Tài liệu giáo dục môi trường _ lớp 8 pptx

TÀI LIỆU
GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG
LỚP 8
Dự án PARC - Vườn Quốc gia Yok Đôn
Chương trình Giáo dục Môi trường
Buôn Đôn 2003
(Tài liệu lưu hành nội bộ)
Sông Srêpôk
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Lời cảm ơn !
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Cơc KiĨm l©m thc Bé N«ng
nghiƯp & Ph¸t triĨn N«ng th«n, đy ban Nh©n d©n tØnh Dak Lak, V−ên Qc
gia Yok §«n, đy ban Nh©n d©n Hun Bu«n §«n, Phßng Gi¸o dơc §µo t¹o
hun Bu«n §«n ®· gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Cho phÐp chóng t«i gưi lêi c¶m ¬n ®Õn Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé c«ng
nh©n viªn thc c¸c tỉ chøc ®· trùc tiÕp céng t¸c gióp ®ì chóng t«i trong st
qu¸ tr×nh chn bÞ vµ biªn so¹n tµi liƯu nµy: Dù ¸n PARC Yok §«n; Phßng
Kü tht, H¹t kiĨm l©m vµ Ban Du lÞch V−ên Qc gia Yok §«n, Dù ¸n PARC
Ba BĨ/Na Hang, Tr−êng TiĨu häc Y Jót, Tr−êng TiĨu häc Ngun ThÞ Minh
Khai, Tr−êng TiĨu häc Ngun Du, Tr−êng Trung häc C¬ së Vâ ThÞ S¸u,
Tr−êng Trung häc C¬ cë Lª Hång Phong
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé, chuyªn gia, t− vÊn cđa
Dù ¸n PARC Yok §«n ®· cho phÐp chóng t«i sư dơng kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa
häc cđa q vÞ ®Ĩ phơc vơ cho viƯc biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Chóng t«i còng mong mn ®−ỵc c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n vµ tỉ chøc
®· tham gia ®ãng gãp ý kiÕn còng nh− cung cÊp tµi liƯu tham kh¶o trong qu¸
tr×nh viÕt tµi liƯu nµy, bao gåm: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triĨn Liªn HiƯp Qc
(UNDP), Q B¶o tån Thiªn nhiªn Hoang d· (WWF). V−ên Qc gia C¸t Tiªn.
Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dơc M«i tr−êng
Dù ¸n PARC - V−ên Qc gia Yok §«n

VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
MỤC LỤC
BÀI 1 :
LUẬT BẢO VỆ PHÁT TRIỂN RỪNG
VÀ MỘT SỐ ĐIỀU LUẬT LIÊN QUAN TỚI CÔNG TÁC NÀY
Trang 5
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG 5
II. HOẠT ĐỘNG
6
III. TÓM TẮT
8
IV. CÂU HỎI BÀI TẬP
8
BÀI 2 :
TIẾN HÓA (Phần 1)
Trang 9
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG 9
II. HOẠT ĐỘNG
10
III. TÓM TẮT
12
IV. CÂU HỎI BÀI TẬP
12
BÀI 3 :
TIẾN HÓA (Tiếp theo và hết)

Trang 13
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
13
II. HOẠT ĐỘNG
14
III. TÓM TẮT
15
IV. BÀI TẬP
15
BÀI 4 :
THẢM HỌA THUỐC TRỪ SÂU
Trang 16
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
16
II. HOẠT ĐỘNG 16
III. TÓM TẮT
18
IV. BÀI TẬP
19
V. THAM KHẢO
19
BÀI 5 :
CHÁY RỪNG
Trang 21
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
21
II. HOẠT ĐỘNG 24

III. TÓM TẮT
26
IV. BÀI TẬP
26
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
26
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
BÀI 6 :
KHAI THÁC HP LÝ NGUỒN TÀI NGUYÊN RỪNG
Trang 27
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
27
II. HOẠT ĐỘNG
28
III. KẾT LUẬN
29
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
29
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO 29
BÀI 7 :
CUỘC SỐNG CỦA CÁC LOÀI THỦY SINH
Trang 31
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
31
II. HOẠT ĐỘNG 31
III. TÓM TẮT
33

IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
33
BÀI 8 :
NĂNG LƯNG VÀ MÔI TRƯỜNG
Trang 34
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
34
II. HOẠT ĐỘNG
35
III. TÓM TẮT 36
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
36
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
37
BÀI 9 :
NÔNG LÂM KẾT HP
Trang 38
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
38
II. HOẠT ĐỘNG
38
III. TÓM TẮT
40
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ 40
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Bµi sè 1 :
Lt b¶o vƯ ph¸t triĨn rõng

vµ Mét sè ®iỊu lt
liªn quan tíi c«ng t¸c nµy
Mơc ®Ých
Giíi thiƯu cho c¸c em häc sinh vỊ mét sè v¨n b¶n ph¸p lt liªn
quan, ®Õn c«ng t¸c b¶o vƯ rõng vµ c¸c ngn tµi nguyªn thiªn nhiªn.
I - Giíi thiƯu chung
Lt lµ v¨n b¶n do Nhµ n−íc ban hµnh quy ®Þnh vỊ qun lỵi vµ nghÜa vơ
cđa con ng−êi. Mçi qc gia cã lt vµ c¸c ®iỊu lt kh¸c nhau.
Lt ®−ỵc x©y dùng ®Ĩ b¶o vƯ qc gia, con ng−êi sinh sèng trong qc
gia ®ã vµ quan hƯ gi÷a c¸c qc gia víi nhau. Nh÷ng quy ®Þnh cđa lt bao
trïm mäi khÝa c¹nh cđa cc sèng, x· héi - gi÷a con ng−êi víi con ng−êi vµ
gi÷a con ng−êi víi thiªn nhiªn.
NhËn thøc ®−ỵc tÇm quan träng cđa rõng ®èi víi m«i tr−êng, sù ph¸t
triĨn kinh tÕ, v¨n hãa vµ x· héi, trong vµi thËp niªn gÇn ®©y ChÝnh phđ ViƯt
Nam ®· tiÕn hµnh hµng lo¹t c¸c gi¶i ph¸p tÝch cùc nh»m b¶o vƯ c¸c ngn tµi
nguyªn thiªn nhiªn q gi¸ cđa ®Êt n−íc. Nhµ n−íc ban hµnh Lt b¶o vƯ vµ
ph¸t triĨn rõng vµo ngµy 12 th¸ng 8 n¨m 1991. Lt nh»m qu¶n lý, b¶o vƯ,
ph¸t triĨn, khai th¸c vµ sư dơng hỵp lý c¸c ngn lỵi tõ rõng; ng¨n chỈn cã
hiƯu qu¶ vµ trõng ph¹t nh÷ng hµnh vi s¨n b¾t, hđy diƯt, khai th¸c tr¸i phÐp c¸c
ngn tµi nguyªn rõng; khun khÝch vµ n©ng cao tr¸ch nhiƯm cđa c¸c tỉ chøc
Nhµ n−íc, c¸ nh©n trong viƯc qu¶n lý b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng.
Ngoµi ra, nh»m hoµn thiƯn, hç trỵ vµ thùc hiƯn tèt h¬n c«ng t¸c qu¶n lý
b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng, Nhµ n−íc cßn ban hµnh nhiỊu v¨n b¶n d−íi lt
kh¸c mµ chóng ta sÏ cïng t×m hiĨu.
Chương trình Giáo dục Môi trường
5
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
II - ho¹t ®éng
1. Lt lµ g× ? (Gi¸o viªn cho c¸c em th¶o ln vµ gi¶i thÝch thªm cho

c¸c em vỊ mơc ®Ých, ý nghÜa cđa viƯc ban hµnh c¸c ®iỊu lt).
- Kh¸i niƯm: Lt lµ v¨n b¶n do Nhµ n−íc ban hµnh quy ®Þnh vỊ qun lỵi
vµ nghÜa vơ cđa con ng−êi. Mçi qc gia cã lt vµ c¸c ®iỊu lt kh¸c nhau.
- ý NghÜa vµ mơc ®Ých: Lt ®−ỵc x©y dùng ®Ĩ b¶o vƯ qc gia, con
ng−êi sinh sèng trong qc gia ®ã vµ quan hƯ gi÷a c¸c qc gia víi nhau.
Nh÷ng quy ®Þnh cđa lt bao trïm mäi khÝa c¹nh cđa cc sèng, x· héi - gi÷a
con ng−êi víi con ng−êi vµ gi÷a con ng−êi víi thiªn nhiªn.
2. Mơc ®Ých cđa viƯc ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p lt liªn quan ®Õn
c¸c ho¹t ®éng b¶o vƯ, ph¸t triĨn vµ khai th¸c c¸c ngn tµi nguyªn rõng.
(Gi¸o viªn gỵi ý vµ h−íng dÉn gióp c¸c em häc sinh hiĨu vỊ mơc ®Ých
cđa lt b¶o vƯ rõng theo c¸c ý sau).
- Nh»m qu¶n lý, b¶o vƯ rõng vµ c¸c ngn tµi nguyªn rõng.
- Nh»m qu¶n lý vµ h−íng dÉn c«ng t¸c ph¸t triĨn, khai th¸c vµ sư dơng
hỵp lý c¸c ngn lỵi tõ rõng.
- Nh»m ng¨n chỈn cã hiƯu qu¶ vµ trõng ph¹t nh÷ng hµnh vi s¨n b¾t, hđy
diƯt, khai th¸c tr¸i phÐp c¸c ngn tµi nguyªn rõng.
- Nh»m khun khÝch vµ n©ng cao tr¸ch nhiƯm cđa c¸c tỉ chøc Nhµ
n−íc, c¸ nh©n trong viƯc qu¶n lý b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng.
- Gi¸o dơc n©ng cao nhËn thøc vỊ viƯc b¶o vƯ c¸c ngn tµi nguyªn thiªn
nhiªn, nh»m b¶o ®¶m cho viƯc ph¸t triĨn bỊn v÷ng vµ x©y dùng mèi quan hƯ
hµi hßa gi÷a con ng−êi víi con ng−êi vµ gi÷a con ng−êi víi thiªn nhiªn.
3. Mét sè v¨n b¶n lt vỊ b¶o vƯ ph¸t triĨn vµ khai th¸c rõng.
(Gi¸o viªn nªu tªn vµ néi dung mét sè v¨n b¶n chÝnh nh− sau).
- “Lt b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng” ®−ỵc ban hµnh vµo ngµy 12 th¸ng 8
n¨m 1991.
Nh»m qu¶n lý, b¶o vƯ, ph¸t triĨn, khai th¸c vµ sư dơng hỵp lý c¸c ngn
lỵi tõ rõng; Ng¨n chỈn cã hiƯu qu¶ vµ trõng ph¹t nh÷ng hµnh vi s¨n b¾t, hđy
diƯt, khai th¸c tr¸i phÐp c¸c ngn tµi nguyªn rõng; Khun khÝch vµ n©ng
cao tr¸ch nhiƯm cđa c¸c tỉ chøc nhµ n−íc, c¸ nh©n trong viƯc qu¶n lÝ b¶o vƯ
vµ ph¸t triĨn rõng.

Chương trình Giáo dục Môi trường
6
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
- NghÞ ®Þnh sè 18 cđa H§BT (Héi ®ång Bé tr−ëng nay lµ ChÝnh phđ) ban
hµnh ngµy 17 th¸ng 01 n¨m 1992, quy ®Þnh danh mơc thùc vËt, ®éng vËt rõng
q hiÕm vµ chÕ ®é qu¶n lý.
- NghÞ ®Þnh sè 77 CP ngµy 29 th¸ng 11 n¨m 1996 do Thđ t−íng chÝnh
phđ ban hµnh nh»m quy ®Þnh vỊ viƯc xư lý vi ph¹m hµnh chÝnh trong lÜnh vùc
qu¶n lý b¶o vƯ rõng, qu¶n lý l©m s¶n.
- Qut ®Þnh sè 245 TTg ngµy 21 th¸ng 12 n¨m 1998 cđa Thđ t−íng
chÝnh phđ, quy ®Þnh vỊ viƯc thùc hiƯn tr¸ch nhiƯm qu¶n lý nhµ n−íc vỊ rõng
vµ ®Êt l©m nghiƯp cđa c¸c cÊp.
ChØ thÞ sè 286 TTg ngµy 02 th¸ng 05 n¨m 1997 cđa Thđ t−íng chÝnh phđ
vỊ viƯc t¨ng c−êng nh÷ng biƯn ph¸p cÊp b¸ch ®Ĩ b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng.
- ChØ thÞ sè 287 TTg ngµy 02 th¸ng 05 n¨m 1997 cđa Thđ t−íng chÝnh
phđ quy ®Þnh vỊ viƯc tỉ chøc kiĨm tra truy qt nh÷ng c¸ nh©n vµ tỉ chøc ph¸
ho¹i rõng.
- ChØ thÞ sè 359 TTg ngµy 25 th¸ng 6 n¨m 1996 cđa Thđ t−íng chÝnh phđ
quy ®Þnh vỊ nh÷ng biƯn ph¸p cÊp b¸ch ®Ĩ b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn c¸c loµi ®éng
vËt hoang d·.
- Qut ®Þnh sè 08 Q§-TT quy ®Þnh vỊ viƯc ban hµnh quy chÕ qu¶n lý
riªng cho ba lo¹i rõng (Rõng ®Ỉc dơng, Rõng s¶n xt, Rõng phßng hé) ®−ỵc
Thđ t−íng chÝnh phđ ban hµnh vµo ngµy 11 th¸ng 01 n¨m 2000.
4. Mét sè v¨n b¶n lt kh¸c cã liªn quan ®Õn c«ng t¸c nµy.
 Mét sè v¨n b¶n ph¸p lt kh¸c còng cã nh÷ng ®iỊu lt cơ thĨ quy ®Þnh
vỊ c«ng t¸c b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng, nh− c¸c ®iỊu 12, ®iỊu 13 vµ ®iỊu 29
trong Lt b¶o vƯ m«i tr−êng n¨m 1993.
 Lt h×nh sù víi c¸c ®iỊu 188 quy ®Þnh vỊ téi hđy ho¹i ngn lỵi thđy
s¶n, ®iỊu 189 quy ®Þnh vỊ téi hđy ho¹i rõng, ®iỊu 190 quy ®Þnh vỊ téi vi ph¹m

c¸c quy ®Þnh vỊ b¶o vƯ ®éng vËt hoang d· q hiÕm, vµ ®iỊu 191 vỊ téi vi
ph¹m chÕ ®é b¶o vƯ ®Ỉc biƯt ®èi víi Khu b¶o tån thiªn nhiªn.
Chương trình Giáo dục Môi trường
7
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
III - Tãm t¾t
- Rõng cã gi¸ trÞ vµ vai trß to lín ®èi víi sù sèng trªn tr¸i ®Êt.
ë n−íc ta, rõng ®−ỵc Nhµ n−íc b¶o vƯ b»ng ph¸p lt.
- Nhµ n−íc ban hµnh Lt b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng, vµ
nhiỊu v¨n b¶n ph¸p lt kh¸c ®Ĩ qu¶n lý, b¶o vƯ, ph¸t triĨn, khai
th¸c sư dơng hỵp lý c¸c ngn lỵi tõ rõng; ng¨n chỈn vµ trõng
ph¹t nh÷ng hµnh vi s¨n b¾t tïy tiƯn, hđy diƯt, khai th¸c tr¸i phÐp
ngn tµi nguyªn rõng.
IV - C©u hái vµ bµi tËp
1. Gi¸o viªn sư dơng mét sè tranh vÏ vỊ nh÷ng ho¹t ®éng vi ph¹m vµ
kh«ng vi ph¹m lt b¶o vƯ vµ ph¸t triĨn rõng, cho häc sinh ph©n biƯt vµ th¶o
ln víi häc sinh.
2. B¹n h·y t×m hiĨu nh÷ng quy ®Þnh riªng cđa ®Þa ph−¬ng (X·, Th«n,
B¶n) b¹n trong viƯc qu¶n lý b¶o vƯ rõng vµ nh÷ng vÊn ®Ị kh¸c.
3. Tham kh¶o mét sè bµi b¸o viÕt vỊ nh÷ng vơ ¸n ph¸ rõng vµ sù trõng
ph¹t dµnh cho nh÷ng kỴ ph¸ rõng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
8
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Bµi sè 2 :
tiÕn HãA
(PhÇn I)
mơc ®Ých

- Gióp c¸c em häc sinh b−íc ®Çu t×m hiĨu kh¸i niƯm vỊ sù tiÕn hãa th«ng
qua c¸c qu¸ tr×nh chän läc tù nhiªn vµ chän läc nh©n t¹o.
- N©ng cao nhËn thøc vỊ vai trß vµ gi¸ trÞ cđa c¸c loµi ®éng, thùc vËt.
I - giíi thiƯu chung
Mét trong nh÷ng ®iỊu thó vÞ nhÊt cđa thÕ giíi tù nhiªn lµ c¸c loµi ®éng
vËt tù hoµn thiƯn c¸c ®Ỉc ®iĨm c¬ thĨ hay tËp tÝnh sinh häc qua thêi gian. Qu¸
tr×nh hoµn thiƯn nµy cßn ®−ỵc gäi lµ qu¸ tr×nh tiÕn hãa diƠn ra qua c¸c giai
®o¹n chän läc.
Khi mét sinh vËt ®−ỵc sinh ra, c¸c thÕ hƯ sau ®ã th−êng lµ phiªn b¶n cđa
thÕ hƯ tr−íc (con non th−êng gièng cha mĐ). Tuy nhiªn, phiªn b¶n nµy kh«ng
ph¶i gièng cha mĐ hoµn toµn mµ cã nh÷ng sù kh¸c biƯt (chiỊu cao, mµu l«ng,
lo¹i tãc, khu«n mỈt) bëi trong qu¸ tr×nh sinh s¶n cã rÊt nhiỊu u tè kh«ng thĨ
tÝnh tr−íc ®−ỵc. ThËm chÝ c¶ c¸c tr−êng hỵp sinh ®«i còng kh«ng gièng nhau
hoµn toµn. Sù kh¸c biƯt vỊ tÝnh c¸ch gi÷a con c¸i vµ cha mĐ còng rÊt râ rµng.
ThØnh tho¶ng sù kh¸c biƯt gi÷a con sinh ra vµ cha mĐ lµ rÊt râ rƯt ch¼ng h¹n
nh− trong c¸c tr−êng hỵp ®ét biÕn. C¸c tr−êng hỵp ®ét biÕn th−êng lµ cã s¸u
ngãn tay trªn bµn tay, s¸u ngãn ch©n, cã hai giíi tÝnh
Trong tù nhiªn lu«n lu«n cã sù ®Êu tranh sinh tån gi÷a c¸c loµi ®éng thùc
vËt ®Ĩ tån t¹i. Sù ®Êu tranh ®ã diƠn ra hµng ngµy, cã thĨ lµ t×m kiÕm thøc ¨n,
trèn tr¸nh kỴ thï, t×m b¹n ®êi, t×m n¬i Èn n¸u
Nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cđa m×nh, con ng−êi còng t¸c ®éng ®Ĩ c¸c
loµi sinh vËt “tiÕn ho¸” theo ý mn cđa m×nh. Qu¸ tr×nh nµy ®−ỵc gäi lµ chän
läc nh©n t¹o.
Chương trình Giáo dục Môi trường
9
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
II - Ho¹t ®éng
1. Chän läc tù nhiªn.
(Gi¸o viªn gióp c¸c em t×m hiĨu vỊ qu¸ tr×nh tiÕn hãa qua chän läc tù nhiªn).

Kh¸i niƯm: Lµ qu¸ tr×nh tù hoµn thiƯn, g¹t bá ®Ỉc ®iĨm c¬ thĨ, tËp tÝnh
sinh häc kh«ng cßn phï hỵp cđa c¸c loµi sinh vËt nh»m thÝch nghi víi m«i
tr−êng sèng.
Trong qu¸ tr×nh chän läc tù nhiªn, sù biÕn dÞ tèt ®−ỵc coi nh− lµ mét qu¸
tr×nh tù hoµn thiƯn cđa c¸c loµi vµ sÏ ®−ỵc trun l¹i cho c¸c thÕ hƯ sau. VÝ dơ:
th−êng th× ë loµi chim, chim con ®êi sau x©y tỉ to h¬n vµ ch¾c ch¾n h¬n cha
mĐ chóng vËy nªn sau mçi trËn gi«ng b·o trøng cđa chóng sÏ bÞ mÊt Ýt h¬n. Tõ
®ã gi÷ ®−ỵc sù sèng cho nhiỊu chim non vµ trun l¹i kinh nghiƯm x©y tỉ
ch¾c ch¾n cho c¸c thÕ hƯ chim non tiÕp theo.
Nh−ng sù biÕn dÞ xÊu th× cã kÕt qu¶ ng−ỵc l¹i, tËp tÝnh sinh häc cđa c¸c
thÕ hƯ sau sÏ kh«ng hoµn thiƯn vµ sÏ bÞ ®µo th¶i. §iỊu nµy cã nghÜa lµ c¸c loµi
sÏ vÉn tiÕp tơc thay ®ỉi ®Ĩ phï hỵp víi m«i tr−êng sèng cđa chóng. Qu¸ tr×nh
nh− vËy gäi lµ sù tiÕn hãa.
2. Chän läc nh©n t¹o.
(Gi¸o viªn gi¶i thÝch vỊ kh¸i niƯm th«ng qua c¸c vÝ dơ minh häa).
Kh¸i niƯm: Lµ sù can thiƯp cđa con ng−êi trong qu¸ tr×nh tiÕn hãa, thÝch
nghi cđa c¸c loµi sinh vËt lµm cho chóng tiÕn hãa thay ®ỉi theo ý mn nh»m
®¸p øng nhu cÇu cđa m×nh.
§éng, thùc vËt vÉn tiÕp tơc qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ nh»m thÝch nghi víi m«i
tr−êng vµ trë thµnh loµi phỉ biÕn. Nh÷ng loµi nµo kh«ng thÝch nghi kÞp sÏ
kh«ng tån t¹i. Nh−ng sù lùa chän nµy kh«ng ph¶i do tù nhiªn mµ do chÝnh con
ng−êi - sù lùa chän nh©n t¹o.
VÝ dơ: Khi thu ho¹ch lóa, con ng−êi th−êng chän nh÷ng h¹t gièng tèt ®Ĩ
tiÕp tơc gieo vơ sau. Nh÷ng h¹t gièng ®−ỵc lùa chän tõ nh÷ng c©y kháe m¹nh,
ra nhiỊu h¹t. Nh− vËy, qua qu¸ tr×nh chän läc cđa con ng−êi, c©y lóa sÏ trë
nªn kháe m¹nh, cã h¹t gièng to. §©y lµ sù tiÕn hãa cã sù chän läc nh©n t¹o.
Sù lùa chän nµy gióp cho c¸c thÕ hƯ c©y lóa vỊ sau ngµy cµng tiÕn hãa h¬n vµ
kh«ng cßn dÊu hiƯu cđa c¸c loµi lóa nguyªn thđy (tỉ tiªn cđa c©y lóa hiƯn nay
lµ c¸c loµi cá hoang d¹i).
Chương trình Giáo dục Môi trường

10
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Mét vÝ dơ kh¸c rÊt phỉ biÕn ®ã lµ sù tiÕn hãa cđa c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶. Tỉ
tiªn cđa tr¸i c©y th−êng lµ c¸c lo¹i qu¶ cã ®éc. Trong qu¸ tr×nh tiÕn hãa, mét
vµi lo¹i tr¸i c©y cã ®éc ®· gi¶m bít ®éc tÝnh vµ trë thµnh lo¹i qu¶ cã thĨ ¨n
®−ỵc. Tõ xa x−a, khi con ng−êi ph¸t hiƯn ra qu¶ cđa c¸c loµi c©y, hä ®· mang
vỊ nhµ vµ ¨n. H¹t cđa c¸c loµi c©y nµy ®−ỵc con ng−êi gieo v« t×nh trªn ®Êt ®·
n¶y mÇm vµ mäc lªn thµnh c©y vµ tiÕp tơc ph¸t triĨn. Cø nh− vËy, h¹t gièng tõ
c©y (cã qu¶ to, nhiỊu qu¶ - s¶n l−ỵng lín) l¹i ®−ỵc trång bëi con ng−êi. Sau
mét vµi thÕ hƯ c©y, c¸c c©y ¨n qu¶ hiƯn nay ®· kh¸c vµ tiÕn hãa h¬n so víi tỉ
tiªn cđa chóng.
§èi víi c¸c loµi ®éng vËt nu«i, khi mét con mĐ sinh ra nh÷ng con non,
nh÷ng con non nµy sÏ ®−ỵc con ng−êi lùa chän t×m ra nh÷ng con cã thĨ ph¸t
triĨn cho n¨ng st cao hc ®Ĩ nh©n gièng cho thÕ hƯ sau.
3. Sù h×nh thµnh loµi míi.
(PhÇn nµy gi¸o viªn chØ gi¶i thÝch s¬ qua nh»m minh häa thªm cho hai
phÇn trªn th«ng qua viƯc th¶o ln vµ cho nh÷ng vÝ dơ vỊ sù h×nh thµnh c¸c
loµi míi do c¸ch biƯt ®Þa lý, ®Þa h×nh, thêi tiÕt, khÝ hËu ).
- C¸c loµi ®éng, thùc vËt tù hoµn thiƯn c¸c ®Ỉc ®iĨm c¬ thĨ hay tËp tÝnh
sinh häc qua thêi gian.
- Chän läc tù nhiªn cã nghÜa lµ c¸c loµi trë nªn hoµn thiƯn h¬n ®Ĩ thÝch
nghi víi sù thay ®ỉi cđa m«i tr−êng.
- Con ng−êi cã thĨ t¹o ra nhiỊu thÕ hƯ gièng nhau hay loµi míi th«ng qua
qu¸ tr×nh chän läc nh©n t¹o (sinh s¶n).
- TiÕn hãa ®· lý gi¶i c¸c loµi míi ®−ỵc h×nh thµnh nh− thÕ nµo.
Cã rÊt nhiỊu lý do kh¸c ®Ĩ lý gi¶i cho sù h×nh thµnh c¸c loµi míi nh−: Sù
c¸ch biƯt vỊ ®Þa lý, ®Þa h×nh, thêi tiÕt, khÝ hËu lµ c¸ch ®¬n gi¶n nhÊt ®Ĩ hiĨu.
§iỊu nµy còng gi¶i thÝch t¹i sao cã rÊt nhiỊu loµi sèng trªn Tr¸i ®Êt.
C¸c nhµ khoa häc cho r»ng con ng−êi chóng ta tiÕn hãa tõ loµi Linh

Tr−ëng. Cã ®óng vËy kh«ng, nÕu chóng ta quan s¸t c¸c loµi Linh Tr−ëng (®Ỉc
biƯt lµ loµi v−ỵn - tinh tinh), ta cã thĨ thÊy chóng cã rÊt nhiỊu ®Ỉc ®iĨm gièng
Chương trình Giáo dục Môi trường
11
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
chóng ta: Tay, ch©n; ®øng b»ng bµn ch©n, sinh sèng theo bÇy ®µn (gia ®×nh),
cã thĨ sư dơng c¸c c«ng cơ Trªn thùc tÕ, tõ khi ph¸t hiƯn ra r»ng Linh
Tr−ëng lµ loµi vËt gÇn gièng víi con ng−êi nhÊt, chóng ta cã thĨ hiĨu mèi
quan hƯ gi÷a con ng−êi vµ c¸c loµi Linh Tr−ëng (theo c¸c nhµ khoa häc th×
con ng−êi còng thc líp Linh Tr−ëng). Nh−ng con ng−êi vµ c¸c loµi Linh
Tr−ëng kh¸c l¹i kh«ng gièng nhau. Bëi con ng−êi vµ Linh Tr−ëng cïng chung
mét tỉ tiªn nh−ng con ng−êi l¹i cã qu¸ tr×nh tiÕn hãa hoµn thiƯn h¬n bÊt kú
loµi ®éng vËt nµo kh¸c. VËy cã ph¶i chóng ta tiÕn hãa tõ V−ỵn kh«ng? Kh«ng
hoµn toµn ®óng nh−ng chóng ta l¹i cã hä hµng xa víi chóng. Sù h×nh thµnh
loµi míi do viƯc thay ®ỉi ®Ĩ thÝch nghi víi m«i tr−êng sèng lµ ngn gèc cđa
tiÕn hãa vµ ®a d¹ng sinh häc.
Iii - tãm t¾t
C¸c loµi sinh vËt kh«ng ngõng hoµn thiƯn, g¹t bá ®Ỉc ®iĨm c¬
thĨ, tËp tÝnh sinh häc kh«ng cßn phï hỵp, ph¸t triĨn c¸c ®Ỉc ®iĨm c¬
thĨ vµ tËp tÝnh sinh häc míi nh»m thÝch nghi víi m«i tr−êng sèng.
Sù hoµn thiƯn vµ tiÕn hãa nµy diƠn ra trong qu¸ tr×nh chän läc tù
nhiªn vµ chän läc nh©n t¹o.
Iv - C©u hái vµ bµi tËp
1. ThÕ nµo lµ chän läc tù nhiªn ? Gi¶i thÝch ?
2. ThÕ nµo lµ chän läc nh©n t¹o ? H·y gi¶i thÝch ?
3. §iỊu g× sÏ x¶y ra nÕu c¸c biÕn dÞ tù nhiªn kh«ng ®em l¹i cho c¸c loµi
®éng, thùc vËt mét cc sèng thn lỵi ?
4. Con ng−êi lËp l¹i qu¸ tr×nh chän läc trong tù nhiªn nh− thÕ nµo?
5. NÕu cø hai loµi ®−ỵc t¹o thµnh tõ mét loµi tỉ tiªn cđa chóng th× sÏ cã

bao nhiỊu loµi tỉ tiªn ®Ĩ t¹o ra 30.000000 loµi trªn Tr¸i ®Êt hiƯn nay.
6. Con ng−êi cã ph¶i tiÕn hãa tõ loµi v−ỵn kh«ng? T¹i sao ?
Chương trình Giáo dục Môi trường
12
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Bµi sè 3 :
TiÕn HãA
(TiÕp theo vµ hÕt)
mơc ®Ých
- Gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu s©u thªm vỊ sù tiÕn hãa th«ng qua c¸c
qu¸ tr×nh chän läc tù nhiªn vµ chän läc nh©n t¹o.
- N©ng cao nhËn thøc vỊ vai trß vµ gi¸ trÞ cđa c¸c loµi ®éng, thùc vËt.
I - giíi thiƯu chung
§Ĩ tån t¹i, c¸c loµi sÏ thay ®ỉi ®Ỉc ®iĨm h×nh th¸i vµ tËp tÝnh sinh häc
cđa m×nh. Sù thay ®ỉi nµy diƠn ra trong mét qu¸ tr×nh dµi, gäi lµ qu¸ tr×nh
chän läc tù nhiªn.
Víi c¸c ®Ỉc ®iĨm h×nh th¸i vµ tËp tÝnh sinh häc míi, sinh vËt sÏ cã nhiỊu
lỵi thÕ trong cc c¹nh tranh trong thÕ giíi tù nhiªn. Thêi gian tr«i qua, sù
thÝch nghi nµy sÏ gióp cho c¸c thÕ hƯ sau cđa c¸c loµi trë nªn hoµn h¶o h¬n -
Qu¸ tr×nh tiÕn hãa.
VÝ dơ: Qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ gióp cho ng−êi cỉ ®¹i trë thµnh con ng−êi hoµn
h¶o (kho¶ng 4,5 triƯu n¨m). Tr¸i ®Êt cßn cã rÊt nhiỊu loµi kh¸c sinh sèng n÷a.
Chóng ta ®· biÕt lµ cã h¬n 2.000.000 loµi, nh−ng ch−a ai biÕt chÝnh x¸c cßn
bao nhiªu loµi ch−a ®−ỵc tÝnh ®Õn - cã thĨ lµ h¬n 30.000.000 loµi. T¹i sao cã
®iỊu nµy ?
C©u tr¶ lêi chÝnh x¸c nhÊt lµ do qu¸ tr×nh tiÕn hãa. Nh−ng trªn thùc tÕ,
trong qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ vÉn cã nh÷ng kÕt qu¶ kh¸ ng¹c nhiªn vµ kh«ng thĨ tin
®−ỵc. Sù t¹o thµnh cđa mét sè loµi míi lµ mét thÝ dơ ®iĨn h×nh.
TiÕn hãa gi¶i thÝch qu¸ tr×nh sinh vËt trë nªn hoµn chØnh h¬n vµ vai trß

cđa tiÕn hãa tíi ®a d¹ng sinh häc. Chóng ta sÏ cïng t×m hiĨu vỊ qu¸ tr×nh nµy.
Chương trình Giáo dục Môi trường
13
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
II - Ho¹t ®éng
(Th«ng qua viƯc «n l¹i bµi sè 2, gi¸o viªn gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu
s©u h¬n vỊ kh¸i niƯm tiÕn hãa th«ng qua viƯc gi¶i thÝch vµ sư dơng c¸c vÝ dơ
d−íi ®©y ®Ĩ minh häa).
Kh¸i niƯm: Víi c¸c ®Ỉc ®iĨm h×nh th¸i vµ tËp tÝnh sinh häc míi, sinh
vËt sÏ cã nhiỊu lỵi thÕ trong cc c¹nh tranh trong thÕ giíi tù nhiªn. Thêi
gian tr«i qua, sù thÝch nghi nµy sÏ gióp cho c¸c thÕ hƯ sau cđa c¸c loµi trë
nªn hoµn h¶o h¬n - Qu¸ tr×nh tiÕn hãa.
ThÝ dơ minh häa 1:
Loµi cht thêi kú tiỊn sư chØ sèng ë mét khu vùc trong rõng, lµ loµi
cht thn gièng.Trong khu rõng ®ã cã mét con s«ng ch¶y qua vµ tÊt nhiªn,
con s«ng ®đ n«ng ®Ĩ cht cã thĨ ch¹y ngang qua dƠ dµng. Mét n¨m nä, thêi
tiÕt trë nªn Èm −ít h¬n vµ n−íc s«ng d©ng lªn. Cht kh«ng thĨ b¬i qua s«ng
nªn ®µn cht bÞ chia lµm hai. N−íc s«ng ë møc cao trong vßng nhiỊu n¨m
nªn c¶ hai ®µn cht ®Ịu ph¶i ®i t×m n¬i kh¸c kh« r¸o h¬n ®Ĩ sinh sèng. Mét
®µn th× ®i vỊ ph−¬ng T©y vµ t×m thÊy sa m¹c, mét ®µn ®i vỊ ph−¬ng §«ng vµ
t×m thÊy nói.C¶ hai ®µn kh«ng bao giê quay trë l¹i víi nhau vµ dÇn dÇn thay
®ỉi (tiÕn hãa) ®Ĩ thÝch nghi víi ®iỊu kiƯn sèng míi. Loµi cht sèng ë sa m¹c
quen dÇn víi viƯc ®µo hè, sèng trong lßng ®Êt ®Ĩ tr¸nh ¸nh n¾ng mỈt trêi, vµ
c¬ quan thÞ gi¸c cđa chóng ngµy cµng kÐm ®i (mï). Loµi cht sèng ë nói l¹i
thÝch hỵp víi viƯc leo trÌo vµ sèng ë nh÷ng d·y nói cã c©y bao phđ.Vµ sau
nh÷ng thêi gian dµi, nh÷ng loµi cht bÞ chia ®«i tõ loµi cht nguyªn thđy ®·
cã nh÷ng ®Ỉc ®iĨm kh¸c nhau vµ kh«ng thĨ giao phèi víi nhau. Chóng ®· trë
thµnh nh÷ng loµi cht kh¸c nhau. T−¬ng tù nh− vËy, trong thùc tÕ cht chòi
vµ sãc ®· tõng cã chung mét tỉ tiªn.

Trªn ®©y lµ mét thÝ dơ rÊt ®¬n gi¶n bëi cc sèng vµ qu¸ tr×nh tiÕn hãa
cđa c¸c loµi lµ rÊt hoµn h¶o. Nh−ng thÝ dơ nµy ®· gi¶i thÝch r»ng sù c¸ch biƯt
vỊ ®Þa lý cã thĨ chia mét loµi thµnh hai loµi kh¸c nhau. Cã rÊt nhiỊu nguyªn
nh©n kh¸c ®em l¹i kÕt qu¶ nh− vËy. Sù t¸ch biƯt vỊ ®Þa lý, ®Þa h×nh lµ c¸ch
thøc ®¬n gi¶n nhÊt ®Ĩ gióp chóng ta hiĨu ®−ỵc vÊn ®Ị. §iỊu nµy còng gi¶i
thÝch t¹i sao cã rÊt nhiỊu loµi sèng trªn Tr¸i ®Êt.
Chương trình Giáo dục Môi trường
14
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
ThÝ dơ minh häa 2:
C¸c em ®· tõng nghe r»ng con ng−êi chóng ta tiÕn hãa tõ c¸c loµi Linh
Tr−ëng. §óng vËy, nÕu chóng ta quan s¸t c¸c loµi Linh Tr−ëng ®ã (®Ỉc biƯt lµ
loµi v−ỵn - tinh tinh), ta cã thĨ thÊy chóng cã rÊt nhiỊu ®Ỉc ®iĨm gièng chóng
ta nh−: Tay, ch©n, ®øng b»ng bµn ch©n, sinh sèng theo bÇy ®µn (gia ®×nh), cã
thĨ sư dơng c¸c c«ng cơ
Trªn thùc tÕ, v× Linh Tr−ëng lµ sinh vËt gièng con ng−êi nhÊt, chóng ta
cã thĨ cho r»ng ®· cã mèi quan hƯ gi÷a con ng−êi víi c¸c loµi Linh Tr−ëng
(theo c¸c nhµ khoa häc th× con ng−êi còng thc líp Linh Tr−ëng). Nh−ng
Linh Tr−ëng vµ con ng−êi l¹i kh«ng gièng nhau !?
Con ng−êi vµ Linh Tr−ëng chung mét tỉ tiªn nh−ng con ng−êi cã qu¸
tr×nh tiÕn hãa hoµn thiƯn h¬n bÊt kú loµi ®éng vËt nµo kh¸c. VËy cã ph¶i con
ng−êi tiÕn hãa tõ v−ỵn kh«ng ?
Kh«ng hoµn toµn nh− vËy. Chóng ta cã hä hµng xa víi chóng.
Iii - tãm t¾t
Qua thêi gian vµ sù chän läc tù nhiªn, c¸c loµi trë nªn hoµn
thiƯn h¬n ®Ĩ thÝch nghi víi sù thay ®ỉi cđa m«i tr−êng - TiÕn hãa.
TiÕn hãa gi¶i thÝch khuynh h−íng tù hoµn thiƯn cđa c¸c loµi.
§ång thêi, gi¶i thÝch qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c loµi míi.
Mét loµi chia thµnh hai th× cã sù tiÕn hãa kh¸c nhau bëi ph¶i

chÞu nh÷ng tiªu chn, ¸p lùc kh¸c nhau.
Trong tù nhiªn nh÷ng loµi cã ®Ỉc ®iĨm ®¬n gi¶n vµ dƠ thÝch
nghi sÏ chiÕn th¾ng trong cc ®Êu tranh sinh tån, th«ng qua sù
chän lùa cã tiªu chn.
iv- bµi tËp
1. H·y nªu c¸c hiƯn t−ỵng tù nhiªn khiÕn c¸c u tè ®Þa lý chia ®«i c¸c
loµi ®éng vËt, thùc vËt thµnh hai loµi kh¸c nhau.
2. Qu¸ tr×nh tiÕn hãa gióp cho c¸c loµi thÝch nghi h¬n víi c¸c ®iỊu kiƯn
sèng cđa m«i tr−êng. H·y ®−a ra mét sè vÝ dơ ®Ĩ chøng minh sù thay ®ỉi vỊ
h×nh d¸ng, tËp tÝnh cđa mét sè loµi vËt ®Ĩ thÝch nghi víi ®iỊu kiƯn sèng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
15
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Bµi sè 4 :
Th¶m häa thc trõ s©u
Mơc ®Ých
- Gióp c¸c em t×m hiĨu vỊ c«ng dơng còng nh− c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cđa
thc trõ s©u ®èi víi con ng−êi, c¸c loµi ®éng vËt vµ m«i tr−êng.
- N©ng cao ý thøc vỊ viƯc sư dơng thc trõ s©u mét c¸c hỵp lý vµ an toµn.
I - giíi thiƯu chung
S©u bƯnh g©y tỉn thÊt rÊt lín cho s¶n xt n«ng nghiƯp vµ ph¸t triĨn theo
quy lt t thc vµo sè l−ỵng s©u vµ thêi tiÕt cđa tõng khu vùc. ChÝnh v× vËy ®Ĩ
®èi phã víi n¹n s©u bƯnh, con ng−êi ®· chÕ t¹o ra rÊt nhiỊu lo¹i thc trõ s©u
kh¸c nhau, tuy nhiªn viƯc sư dơng thc trõ s©u kh«ng ®óng c¸ch võa tiªu diƯt
s©u cã Ých võa lµm « nhiƠm m«i tr−êng vµ hµm l−ỵng thc trõ s©u cßn d− l¹i
trong ®Êt, c©y trång g©y ¶nh h−ëng lín ®Õn m«i tr−êng vµ søc kháe con ng−êi.
Ii - ho¹t ®éng
1. T¸c dơng cđa thc trõ s©u.
(Gi¸o viªn cho c¸c em häc sinh nªu ra c«ng dơng cđa thc trõ s©u sau

®ã tỉng kÕt l¹i theo ý sau).
PhÇn lín thc trõ s©u cã ®éc tÝnh cao, cã kh¶ n¨ng diƯt s©u rÊt m¹nh.
Th«ng th−êng thc trõ s©u tiÕp xóc vµ tiªu diƯt s©u bƯnh b¶o vƯ c¸c loµi thùc
vËt qua ba c¸ch sau:
- S©u tiÕp xóc víi thc Ỉ S©u chÕt.
- S©u ¨n ph¶i thc Ỉ S©u chÕt.
- S©u ¨n l¸, vá c©y ®· hÊp thơ thc trõ s©u Ỉ S©u chÕt.
Nh− vËy thc trõ s©u cã vai trß quan träng trong viƯc tiªu diƯt s©u
bƯnh, b¶o vƯ thùc vËt, b¶o vƯ cho n¨ng st cđa c©y trång.
Chương trình Giáo dục Môi trường
16
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
2. T¸c h¹i cđa thc trõ s©u.
(Gi¸o viªn cã thĨ dïng ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p ®Ĩ gióp häc sinh th¶o ln
c¸c ý sau).
Thc trõ s©u cã t¸c dơng diƯt trõ s©u bƯnh, nh−ng nã còng g©y nh÷ng
¶nh h−ëng xÊu tíi søc kháe vµ m«i tr−êng sèng cđa con ng−êi nh−:
- Khi ®i phun thc s©u thc sÏ ngÊm vµo c¬ thĨ vµ g©y ¶nh h−ëng cho
søc kh.
- ¡n c¸c lo¹i thùc phÈm cßn tån d− hµm l−ỵng chÊt ®éc tõ thc trõ s©u
cã h¹i cho søc kh.
- C¸c chÊt ®éc cßn l−u l¹i trong ®Êt, n−íc vµ cã thĨ th«ng qua gia sóc, gia
cÇm, c¸, t«m l−¬ng thùc, c©y trång x©m nhËp vµo c¬ thĨ con ng−êi vµ g©y
ngé ®éc (C¬ chÕ béi nhiĨm sinh häc).
- L−ỵng thc trõ s©u ®äng l¹i trong ®Êt sÏ kÕt hỵp víi n−íc ngÇm vµ g©y
« nhiƠm ngn n−íc, « nhiƠm ®Êt
- Thc trõ s©u kh«ng nh÷ng giÕt s©u bƯnh mµ cßn giÕt h¹i c¶ c«n trïng cã Ých.
- Kh¶ n¨ng chèng thc cđa c¸c lo¹i s©u kh¸c nhau, nªn con ng−êi
th−êng t¨ng nång ®é thc khi phun, hiƯu lùc thc gi¶m vµ s©u nhên thc.

- NÕu sư dơng thc trong mét thêi gian dµi sÏ:
 Thay ®ỉi thµnh phÇn sinh vËt trªn ®ång rng.
 Ph¸ vì c©n b»ng sinh th¸i.
3. H·y sư dơng thc trõ s©u ®óng c¸ch.
§Ĩ kh¾c phơc nh÷ng rđi ro do thc trõ s©u g©y ra cÇn chó ý mét sè ®iĨm:
- Nªn më réng øng dơng biƯn ph¸p qu¶n lý tỉng hỵp s©u bƯnh h¹i. Dùa
vµo viƯc ®iỊu tra, quan s¸t vµ ph©n tÝch hƯ sinh th¸i ®ång rng ®Ĩ cã nh÷ng
gi¶i ph¸p ®óng khi qut ®Þnh biƯn ph¸p xư lý. Ph¶i kÕt hỵp nhiỊu u tè liªn
quan nh−:
• §iỊu kiƯn thêi tiÕt, khÝ hËu.
• T×nh tr¹ng c©y trång.
• Giai ®o¹n sinh tr−ëng, t¹i thêi ®iĨm ®iỊu tra.
• §Ỉc biƯt lµ thµnh phÇn thiªn ®Þch.
Chương trình Giáo dục Môi trường
17
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
- Kh«ng nªn chØ dùa vµo mËt ®é s©u, tØ lƯ bƯnh h¹i ®Ĩ qut ®Þnh biƯn
ph¸p xư lý. Tr−íc hÕt ph¶i ¸p dơng c¸c biƯn ph¸p canh t¸c, gièng, thđ c«ng,
sinh häc, vËt lý mét c¸ch nghiªm tóc.
- Khi dÞch h¹i ph¸t triĨn tíi møc cÇn cã sù can thiƯp cđa thc, trong tr−êng
hỵp nÕu cÇn ph¶i dïng thc hãa häc th× ph¶i ®¶m b¶o c¸c quy ®Þnh sau:
- ChØ dïng nh÷ng loµi thc ®−ỵc phÐp sư dơng.
- Kh«ng ®−ỵc phun thc cho rau qu¶ ®· ®Õn giai ®o¹n thu ho¹ch kĨ c¶
khi mËt ®é s©u cao, mµ nªn dïng biƯn ph¸p thđ c«ng.
- Phun ®óng liỊu l−ỵng vµ thêi ®iĨm quy ®Þnh.
- §¶m b¶o thêi gian c¸ch ly.
- Sư dơng thc theo chØ dÉn.
- H¹n chÕ l−ỵng thc sư dơng. Kh«ng hßa thªm n−íc vµo thc khi
phun ®Ĩ hiƯu lùc thc cã thĨ kÐo dµi. B»ng c¸ch nµy cßn cã thĨ gi¶m ®−ỵc

l−ỵng thc bÞ thÊt tho¸t ra ngoµi m«i tr−êng, tr¸nh g©y « nhiƠm m«i tr−êng.
- Kh«ng sư dơng mét lo¹i thc trõ s©u trong nhiỊu n¨m. Nªn thay ®ỉi
lo¹i thc hc sư dơng c¸c lo¹i thc lu©n phiªn ®Ĩ tr¸nh hiƯn t−ỵng s©u
nhên thc, gi¶m hiƯu lùc cđa thc.
- Mçi loµi s©u h¹i ®Ịu cã c¸c loµi c«n trïng lµ kỴ thï tù nhiªn. S©u h¹i
nh×n chung ®Ịu cã kh¶ n¨ng nhên thc trõ s©u, nh−ng chóng kh«ng cã kh¶
n¨ng ®èi phã ®−ỵc víi kỴ thï tù nhiªn cđa m×nh. Sư dơng nh÷ng kỴ thï tù
nhiªn cđa s©u h¹i sÏ h¹n chÕ ®−ỵc phÇn lín s©u bƯnh. Bªn c¹nh ®ã, cßn cã thĨ
gi¶m bít ®−ỵc sè lÇn phun thc, h¹n chÕ « nhiƠm m«i tr−êng, ¶nh h−ëng tíi
con ng−êi, gia sóc
- H·y th¶o ln ®Ĩ øng dơng thc trõ s©u ®óng c¸ch vµo ®ång rng, v−ên
c©y ¨n tr¸i cđa gia ®×nh m×nh vµ cã thĨ t− vÊn cho nh÷ng ng−êi xung quanh.
III - tãm t¾t
Con ng−êi s¶n xt ra nhiỊu lo¹i thc trõ s©u kh¸c nhau ®Ĩ
tiªu diƯt s©u h¹i nh»m b¶o vƯ c©y trång vµ n©ng cao n¨ng st.
Nh−ng nÕu l¹m dơng thc trõ s©u sÏ g©y ra « nhiƠm m«i
tr−êng, ph¸ vì c©n b»ng sinh th¸i, ngé ®éc thøc ¨n
Sư dơng thc trõ s©u mét c¸ch khoa häc sÏ h¹n chÕ nh÷ng t¸c
®éng kh«ng mong mn, g©y h¹i cho søc kháe con ng−êi vµ m«i
tr−êng xung quanh.
Chương trình Giáo dục Môi trường
18
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Iv - bµi tËp
1. Khi phun thc trõ s©u ta cÇn ph¶i mang c¸c dơng cơ b¶o hiĨm nh−
thÕ nµo ?
2. Em h·y kĨ tªn mét sè thc trõ s©u mµ em th−êng thÊy ng−êi n«ng
d©n sư dơng ?
3. C¸c t¸c h¹i cđa thc trõ s©u lµ g×? T¹i sao chóng ta l¹i nªn h¹n chÕ sư

dơng thc trõ s©u?
4. Nªu mét sè hËu qu¶ do thc trõ s©u g©y ra ë ®Þa ph−¬ng?
5. Em h·y lËp danh s¸ch c¸c loµi c«n trïng, s©u cã Ých (lµ thiªn ®Þch cđa
c¸c loµi s©u h¹i).
V - Tham kh¶o
Mét sè vÝ dơ vỊ t¸c dơng tiªu diƯt s©u bƯnh
h¹i cđa vi khn,
c¸c loµi sèng ký sinh vµ c«n trïng kh¸c
C¸c rng B«ng vµo ®Çu mïa hÌ th−êng bÞ Nha trïng ph¸ ho¹i. C¸c c«n
trïng nh− Ong ký sinh, Bä rïa sÏ tiªu diƯt Nha trïng nÕu con ng−êi kh«ng
phun thc trõ s©u.
Ong kÐn nhá cã kh¶ n¨ng khoan thđng th©n c¸c loµi c©y ®Ĩ t×m b¾t s©u
rau xanh, hc lÊy vßi trøng cđa m×nh ch©m vµo s©u ®Ĩ ®Ỵ trøng. S©u non sÏ
chÕt sau khi në.
Ong m¾t ®á ch©m vßi trøng cđa m×nh vµo s©u keo, s©u qu¶ b«ng ®Ĩ ®Ỵ
trøng. Trøng sÏ në thµnh nh÷ng Êu trïng vµ ¨n c¸c chÊt dinh d−ìng trong c¬
thĨ cđa s©u ®Ĩ sèng. Sau mét thêi gian ng¾n, s©u keo vµ s©u qu¶ b«ng sÏ bÞ
chÕt do c¬ thĨ ®· bÞ ®ơc ph¸.
Chương trình Giáo dục Môi trường
19
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Cã hai lo¹i virót chÝnh cã thĨ diƯt trõ ®−ỵc s©u h¹i lµ NPV (Virót ®a diƯn
nh©n) vµ GV (Virót h¹t). C¸c lo¹i virót nµy g©y bƯnh cho c«n trïng vµ lµm c«n
trïng chÕt. Lo¹i NPV trõ ®−ỵc nhiỊu loµi s©u h¹i rau, nh− s©u xanh b−ím tr¾ng,
s©u khoang vµ NPV cßn lµ mét lo¹i thc sinh häc trõ s©u ®−ỵc dïng phỉ biÕn
trong s¶n xt. Cßn GV ký sinh chđ u trªn s©u xanh b−ím tr¾ng vµ s©u khoang.
Ngoµi ra, cßn cã rÊt nhiỊu lo¹i nÊm cã thĨ l©y nhiƠm bƯnh cho s©u h¹i vµ
nÊm ®èi kh¸ng víi c¸c vi sinh vËt g©y bƯnh cho c©y, gióp nhµ n«ng b¶o vƯ c©y
trång

C¸c loµi s©u cã Ých th−êng b¾t måi b»ng hai c¸ch: b¾t måi vµ sèng ký
sinh. Con ng−êi ®· nghiªn cøu vµ sư dơng c¸c lo¹i s©u bä, vi khn cã kh¶
n¨ng tiªu diƯt c¸c lo¹i s©u bƯnh h¹i ®Ĩ b¶o vƯ c©y. C¸c loµi c«n trïng ¨n s©u
h¹i vµ trøng s©u non cđa nhiỊu lo¹i s©u h¹i, nh− Bä rïa, Bä ba khoang, NhƯn,
Ri ¨n rƯp, Bä ngùa. Ngoµi ra, c¸c loµi ký sinh sèng ký sinh trªn th©n cđa
s©u h¹i vµ c¸c vi sinh vËt cã Ých nh− nÊm, vi khn, virót còng gãp phÇn vµo
c«ng t¸c tiªu diƯt s©u bƯnh h¹i, phơc vơ cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xt n«ng
nghiƯp cđa con ng−êi. VỊ c¬ b¶n, c¸c vi sinh vËt nµy g©y bƯnh cho mét loµi
s©u hc cho mét giai ®o¹n ph¸t triĨn nµo ®ã cđa s©u h¹i. C¸c vi sinh vËt nµy
kh«ng g©y bƯnh cho ng−êi vµ còng kh«ng ®éc h¹i cho ng−êi, ®éng vËt vµ m«i
tr−êng.
Mét sè lo¹i thc trõ s©u bÞ cÊm sư dơng.
C¸c lo¹i thc trõ s©u bÞ cÊm sư dơng lµ DDT
1
, 666
2
.
Nh÷ng lo¹i thc nµy diƯt ch©u chÊu, s©u ®ơc th©n lóa, mi, rƯp c©y
Tuy nhiªn, Clo lµ chÊt khã ph©n hđy trong ®Êt nªn sau khi phun thc, hµm
l−ỵng Clo cßn l¹i trong ®Êt lµ rÊt lín, g©y « nhiƠm m«i tr−êng, gi¶m ®é ph×
nhiªu cđa ®Êt, s©u nhên thc

Chương trình Giáo dục Môi trường
20
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Bµi sè 5 :
CH¸Y RõNG
Mơc ®Ých
Gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu c¸c nguyªn nh©n g©y ch¸y rõng.

T¸c h¹i cđa ch¸y rõng.
C¸c biƯn ph¸p phßng chèng ch¸y rõng.
N©ng cao nhËn thøc vỊ b¶o vƯ c¸c ngn tµi nguyªn thiªn nhiªn.
I - Giíi thiƯu chung
§¸m ch¸y ®−ỵc ph¸t sinh vµ lan trµn, tiªu hđy sinh vËt trong khu vùc
rõng bÞ ch¸y gäi lµ ch¸y rõng. Ch¸y rõng th−êng g©y ra nh÷ng thiƯt h¹i to lín
vỊ nhiỊu mỈt.
1. T¸c h¹i cđa ch¸y rõng ®èi víi hƯ sinh th¸i rõng.
Lưa lµ nh©n tè tù nhiªn cùc kú quan träng liªn quan rÊt chỈt chÏ víi hoµn
c¶nh xung quanh. Nã lµ nh©n tè ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn thµnh phÇn loµi c©y
vµ lÞch sư ph¸t triĨn cđa rõng, ®Õn ®Ỉc ®iĨm, tÝnh chÊt cđa hƯ sinh th¸i vµ qu¸
tr×nh diƠn ra ë trong ®ã nh− chu tr×nh tn hoµn c¸c-bon (C), chu tr×nh tn
hoµn vËt chÊt, dinh d−ìng vµ mi kho¸ng, chu tr×nh tn hoµn n−íc vµ ¶nh
h−ëng ®Õn s¶n l−ỵng rõng, ®Õn qu¸ tr×nh t¸i sinh, diƠn thÕ rõng
- Lµm xÊu ®iỊu kiƯn, hoµn c¶nh ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i sinh phơc håi c¸c
loµi c©y cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao.
- Lµm thay ®ỉi thµnh phÇn loµi c©y, ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh diƠn thÕ
(qu¸ tr×nh thay ®ỉi) cđa rõng vµ cÊu tróc rõng.
- G©y ra nh÷ng biÕn ®ỉi lín trong kiĨu rõng vµ c¸c biÕn ®ỉi kiĨu rõng
- Lµm xÊu ®iỊu kiƯn hoµn c¶nh ®èi víi qu¸ tr×nh diƠn thÕ cđa rõng vµ cÊu
tróc rõng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
21
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
- G©y ra nh÷ng biÕn ®ỉi lín trong kiĨu rõng vµ c¸c biÕn ®ỉi kiĨu rõng, tõ
®ã sÏ ¶nh h−ëng ®Õn c¸c ph−¬ng thøc khai th¸c rõng: Khai th¸c chÝnh, khai
th¸c chän, chỈt nu«i d−ìng rõng.
- Lµm thay ®ỉi sè l−ỵng vµ thµnh phÇn c¸c loµi ®éng vËt hoang d·, chim
mu«ng, c«n trïng.

- ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng sèng cđa c¸c vi sinh vËt ë trong ®Êt rõng
(kÝch thÝch hc h¹n chÕ sù ho¹t ®éng cđa nã).
- Lµm ¶nh h−ëng ®Õn t×nh tr¹ng vƯ sinh cđa rõng, g©y chÊn th−¬ng cho
nhiỊu c©y rõng sÏ dƠ dµng bÞ giã b·o lµm ®ỉ gÉy, dƠ dµng bÞ s©u bƯnh, mèi
mät, nÊm mèc x©m nhËp vµ ph¸ ho¹i.
- Lµm gi¶m tÝnh ỉn ®Þnh cđa rõng ph¸ vì c©n b»ng sinh th¸i.
- Ph¸ vì kÕt cÊu cđa ®Êt, g©y xãi mßn, rưa tr«i, b¹c mµu lµm mÊt kh¶ n¨ng gi÷
n−íc ®iỊu tiÕt n−íc, g©y lò lơt, lµm t¨ng nhiƯt ®é mỈt ®Êt, dÉn ®Õn sa m¹c hãa
V× vËy sau ch¸y rõng c©y rõng sÏ bÞ chÕt hc sinh tr−ëng kÐm.
2. ¶nh h−ëng cđa ch¸y rõng ®Õn m«i tr−êng rõng.
a) ¶nh h−ëng gi¸n tiÕp:
¶nh h−ëng gi¸n tiÕp cđa ch¸y rõng th−êng phơ thc vµo sù biÕn ®ỉi cđa
thùc vËt. Khi ch¸y m¹nh ë nhiƯt ®é cao, tÊt c¶ c¸c thùc vËt bËc cao, rƠ, th©n, cµnh
vµ c©y sÏ bÞ thiªu hđy vµ chØ cßn ®èng tro tµn cung cÊp cho ®Êt c¸c chÊt dinh
d−ìng kho¸ng. C¸c loµi thùc vËt ®Õn gieo gièng sau ®ã th−êng lµ nh÷ng lo¹i cã
h¹t nhĐ, nh÷ng loµi cã bé rƠ ¨n s©u trong ®Êt cßn sèng sãt l¹i hc lµ nh÷ng h¹t
gièng cđa nh÷ng loµi ®ang trong tr¹ng th¸i ngđ nghØ, vµ nhiƯt ®é cđa ch¸y rõng
ch−a ®¸nh thøc nã dËy. Trªn vïng ®Êt võa bÞ ch¸y th−êng nhiỊu ®¹m nªn nhiỊu
n¬i ng−êi ta cã thĨ lỵi dơng ®Ĩ gieo ®ç, trång bÝ, gieo võng, l¹c
b) ¶nh h−ëng trùc tiÕp:
¶nh h−ëng trùc tiÕp cđa ch¸y rõng ®Õn chÊt l−ỵng m«i tr−êng rõng ®−ỵc
x¸c ®Þnh bëi 2 ngn gèc chÝnh:
+ Ch¸y chÊt h÷u c¬ ë líp ®Êt kho¸ng.
+ Ch¸y vËt liƯu líp trªn mỈt ®Êt.
Chương trình Giáo dục Môi trường
22
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Ch¸y chÊt h÷u c¬ sÏ th¶i vµo khÝ qun c¸c chÊt khÝ nh− N
2,

CO
2,
CO,
NO
2,
HNO
3,
C
2
H
2
c¸c chÊt kho¸ng ë d¹ng tro. C¸c lo¹i khÝ ®éc trªn sÏ g©y «
nhiƠm m«i tr−êng sinh th¸i. Nh− vËy d−íi ¶nh h−ëng cđa lưa rõng sè l−ỵng
chÊt kho¸ng ®−ỵc t¨ng lªn, ®é chua cđa ®Êt gi¶m xng, l−ỵng ®¹m cđa ®Êt
gi¶m vµ ®iỊu kiƯn Èm ®é vµ nhiƯt ®é cđa m«i tr−êng bÞ biÕn ®ỉi.
Nh÷ng kÕt qu¶ nghiªn cøu vỊ lưa rõng ®· cho thÊy r»ng:
- Ch¸y rõng cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng chÊt dinh d−ìng hßa tan, do ®ã lµm ®é
t¨ng pH cđa ®Êt, t¨ng l−ỵng phèt pho, t¨ng c¸c ion trao ®ỉi, t¨ng l−ỵng mi
hßa tan vµ lµm gi¶m l−ỵng chÊt h÷u c¬ vµ ®¹m ë líp ®Êt cã ®é s©u tõ 20 ®Õn
30cm, lµm t¨ng ho¹t ®éng sinh vËt, ®Ỉc biƯt lµ t¨ng l−ỵng vi khn.
Ch¸y rõng ®ãng vai trß to lín trong viƯc h×nh thµnh líp ®Êt kh«ng thÊm
n−íc. ë n¬i kh«ng bÞ ch¸y khi ph©n gi¶i th¶m mơc sÏ h×nh thµnh c¸c ph©n tư
h÷u c¬ kh«ng cã kh¶ n¨ng gi÷ n−íc, gi÷ Èm vµ kh«ng thÊm n−íc, khi ch¸y
rõng líp th¶m mơc bÞ ch¸y, cßn c¸c phÇn tư kh«ng thÊm n−íc sÏ tr«i xng
tÇng ®Êt s©u h¬n vµ sÏ tÝch tơ l¹i ë ®ã. Khi cã m−a mỈt ®Êt sÏ dƠ dµng thÊm
n−íc, møc ®é thÊm n−íc sÏ chËm dÇn l¹i. Sau ®ã xt hiƯn dßng ch¶y bỊ mỈt
vµ sÏ dƠ dµng g©y nªn xãi mßn, cn tr«i ®Êt cïng víi c¸c chÊt dinh d−ìng,
c¸c chÊt hãa häc
Rõng sau khi bÞ ch¸y, thµnh phÇn hãa häc, tÝnh chÊt lý hãa cđa ®Êt thay
®ỉi h¼n. Líp th¶m mơc bÞ ch¸y, vi sinh vËt, ®éng vËt cã Ých sèng trong ®Êt

vµ ë tÇng th¶m mơc bÞ tiªu diƯt; Chim thó rõng bÞ chÕt hc ph¶i di c− ®i n¬i
kh¸c. Do mÊt líp thùc vËt che phđ bỊ mỈt nªn ®Êt dƠ bÞ rưa tr«i, bµo mßn
nhanh chãng. NhiỊu n¬i líp th¶m mơc dµy 20 - 30cm; ®Ỉc biƯt ë rõng trÇm bé
th¶m mơc dµy 80 - 120cm cã t¸c dơng nh− mét tÊm giÊy thÊm khỉng lå gi÷
n−íc, ng¨n lò lơt, h¹n chÕ dßng ch¶y, ®iỊu tiÕt n−íc m−a ®i dÇn theo c¸c bé
rƠ, hang hèc ngÊm s©u vµo ®Êt. Khi rõng bÞ ch¸y tÝnh n¨ng ®¸ng q nµy cđa
®Êt rõng kh«ng cßn n÷a.
Ch¸y rõng lµm cho khÝ hËu cđa rõng thay ®ỉi, t¸c dơng ®iỊu hßa nhiƯt
®é, Èm ®é kh«ng khÝ gi¶m ®i, khÝ hËu trë nªn gay g¾t, kh¾c nghiƯt, kh«ng ỉn
®Þnh ¶nh h−ëng xÊu ®Õn s¶n xt, ®êi sèng vµ m«i tr−êng ë vïng rõng nói
vµ c¶ n−íc. Ch¸y rõng cßn g©y ch¸y lan vµo nhiỊu xÝ nghiƯp, nhµ m¸y, kho
tµng, nhµ cưa, rng v−ên, thËm chÝ cßn g©y tai häa chÕt ng−êi vµ gia sóc mét
c¸ch nghiªm träng, ®au lßng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
23
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 8
Ch¸y rõng mang tÝnh x· héi vµ m«i tr−êng s©u s¾c, cho nªn viƯc phßng
chèng ch¸y rõng ngµy cµng trë nªn hÕt søc quan träng. Phßng chèng ch¸y
rõng lµ tr¸ch nhiƯm vµ nghÜa vơ kh«ng chØ riªng cđa Nhµ n−íc, c¸n bé kiĨm
l©m mµ lµ cđa toµn thĨ mäi ng−êi, mäi thµnh phÇn trong x· héi.
II - Ho¹t ®éng
1. T¸c h¹i cđa ch¸y rõng ®èi víi hƯ sinh th¸i rõng.
Ch¸y rõng lµ nh©n tè ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn thµnh phÇn loµi c©y, vµ lÞch
sư ph¸t triĨn cđa rõng; ®Õn ®Ỉc ®iĨm, tÝnh chÊt cđa c¸c hƯ sinh th¸i, chu tr×nh
tn hoµn vËt chÊt, dinh d−ìng, tn hoµn n−íc; ®Õn s¶n l−ỵng rõng vµ qu¸
tr×nh t¸i sinh rõng. Cơ thĨ ch¸y rõng g©y ra c¸c t¸c h¹i sau ®©y:
Lµm xÊu ®iỊu kiƯn, hoµn c¶nh ®èi víi qu¸ tr×nh t¸i sinh phơc håi cđa rõng.
Lµm thay ®ỉi thµnh phÇn loµi c©y, ¶nh h−ëng ®Õn cÊu tróc rõng.
Lµm thay ®ỉi sè l−ỵng vµ thµnh phÇn c¸c loµi ®éng vËt hoang d·, c«n trïng

Lµm ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng sèng cđa c¸c loµi vi sinh vËt trong ®Êt
(kÝch thÝch hc h¹n chÕ sù ho¹t ®éng cđa chóng).
G©y “chÊn th−¬ng” cho nhiỊu c©y rõng. (C©y dƠ g·y, ®ỉ do giã b·o; dƠ bÞ
s©u bƯnh , nÊm mèi x©m h¹i). Ph¸ vì thµnh phÇn ®Êt (do nhiƯt ®é cao) g©y ra
xãi mßn, rưa tr«i, b¹c mµu, lµm mÊt kh¶ n¨ng gi÷ n−íc, ®iỊu tiÕt n−íc, g©y ra
lò lơt
2. T¸c h¹i cđa ch¸y rõng ®èi víi m«i tr−êng.
- Ch¸y rõng sÏ th¶i vµo khÝ qun c¸c chÊt khÝ nh− Nit¬, CO
2,
CO, NO
2

C¸c lo¹i khÝ ®éc trªn sÏ g©y « nhiƠm m«i tr−êng sinh th¸i.
- D−íi t¸c ®éng cđa nhiƯt ®é cao, ®é chua, l−ỵng ®¹m trong ®Êt sÏ gi¶m
vµ ®iỊu kiƯn ®é Èm vµ nhiƯt ®é m«i tr−êng sÏ bÞ thay ®ỉi.
- Khi ch¸y rõng x¶y ra, l−ỵng tro sÏ theo giã hc tr«i theo dßng n−íc
lµm « nhiƠm m«i tr−êng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
24