸ vµo mïa kh« (Cßn gäi lµ rõng khép).
Chương trình Giáo dục Môi trường
7
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
2 . Rõng th−a, cã c¸c loµi c©y rơng l¸ vµ kh«ng rơng l¸ (Cßn gäi lµ rõng
b¸n th−êng xanh).
3. Rõng c©y xanh t−¬i quanh n¨m vµ kh«ng rơng l¸ vµo mïa kh« (Cßn
gäi lµ rõng th−êng xanh).
4. Rõng tre nøa th−êng däc theo s«ng, si vµ chiÕm diƯn tÝch kh«ng lín.
Chó ý: Cho häc sinh nªu tªn mét sè loµi c©y, cá ®Ỉc tr−ng cđa mçi kiĨu rõng.
a) §éng vËt:
(GV cho c¸c em häc sinh th¶o ln theo nhãm vµ kĨ tªn c¸c loµi ®éng
vËt ë VQG theo c¸c loµi sau).
Chim:
Thó lín:
L−ìng c−:
Bß s¸t:
C«n trïng:

C¸:
HƯ ®éng vËt rõng cđa VQG Yok §«n rÊt phong phó vµ ®a d¹ng; cã rÊt
nhiỊu loµi thó rõng, chim, bß s¸t, Õch nh¸i, c«n trïng. Trong ®ã cã nh÷ng ®éng
vËt q vµ hiÕm nh−: Voi ch©u ¸, Bß tãt, Bß rõng, Nai cµ tong, hỉ, Chim c«ng
III - KÕt ln
VQG Yok §«n cã diƯn tÝch tù nhiªn lµ 115.545 ha, n»m trong
®Þa phËn cđa 4 x· thc 3 hun: Bu«n §«n, C− Jut vµ Ea Sup.
Trong V−ên cã 4 kiĨu rõng chÝnh, trong ®ã rõng khép chiÕm diƯn
tÝch lín nhÊt. VQG Yok §«n lµ n¬i sinh sèng cđa nhiỊu loµi ®éng
vËt, trong ®ã cã nhiỊu loµi q nh−: Voi Ch©u ¸, Bß tãt, C«ng
IV. Bµi tËp
1. VQG Yok §«n cã bao nhiªu kiĨu rõng chÝnh vµ kĨ tªn cđa chóng ?
2. VQG Yok §«n n»m trªn ®Þa phËn cđa x·, hun nµo ?
3. T×m hiĨu c¸c loµi ®éng vËt q vµ hiÕm sèng trong VQG Yok §«n ?
4. H·y vÏ mét kiĨu rõng hc mét con vËt ë VQG Yok §«n mµ em thÝch nhÊt.
V - ho¹t ®éng ngo¹i khãA
Tỉ chøc cho häc sinh tham quan VQG Yok §«n.
Chương trình Giáo dục Môi trường
8
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
BµI sè 2 :
t×m hiĨu vỊ thó
mơc ®Ých
- Gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu vỊ ®Ỉc ®iĨm sinh häc cđa loµi thó.
- T×m hiĨu c¸c mèi ®e däa ®Õn c¸c loµi thó hoang d·.
- N©ng cao nhËn thøc b¶o vƯ c¸c loµi ®éng vËt sèng trong tù nhiªn.
I - giíi thiƯu chung

Thó lµ nhãm ®éng vËt cã x−¬ng sèng vµ tån t¹i c¸ch ®©y kho¶ng 225
triƯu n¨m. Tr¸i ®Êt hiƯn cã trªn 4.500 loµi thó ®ang sinh sèng. KÝch th−íc cđa
c¸c loµi thó rÊt kh¸c nhau: Cã con nhá xÝu nh− cht vµ chØ dµi kho¶ng 4 cm,
cã con l¹i nỈng tíi hµng tr¨m tÊn nh− c¸ voi Thó hiƯn lµ loµi ®éng vËt cã kh¶
n¨ng tiÕn hãa cao nhÊt vµ cã hƯ thÇn kinh ph¸t triĨn nhÊt. Thó ph©n bè ë kh¾p
mäi n¬i trªn thÕ giíi bëi chóng cã kh¶ n¨ng thÝch nghi cao ë nh÷ng m«i
tr−êng sèng kh¸c nhau.
Thó lµ ®éng vËt m¸u nãng nªn nã cã thĨ tån t¹i ®−ỵc ë nh÷ng m«i tr−êng
mµ nhiƯt ®é bªn ngoµi ®−ỵc coi lµ qu¸ thÊp ®èi víi c¸c loµi ®éng vËt m¸u
l¹nh. §iỊu nµy t¹o cho thó mét lỵi thÕ h¬n h¼n so víi loµi bß s¸t ®ång thêi cho
qu¸ tr×nh tiÕn hãa cđa nã.

C¨n cø vµo c¸c ®Ỉc ®iĨm c¬ thĨ cđa thó, ng−êi ta ph©n thó thµnh Líp thó
®Ỵ trøng vµ Líp thó cã tói.

II - Ho¹t ®éng
1. §Ỉc ®iĨm ®Ĩ ph©n biƯt gi÷a thó víi c¸c líp ®éng vËt kh¸c.
(Gi¸o viªn gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu vỊ c¸c ®Ỉc ®iĨm sinh häc cđa
loµi thó th«ng qua c¸c ý chÝnh sau).
- C¬ thĨ cđa thó ®−ỵc phđ mét líp l«ng vµ líp l«ng nµy liªn quan mËt
thiÕt ®Õn viƯc ®iỊu chØnh nhiƯt ®é c¬ thĨ.
- Thó mĐ cã kh¶ n¨ng ®Ỵ con vµ nu«i con b»ng s÷a vµ d¹y cho chóng c¸c
kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ĩ tån t¹i vµ ph¸t triĨn trong m«i tr−êng sèng nh−
t×m kiÕm con måi, vå måi, lÈn tr¸nh kỴ thï
Chương trình Giáo dục Môi trường
9
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6

- Bé r¨ng ph©n hãa thµnh r¨ng cưa, r¨ng nanh vµ r¨ng hµm.
- Tim cã 4 ng¨n vµ bé n·o rÊt ph¸t triĨn nªn th«ng minh h¬n c¸c loµi
®éng vËt kh¸c.
- Lµ loµi ®éng vËt ®¼ng nhiƯt (nhiƯt ®é c¬ thĨ ỉn ®Þnh vµ kh«ng thay ®ỉi
theo nhiƯt ®é cđa m«i tr−êng xung quanh).
2. Sù tiÕn hãa cđa loµi thó

Loµi thó tiÕn hãa nhÊt trong mäi loµi thó trªn tr¸i ®Êt nµy lµ loµi ng−êi.
Loµi ng−êi cã bé n·o lín nhÊt so víi c¸c loµi ®éng vËt kh¸c tõ tr−íc ®Õn nay.
Víi kh¶ n¨ng vµ trÝ t cđa m×nh, con ng−êi nµy cµng trë nªn cùc kú tinh
th«ng trong mäi ho¹t ®éng thay ®ỉi m«i tr−êng sèng cđa m×nh còng nh− trong
viƯc sư dơng nh÷ng c«ng cơ ®Ĩ c¶i t¹o thiªn nhiªn. Tuy nhiªn, chÝnh nh÷ng
c«ng cơ Êy ®· vµ ®ang ®e däa tíi sù sèng cđa c¸c loµi sinh vËt kh¸c.
H·y th¶o ln vỊ c¸c hµnh ®éng thiÕu tr¸ch nhiƯm cđa loµi ng−êi ®ang ®e
däa ®Õn sù sèng cđa c¸c loµi thó vµ c¸c sinh vËt kh¸c trªn tr¸i ®Êt.
3. Thó trong V−ên Qc gia Yok §«n.
V−ên Qc gia Yok §«n lµ n¬i c− tró cđa nhiỊu lo¹i thó. Theo nghiªn
cøu gÇn ®©y nhÊt cđa c¸c nhµ khoa häc th× hiƯn nay V−ên cã tíi 70 loµi thó
®ang sinh sèng. Trong ®ã cã 25 loµi lµ nh÷ng loµi q hiÕm vµ cÇn ®−ỵc b¶o
vƯ nh− loµi Voi, Nai Cµ tong, Bß Tãt, Vộc B¹c, V−ỵn m¸ Vµng
4. Mèi ®e däa nµo ®èi víi c¸c loµi Thó sèng trong V−ên Qc gia
Yok §«n.
C¸c loµi thó sinh sèng trong khu vùc V−ên Qc gia ®ang ph¶i ®èi mỈt
víi nhiỊu mèi ®e däa do c¸c ho¹t ®éng cđa ng−êi d©n trong vïng nh−:
- Ph¸ rõng lÊy ®Êt trång trät.
- S¨n b¾t.
- ChỈt h¹ c©y lín ®Ĩ lÊy gç lµm nhµ.
- ChỈt h¹ c©y con ®Ĩ lµm cđi
C¸c ho¹t ®éng nµy lµm cho diƯn tÝch rõng bÞ thu hĐp nhanh chãng, lµm
mÊt m«i tr−êng sèng vµ h¹n chÕ ngn thøc ¨n cđa c¸c loµi thó. Sè l−ỵng cđa

c¸c loµi thó ë Yok §«n sÏ ngµy cµng gi¶m vµ dÉn ®Õn nguy c¬ tut chđng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
10
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
- T¹i sao nãi 4 ho¹t ®éng trªn cđa ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng sÏ lµm gi¶m sè
l−ỵng c¸c loµi thó sèng ë V−ên Qc gia Yok §«n vµ mét sè loµi cã nguy
c¬ tut chđng ?
- H·y bỉ sung thªm vµ th¶o ln vỊ c¸c ho¹t ®éng cđa ng−êi d©n ®Þa
ph−¬ng mµ cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn ®êi sèng cđa c¸c loµi thó ë V−ên Qc
gia Yok §«n
iii - tãm t¾t
Sù kh¸c biƯt gi÷a thó vµ c¸c loµi ®éng vËt kh¸c ®ã lµ c¬ thĨ cđa
thó ®−ỵc phđ mét líp l«ng, thó mĐ cã kh¶ n¨ng ®Ỵ con vµ nu«i con
b»ng s÷a, bé r¨ng ph©n hãa thµnh r¨ng cưa, r¨ng nanh vµ r¨ng
hµm, tim cã 4 ng¨n, bé n·o rÊt ph¸t triĨn vµ lµ loµi ®éng vËt ®¼ng
nhiƯt.
V−ên Qc gia Yok §«n lµ n¬i c− ngơ cđa nhiỊu loµi thó q
hiÕm nh−: Voi Ch©u ¸, Bß Tãt, Nai Cµ Tong, Vộc B¹c, V−ỵn m¸
Vµng Tuy nhiªn, chóng ®ang ®øng tr−íc nguy c¬ bÞ ®e däa ®Õn
sù sèng v× c¸c ho¹t ®éng thiÕu tr¸ch nhiƯm cđa con ng−êi.
Iv - C©u hái vµ bµi tËp
1. Theo em, h¹n chÕ c¸c mèi ®e däa tíi c¸c loµi thó sèng trong VQG
Yok §«n th× khã hay dƠ ? Cã thĨ thùc hiƯn ®−ỵc kh«ng ?
2. Em h·y gỵi ý mét vµi c¸ch thùc hiƯn ®Ĩ h¹n chÕ c¸c mèi ®e do¹ tíi
sù sèng cđa c¸c loµi thó hiƯn cã trong VQG Yok §«n ?
3. H·y liƯt kª mét sè vËt nu«i trong gia ®×nh thc loµi thó.
4. H·y −íc tÝnh sè l−ỵng c¸c loµi thó bÞ b¾t, bÉy vµ b¾n mçi ngµy ë

V−ên. TÝnh xem khi nµo V−ên kh«ng cßn loµi thó nµo hÕt nÕu chóng tiÕp tơc
bÞ s¨n b¾t víi sè l−ỵng nh− vËy. Em cã thĨ lµm g× ®Ĩ h¹n chÕ t×nh tr¹ng s¨n
b¾n nµy ?
5. Em h·y viÕt mét c©u chun theo trÝ t−ëng t−ỵng cđa m×nh kĨ vỊ sù
ly t¸n cđa mét gia ®×nh nhµ thó khi con ng−êi ph¸ rõng lµm rÉy, tµn ph¸ n¬i
ë cđa gia ®×nh thó.
Chương trình Giáo dục Môi trường
11
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
V - Tham kh¶o

LÞch sư tiÕn hãA cđa Thó

Tr−íc ®¹i Trung sinh (c¸ch ®©y kho¶ng 225 triƯu n¨m), tÊt c¶ c¸c loµi
®éng vËt ®Ịu sèng ë d−íi n−íc. Kho¶ng gi÷a vµ ci ®¹i Cỉ sinh (c¸ch ®©y
kho¶ng 600 triƯu n¨m), loµi c¸ cã x−¬ng sèng xt hiƯn vµ trë thµnh loµi sinh
vËt l−ìng c− ®Çu tiªn trªn tr¸i ®Êt võa sèng trªn c¹n võa sèng d−íi n−íc. Mét
sè loµi trong sè ®ã lªn khái mỈt n−íc vµ trë thµnh ®éng vËt sèng trªn c¹n.
§éng vËt ®ã lµ loµi Bß s¸t.

Trong ®¹i Trung sinh (c¸ch ®©y kho¶ng 225 ®Õn 65 triƯu n¨m) nhiỊu loµi
bß s¸t kĨ trªn ®· biÕn thµnh nh÷ng loµi kh¸c nhau, trong ®ã cã mét loµi ®Ỉc
biƯt lµ loµi Thó nhá m¸u nãng ®Çu tiªn.

C¸c loµi bß s¸t thÝch nghi nhanh chãng víi m«i tr−êng sèng vµ tiÕn hãa
víi c¸c h×nh d¸ng, kiĨu sèng kh¸c nhau. Chóng cã nh÷ng “vïng sèng” réng
lín trªn tr¸i ®Êt. Loµi thèng trÞ c¸c loµi kh¸c lµ loµi Khđng long to lín.

TiÕp theo lµ cc ®¹i tut chđng diƠn ra c¸ch ®©y kho¶ng 65 triƯu n¨m.
Nguyªn nh©n lµ mét thiªn th¹ch khỉng lå ®· va ch¹m vµo tr¸i ®Êt. Sau vơ va
ch¹m, tr¸i ®Êt bÞ bơi vµ hãa chÊt bay trong bÇu khÝ qun. ¸nh s¸ng kh«ng lät
®−ỵc xng mỈt ®Êt trong nhiỊu n¨m dµi nªn tr¸i ®Êt trë nªn l¹nh gi¸. Th¶m
häa nµy ®· giÕt chÕt kho¶ng 90% sinh vËt trªn tr¸i ®Êt sinh sèng ë thêi ®iĨm ®ã.

V× kh«ng ®iỊu chØnh ®−ỵc nhiƯt ®é c¬ thĨ víi khÝ hËu l¹nh vµ míi thay
®ỉi bªn ngoµi nªn c¸c loµi Khđng long hÇu nh− kh«ng thĨ sèng sãt ®−ỵc.
Trong khi ®ã, nhê cã nh÷ng lỵi thÕ so víi c¸c loµi Bß s¸t nªn loµi Thó ®· sèng
sãt cho tíi khi khÝ hËu trë nªn ỉn ®Þnh.

C¸c loµi thó nhá ph¸t triĨn m¹nh mÏ ngay sau kÕt thóc kû thø hai vµ b¾t
®Çu kû thø ba. Lý do lµ c¸c loµi thùc vËt còng ph¸t triĨn m¹nh nªn c¸c loµi
Thó cã nh÷ng ngn thøc ¨n dåi dµo. §ång cá, rõng nhiƯt ®íi vµ rõng réng
ph¸t triĨn ®· cung cÊp nhiỊu m«i tr−êng sèng cho c¸c loµi ®éng vËt.
Vµo kho¶ng 15 ®Õn 5 triƯu n¨m tr−íc, v¹ch tiÕn hãa cđa Hä ng−êi t¸ch
khái tỉ tiªn cđa loµi KhØ cao lín cã h×nh ng−êi. Hä Homo xt hiƯn ë Ch©u
Phi c¸ch ®©y kho¶ng 2 triƯu n¨m. Hä nµy trë thµnh loµi Thó th«ng minh nhÊt
tõng sèng ®Õn ngµy nay trªn tr¸i ®Êt. §ã chÝnh lµ Loµi ng−êi
Chương trình Giáo dục Môi trường
12
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Bµi sè 3 :
Sù thÝch nghi cđa ®éng vËt
MơC ®ÝCH
- Gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu

- VỊ kh¸i niƯm thÝch nghi.
- C¸c d¹ng thÝch nghi cđa ®éng vËt
I - Giíi thiƯu chung
ThÝch nghi lµ g× ?
ThÝch nghi cã thĨ lµ sù tiÕn hãa, thay ®ỉi vỊ ®Ỉc ®iĨm c¬ thĨ (nh−: C¸c
kiĨu r¨ng, bµn ch©n, má, c¸nh ) Lµ sù thay ®ỉi tËp tÝnh sinh ho¹t v× sù thay
®ỉi c¸c u tè m«i tr−êng nh−: §é Èm, nhiƯt ®é, ¸nh s¸ng, ®é cao. Sù thÝch
nghi cßn ®−ỵc thĨ hiƯn b»ng hiƯn t−ỵng ngơy trang ®Ĩ kiÕm ¨n, lÈn trèn sao
cho phï hỵp víi m«i tr−êng sèng.
* Nãi tãm l¹i, ThÝch nghi lµ sù thay ®ỉi ®Ỉc ®iĨm cđa ®éng vËt cã liªn quan
®Õn viƯc tù ®iỊu chØnh cđa c¬ thĨ ®Ĩ phï hỵp víi sù thay ®ỉi cđa m«i tr−êng sèng.
II - Ho¹t ®éng
1. C¸c d¹ng thÝch nghi: (GV lÇn l−ỵt nªu tªn c¸c d¹ng thÝch nghi vµ cho
c¸c em häc sinh kĨ tªn c¸c loµi cã kiĨu thÝch nghi ®ã vµ mơc ®Ých lµ g×).
a) Ngơy trang b»ng h×nh d¸ng, mµu s¾c: (Loµi, Mơc ®Ých).
Cã rÊt nhiỊu ®éng vËt cã mµu s¾c hay h×nh d¸ng c¬ thĨ gièng m«i tr−êng
bªn ngoµi nªn rÊt khã nh×n thÊy, vÝ dơ: vĐt, hỉ, bä l¸, bä que, r¾n lơc
Mét sè loµi ®éng vËt thay ®ỉi mµu s¾c theo mïa hay thay ®ỉi mµu s¾c
khi di chun vÝ dơ: T¾c kÌ hoa
b) Ngơy trang b»ng mïi: (Loµi, Mơc ®Ých).
Mét sè loµi ®éng vËt tiÕt ra c¸c chÊt cã mïi ®éc hay mïi khã chÞu ®Ĩ xua
®i kỴ thï (VÝ dơ: Chån h«i th−êng tiÕt ra mét chÊt dÞch rÊt h«i lµm kỴ thï
khã chÞu vµ lÈn trèn).
Chương trình Giáo dục Môi trường
13
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
c) Ngơy trang b»ng ©m thanh: (Loµi, Mơc ®Ých).

Mét sè loµi ®éng vËt ¨n thÞt th−êng b¾t ch−íc ©m thanh cđa con måi vµ
¨n thÞt chóng. Ng−ỵc l¹i chóng cã thĨ b¾t ch−íc ©m thanh cđa c¸c loµi ®éng
vËt ¨n thÞt kh¸c ®Ĩ xua ®i kỴ thï (vÝ dơ: b−ím b¾t ch−íc ©m thanh cđa ong
chóa nªn cã thĨ chui vµo tỉ vµ ¨n c¸c con non).
d) B¾t ch−íc:
NhiỊu loµi ®éng vËt th−êng b¾t ch−íc h×nh d¸ng hc mµu s¾c cđa nh÷ng
loµi cã ®éc ®Ĩ ®¸nh lõa kỴ thï. §iỊu nµy gióp chóng cã thĨ tr¸nh sù tÊn c«ng
cđa kỴ thï mµ kh«ng cÇn ch¹y trèn.
e) Tù vƯ:
§éng vËt th−êng sư dơng kh¶ n¨ng tù vƯ ®Ĩ trèn tr¸nh hay chèng l¹i kỴ
thï. Sù thay ®ỉi vỊ tËp tÝnh hay ®Ỉc ®iĨm c¬ thĨ th−êng lµm cho con vËt trë
nªn hung d÷ tr−íc kỴ thï (vÝ dơ: con mùc khi bÞ tÊn c«ng th−êng th¶i ra mét
hỵp chÊt mµu ®en ®Ĩ ®¸nh lõa thÞ gi¸c cđa kỴ thï vµ ch¹y trèn).
g) LÈn trèn:
Mét sè loµi th−êng sinh sèng hay lµm tỉ ë nh÷ng n¬i thÝch hỵp vµ tr¸nh
®−ỵc sù tÊn c«ng cđa kỴ thï (VÝ dơ: Chim th−êng lµm tỉ trªn c©y, Thá, D¬i
th−êng sèng trong lßng ®Êt, hang ®éng ).
h) Di c−:
Khi thêi tiÕt thay ®ỉi, mét sè loµi sÏ di c− ®Õn n¬i sinh sèng kh¸c ®Ĩ t×m
kiÕm thøc ¨n, n¬i tró Èn, trèn tr¸nh sù nãng bøc hay l¹nh bt. VÝ dơ: Khi
mïa kh« ®Õn c¸c loµi ®éng vËt trong VQG Yok §«n th−êng rêi khái c¸c khu
rõng khép (v× rõng rơng hÕt l¸) di chun ®Õn c¸c khu rõng th−êng xanh, b¸n
th−êng xanh ®Ĩ t×m n¬i tró Èn, thøc ¨n, n−íc ng (Hay vÝ dơ vỊ sù di c− cđa
mét sè loµi chim).
Con ng−êi cã kh¶ n¨ng thÝch nghi kh«ng ? cho vÝ dơ:
(§©y lµ phÇn më réng nh»m gióp c¸c em häc sinh thÊy ®−ỵc kh¶ n¨ng
s¸ng t¹o cđa con ng−êi trong viƯc thÝch nghi víi cc sèng vµ m«i tr−êng).
- Chóng ta lµm g× khi trêi l¹nh ? MỈc thªm ¸o Êm, ®èt lưa ®Ĩ s−ëi.
- Chóng ta lµm g× khi trêi nãng ?
- Vïng hay cã lò lơt ®ång bµo lµm nhµ theo kiĨu nµo.

- T¹i sao ®ång bµo ®Þa ph−¬ng cã trun thèng lµm nhµ sµn.
Chương trình Giáo dục Môi trường
14
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
III - Tãm T¾t
ThÝch nghi lµ sù phï hỵp c¸c cÊu tróc c¬ thĨ hc tËp tÝnh sèng
cđa sinh vËt ®èi víi m«i tr−êng nh»m gióp sinh vËt tån t¹i.
Nh÷ng biÕn ®ỉi vỊ m«i tr−êng sèng vµ sù c¹nh tranh khiÕn cho
sù thÝch nghi cđa sinh vËt trë nªn ®a d¹ng víi nh÷ng kiĨu thÝch nghi
kh¸c nhau nh−: Ngơy trang, b¾t tr−íc, tù vƯ lÈn tr¸nh
IV - bµi tËp vỊ nhµ
1. H·y nªu c¸c d¹ng thÝch nghi ? Cho vÝ dơ cơ thĨ ?
2. Nªu tªn mét sè loµi cã mét sè kiĨu thÝch nghi kh¸c nhau ®Ĩ phï hỵp
víi m«i tr−êng sèng ë Yok §«n.
3. ThÝch nghi cđa sinh vËt cã vai trß nh− thÕ nµo ®èi víi sù sinh tån cđa
thÕ giíi sinh vËt ?
4. T×m trong khu v−ên hc c¸nh rõng gÇn nhµ mét sè c«n trïng nh−: Bä
Ngùa, B−ím, S©u sau ®ã h·y quan s¸t thËt kü ®Ĩ ghi l¹i nh÷ng ®Ỉc ®iĨm vỊ
c¬ thĨ cđa chóng (Nh−: Mµu s¾c, h×nh d¸ng, mïi tõ c¬ thĨ chóng ph¸t ra ) vµ
cho biÕt nhËn xÐt cđa m×nh ?
5. B¹n h·y quan s¸t: Tr©u, Bß, Ngùa, Lỵn (Heo), Gµ, VÞt B¹n h·y ghi
l¹i c¸c ®Ỉc ®iĨm trªn c¬ thĨ chóng mµ nh÷ng ®Ỉc ®iĨm nµy ®· gióp chóng tån
t¹i ®−ỵc. (Nh−: ChiÕc sõng cđa con tr©u, bé l«ng, chiÕc má cđa con vÞt c¸c
®Ỉc ®iĨm ®ã nãi lªn ®iỊu g× ?
6. B¹n h·y viÕt mét bµi ln ng¾n vỊ sù thÝch nghi cđa loµi ng−êi ®Ĩ tån
t¹i.
Chương trình Giáo dục Môi trường

15
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
V - Tham kh¶o
CÊu T¹o Má Chim
- Cã nhiỊu d¹ng kh¸c nhau ®Ĩ thÝch nghi víi viƯc kiÕm ¨n nh−:
- Má chim Bãi c¸ dµi vµ to thÝch hỵp víi viƯc b¾t t«m c¸ d−íi n−íc.
- Má vĐt cÊu t¹o nh− hai gäng k×m, ®−ỵc sư dơng rÊt lỵi h¹i khi cÇn kĐp.
- Má bå n«ng th−êng cã hµm d−íi réng vµ s©u, cã t¸c dơng trong viƯc
xóc c¸.
- Lo¹i chim ¨n s©u bä th−êng cã má nhá vµ nhän, cã cÊu t¹o nh− mét
c¸i kim, thÝch hỵp ®Ĩ b¾t s©u bä vµ c«n trïng.
- C¸c lo¹i chim ¨n s©u bä trªn c©y cã má h¬i qp xng d−íi, cã t¸c
dơng moi s©u bä lÉn trong c¸c khe hĐp, kÏ l¸.
- C¸c loµi chim ¨n thÞt nh−: C¾t, DiỊu h©u, Chim −ng cã bé má to,
cøng vµ c¹nh s¾c.
* CÊu t¹o h×nh d¸ng cđa c«n trïng:
- Bä l¸ cã c¬ thĨ gièng h×nh chiÕc l¸. Mµu s¾c vµ h×nh d¹ng cđa ch©n
gióp cho ch©n kh«ng gièng thËt vµ lµm cho vËt s¨n måi khã nhËn ra måi h¬n.
Mµu lơc vµ mµu n©u hßa lÉn víi n¬i cã l¸ xung quanh.
- C¬ thĨ bä que cã mµu lơc hc n©u. C¬ thĨ dµi, thon cã ch©n m¶nh vµ
r©u. Ban ngµy, chóng tr¸nh sù tÊn c«ng cđa kỴ thï b»ng c¸ch treo m×nh bÊt
®éng trªn c©y vµ c©y bơi khiÕn chóng tr«ng hƯt mét cµnh c©y.
- Mét sè c«n trïng th−êng cã m¾t gi¶ ®Ĩ ®¸nh lõa kỴ thï nh−: B−ím,
Mèi
- Mét sè c«n trïng kh¸c l¹i thay ®ỉi mµu s¾c c¬ thĨ ®Ĩ phï hỵp víi m«i
tr−êng nh−: Ch©u chÊu cã c¬ thĨ mµu xanh hßa lÉn víi cá, Rïa c¹n th−êng cã
mai mµu x¸m gièng mµu cđa ®¸

Chương trình Giáo dục Môi trường
16
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Bµi sè 4 :
N−íc vµ rõng ë Yok §«n
MơC §ÝCH
Gióp häc sinh t×m hiĨu hƯ thèng s«ng, si, ao, hå ë rõng Yok §«n qua
®ã t×m hiĨu mèi quan hƯ gi÷a n−íc vµ rõng.
I - giíi thiƯu chung
1. Mèi quan hƯ gi÷a n−íc vµ rõng.
Cã thĨ nãi, rõng ®ãng vai trß quan träng trong viƯc ®iỊu hßa l−ỵng n−íc
trªn mỈt ®Êt. Líp th¶m mơc d−íi t¸n rõng cã t¸c dơng nh− lµ mét tÊm xèp
c¸ch nhiƯt lµm gi¶m l−ỵng n−íc bèc h¬i, gi÷ ®é Èm cho ®Êt. N−íc m−a r¬i
trªn rõng, mét phÇn ®−ỵc c¸c t¸n c©y gi÷ l¹i, mét phÇn ch¶y theo cµnh, th©n
xng ®Êt, nªn tèc ®é n−íc ch¶y chËm h¬n. Quan träng h¬n, líp th¶m mơc
d−íi t¸n rõng cã kh¶ n¨ng gi÷ l¹i mét phÇn n−íc rÊt lín. PhÇn n−íc nµy thÊm
dÇn xng líp ®Êt s©u, tíi tÇng n−íc ngÇm, t¹o thµnh dßng ch¶y trong lßng ®Êt
sau ®ã chóng ch¶y vµo c¸c chç thÊp trªn mỈt ®Êt, t¹o thµnh si nèi liỊn víi
c¸c dßng s«ng. Tãm l¹i, rõng cã kh¶ n¨ng gi÷ l¹i phÇn lín l−ỵng n−íc m−a vµ
h¹n chÕ lò lơt, xãi mßn ®Êt. ChÝnh ngn n−íc ®−ỵc rõng gi÷ l¹i sÏ nu«i sèng
c¸c loµi ®éng, thùc vËt trong rõng, lµm cho rõng thªm ®a d¹ng vµ phong phó.
2. HƯ thèng s«ng, si, ao, hå ë Yok §«n.
Khu vùc V−ên Qc gia Yok §«n n»m trong vïng khÝ hËu nhiƯt ®íi giã
mïa, cã hai mïa râ rƯt: Mïa m−a vµ mïa kh«.
Mïa m−a tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10, tËp trung l−ỵng m−a tíi 93,5% l−ỵng
m−a c¶ n¨m, tỉng l−ỵng m−a trung b×nh tõ n¨m 1990 ®Õn 2000 lµ 1.588 mm,
l−ỵng bèc h¬i lµ 1.470mm.

Mïa kh« tõ th¸ng 11 ®Õn th¸ng 3 n¨m sau, l−ỵng m−a kh«ng ®¸ng kĨ vµ
th−êng bÞ kh« h¹n vµo ci mïa kh«, thiÕu n−íc cho ¨n ng, sinh ho¹t vµ s¶n
xt, g©y khã kh¨n cho ®êi sèng cđa c¸c loµi ®éng vËt vµ nh©n d©n trong
vïng. V× thÕ, hƯ thèng s«ng si, ao hå trong khu vùc V−ên Qc gia Yok
§«n cã vai trß hÕt søc quan träng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
17
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
HƯ thèng s«ng si, ao hå trong khu vùc VQG Yok §«n n»m trong l−u
vùc s«ng Mª K«ng. Ngn n−íc quan träng nhÊt lµ nh¸nh s«ng Srªp«k. PhÇn
ch¶y qua V−ên dµi kho¶ng 60 km. S«ng cã nhiỊu th¸c ghỊnh, khã ®i l¹i b»ng
thun. Ngoµi ra, cßn cã nhiỊu si nhá nh−: §¨k Na, §¨k Nor, §¨k Ken,
§¨k Lau, vµ c¸c hè n−íc n»m r¶i r¸c trong V−ên HÇu hÕt c¸c si nµy ®Ịu
c¹n n−íc theo mïa.
Ii - Ho¹t ®éng
1. Mèi quan hƯ gi÷a n−íc vµ rõng.
(GV cho häc sinh th¶o ln vỊ mèi quan hƯ gi÷a n−íc vµ rõng th«ng qua
vai trß cđa chóng ®èi víi cc sèng vµ m«i tr−êng).
a) Vai trß cđa rõng:
- Cung cÊp l©m s¶n (Gç, s¶n phÈm rõng, th¶o d−ỵc v.v ).
- §iỊu hßa khÝ hËu.
- Lµm n¬i sinh sèng cho c¸c loµi ®éng vËt.
- §iỊu hßa l−ỵng n−íc trªn tr¸i ®Êt (NhÊn m¹nh ý nµy).
b) Vai trß cđa n−íc ®èi víi rõng:
- N−íc nu«i sèng c¸c loµi thùc vËt vµ ®éng vËt trong rõng, lµm cho rõng
thªm ®a d¹ng vµ phong phó.
2. HƯ thèng s«ng si trong khu vùc V−ên Qc gia Yok §«n.

(Gi¸o viªn sư dơng b¶n ®å vỊ hƯ thèng s«ng, si, ao, hå cđa Yok §«n
®Ĩ chØ cho c¸c em thÊy ®−ỵc hƯ thèng s«ng, si, ao, hå cđa Yok §«n).
L−u ý: Víi häc sinh r»ng mỈc dï khu vùc V−ên Qc gia Yok §«n cã
hƯ thèng s«ng, si, ao, hå dµy ®Ỉc nh− thÕ nh−ng thùc tÕ vµo mïa kh«, hÇu
hÕt c¸c con si, ao hå nµy ®Ịu c¹n n−íc, g©y khã kh¨n cho con ng−êi vµ c¸c
loµi sinh vËt sèng trong vïng.
Chóng ta cã thĨ lµm g× ®Ĩ b¶o vƯ ngn n−íc còng nh− b¶o vƯ rõng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
18
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
III - Tãm t¾t
V−ên Qc gia Yok §«n cã hƯ thèng s«ng, si, ao, hå dµy
®Ỉc tuy nhiªn vµo mïa kh« chØ cã s«ng Srªp«k vµ mét sè con si
chÝnh nh− si Dak Ken, Dak Lau, Dak Tol lµ cßn cã n−íc. §©y lµ
ngn n−íc rÊt quan träng cho tÊt c¶ c¸c loµi ®éng vËt ë V−ên
Qc gia Yok §«n.
ViƯc b¶o bƯ ngn n−íc còng nh− viƯc b¶o vƯ rõng lµ mét yªu
cÇu cÊp thiÕt, kh«ng ph¶i lµ nhiƯm vơ cđa riªng ai mµ lµ tr¸ch
nhiƯm cđa mäi ng−êi.
IV - Bµi tËp vỊ nhµ
1. T×m hiĨu xem ®Þa ph−¬ng/khu vùc em ®ang sinh sèng cã s«ng si ao,
hå g× kh«ng ? NÕu cã h·y cho thÇy c« cïng c¸c b¹n biÕt n−íc ë ®ã nh− thÕ
nµo ? cã ch¶y quanh n¨m kh«ng ? vµ lỵi Ých cđa n−íc ®ã ®èi víi khu vùc ®ã lµ
g× ?
2. Ng−êi d©n ®Þa ph−¬ng n¬i em sinh sèng cã nh÷ng ho¹t ®éng nµo mµ
em cho lµ ¶nh h−ëng kh«ng tèt ®Õn rõng vµ hƯ thèng s«ng, si, ao, hå ? (chỈt
c©y lÊy gç, ph¸ rõng lµm n−¬ng rÉy, chỈt c©y rõng lµm cđi ).

V - Bµi ®äc tham kh¶o
V× sao nãi :
“Rõng lµ kho vµng xanh”?
Rõng xanh gióp con ng−êi gi÷ ®−ỵc ngn n−íc cÇn dïng. Mçi khi m−a
lín, kho¶ng 25% n−íc m−a bÞ c¸c t¸n l¸ gi÷ l¹i, 15% bÞ hót vµo líp l¸ c©y kh«
mơc trªn mỈt ®Êt, 35% thÊm xng ®Êt vµ chØ cã 25% n−íc m−a ch¶y ®i.
Mçi hecta ®Êt rõng cã thĨ gi÷ ®−ỵc thªm 300 m
3
n−íc m−a so víi ®Êt
kh«ng cã rõng c©y bao phđ. NÕu ta trång 5 v¹n hecta rõng sÏ t−¬ng ®−¬ng víi
x©y dùng mét hå chøa n−íc dung tÝch 15 triƯu m
3
. ë c¸c rõng th«ng l©u n¨m,
mçi hecta mỈt ®Êt cã kho¶ng 5-13 tÊn cµnh, l¸ kh« mơc cã hµm l−ỵng n−íc tõ
34,7 - 82,3 %, tøc lµ mçi hecta mỈt ®Êt nµy chøa 12 - 28 tÊn n−íc.
Chương trình Giáo dục Môi trường
19
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Rõng xanh cßn b¶o vƯ líp ®Êt mµu mì trªn mỈt ®Êt. ë Trung Qc mçi
n¨m l−ỵng chÊt mµu mì trªn mỈt ®Êt bÞ n−íc m−a cn tr«i nhiỊu h¬n s¶n
l−ỵng ph©n ®¹m s¶n xt ra hµng n¨m cđa n−íc nµy.
Rõng xanh cßn lµ n¬i tró ngơ, sinh sèng cđa c¸c loµi ®éng, thùc vËt
hoang d·, trong ®ã cã rÊt nhiỊu loµi ®éng, thùc vËt q hiÕm. NhiỊu lo¹i c©y
thc q, nhiỊu lo¹i thùc phÈm cao cÊp, nhiỊu lo¹i chim, thó q ®Ịu sinh
sèng trong rõng. Rõng cµng rËm, c¸c loµi ®éng, thùc vËt q cµng nhiỊu.
Ngoµi viƯc cung cÊp cho con ng−êi nh÷ng s¶n phÈm q gi¸, rõng xanh cßn
®iỊu hßa khÝ hËu, b¶o vƯ ®ång rng ë miỊn xu«i, c¸c loµi chim thó trong

rõng cßn tiªu diƯt c¸c lo¹i c«n trïng cã h¹i vµ cht trªn c¸nh ®ång cá, cøu
vít cho con ng−êi nh÷ng thiƯt h¹i to lín vỊ mỈt kinh tÕ n«ng l©m nghiƯp. HiƯn
nay nhiỊu khu rõng trªn thÕ giíi ®· ®−ỵc khai th¸c thµnh c«ng viªn thiªn
nhiªn hc khu vùc b¶o vƯ tù nhiªn ®em l¹i nhiỊu lỵi Ých kinh tÕ, x· héi to lín
cho con ng−êi. Nh÷ng s¶n vËt phong phó cđa rõng xøng ®¸ng lµ mét kho tµng
gien di trun q b¸u cđa thiªn nhiªn, trong ®ã mét sè gien cđa ®éng vËt q
hiÕm rÊt cã thĨ trë thµnh nh÷ng tµi s¶n v« gi¸ cđa con ng−êi. NÕu rõng xanh
bÞ ph¸ hđy, mét sè gien q ®ã cã thĨ sÏ m·i m·i mÊt ®i kh«ng bao giê bï ®¾p
®−ỵc.
Chương trình Giáo dục Môi trường
20
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Bµi sè 5 :
TÇm quan träng
cđa loµi l−ìng c−
MơC §ÝCH
- Giíi thiƯu chung vỊ loµi l−ìng c−.
- CÊu t¹o c¬ thĨ vµ tËp tÝnh sinh ho¹t.
- Gi¸ trÞ cđa loµi l−ìng c−.
I - GiíI THIƯU
“L−ìng c−” b¾t ngn tõ tiÕng Hy l¹p, cã nghÜa lµ “®êi sèng kÐp” - Cã
thĨ sèng vµ häat ®éng ë trªn c¹n vµ ë d−íi n−íc. PhÇn lín c¸c loµi l−ìng c− tr¶i
qua giai ®o¹n Êu trïng ë d−íi n−íc, khi tr−ëng thµnh chun lªn sèng trªn c¹n.
L−ìng c− cã thĨ sèng c¶ ë nh÷ng n¬i cã mïa kh« c¹n, khi Êy c¸c loµi l−ìng c−
nh− Õch nh¸i ®µo hang, hc lµm tỉ nh− c¸i kÐn ®Ĩ tr¸nh mÊt h¬i n−íc.
L−ìng c− lµ ®éng vËt m¸u l¹nh (NghÜa lµ nhiƯt ®é c¬ thĨ thay ®ỉi tïy
theo nhiƯt ®é m«i tr−êng). Chóng cã x−¬ng sèng gièng nh− c¸, bß s¸t, chim

vµ thó nh−ng kh«ng cÇn ¨n th−êng xuyªn ®Ĩ gi÷ th©n nhiƯt nh− ®éng vËt m¸u
nãng (thó vµ chim); viƯc ¨n ng cđa chóng t¨ng hay gi¶m tïy theo nhiƯt ®é
vµ møc häat ®éng cđa chóng.
C¸c loµi l−ìng c− ngµy nay ®−ỵc chia thµnh 3 nhãm: Nhãm Õch vµ Cãc;
nhãm sa gi«ng, kú nh«ng vµ l−ìng c− d¹ng l−¬n; vµ nhãm l−ìng c− d¹ng giun
Ýt ®−ỵc biÕt ®Õn. ChiÕm chđ u trong hä nhµ l−ìng c− lµ c¸c loµi Õch nh¸i
nªn ®«i khi ng−êi ta gäi loµi l−ìng c− lµ loµi Õch nh¸i.
PhÇn lín c¸c loµi l−ìng c− rÊt cã Ých cho con ng−êi nªn chóng ta cÇn b¶o
vƯ vµ tỉ chøc nu«i mét sè lo¹i.
Chương trình Giáo dục Môi trường
21
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Ii - Ho¹t ®éng
1. CÊu t¹o c¬ thĨ.
(G/V dïng h×nh vÏ trong qun s¸ch L−ìng C−, tđ s¸ch kiÕn thøc thÕ hƯ
míi, trang 6-7 ®Ĩ gióp c¸c em ph©n biƯt vµ miªu t¶ 3 nhãm l−ìng c− kh¸c
nhau. G/V cã thĨ nªu c©u hái ®¬n gi¶n trong kh¶ n¨ng cđa häc sinh ®Ĩ c¸c em
®ãng gãp x©y dùng bµi).
- Nhãm Õch vµ Cãc: §Çu to, måm réng, m¾t låi, th©n th−êng mËp, kh«ng
®u«i. Chi sau dµi h¬n chi tr−íc, vµ cã mét ®o¹n gãt “phơ” ®èi víi chi bªn trªn
bµn ch©n dµi; cã lÏ ®Ĩ gióp chóng s¨n ®i, nh¶y lïi hc lao bÊt chỵt vµo c«n
trïng di ®éng. Da nh½n, nhít lµ ®iĨn h×nh cđa Õch.
- Nhãm Sa gi«ng, Kú nh«ng vµ l−ìng c− d¹ng l−¬n: §Çu sa gi«ng vµ kú
nh«ng hĐp, m¾t vµ miƯng nhá h¬n so víi Õch vµ cãc; Th©n dµi gièng d¹ng th»n
l»n vµ th−êng cã ®u«i rÊt dµi. Bèn ch©n ®Ịu dµi vµ cã kÝch th−íc nh− nhau v×
vËy chóng di chun chËm hc nhanh võa ph¶i ®Ĩ b¾t c«n trïng di chun
chËm vµ giun ®Êt lµm thøc ¨n.

- Nhãm l−ìng c− d¹ng giun: Trªn c¬ thĨ l−ìng c− d¹ng giun cã c¸c ®èt
khiÕn nã gièng giun, nh−ng c¸i ®Çu gièng c¸ mËp vµ hµm r¨ng h×nh kim
chøng tá nã kh«ng ph¶i lµ giun. Mét sè loµi cã v¶y bÐ tÝ gièng nh− v¶y c¸ ë
gi÷a c¸c ®èt.
2. TËp tÝnh sinh ho¹t.
(G/V hái mét sè c©u hái sau ®Ĩ häc sinh tr¶ lêi sau ®ã tãm t¾t l¹i).
a) Vai trß cđa n−íc ®èi víi c¸c loµi l−ìng c−:
N−íc rÊt quan träng ®èi c¸c loµi l−ìng c−. Chóng thë b»ng da vµ phỉi
nªn cÇn n−íc ngät ®Ĩ gi÷ cho da Èm −ít. HÇu hÕt c¸c loµi l−ìng c− cÇn n−íc
®Ĩ sinh s¶n vµ cho phÇn ®êi Êu trïng sèng d−íi n−íc.
b) Da cđa c¸c loµi l−ìng c− vµ sù biÕn ®ỉi mµu s¾c cđa da cã t¸c dơng
g× trong ®êi sèng cđa chóng ?
Chng trnh Giao dóc Mo®i trng
22
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
Y Da l−ìng c− tiÕt ra dÞch nhÇy ®Ĩ gi÷ Êm vµ b¶o vƯ nã khái bÞ h¹i: Mét
sè loµi chèng chäi l¹i kỴ thï b»ng c¸ch ph¸t triĨn tun ®éc d−íi da vµ dïng
mµu s¾c sỈc sì ®Ĩ c¶nh b¸o kỴ thï.
Y Õch vµ cãc dïng da ®Ĩ thë, lµm tho¸t hc hót n−íc, t¹o ra c¸c kiĨu
mµu s¾c vµ dÊu hiƯu ®Ĩ tù vƯ, thu hót b¹n ghÐp ®«i.
Y Líp da ngoµi cđa nhiỊu l−ìng c− sa m¹c bÞ bong t¹o thµnh mét c¸i
kÐn, h¹n chÕ sù mÊt n−íc.
Y Mµu s¾c cđa l−ìng c− rÊt ®a d¹ng, tõ xanh, ®á, vµng t−¬i tíi n©u vµ lơc
xØn, víi nhiỊu säc vµ ®èm. L−ìng c− th−êng cã mµu hßa lÉn vµo m«i tr−êng
chung quanh ®Ĩ ngơy trang, lÉn trèn kỴ thï hc ®Ĩ s¨n måi. Mét sè cã mµu
rùc rì ®Ĩ cho vËt s¨n måi thÊy r»ng ¨n chóng lµ ®éc.
Y Mµu s¾c cđa l−ìng c− còng cã thĨ gióp hÊp thơ hc ph¶n x¹ nhiƯt,

hc thu hót b¹n ghÐp ®«i. Mµu cđa l−ìng c− thay ®ỉi theo ®é Èm vµ nhiƯt ®é,
cã thĨ trë nªn nh¹t khi trêi Êm vµ kh«, sÈm h¬n khi trêi l¹nh vµ Èm.
c) Thøc ¨n vµ tËp tÝnh kiÕm ¨n cđa c¸c loµi l−ìng c− ?
PhÇn lín l−ìng c− ¨n hÇu hÕt c¸c sinh vËt nµo mµ chóng cã thĨ nt
chưng. Thøc ¨n chđ u cho c¸c l−ìng c− tr−ëng thµnh lµ c«n trïng, nhƯn, èc
vµ giun ®Êt. Mét sè Õch vµ cãc nhá h¬n chØ ¨n kiÕn vµ mèi. Nh÷ng loµi lín
h¬n nh− Õch sõng cã thĨ ¨n c¶ cht; mét sè loµi ¨n thÞt lÉn nhau.
C¸c loµi l−ìng c− th−êng tù nhåi nhÐt nÕu ngn thøc ¨n dåi dµo ®Ĩ tÝch
tr÷ n¨ng l−ỵng phßng khi khan hiÕm. L−ìng c− cã cÊu t¹o m¾t ®Ỉc biƯt lµ chØ
nh×n thÊy c¸c vËt chun ®éng do vËy chóng chØ cã thĨ b¾t vµ ¨n c¸c con vËt
chun ®éng.
d) Sù sinh s¶n cđa l−ìng c− ?
C¸c loµi l−ìng c− ®Ịu ®Ỵ trøng d−íi n−íc. Sau khi trøng në, l−ìng c− b¾t
®Çu vßng ®êi cđa m×nh b»ng giai ®o¹n Êu trïng nßng näc sèng hoµn toµn
trong n−íc. Nßng näc cã cÊu t¹o hoµn toµn kh¸c víi bè mĐ cđa chóng: §Çu
liỊn víi th©n, cã ®u«i dµi vµ kh«ng cã ch©n, sèng hoµn toµn d−íi n−íc vµ thë
b»ng mang. Sau tõ 12 ®Õn 16 tn nßng näc ph¸t triĨn thµnh Õch nh¸i con,
®u«i teo biÕn dÇn, ch©n mäc ®Çy ®đ.
Chương trình Giáo dục Môi trường
23
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường
–
LỚP 6
3. Gi¸ trÞ cđa c¸c loµi l−ìng c− (G/V hái häc sinh).
HÇu hÕt c¸c loµi l−ìng c− ®Ịu cã Ých: Chóng ¨n c«n trïng cã h¹i cho c©y
cèi, mïa mµng vµ c¸c sinh vËt trung gian g©y bƯnh nh− ri mi. Nh÷ng lo¹i
Õch nh¸i cì lín cã gi¸ trÞ thùc phÈm cao. Bét cãc dïng lµm thc ch÷a suy
dinh d−ìng cho trỴ em. Nhùa cãc dïng chÕ lơc hoµn ch÷a kinh giËt. Ngoµi ra
chóng cßn cã gi¸ trÞ vỊ ®a d¹ng sinh häc.

III - KÕt ln
C¸c loµi l−ìng c− rÊt cã Ých cho chóng ta: Ngoµi gi¸ trÞ vỊ ®a
d¹ng sinh häc, chóng cßn gióp tiªu diƯt c¸c lo¹i c«n trïng cã h¹i vµ
c¸c sinh vËt trung gian g©y h¹i; Mét sè loµi l−ìng c− cã thĨ ®−ỵc sư
dơng lµm thøc ¨n vµ lµ nh÷ng vÞ thc rÊt cã gi¸ trÞ. Do ®ã chóng ta
ph¶i cã biƯn ph¸p nu«i d−ìng, b¶o vƯ vµ sư dơng chóng hỵp lý ®Ĩ cã
thĨ thu lỵi tõ chóng nh−ng kh«ng g©y h¹i ®Õn chóng vµ lµm mÊt c©n
b»ng m«i tr−êng sinh th¸i.
IV - Bµi tËp
1. Nªu vßng ®êi cđa c¸c loµi l−ìng c−; Gi¶i thÝch v× sao chóng ®−ỵc gäi
lµ l−ìng c−.
2. KĨ tªn mét sè loµi l−ìng c− phỉ biÕn ë khu vùc em ë. Em ph¶i lµm g×
®Ĩ b¶o vƯ chóng ?
V - Bµi tham kh¶o
C¤NG CHóA Vµ HOµNG Tư CãC
Ngµy x−a cã mét c« c«ng chóa xinh ®Đp. C«ng chóa sèng trong cung
®iƯn cïng víi vua cha vµ b¶y chÞ em kh¸c. C«ng chóa cã mét qu¶ bãng b»ng
vµng. Hµng ngµy c«ng chóa ch¬i ®ïa víi qu¶ bãng cđa m×nh trong v−ên cđa
cung ®iƯn. Ci khu v−ên cã mét c¸i ao rÊt s©u vµ tèi. Lóc thêi tiÕt nãng nùc
c«ng chóa rÊt thÝch ch¬i gÇn ao. ThËt kh«ng may, cã mét lÇn c«ng chóa ®¸nh
r¬i qu¶ bãng vµng xng ao. C«ng chóa rÊt bn, ngåi c¹nh bê ao vµ khãc rÊt
nhiỊu. §ét nhiªn c«ng chóa nghe thÊy mét giäng nãi:
“§õng khãc, th−a c«ng chóa!”. C«ng chóa më m¾t ra vµ nh×n thÊy mét
con cãc mµu xanh rÊt to.
Chng trnh Giao dóc Mo®i trng
24