Tài liệu giáo dục môi trường _ lớp 9 docx

TÀI LIỆU
GIÁO DỤC MÔI TRƯỜNG
LỚP 9
Dự án PARC - Vườn Quốc gia Yok Đôn
Chương trình Giáo dục Môi trường
Buôn Đôn 2003
(Tài liệu lưu hành nội bộ)
Sông Srêpôk
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Lời cảm ơn !
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n Cơc KiĨm l©m thc Bé N«ng
nghiƯp & Ph¸t triĨn N«ng th«n, đy ban Nh©n d©n tØnh Dak Lak, V−ên Qc
gia Yok §«n, đy ban Nh©n d©n Hun Bu«n §«n, Phßng Gi¸o dơc §µo t¹o
hun Bu«n §«n ®· gióp ®ì chóng t«i trong qu¸ tr×nh biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Cho phÐp chóng t«i gưi lêi c¶m ¬n ®Õn Ban l·nh ®¹o vµ c¸n bé c«ng
nh©n viªn thc c¸c tỉ chøc ®· trùc tiÕp céng t¸c gióp ®ì chóng t«i trong st
qu¸ tr×nh chn bÞ vµ biªn so¹n tµi liƯu nµy: Dù ¸n PARC Yok §«n; Phßng
Kü tht, H¹t kiĨm l©m vµ Ban Du lÞch V−ên Qc gia Yok §«n, Dù ¸n PARC
Ba BĨ/Na Hang, Tr−êng TiĨu häc Y Jót, Tr−êng TiĨu häc Ngun ThÞ Minh
Khai, Tr−êng TiĨu häc Ngun Du, Tr−êng Trung häc C¬ së Vâ ThÞ S¸u,
Tr−êng Trung häc C¬ cë Lª Hång Phong
Chóng t«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c c¸n bé, chuyªn gia, t− vÊn cđa
Dù ¸n PARC Yok §«n ®· cho phÐp chóng t«i sư dơng kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa
häc cđa q vÞ ®Ĩ phơc vơ cho viƯc biªn so¹n tµi liƯu nµy.
Chóng t«i còng mong mn ®−ỵc c¶m ¬n tÊt c¶ c¸c c¸ nh©n vµ tỉ chøc
®· tham gia ®ãng gãp ý kiÕn còng nh− cung cÊp tµi liƯu tham kh¶o trong qu¸
tr×nh viÕt tµi liƯu nµy, bao gåm: Ch−¬ng tr×nh Ph¸t triĨn Liªn HiƯp Qc
(UNDP), Q B¶o tån Thiªn nhiªn Hoang d· (WWF). V−ên Qc gia C¸t Tiªn.
Ch−¬ng tr×nh Gi¸o dơc M«i tr−êng
Dù ¸n PARC - V−ên Qc gia Yok §«n

VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
MỤC LỤC
BÀI 1 :
HỆ SINH THÁI (I)
Trang 5
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
5
II. HOẠT ĐỘNG 5
III. KẾT LUẬN
7
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
7
BÀI 2 :
HỆ SINH THÁI (II)
Trang 8
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU
8
II. HOẠT ĐỘNG 9
III. KẾT LUẬN
11
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
11
V. THAM KHẢO
11
BÀI 3 :

GIÁ TRỊ CỦA RỪNG
Trang 13
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
13
II. HOẠT ĐỘNG
14
III. TÓM TẮT
15
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ 15
V. HOẠT ĐỘNG HỖ TR
16
BÀI 4 :
MÔ HÌNH BIOGAS
Trang 19
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
19
II. HOẠT ĐỘNG
20
III. TÓM TẮT
21
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
21
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA 21
BÀI 5 :
DÂN SỐ VÀ MÔI TRƯỜNG
Trang 23
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG

23
II. HOẠT ĐỘNG 23
III. KẾT LUẬN
24
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
25
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
25
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
BÀI 6 :
BẢO TỒN VÀ PHÁT TRIỂN Ở ĐỊA PHƯƠNG
Trang 27
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
27
II. HOẠT ĐỘNG
28
III. TÓM TẮT
29
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
30
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA 30
BÀI 7 :
DU LỊCH VÀ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
Trang 31
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
31
II. HOẠT ĐỘNG 32

III. TÓM TẮT
34
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
34
V. HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
34
BÀI 8 :
MỘT SỐ LỄ HỘI CHÍNH CỦA ĐỒNG BÀO ĐỊA PHƯƠNG
Trang 35
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
35
II. HOẠT ĐỘNG
36
III. TÓM TẮT 37
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ
37
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO
38
BÀI 9 :
EM LÀM GÌ ĐỂ BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG
Trang 40
- Mục đích
I. GIỚI THIỆU CHUNG
40
II. HOẠT ĐỘNG
41
III. TÓM TẮT
42
IV. BÀI TẬP VỀ NHÀ

42
V. BÀI ĐỌC THAM KHẢO 42
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Bµi sè 1:
HƯ SINH TH¸I (I)
Mơc ®Ých
Gióp häc sinh hiĨu ®−ỵc:
- Kh¸i niƯm qn thĨ sinh vËt, qn x· sinh vËt, vµ hƯ sinh th¸i.
- Mèi quan hƯ gi÷a c¸c qn thĨ sinh vËt kh¸c nhau trong mét
qn x· vµ trong mét hƯ sinh th¸i.
I - Giíi thiƯu
Trong cc sèng tù nhiªn sinh vËt th−êng sèng tËp hỵp thµnh khãm, bơi,
cơm, nhãm, bÇy, ®µn (nh−: khãm lóa, bơi c©y, ®µn chim, bÇy voi), chiÕm tõng
vïng cã ®iỊu kiƯn thn lỵi vµ dùa vµo nhau ®Ĩ sinh sèng t¹o nªn qn thĨ
sinh vËt. C¸c c¸ thĨ cïng loµi sèng trong qn thĨ ®Ịu cã nh÷ng quan hƯ t¸c
®éng trùc tiÕp hc gi¸n tiÕp lªn sù tån t¹i vµ ph¸t triĨn cđa nhau.
Trªn cïng mét ph¹m vi m«i tr−êng sinh sèng cã ®ång thêi nhiỊu qn
thĨ sinh vËt cïng nhau sinh sèng, g¾n bã víi nhau bëi nhiỊu mèi quan hƯ trùc
tiÕp vµ gi¸n tiÕp, h×nh thµnh nªn mét qn x· sinh vËt.
Mçi qn x· sinh vËt (bao gåm nhiỊu qn thĨ sinh vËt) cïng víi khu
vùc sèng cđa qn x· th−êng t¹o thµnh mét hƯ thèng t−¬ng ®èi ỉn ®Þnh vµ
hoµn chØnh ®−ỵc gäi lµ mét hƯ sinh th¸i.
C¸c qn thĨ sinh vËt cã mèi quan hƯ t¸c ®éng vµ g¾n bã víi m«i tr−êng
chung quanh ®Ĩ tån t¹i vµ ph¸t triĨn. VÝ dơ, c¸c qn thĨ trong mét qn x· cã
thĨ lµm biÕn ®ỉi m«i tr−êng, m«i tr−êng bÞ biÕn ®ỉi nµy l¹i t¸c ®éng ®Õn cÊu
tróc cđa qn x·. Do vËy tr¸nh g©y tr¹ng th¸i mÊt c©n b»ng sinh häc lµ viƯc
lµm v« cïng quan träng cđa con ng−êi.
II - HO¹T ®éng
1. Qn x· sinh vËt.

(Gi¸o viªn yªu cÇu H/S liƯt kª c¸c qn thĨ sinh vËt cã thĨ cã trong mét
qn x· hc ë mét m«i tr−êng sinh sèng nµo ®ã, vÝ dơ qn x· “tru«ng c©y
bơi cá ” hc c¸c qn thĨ sinh vËt trong mét ao th¶ c¸).
Chương trình Giáo dục Môi trường
5
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
C¸c qn thĨ sinh vËt trong qn x· “tru«ng c©y bơi cá” cã thĨ lµ: Qn
thĨ c©y, cá, ong, b−ím, s©u bä ¨n thùc vËt, s©u bä ¨n thÞt (Bä ngùa, bä rïa,
chn chn ), bß s¸t, chim ¨n s©u bä, chim ¨n thÞt, vi khn, giun ®Êt
Trong mét ao th¶ c¸ (mét qn x·) cã thĨ cã c¸c qn thĨ sinh vËt sau:
Qn thĨ c¸ r«, c¸ chÐp, c¸ diÕc qn thĨ t«m, cua, trai, èc, hÕn, qn thĨ
bÌo c¸i, bÌo tÊm, qn thĨ rong
* KÕt ln : Kh«ng bao giê ta chØ gỈp cã mét qn thĨ sinh vËt (thùc
vËt hc ®éng vËt) t¹i mét m«i tr−êng sinh sèng nµo ®ã. Lu«n cã nhiỊu loµi
sinh vËt cïng sèng víi nhau t¹i mét m«i tr−êng. Chóng cã t¸c ®éng qua l¹i
víi nhau t¹o nªn sù c©n b»ng sinh th¸i.
2. Mèi quan hƯ t¸c ®éng gi÷a c¸c qn thĨ sinh vËt trong mét qn
x· sinh vËt trong hƯ sinh th¸i.
(§Ị nghÞ H/S lµm viƯc theo nhãm nhá nªu lªn c¸c mèi quan hƯ cã thĨ x¶y
ra ®èi víi c¸c qn thĨ sinh vËt trong qn x· “tru«ng c©y bơi cá”, c¸c nhãm
sau ®ã tr×nh bµy ý kiÕn cđa nhãm m×nh, G/V tỉng kÕt l¹i vµ bỉ sung nÕu cÇn
thiÕt vµ nªu kÕt ln).
C¸c mèi quan hƯ gi÷a c¸c qn thĨ trong qn x· “tru«ng c©y bơi cá”
nh− sau:
- Ong, b−ím lÊy phÊn hoa vµ hót mËt hoa, ®ång thêi gióp thơ phÊn cho
nh÷ng c©y thÝch hỵp.
- Cã mét sè s©u ¨n thùc vËt; nh÷ng lo¹i s©u nµy l¹i bÞ ¨n bëi nh÷ng loµi
s©u bä ¨n thÞt. C¸c loµi s©u ¨n thÞt l¹i lµ måi cđa Õch, nh¸i, th»n l»n vµ nh÷ng
loµi chim ¨n s©u bä kh¸c (chđ u lµ chim sỴ). Chim ¨n s©u bä l¹i bÞ chim ¨n

thÞt nh− diỊu h©u, c¾t s¨n b¾t.
- X¸c c¸c loµi ®éng vËt vµ thùc vËt ®−ỵc vi khn, giun ®Êt ph©n hđy
thµnh mïn lµm thøc ¨n cho c©y.
* KÕt ln : Qn x· kh«ng ph¶i lµ tËp hỵp « hỵp nh÷ng loµi sinh vËt
cïng sinh sèng ë mét n¬i nhÊt ®Þnh mµ lµ tËp hỵp nh÷ng loµi sinh vËt rµng
bc nhau bëi nh÷ng quan hƯ sinh th¸i vỊ thøc ¨n, n¬i ë vµ nh÷ng nhu cÇu
sinh häc kh¸c nh− thơ phÊn, n¬i ®Ỵ trøng t¹o nªn tr¹ng th¸i c©n b»ng
sinh häc.
Chương trình Giáo dục Môi trường
6
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
- B×nh th−êng c¸c qn x· sinh vËt cã cÊu tróc ỉn ®Þnh trong mét thêi
gian t−¬ng ®èi víi nh÷ng mèi quan hƯ g¾n bã t−¬ng ®èi ỉn ®Þnh nh− trªn, t¹o
nªn sù ỉn ®Þnh sè l−ỵng c¸c loµi sinh vËt vµ sè l−ỵng c¸ thĨ cđa tõng loµi: ®ã
lµ sù c©n b»ng sinh th¸i.
- NÕu v× mét nguyªn nh©n nµo ®ã mµ qn x· cã mét sè loµi bÞ tiªu diƯt
hc cã thªm mét vµi loµi míi th× sÏ g©y mÊt c©n b»ng sinh th¸i, dÉn ®Õn c¸c
loµi ®éng thùc vËt trong hƯ sinh th¸i ®ã sÏ bÞ ¶nh h−ëng (vÝ dơ nÕu trong hƯ
thèng ®ª kÌ mµ cã thªm c¸c tỉ mèi th× cã thĨ sÏ g©y vì ®ª trong mïa lò. Do
vËy, con ng−êi ph¶i cã tr¸ch nhiƯm gi÷ c©n b»ng sinh th¸i, nghÜa lµ tiªu mèi
trong c¸c ®ª kÌ.
III - KÕt ln
 Trong tù nhiªn, c¸c c¸ thĨ cïng mét loµi th−êng sèng qn tơ
bªn nhau t¹o thµnh mét qn thĨ.
 NhiỊu qn thĨ c¸c loµi ®éng, thùc vËt kh¸c nhau cïng tËp
hỵp ë mét vïng sinh sèng vµ cã quan hƯ g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhau
t¹o thµnh mét qn x· sinh vËt.
 Mçi tËp hỵp hoµn chØnh cđa qn x· sinh vËt vµ vïng sinh
sèng cđa qn x· sinh vËt t¹o thµnh mét hƯ sinh th¸i.

 C¸c qn thĨ sinh vËt trong mét qn x· cã quan hƯ t¸c ®éng
g¾n bã víi m«i tr−êng sinh sèng t¹o nªn sù c©n b»ng sinh häc: §iỊu
kiƯn quan träng ®Ĩ c¸c qn x· tån t¹i vµ ph¸t triĨn.
IV - Bµi tËp vỊ nhµ
1. Ph©n biƯt c¸c kh¸i niƯm: Qn thĨ sinh vËt, qn x· sinh vËt, hƯ sinh
th¸i.
2. Nªu c¸c mèi quan hƯ gi÷a c¸c qn thĨ sinh vËt trong hƯ sinh th¸i ao
th¶ c¸ hc v−ên thó
Chương trình Giáo dục Môi trường
7
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Bµi sè 2 :
HƯ SINH TH¸I (II)
Mơc ®Ých
Gióp häc sinh hiĨu ®−ỵc:
- C¸c thµnh phÇn trong hƯ sinh th¸i. Qu¸ tr×nh trao ®ỉi vËt chÊt vµ
n¨ng l−ỵng trong hƯ sinh th¸i
I - Giíi thiƯu
Mét hƯ sinh th¸i (HST) bao gåm hai thµnh phÇn: Sèng vµ kh«ng sèng.
- Thµnh phÇn sèng gåm thùc vËt (Sinh vËt s¶n xt), ®éng vËt (Sinh vËt
tiªu thơ) vµ sinh vËt ph©n hđy (Vi sinh vËt, vi khn ).
- Thµnh phÇn kh«ng sèng gåm c¸c chÊt cã trong tù nhiªn mµ thùc vËt
dïng lµm thøc ¨n nh−: ®Êt, ®¸, kh«ng khÝ, n−íc, ¸nh s¸ng
Qu¸ Tr×nh Trao §ỉi VËt ChÊt vµ N¨ng L−ỵng Trong HST

§Çu Vµo: §Çu Ra:

N−íc, KhÝ O
2

N¨ng l−ỵng, C¸c tỉ chøc vËt
(¸nh s¸ng) chÊt (vi sinh vËt,
Dinh d−ìng, vi khn, nÊm )
ChÊt khãang,
KhÝ CO
2
Trong thùc tÕ (xem h×nh vÏ), HST sư dơng mét sè ®Çu vµo (lÊy vµo) vµ
t¹o ra mét sè ®Çu ra (mÊt ®i). Cã mét sè thø ®−ỵc hƯ sinh th¸i sư dơng nhiỊu
h¬n lµ mÊt di, vµ ng−ỵc l¹i cã mét sè thø ®−ỵc lµm mÊt ®i nhiỊu h¬n lµ sư dơng.
VÝ dơ: Gia ®×nh gièng nh− mét hƯ sinh th¸i. Gia ®×nh sư dơng mét sè thø nh−
nhiªn liƯu, n−íc, thøc ¨n vµ t¹o ra r¸c, n¨ng l−ỵng, con c¸i Gia ®×nh sÏ lu«n
tån t¹i nh−ng lóc nµo còng cã viƯc sư dơng ®Çu vµo vµ lµm mÊt ®i ®Çu ra.
HƯ sinh th¸i
Thµnh phÇn
sèng vµ thµnh
phÇn
kh«ng sèng
Chương trình Giáo dục Môi trường
8
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Trong mét hƯ sinh th¸i, tÊt c¶ ®Çu vµo ®Ịu ®−ỵc sư dơng. Mét sè ®Çu vµo
®−ỵc sư dơng ®Ĩ t¹o ®Çu ra, nh−ng phÇn lín ë l¹i trong hƯ sinh th¸i vµ ®−ỵc tù
nhiªn t¸i t¹o kh«ng ngõng.
C¸c hƯ sinh th¸i cã mèi quan hƯ hç t−¬ng víi nhau ®Ĩ t¹o nªn sù c©n
b»ng sinh th¸i th«ng qua c¸c chu tr×nh nh− chu tr×nh dinh d−ìng, chu tr×nh t¸c
®éng Chóng ta cÇn hiĨu râ c¸c chu tr×nh nµy ®Ĩ hiĨu râ h¬n c¸c quy lt cđa
thiªn nhiªn vµ kh«ng lµm ¶nh h−ëng cã h¹i ®Õn c©n b»ng sinh th¸i.
II - Ho¹t ®éng
1. Chu tr×nh dinh d−ìng - Qu¸ tr×nh trao ®ỉi vËt chÊt vµ n¨ng l−ỵng.

(G/V nªu c¸c c©u hái gỵi ý ®Ĩ gióp H/S tr¶ lêi x©y dùng bµi).
C¸c nguyªn tè nµo lµ thµnh phÇn quan träng trong thøc ¨n cđa c¸c loµi
®éng vËt vµ thùc vËt ?
C¸c chÊt dinh d−ìng trong HST lu«n c©n b»ng. Em h·y gi¶i thÝch hiƯn
t−ỵng nµy vµ nªu vÝ dơ minh häa ?
C¸c chÊt dinh d−ìng quan träng trong thøc ¨n cđa ®éng vËt vµ thùc vËt
bao gåm Nit¬, Phèt pho, Cali, vµ nhiỊu chÊt kh¸c. Trong tù nhiªn c¸c nguyªn
tè nµy lu«n cã mỈt trong ®Êt (th«ng qua ph©n bãn ®−ỵc sư dơng), trong c¬ thĨ
cđa ®éng vËt vµ thùc vËt.
Trong thùc tÕ, c¸c chÊt dinh d−ìng trong HST lu«n c©n b»ng. Thùc vËt
hót chÊt dinh d−ìng tõ ®Êt, nh−ng c¸c loµi thùc vËt nµy kh«ng thĨ tån t¹i m·i
m·i. Chóng sÏ bÞ ®éng vËt ¨n hc chÕt ®i. Khi chÕt chóng sÏ bÞ ph©n hđy. C¸c
loµi ®éng vËt råi còng sÏ chÕt ®i vµ còng bÞ ph©n hđy. §©y lµ hai qu¸ tr×nh t¸i
chÕ chÊt dinh d−ìng cđa HST:
Thùc vËt t¹o ra chÊt dinh d−ìng cho c¬ thĨ tõ chÊt dinh d−ìng lÊy tõ ®Êt.
§éng vËt t¹o ra chÊt dinh d−ìng tõ viƯc ¨n thùc vËt.
C¸c loµi nÊm mèc, vi khn vµ giun tõ ®Êt sÏ ph©n hđy x¸c ®éng vµ thùc
vËt t¹o ra chÊt dinh d−ìng cho ®Êt, vµ c¸c loµi thùc vËt kh¸c sÏ sư dơng c¸c
chÊt dinh d−ìng nµy. §ã lµ chu tr×nh dinh d−ìng trong tù nhiªn.
Chương trình Giáo dục Môi trường
9
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
VÝ dơ: Chu tr×nh c¸cbon: Trong HST tr¸i ®Êt, sè l−ỵng c¸cbon cã trong
kh«ng khÝ vµ sè l−ỵng c¸cbon cã trong thùc vËt vµ ®éng vËt lµ c©n b»ng. Sù
c©n b»ng nµy lu«n ®−ỵc gi÷ ë thÕ c©n ®èi; ®ã lµ do chu tr×nh C¸cbon x¶y ra
nh− sau:
- §éng vËt ho¹t ®éng vµ nghiỊn n¸t thøc ¨n t¹o ra CO
2
.

- Thùc vËt hÊp thu CO
2
®Ĩ t¹o thµnh ®−êng lµm thøc ¨n cho ®éng vËt.
2. Chu tr×nh t¸c ®éng.
* C©u hái gỵi ý:
Mét sè t¸c ®éng tù nhiªn cã t¸c ®éng cã lỵi cho HST, em h·y nªu vÝ dơ
vµ gi¶i thÝch.
C¸c ho¹t ®éng cđa con ng−êi cã t¸c ®éng thÕ nµo ®Õn HST ? Nªu vÝ dơ.
- §Ĩ ®−ỵc ỉn ®Þnh vµ bỊn v÷ng, nhiỊu HST ®«i khi ph¶i phơ thc vµo
nh÷ng chu tr×nh t¸c ®éng. §©y lµ nh÷ng chu kú thiªn tai nh− háa ho¹n, b·o, lò
lơt mµ HST ph¶i thÝch nghi. C¸c chu kú nµy cã thĨ g©y tỉn h¹i cho mét hƯ
sinh th¸i, nh−ng ®«i khi l¹i cÇn thiÕt cho mét HST kh¸c.
VÝ dơ: Lò lơt lµ mét vÝ dơ ®iĨn h×nh vỊ sù h÷u Ých cđa chu tr×nh t¸c ®éng
cđa thiªn nhiªn cho HST. Khi cã lò lơt, nhiỊu s«ng, hå bÞ ngËp lơt. Khi n−íc
lò rót ®i, phï sa sÏ båi lÊp ë mét sè khu vùc, khiÕn cho ®Êt ®ai ë khu vùc ®ã
trë nªn mµu mì, gióp ®Êt kh«ng bÞ tho¸i hãa vµ thùc vËt ë khu vùc ®ã ph¸t
triĨn tèt.
- Tuy nhiªn t¸c ®éng cđa con ng−êi th−êng g©y h¹i nhiỊu h¬n ®Õn HST
so víi nh÷ng t¸c ®éng cđa thiªn nhiªn.
VÝ dơ: ViƯc ®èt rõng lµm n−¬ng rÉy cđa con ng−êi khiÕn cho nh÷ng khu
rõng bÞ ph¸ trơi sÏ mÊt ®i cÊu tróc ®Êt, mÊt h¹t gièng vµ ®é ph× nhiªu cđa ®Êt.
Chương trình Giáo dục Môi trường
10
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
III - KÕt ln
- Mét hƯ sinh th¸i (HST) bao gåm hai thµnh phÇn: Sèng vµ
kh«ng sèng. Thµnh phÇn sèng gåm thùc vËt (sinh vËt s¶n xt), ®éng
vËt (sinh vËt tiªu thơ) vµ sinh vËt ph©n hđy (vi sinh vËt, vi khn ).
Thµnh phÇn kh«ng sèng gåm: Kh«ng khÝ, ®Êt

- HST cã c¸c dßng n¨ng l−ỵng vµ dßng vËt chÊt chu chun ra
vµo gäi lµ ®Çu ra vµ ®Çu vµo.
- HST gåm mét sè chu tr×nh n¨ng l−ỵng nh− chu tr×nh dinh
d−ìng, chu tr×nh c¸cbon, vµ chu tr×nh t¸c ®éng
- Mét sè chu tr×nh t¸c ®éng tù nhiªn cã t¸c ®éng cã lỵi cho HST.
Tuy nhiªn c¸c ho¹t ®éng cđa con ng−êi th−êng g©y t¸c ®éng cã h¹i
®Õn HST.
IV - Bµi tËp vỊ nhµ
1. H·y gi¶i thÝch qu¸ tr×nh trao ®ỉi vËt chÊt trong hƯ sinh th¸i ?
2. Ranh giíi cđa hƯ sinh th¸i cã bỊn v÷ng kh«ng ? T¹i sao ?
3. H·y cho biÕt c©n b»ng vµ mÊt c©n b»ng hƯ sinh th¸i m«i tr−êng cã t¸c
®éng ®Õn con ng−êi nh− thÕ nµo ? gi¶i thÝch t¹i sao ?
4. KĨ tªn mét sè t¸c ®éng tù nhiªn cã ¶nh h−ëng tíi c¸c hƯ sinh th¸i tù
nhiªn nh−ng tù nhiªn d−êng nh− cã thĨ phơc håi ®−ỵc. Bµi häc nµy cã liªn hƯ
nh− thÕ nµo tíi bµi “Th¶m häa tù nhiªn” ?
5. Häc sinh viÕt mét c©u chun hc vÏ mét bøc tranh gi¶i thÝch hƯ sinh
th¸i ho¹t ®éng nh− thÕ nµo vµ t¹i sao nh÷ng t¸c ®éng cđa con ng−êi cã thĨ g©y
ra nhiỊu thiƯt h¹i. (VÏ ®¬n gi¶n vµ sư dơng c¸c hiƯn t−ỵng ë ®Þa ph−¬ng).
V - Tham kh¶o
TÇng sinh qun cđa tr¸i ®Êt chøa ®«ng ®¶o c¸c hƯ sinh th¸i phøc t¹p mµ
tËp trung toµn bé c¸c c¬ thĨ sèng trªn hµnh tinh. C¸c HST nµy cã c¸c mèi
quan hƯ víi nhau.
Chương trình Giáo dục Môi trường
11
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Quan hƯ b»ng sù hỵp t¸c vµ c¹nh tranh thó vÞ:
RÊt nhiỊu loµi thùc vËt tån t¹i t¸ch biƯt thµnh nh÷ng thùc vËt ®ùc vµ thùc
vËt c¸i. PhÊn cđa hoa ®ùc ph¶i tíi ®−ỵc hoa c¸i ®Ĩ hoa c¸i cã thĨ ®−ỵc thơ
phÊn vµ råi cho h¹t, nh÷ng ®øa con cđa thùc vËt. T¸c nh©n cho sù thơ phÊn

thØnh tho¶ng lµ giã (mét u tè cđa m«i tr−êng vËt chÊt), nh−ng trong nhiỊu
tr−êng hỵp th× ®ã lµ c«n trïng, d¬i, hc chim (nh÷ng thµnh viªn cđa m«i
tr−êng sinh häc). Thùc vËt còng dùa vµo nh÷ng t¸c nh©n nµy ®Ĩ ph¸t t¸n h¹t
cđa nã. VËy sau khi ®−ỵc thơ phÊn, mét c©y anh ®µo sÏ ph¸t triĨn qu¶ anh ®µo
®Ĩ hÊp dÉn mét sè loµi chim nhÊt ®Þnh. Chim sÏ ¨n qu¶ anh ®µo vµ th¶i hét
anh ®µo ë nh÷ng n¬i kh¸c chim vÉn bay qua.
Thùc vËt tham gia vµo nhiỊu mèi quan hƯ lỵi Ých t−¬ng hç kh¸c víi thùc
vËt vµ ®éng vËt, nh− qu¸ tr×nh vi khn lµm ®Ỉc khÝ Nit¬ trong mÊu rƠ cđa c©y
®Ëu. NhiỊu ®ång cá vµ c¸c loµi thùc vËt kh¸c mäc ë nh÷ng khu ®Êt l¹i dùa vµo
c¸c loµi ®éng vËt ¨n cá kh¸c nhau ®Ĩ gi÷ rõng ph¸t triĨn tíi gÇn vµ che kht cá.
C¸c loµi thùc vËt th−êng ®Êu tranh nh»m lÊy ¸nh s¸ng cho sù sèng,
nhiỊu loµi ph¸t triĨn nh÷ng c¬ chÕ nh− t¹o cho l¸ vµ t¸n cđa chóng nh÷ng
h×nh d¹ng ®Ỉc biƯt, hc t¨ng chiỊu cao ®Ĩ nhËn ®−ỵc nhiỊu tia s¸ng mỈt trêi.
NhiỊu loµi thùc vËt s¶n xt ra nh÷ng hãa chÊt ®Ĩ h¹n chÕ sù n¶y mÇm cđa
h¹t cđa c¸c loµi kh¸c ë xung quanh, th«ng qua ®ã lo¹i trõ nh÷ng loµi c¹nh
tranh tíi ngn kho¸ng chÊt vµ ¸nh s¸ng. Mét thÝ dơ lµ loµi c©y ãc chã. Loµi
nµy ph¸t ra mét xung lùc ®Ĩ ®i c¸c loµi kh¸c ra xa.
Quan hƯ th«ng qua m¹ng l−íi thøc ¨n:
Thùc vËt lµ nh÷ng loµi tù d−ìng, hay cã nghÜa chóng cã thĨ tù s¶n xt
thøc ¨n cho m×nh, nªn thùc vËt cã mỈt ë mäi tÇng cđa chi thøc ¨n. Thùc vËt
lµ thøc ¨n cđa nh÷ng loµi ®éng vËt ¨n thùc vËt (loµi tiªu thơ bËc 1). Nh÷ng loµi
®éng vËt ¨n thùc vËt l¹i lµ thøc ¨n cđa c¸c loµi ®éng vËt ¨n thÞt (loµi tiªu thơ
bËc 2). VËt ph©n hđy cã mỈt t¹i mäi cÊp ®é tiªu thơ (trong chi thøc ¨n) bëi
chóng lµ t¸c nh©n xư lý thøc ¨n cho c¸c loµi. Mét tØ lƯ lín n¨ng l−ỵng bÞ mÊt
®i ë mçi b−íc tiªu thơ thøc ¨n trong chi thøc ¨n: chØ cßn kho¶ng 10% n¨ng
l−ỵng sau mçi b−íc tiªu thơ thøc ¨n. V× vËy, phÇn lín m¹ng l−íi thøc ¨n chØ
gåm mét sè b−íc tiªu thơ nhÊt ®Þnh.
Chương trình Giáo dục Môi trường
12
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN

Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Bµi sè 3 :
gi¸ trÞ cđa rõng
Mơc ®Ých
- Gióp c¸c em häc sinh hiĨu ®−ỵc gi¸ trÞ vµ tÇm quan träng cđa rõng.
- Rõng cung cÊp cho con ng−êi lỵi Ých mµ con ng−êi kh«ng thĨ tù
t¹o ra ®−ỵc, h·y b¶o vƯ lÊy rõng.
I - GIíI THIƯU CHUNG
rõng cung cÊp m«i tr−êng sèng cho rÊt nhiỊu lo¹i ®éng vËt vµ thùc vËt,
rõng cßn thùc hiƯn nhiỊu chøc n¨ng quan träng cho con ng−êi.
1. Rõng lµ hƯ thèng hç trỵ cho sù sèng cđa tr¸i ®Êt.
Tr−íc hÕt, rõng c©n b»ng l−ỵng «xy vµ c¸cbonnÝc (CO
2
) trong khÝ qun.
Quang hỵp lµ qu¸ tr×nh l¸ c©y sư dơng ¸nh s¸ng mỈt trêi vµ c¸cbonÝc ®Ĩ t¹o ra
mét lo¹i nhùa nh»m ®Ĩ cung cÊp n¨ng l−ỵng cho sù sèng (nhùa sèng) cđa c©y.
còng trong qu¸ tr×nh quang hỵp, c©y sÏ nh¶ «xy, cã nh− vËy con ng−êi vµ
®éng vËt míi cã «xy ®Ĩ thë.
2. Rõng cã vai trß chèng xãi mßn ®Êt, h¹n chÕ thiªn tai, t¨ng c−êng
kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cđa ®Êt.
L¸ vµ cµnh cđa c©y rõng cã kh¶ n¨ng ng¨n c¶n lµm h¹n chÕ l−ỵng n−íc
m−a r¬i xng ®Êt trùc tiÕp vµ ch¶y trªn mỈt ®Êt, tõ ®ã h¹n chÕ nhiỊu nguyªn
nh©n g©y lò lơt vµ qu¸ tr×nh rưa tr«i líp ®Êt mỈt (xãi mßn). Cµnh vµ l¸ c©y cßn
cã kh¶ n¨ng l−u gi÷ s−¬ng mï t¹o thµnh dßng n−íc ch¶y xng s«ng si,
t¨ng c−êng kh¶ n¨ng gi÷ n−íc cđa ®Êt. Ngoµi ra rõng cßn cã thĨ lµm gi¶m søc
m¹nh cđa giã, h¹n chÕ thiƯt h¹i do b·o, lèc g©y ra.
3. Rõng lµ ng«i nhµ cđa nhiỊu loµi ®éng vËt.
Rõng lµ m¸i nhµ vµ lµ n¬i sinh sèng cđa rÊt nhiỊu loµi ®éng vËt trong ®ã
cã c¶ con ng−êi. Ngoµi viƯc cung cÊp n¬i c− ngơ, tró Èn, rõng cßn cung cÊp
thøc ¨n cho rÊt nhiỊu lo¹i ®éng vËt. NÕu kh«ng cã rõng th× c¸c loµi ®éng vËt

®ã kh«ng thĨ sèng nỉi.
Chương trình Giáo dục Môi trường
13
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
4. Rõng cung cÊp cho con ng−êi nhiỊu lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn
q gi¸.
Rõng cung cÊp cho con ng−êi gç ®Ĩ lµm nhµ vµ c¸c vËt dơng kh¸c. Ngoµi
ra, rõng cã c¸c tµi nguyªn nh− kho¸ng chÊt, thøc ¨n, c©y thc ch÷a bƯnh
5. C¸c mèi ®e däa ®Õn rõng.
Nh÷ng x¸o trén nh− ch¸y rõng hc chỈt ph¸ rõng lÊy gç cã thĨ dÉn ®Õn
viƯc biÕn ®ỉi mét kiĨu rõng nµy thµnh mét kiĨu rõng kh¸c cã thĨ lµm gi¶m
hc mÊt ®i mét sè chøc n¨ng quan träng cđa rõng.
Ci thÕ kû 20, mét trong nh÷ng hiĨm häa m«i tr−êng toµn cÇu lµ n¹n
ph¸ rõng, ®Ỉc biƯt lµ ë nh÷ng hƯ thèng rõng m−a nhiƯt ®íi ë Ch©u ¸, Phi,
Trung vµ Nam Mü. C¸c ch−¬ng tr×nh khai hoang, ®Þnh canh ®Þnh c− ®· khiÕn
nhiỊu c¸nh rõng bÞ “dän” vµ ph¸t quang s¹ch sÏ ®Ĩ nh−êng ®Êt cho ®ång
rng, nhµ cưa, c«ng së, nhµ m¸y
Trong khu vùc chóng ta ®ang sinh sèng, rõng ®ang bÞ khai th¸c ®Ĩ lÊy gç,
hc ®Êt canh t¸c. §©y chÝnh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ra lò lơt,
h¹n h¸n nghiªm träng.
Khi rõng bÞ chỈt ph¸, c¸c loµi ®éng vËt hoang d· sèng trong nh÷ng rõng
sÏ ph¶i dêi ®i n¬i kh¸c hc bÞ b¾t giÕt. §iỊu nµy cã thĨ ®· dÉn ®Õn sù tut
chđ cđa mét sè loµi ®éng vËt q hiÕm vµ lµm gi¶m ®i sù ®a d¹ng sinh häc
cđa khu vùc.
II - Ho¹t ®éng
(Bµi häc nµy cã thĨ ®−ỵc tỉ chøc trong hc ngoµi líp häc. C¸c ý chÝnh
sau ®©y cÇn ®−ỵc trun ®¹t cho häc sinh).
1. C¸c chøc n¨ng cđa rõng.
Rõng lµ hƯ thèng hç trỵ cho sù sèng cđa tr¸i ®Êt.

Rõng cã vai trß chèng xãi mßn ®Êt, h¹n chÕ thiªn tai, t¨ng c−êng kh¶
n¨ng gi÷ n−íc cđa ®Êt.
Rõng lµ ng«i nhµ cđa nhiỊu lo¹i ®éng vËt.
Rõng cung cÊp cho con ng−êi nhiỊu lo¹i tµi nguyªn thiªn nhiªn q gi¸:
(Víi th«ng tin mét, gi¸o viªn cã thĨ gi¶i thÝch cho c¸c em qua h×nh vÏ).
Chương trình Giáo dục Môi trường
14
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Víi ba th«ng tin cßn l¹i, gi¸o viªn cã thĨ sư dơng ph−¬ng ph¸p vÊn ®¸p
hc cho c¸c em th¶o ln theo nhãm. Sau khi ®¹i diƯn c¸c nhãm ®· tr¶ lêi th×
gi¸o viªn cã thĨ s¬ kÕt l¹i dùa trªn th«ng tin chung ë phÇn giíi thiƯu.
2. C¸c mèi ®e däa ®Õn rõng.
- Ch¸y rõng.
- Khai th¸c gç.
- Ph¸t rõng lÊy ®Êt canh t¸c.
Gi¸o viªn cã thĨ ¸p dơng l¹i h×nh thøc chia nhãm th¶o ln nh− ë phÇn
trªn. Sau khi c¸c em ®· nªu ra c¸c mèi ®e däa, gi¸o viªn cã thĨ cho c¸c em
ph¸t biĨu vỊ hËu qu¶ sau khi rõng bÞ tµn ph¸ råi s¬ kÕt l¹i dùa theo ý trong
phÇn giíi thiƯu chung.
Iii - Tãm t¾t
Rõng lµ mét tµi nguyªn thiªn nhiªn v« cïng q gi¸. Rõng lµ
mét hƯ thèng hç trỵ cho sù sèng trªn tr¸i ®Êt. Ngoµi viƯc cung cÊp
thøc ¨n, d−ỵc th¶o vµ c¸c ngn tµi nguyªn thiªn nhiªn cho con
ng−êi vµ mu«ng thó, rõng cßn hç trỵ cho viƯc duy tr× ngn nc,
gi¶m thiĨu c¸c thiªn tai nh− lò lơt, h¹n h¸n, h¹n chÕ hiƯn t−ỵng xãi
mßn ®Êt. B¶o vƯ rõng lµ viƯc lµm cÇn thiÕt vµ lµ tr¸ch nhiƯm cđa mäi
ng−êi b¶o vƯ rõng chÝnh lµ c¸ch tèt nhÊt chóng ta tù b¶o vƯ lÊy
m×nh. TiÕp tơc ph¸ rõng sÏ ®Õn mét lóc nµo ®ã ®éng vËt còng nh−
con ng−êi kh«ng thĨ sinh sèng ®−ỵc n÷a.

iv. Bµi tËp vỊ nhµ
1. NÕu trªn mỈt trêi cã rõng th× em cã thĨ sèng ë trªn ®ã kh«ng ? NÕu
mỈt tr¨ng cã rõng th× sao?
2. LiƯt kª nh÷ng lỵi Ých mµ rõng trong khu vùc Bu«n §«n cung cÊp cho
gia ®×nh em vµ em vµo c¸c bi s¸ng, chiỊu, tèi. So s¸nh 7 ngµy trong tn,
c¸c tn trong th¸ng, c¸c th¸ng trong n¨m vµ so s¸nh víi danh s¸ch cđa c¸c
b¹n kh¸c.
Chương trình Giáo dục Môi trường
15
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Ngµy
Cho gia ®×nh em Cho em
S¸ng
ChiỊu
Tèi
3. Em h·y t−ëng t−ỵng cã mét l·o phï thđy ®éc ¸c lµm biÕn mÊt nh÷ng
c¸nh rõng ë khu vùc nµy.
H·y nghÜ vỊ tÊt c¶ nh÷ng thø quan träng nhÊt mµ rõng mang l¹i cho
chóng ta vµ vÏ mét bøc tranh m« t¶ nh÷ng ®iỊu sÏ x¶y ra ®èi víi khu vùc m×nh
sinh sèng nÕu kh«ng cßn rõng.
V - Ho¹t ®éng hç trỵ
C¸ch 1:
1. Gi¸o viªn cã thĨ sư dơng 20 phót ®Çu tiªn ®Ĩ tãm t¾t cho c¸c em biÕt
gi¸ trÞ cđa rõng nh− thÕ nµo ? (nh− ®· nªu trong phÇn néi dung phÝa trªn).
2. Sau khi thùc hiƯn bµi gi¶ng, gi¸o viªn cã thĨ ®−a häc sinh ra ngoµi trêi
®Ĩ thùc hiƯn mét trß ch¬i vỊ tÇm quan träng cđa rõng nh− sau: Häc sinh ®i vßng
quanh c« gi¸o võa vç tay vµ h¸t mét bµi h¸t nµo ®ã. Khi nµo gi¸o viªn h« “c¸c
con thó vỊ nhµ” lËp tøc c¸c em ph¶i quay vỊ vµ ®øng ë trong c¸c vßng trßn (chó
ý, mçi vßng trßn ph¶i vÏ nhá chØ ®Ĩ ®đ 3 ng−êi ®øng vµo trong ®ã). V× vËy sè

ng−êi ch¬i ph¶i nhiỊu h¬n sè ng−êi cã thĨ ®øng trong c¸c vßng trßn ®ã (vÝ dơ
nÕu cã 4 vßng trßn th× sè ng−êi ch¬i ph¶i lµ 13 hc 14 chø kh«ng thĨ lµ 12, 11
hc 10 v× nh− vËy c¸c em sÏ ®øng hÕt vµo trong vßng trßn). Nh÷ng em nµo
kh«ng ®−ỵc ®øng trong vßng trßn sÏ bÞ lo¹i ra khái cc ch¬i, cø nh− thÕ, mçi
mét lÇn ch¬i, gi¸o viªn nªn ®i mét vßng trßn vµ lo¹i mét sè em ra.
3. Ci cđa trß ch¬i nµy, gi¸o viªn cÇn nhÊn m¹nh víi c¸c em häc sinh
r»ng, c¸c vßng trßn ®ã nh− c¸c khu rõng vµ c¸c em häc sinh nh− lµ con ng−êi
vµ ®éng vËt sinh sèng trong rõng, nÕu sè vßng trßn gi¶m ®i tøc lµ rõng gi¶m
®i, khi rõng gi¶m ®i sè l−ỵng ®éng vËt sÏ gi¶m ®i v× vËy nÕu chóng ta cø tiÕp
tơc ph¸ rõng sÏ ®Õn mét lóc nµo ®ã ®éng vËt còng nh− con ng−êi kh«ng thĨ
sinh sèng ®−ỵc n÷a.
Chương trình Giáo dục Môi trường
16
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
C¸ch 2 :
1. Em cã mn cã mét c¸nh rõng ë ngay trong v−ên nhµ m×nh kh«ng?
T−ëng t−ỵng cã mét c¸nh rõng ë ®»ng sau nhµ. Em mn c¸nh rõng cđa em
cã nh÷ng loµi c©y vµ ®éng vËt nµo sinh sèng? M« t¶ vµ kĨ cho c¸c b¹n nghe
vỊ c¸nh rõng cđa m×nh. Gi¸o viªn viÕt lªn b¶ng c¸c th«ng tin hc mêi nhiỊu
em lªn b¶ng cïng viÕt råi so s¸nh.
2. Mçi nhãm chän mét gi¸ trÞ cđa rõng vµ liƯt kª nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c cã
mèi liªn hƯ. Sau ®ã liƯt kª nh÷ng gi¸ trÞ cã mèi liªn hƯ víi tõng gi¸ trÞ nµy.
Ho¹t ®éng nµy gióp häc sinh hiĨu râ nh÷ng gi¸ trÞ kh¸c nhau cđa rõng vµ mèi
liªn hƯ hai chiỊu gi÷a chóng.
3. Gi¸ trÞ vỊ ©m thanh cđa tù nhiªn. Ngåi thµnh h×nh trßn vµ nh¾m m¾t.
Tay ph¶i n¾m vµo vµ gi¬ lªn. Häc sinh nµo nghe thÊy ©m thanh cđa tù nhiªn
th× gi¬ mét ngãn tay ra. Nghe trong kho¶ng 2 phót, sau ®ã tõng em kĨ vỊ ©m
thanh ®· nghe. Hái:
- Em ®· nghe thÊy bao nhiªu ©m thanh ?

- ThÝch ©m thanh nµo nhÊt ? T¹i sao ?
- ThÝch ©m thanh nµo em kh«ng thÝch nhÊt ? T¹i sao ?
- ©m thanh nµo em lÇn ®Çu nghe thÊy? C¸i g× t¹o nªn ©m thanh ®ã?
V× SAO NãI RõNG Lµ VƯ SÜ CđA LOµI NG−êi ?
Ng−êi x−a nãi “méc v« thiªn, v« hung niªn”. C©u ®ã cã nghÜa lµ trång
thªm mét sè c©y xanh sÏ kh«ng lo bÞ ®ãi. §óng vËy, c©y cèi cã kh¶ n¨ng phi
th−êng vỊ c¸c mỈt chèng giã, chèng h¹n vµ b¶o vƯ ®Êt ®ai.
Theo tÝnh to¸n cđa c¸c nhµ khoa häc, c¸c hµng c©y víi kho¶ng c¸ch phï
hỵp sÏ c©n ®−ỵc 30% tèc ®é giã vµ cã kh¶ n¨ng b¶o vƯ mét ph¹m vi ®Êt ®ai
gÊp h¬n hai lÇn chiỊu dµi cđa c©y. ë nh÷ng n¬i cã giã c¸t vµ h¹n h¸n nghiªm
träng, viƯc trång nh÷ng hµng c©y phi lao ng¨n giã c¸t rÊt cã t¸c dơng c¶i thiƯn
m«i tr−êng sinh th¸i ®Êt ®ai.
Chương trình Giáo dục Môi trường
17
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Rõng lµ chiÕc « b¶o vƯ mỈt ®Êt. Khi trêi m−a, do t¸n l¸ c©y høng ®ì nªn
n−íc m−a kh«ng trùc tiÕp xèi xng mỈt ®Êt, ®iỊu nµy cã ý nghÜa rÊt lín ®èi víi
viƯc phßng chèng xãi mßn. Thùc nghiƯm cho thÊy r»ng, nÕu ®Ĩ n−íc m−a trùc
tiÕp xèi vµo mỈt ®Êt th× mçi n¨m mét hacta ®Êt kh«ng cã g× che ch¾n bÞ xãi mßn
200 tÊn, ®Êt cã trång hoa mµu bÞ xãi mßn 20 tÊn, ®Êt trång cá bÞ xãi mßn 1 tÊn vµ
®Êt trång rõng chØ bÞ xãi mßn 0,1 tÊn. MỈt ®Êt trong rõng cã nhiỊu cµnh vµ l¸ c©y
kh«, n−íc m−a r¬i xng mỈt ®Êt kh«ng thĨ xèi th¼ng vµo ®Êt, còng kh«ng thĨ
ch¶y nhanh mµ ngÊm ch¶y tõ tõ. §ã lµ vËt c¶n quan träng khiÕn m−a to kh«ng
g©y ra lò lơt vµ rÊt cã Ých ®èi víi viƯc b¶o vƯ ®ång rng, nhµ cưa.
C©y cèi còng lµ nh÷ng “anh hïng” hót bơi, chèng « nhiƠm. L¸ cđa mét
sè lo¹i c©y cã nh÷ng nÕp nh¨n, cã l«ng nh¸m, thËm chÝ cã lo¹i l¸ cßn tiÕt ra
chÊt nhùa diƯt vi khn. V× vËy c©y cèi võa cã kh¶ n¨ng hót bơi võa cã kh¶
n¨ng tiªu diƯt vi khn. Ngay nh− c©y th«ng, tuy cã diƯn tÝch bỊ mỈt l¸ rÊt
nhá, nh−ng kh¶ n¨ng hót bơi vµ diƯt vi khn l¹i rÊt lín. Mét c©y th«ng tr¨m

ti, diƯn tÝch mỈt l¸ h×nh kim cđa nã céng l¹i chØ cã 75 ha, nh−ng kh¶ n¨ng
hót bơi, diƯt vi khn cđa nã lín h¬n nhiỊu lo¹i c©y kh¸c. Ta cã thĨ nhËn biÕt
kh¶ n¨ng hót bơi, diƯt vi khn cđa c©y cèi qua viƯc gi¸m ®Þnh kh«ng khÝ
trong c«ng viªn vµ trong cưa hµng b¸ch hãa hc bÕn tµu xe: Mçi mÐt khèi
kh«ng khÝ trong c«ng viªn chØ cã 2000 ®Õn 3000 vi khn, nh−ng mét mÐt khèi
kh«ng khÝ trong cưa hµng, bÕn tµu xe cã tíi 20.000 ®Õn 30.000 con. HiƯn nay
c¸c n−íc trªn thÕ giíi ®ang ®au ®Çu vỊ viƯc l−ỵng khÝ cacbonic trong khÝ qun
mçi ngµy mét t¨ng. BiƯn ph¸p duy nhÊt ®Ĩ gi¶i qut vÊn ®Ị nµy lµ trång nhiỊu
c©y xanh v× c©y xanh cã kh¶ n¨ng hÊp thơ khÝ cacbonic. Th«ng th−êng mét
hacta c©y t¸n l¸ réng trong mét ngµy cã thĨ hÊp thơ ®−ỵc mét tÊn khÝ cacbonic
vµ nh¶ ra 730 kg khÝ ¤xy. L−ỵng khÝ cacbonic do mét ng−êi th¶i ra trong mét
ngµy sÏ ®−ỵc 10 m
2
c©y xanh hót hÕt. Ngoµi ra c©y xanh cßn cã kh¶ n¨ng hÊp
thơ tiÕng ån, hÊp thơ mét sè chÊt « nhiƠm trong kh«ng khÝ vµ mét sè nguyªn
tè kim lo¹i nỈng trong ®Êt. ViƯc g× cã lỵi cho con ng−êi lµ c©y xanh ®Ịu cè
søc phơng sù rÊt tËn tơy, xøng ®¸ng lµ vƯ sÜ trung thµnh cđa con ng−êi.
C©y xanh cã kh¶ n¨ng rÊt lín trong viƯc chèng giã, gi÷ n−íc, chèng «
nhiƠm nh−ng kh¶ n¨ng tù b¶o vƯ cđa chóng l¹i cã h¹n. Chóng cÇn sù che
chë b¶o vƯ cđa con ng−êi. C©y xanh ®· cèng hiÕn cho con ng−êi qu¸ nhiỊu,
chóng ta cÇn yªu mÕn vµ tr©n träng b¶o vƯ chóng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
18
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Bµi sè 4 :
m« h×nh biogas
Mơc ®Ých
- Gióp häc sinh nhËn thøc ®−ỵc gi¸ trÞ kinh tÕ vµ ý nghÜa to lín trong
viƯc b¶o vƯ m«i tr−êng cđa ngn n¨ng l−ỵng sinh häc – Biogas.

- Gióp häc sinh lµm quen víi m« h×nh Biogas.
I - Giíi thiƯu chung
Biogas (KhÝ sinh häc) ®−ỵc t¹o ra nhê qu¸ tr×nh lªn men cđa vi sinh vËt
m khÝ. Nguyªn liƯu ®Ĩ t¹o ra biogas lµ c¸c phÕ th¶i n«ng nghiƯp (phÕ liƯu
ch¨n nu«i, trång trät ), phÕ th¶i l©m nghiƯp, chÊt th¶i ®« thÞ (r¸c h÷u c¬ vµ
bïn th¶i ). Biogas cã thĨ dïng nÊu ¨n, s−ëi Êm, s¶n xt ®iƯn
ViƯc s¶n xt biogas rÊt cã Ých: Nã kh«ng nh÷ng gióp ta xư lý chÊt th¶i
an toµn tr¸nh « nhiƠm, mµ cßn sinh ra ngn n¨ng l−ỵng rÊt cã gi¸ trÞ. B¶o vƯ
nh÷ng c¸nh rõng kh«ng bÞ ph¸ hđy, sa m¹c sÏ kh«ng h×nh thµnh thªm. PhÇn
cßn l¹i cđa qu¸ tr×nh lªn men sÏ cung cÊp ngn ph©n bãn h÷u c¬ cã phÈm
chÊt cao cho trång trät.
S¬ ®å:
1. C¬ chÕ cđa qu¸ tr×nh s¶n sinh Biogas.
(50-80% lµ Metan- CH4 vµ 15-50% lµ CO
2
)
X¸c ®éng vËt, thùc vËt, ph©n h÷u c¬
§−êng Acid amin Acid h÷u c¬ R−ỵu
Acid h÷u c¬ H2SO4 NH4 CH3OH H2S
HCOOH
CH3COOH
H2+CO2
CH4
Chương trình Giáo dục Môi trường
19
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Theo “T×m hiĨu vỊ c«ng nghƯ Sinh häc” cđa Gi¸o s− Ngun L©n Dòng
2. Dung tÝch hÇm đ vµ quy m« sư dơng.
Dung tÝch

hÇm đ
Sè ph©n n¹p 1
ngµy
Sè heo cÇn
nu«i
Biogas ®đ ®Ĩ sư
dơng cho gia ®×nh
Ghi chó
3m
3
10-15 kg 5-6 con 5-6 ng−êi
5m
3
18-20 kg 9-10 con 7-10 ng−êi
Theo kü s− Ngun Ph−¬ng ThÕ - Trung t©m n¨ng l−ỵng Thµnh phè Hå
ChÝ Minh.
Ii - Ho¹t §éng
1. Cho häc sinh th¶o ln theo nhãm víi c©u hái:
- V× sao Biogas cÇn ®−ỵc ph¸t triĨn ë nh÷ng n−íc nghÌo, s¶n xt n«ng
nghiƯp lµ chÝnh ?
- ChÊt th¶i ch¨n nu«i ë c¸c gia ®×nh ë ®Þa ph−¬ng n¬i em sinh sèng
th−êng ®−ỵc xư lý nh− thÕ nµo? Nh÷ng t¸c h¹i ®Õn cho m«i tr−êng ®èi víi c¸c
c¸ch xư lý nµy ?
- Biogas lµ nhiªn liƯu hÕt søc gi¸ trÞ, ®iỊu ®ã ®óng hay sai ? T¹i sao ?
2. Ph¸t cho mçi nhãm mét tê r¬i vỊ c¬ chÕ vµ kü tht s¶n xt
biogas mçi nhãm ®−a ra nhËn xÐt vỊ:
- Thµnh phÇn chđ u cđa biogas lµ g× ? (Metan CH4).
- Qu¸ tr×nh chun ho¸ tõ x¸c ®éng, thùc vËt vµ ph©n h÷u c¬ diƠn ra nh−
thÕ nµo?
- Víi dung tÝch hÇm lµ 3 m

3
hay 5 m
3
th× sè l−ỵng gia sóc cÇn nu«i lµ bao
nhiªu? Biogas sÏ ®đ cho bao nhiªu ng−êi sư dơng?
- Nh÷ng thn lỵi khi ¸p dơng quy tr×nh Biogas nµy ë gia ®×nh sÏ lµ g× ?
(Võa gi¶i qut ®−ỵc sè ph©n do gia sóc th¶i ra hµng ngµy võa mang l¹i hiƯu
qu¶ kinh tÕ cho gia ®×nh ®ång thêi gãp phÇn b¶o vƯ ®−ỵc m«i tr−êng).
Chương trình Giáo dục Môi trường
20
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Iii - Tãm t¾t
Biogas (KhÝ sinh häc) ®−ỵc t¹o ra nhê vµo c¸c phÕ th¶i n«ng
nghiƯp, phÕ th¶i l©m nghiƯp hc lµ phÕ th¶i ®« thÞ. ViƯc s¶n xt
Biogas rÊt cã Ých v× nã kh«ng nh÷ng gióp ta gi¶i qut ®−ỵc l−ỵng
chÊt th¶i mét c¸ch an toµn kh«ng g©y « nhiƠm cho m«i tr−êng mµ
cßn sinh ra ngn n¨ng l−ỵng rÊt cã gi¸ trÞ.
Iv - Bµi tËp vỊ nhµ
1. Thèng kª sè hé gia ®×nh sư dơng Biogas ë ®Þa ph−¬ng n¬i em sinh sèng.
2. T×m hiĨu xem v× sao cßn nhiỊu hé gia ®×nh ch−a sư dơng biogas tõ ®ã
rót ra ®−ỵc kÕt ln vỊ nh÷ng khã kh¨n khi ¸p dơng quy tr×nh s¶n xt Biogas.
V - Ho¹t ®éng ngo¹i khãa
Xanh hãa nhµ tr−êng Phỉ Th«ng
ChÕ BiÕn R¸c Th¶i Trong Tr−êng Häc Thµnh Ph©n Bãn
Theo Ph−¬ng Ph¸p Thđ C«ng
1. Ph−¬ng Ph¸p đ nỉi:
¸p dơng cho nh÷ng tr−êng ë n¬i cã ®Þa h×nh thÊp, m¹ch n−íc ngÇm cao
hc tiÕn hµnh đ vµo mïa m−a. Ph−¬ng ph¸p đ nỉi ®−ỵc thùc hiƯn theo c¸c
b−íc sau:

a) Lµm hè đ:
Chän vÞ trÝ thÝch hỵp ®Ĩ ®Ỉt hè đ. Tèt nhÊt lµ lµm hè đ ngay t¹i v−ên
tr−êng ®Ĩ ®ì c«ng vËn chun vµ sư dơng thn tiƯn. Kh«ng nªn ®Ỉt hè đ ë
gÇn líp häc vµ s©n ch¬i.
Dïng c¸c cµnh c©y to dµi hc c¸c thanh gç dµi xÕp qu©y thµnh nhiỊu
tÇng ®Ĩ t¹o hè đ. NÕu kh«ng cã nhiỊu cµnh gç th× chØ cÇn ®ãng 4 cäc cao ë 4
gãc råi qu©y l−íi chng gµ xung quanh t¹o thµnh hè đ.
§¸y cđa hè đ lµ mỈt ®Êt ®Ĩ c¸c sinh vËt vµ vi sinh vËt trong ®Êt tham gia
vµo viƯc ph©n hđy chÊt h÷u c¬. KÝch th−íc hè đ tïy thc vµo l−ỵng r¸c ®em đ
vµ nguyªn liƯu lµm hè đ.
Chương trình Giáo dục Môi trường
21
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
b) Chn bÞ nguyªn liƯu lµm men đ:
Qu¸ tr×nh ho¹i mơc cđa men đ lƯ thc vµo vi sinh vËt. Vi sinh vËt cÇn
Cacbon lµm ngn n¨ng l−ỵng vµ dïng ®¹m ®Ĩ tỉng hỵp pr«tein cho c¬ thĨ
chóng. Cßn c¸c u tè kh¸c Ýt quan träng ®èi víi vi sinh vËt.
Trong thµn phÇn cđa r¸c chđ u lµ Xenlul« Hemixenllulo, Li nhin, tØ lƯ
®¹m. V× vËy khi đ r¸c ph¶i cã ph©n men ®Ĩ cung cÊp ®¹m vµ n¨ng l−ỵng cho
c¸c vi sinh vËt ho¹t ®éng.
Thµnh phÇn men bao gåm: Ph©n chng 20-25% ApatÝt, hc phèt pho
rÝc 4-5% (hc Supel©n 2-3%). V«i 1-2%, ph©n ®¹m 1% hc 5-10% ph©n b¾c
n−íc gi¶i (tØ lƯ theo l−ỵng r¸c ®em đ).
c) Xư lý nguyªn liƯu ®em đ:
NÕu nguyªn liƯu lµ c¸c cµnh c©y th©n, cµnh, l¸ c©y, r¬m, r¹ th× ph¶i b¨m
thµnh c¸c ®o¹n ng¾n tõ 10-50mm ®Ĩ t¹o bỊ mỈt tiÕp xóc víi vi sinh vËt vµ ph©n
men, gióp cho qu¸ tr×nh ph©n hủ r¸c thn lỵi nh−ng kh«ng b¨m nhá qu¸ dƠ bÞ
nÐn chỈt, kh«ng khÝ khã l−u th«ng lµm cho qu¸ tr×nh ph©n hđy chËm.
NhỈt bá hÕt g¹ch ®¸, thủ tinh, sµnh sø vì, m¶nh kim lo¹i ra khái nguyªn

liƯu đ ®Ĩ tr¸nh s¸t th−¬ng khi đ vµ ®¶o ph©n.
d) TiÕn hµnh đ ph©n:
R¶i nguyªn liƯu đ thµnh líp dµy 20-25cm råi r¾c mét l−ỵt ph©n men- lµm
tõng líp nh− vËy cho ®Õn khi hÕt nguyªn liƯu đ th× tr¸t mét líp ®Êt bïn trªn
mỈt ®èng ph©n. Ngoµi cïng phđ r¬m r¹ hc cµnh l¸ c©y. Tèt nhÊt nªn lµm
m¸i che ®Ĩ phßng m−a vµ lµm gi¶m sù bay h¬i ®¹m d−íi d¹ng NH
3
.
Trong qu¸ tr×nh đ ph¶i ®¶m b¶o ®é Èm cho ®èng ph©n. NÕu ®é Èm d−íi
30% hc cao qu¸ lµm cho qu¸ tr×nh ph©n gi¶i chËm l¹i, ph©n l©u ho¹i mơc.
§é Èm thÝch hỵp nhÊt cho c¸c vi sinh vËt ho¹t ®éng lµ 50-60%. V× vËy tr−íc
khi ®em nguyªn liƯu ®i đ, nÕu thÊy ®èng ph©n kh« th× ph¶i t−íi n−íc cho ®¹t
®é Èm thÝch hỵp.
Sau 40-50 ngµy đ, ®¶o ®èng ph©n ®Ĩ t¹o ®é th«ng tho¸ng trong ®èng
ph©n vµ nghiỊn n¸t c¸c vËt liƯu th«, t¨ng ®iỊu kiƯn cho c¸c vi sinh vËt ph©n
gi¶i. §ång thêi cã ®iỊu kiƯn ®Ĩ ®iỊu tiÕt ®é Èm ®èng ph©n. Trong st thêi
gian đ, tiÕn hµnh ®¶o tõ 2-3 lÇn. Sau 3 th¸ng, ph©n đ ho¹i mơc cã thĨ ®em bãn.
Chương trình Giáo dục Môi trường
22
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
Bµi sè 5 :
D©N Sè Vµ M«I TR−êNG
Mơc ®Ých
Gióp c¸c em häc sinh t×m hiĨu:
- VÊn ®Ị d©n sè hiƯn nay vµ nh÷ng ¶nh h−ëng cđa nã.
- Nguyªn nh©n cđa viƯc t¨ng d©n sè.
- C¸c gi¶i ph¸p ®èi víi viƯc t¨ng d©n sè.
I - Giíi thiƯu CHUNG
Gia t¨ng d©n sè lµ vÊn ®Ị ®ang ®−ỵc toµn thÕ giíi quan t©m. HiƯn nay

d©n sè thÕ giíi ®· h¬n 6 tØ ng−êi vµ b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 120 triƯu ng−êi
vµ vÉn ®ang tiÕp tơc gia t¨ng. Tû lƯ t¨ng d©n sè b×nh qu©n hµng n¨m lµ 1,9 %
(sè liƯu th¸ng 3/2002).
N−íc ta lµ mét n−íc ®ang ph¸t triĨn vµ hiƯn nay d©n sè cđa ViƯt Nam
vµo kho¶ng 80 triƯu ng−êi; tû lƯ t¨ng d©n sè hµng n¨m lµ 1,74 %. D©n sè cµng
t¨ng nhanh th× cµng t¹o ra nhiỊu søc Ðp h¬n ®èi víi m«i tr−êng: Lµm c¹n kiƯt
ngn tµi nguyªn thiªn nhiªn dÉn ®Õn mÊt c©n b»ng sinh th¸i; g©y « nhiƠm
m«i tr−êng; ®ång thêi chÊt l−ỵng cc sèng ngµy cµng suy gi¶m.
II - Ho¹t ®éng
1. Nguyªn nh©n cđa viƯc gia t¨ng d©n sè.
(§Ị nghÞ häc sinh th¶o ln theo nhãm råi tr×nh bµy tr−íc líp).
Cã nhiỊu nguyªn nh©n dÉn ®Õn gia t¨ng d©n sè:
* Do quan niƯm “Trêi sinh voi trêi sinh cá”.
* Do ®ãi nghÌo vµ kÐm hiĨu biÕt vỊ x· héi nªn kh«ng hc kh«ng biÕt ¸p
dơng c¸c biƯn ph¸p sinh ®Ỵ cã kÕ ho¹ch.
* Do quan niƯm träng nam khinh n÷ nªn nhiỊu gia ®×nh cø sinh m·i cho
®Õn khi cã ®−ỵc con trai.
* Mét sè gia ®×nh mn cã nhiỊu con ®Ĩ cã søc lao ®éng.
Chương trình Giáo dục Môi trường
23
VƯỜN QUỐC GIA YOK ĐÔN
Chương trình Giáo dục Môi trường – LỚP 9
2. Nh÷ng ¶nh h−ëng cđa sù gia t¨ng d©n sè ®Õn m«i tr−êng sinh th¸i.
(Ho¹t ®éng nµy cã thĨ ®−ỵc thùc hiƯn trong líp nÕu líp réng, hc ë
ngoµi trêi).
- Gi¸o viªn vÏ mét vßng trßn kho¶ng 1mÐt vu«ng, yªu cÇu 4 em häc sinh
®ãng vai n«ng d©n. Khi gi¸o viªn h« “§i lµm n−¬ng” th× 4 “B¸c n«ng d©n Êy”
ch¹y nhanh vµo trong vßng trßn; sau ®ã t¨ng sè l−ỵng häc sinh lªn 6 em, råi
10 em. Gi¸o viªn hái c¸c em lóc nµo th× ®øng trong vßng trßn tho¶i m¸i nhÊt,
4 ng−êi, 6 ng−êi, hay 10 ng−êi ?

- Gi¸o viªn gi¶i thÝch cho häc sinh ý nghÜa cđa trß ch¬i: Vßng trßn t−ỵng
tr−ng cho diƯn tÝch ®Êt ®ai, sè l−ỵng häc sinh nhiỊu h¬n sau mçi lÇn ch¬i
t−ỵng tr−ng cho sù gia t¨ng d©n sè. NÕu sè häc sinh cµng nhiỊu th× chç ®øng
cµng chËt, vµ nÕu sè häc sinh nhiỊu h¬n n÷a th× sÏ kh«ng ®đ chç. Tõ ®ã gỵi ý
cho H/S nãi vỊ nh÷ng hËu qu¶ cđa viƯc t¨ng d©n sè.
* D©n sè cµng ®«ng th× con ng−êi kh«ng ®đ l−¬ng thùc ®Ĩ ¨n, nhµ ®Ĩ ë
nªn bc ph¶i ph¸ rõng lÊy c©y gç lµm nhµ, lÊy ®Êt lµm n−¬ng rÉy, s¨n b¾n
thó rõng nªn rõng bÞ tµn ph¸, m«i tr−êng bÞ ¶nh h−ëng, ®éng vËt gi¶m vỊ sè
l−ỵng, ®Êt bÞ xãi mßn, lò lơt, h¹n h¸n, mÊt mïa x¶y ra th−êng xuyªn h¬n, ®êi
sèng con ng−êi ngµy cµng nghÌo khã h¬n.
* D©n sè cµng ®«ng th× l−ỵng r¸c th¶i, n−íc th¶i, khãi bơi cµng nhiỊu
khiÕn cho m«i tr−êng cµng « nhiƠm (VÝ dơ: NhiƯt ®é ngµy cµng nãng h¬n,
mùc n−íc biĨn cao h¬n).
III - KÕt ln
ViƯc gia t¨ng d©n sè ®ång nghÜa víi viƯc ph¶i khai th¸c thªm
c¸c ngn tµi nguyªn thiªn nhiªn nh»m ®¸p øc c¸c nhu cÇu vỊ l−¬ng
thùc, chç ë vµ n¬i vui ch¬i gi¶i trÝ; Lµ nguyªn nh©n chÝnh g©y ra c¸c
¸p lùc vµ t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn tµi nguyªn ®Êt, tµi nguyªn rõng vµ
m«i tr−êng sinh th¸i. Chóng ta h·y cỉ vò cho c¸c ho¹t ®éng h¹n chÕ
sù t¨ng tr−ëng d©n sè nh»m tr¸nh viƯc khai th¸c vµ ph¸ hđy m«i
tr−êng tù nhiªn vµ m«i tr−êng sèng cđa con ng−êi.
Chương trình Giáo dục Môi trường
24