Đề tài " Thâm hụt tài khóa thực trạng, tác động và khuyến nghị chính sách " pdf

THÂM HT TÀI KHÓA: THC TRNG, TÁC NG
VÀ KHUYN NGH CHÍNH SÁCH
TS. Phm Th Anh
†

Dn nhp
Chính sách tài khóa là mt trong nhng nhân t quyt nh n s n nh trong
ngn hn cng nh tng trng bn vng trong dài hn ca mt quc gia. c bit, i
vi nhng nc có quy mô ca khu vc nhà nc ln nh Vit Nam thì chính sách này
li càng quan trng. Khu vc nhà nc có th nh hng n các hot ng kinh t mt
cách trc tip, thông qua các chng trình chi tiêu và huy ng ngân sách, hoc gián tip
thông qua vic tác ng vào cách phân b/s dng ngun lc ca khu vc t nhân. Các
nghiên cu thc nghim  nhiu nc trên th gii ã ch ra rng, s qun lý tài khóa yu
kém là nguyên nhân chính dn n hàng lot các v n  kinh t nghiêm trng nh lm
phát cao dai d!ng, thâm ht cán cân vãng lai ln, tng trng th p, hoc th"m chí là tng
trng âm. Do v"y, chính sách tài khóa luôn là i t#ng trung tâm ca m$i công cuc
ci cách nhm tái c u trúc nn kinh t.
Kinh t Vit Nam ang tri qua nhng nm tháng #c coi là khó khn nh t k t%
khi bt &u i mi vào nhng nm &u th"p niên 1990. Nhng bin ng tiêu cc g&n
ây ca kinh t th gii ã làm bc l nhng khim khuyt c bn ca nn kinh t ang
say sa vi mc tiêu tng trng cao trc mt mà coi nh' s n nh lâu dài. Tng
trng kinh t ã liên tc suy gim, t% mc trên 8,2% trong giai on 2004-2007, xung
còn x p x 6,0% trong giai on 2008-2011. Trong khi ó, t l lm phát liên tc  mc
cao, trung bình lên ti hn 14% m$i nm trong vòng 5 nm qua. Thâm ht thng mi
tr&m trng, tng lên trên 10% GDP liên tc trong nhiu nm. c bit, thâm ht ngân
sách cao và n# công tng nhanh, do h"u qu ca nhng chính sách kích thích kinh t kéo
dài thông qua chi tiêu công, ang tip tc là nhng nguy c tim (n làm x u thêm các ch
s kinh t v) mô và e da s n nh ca nn kinh t trong tng lai. Thâm ht ngân
sách trong nhng nm g&n ây lên ti x p x 5-6% GDP, trong khi ó n# công và n#
công nc ngoài l&n l#t tng nhanh lên mc 57% và 42% GDP vào cui nm 2010.
Nghiêm trng hn, s qun lý yu kém cng vi nhng khó khn kinh t g&n ây ã

khin hàng lot các doanh nghip nhà nc làm n kém hiu qu ri vào tình trng thua
l$ và ng trên b* vc phá sn, trong ó Tng Công ty Công nghip Tàu thy – Vinashin
là mt ví d in hình.
Vi ngun lc hn ch do thâm ht ngân sách kéo dài, Chính ph th*ng c gng
hn ch nhng b t n này bng các gii pháp mang nng tính hành chính nh kim soát

†
Vin Chính sách Công và Qun lý, i hc Kinh t Quc dân. Email:
giá c, áp tr&n lãi su t và tín dng, khng ch t giá và hn ch thng mi quc t. Tuy
nhiên, nhng bin pháp phi quy lu"t th tr*ng này rõ ràng là không bn vng và sm
mun gì cng s+ gây ra s thiu ht ca phía cung do ng c khuyn khích b bóp méo,
ngun lc #c phân b mt cách không hiu qu, và nng lc sn xu t b kim ch.
Thay vì các bin pháp hành chính, nn kinh t Vit Nam ang c&n nhng chng trình tái
c u trúc thc s, trong ó trng tâm là ci cách tài khóa, nhm gii quyt trit  nhng
b t n kinh t hin ti và hng nn kinh t ti mc tiêu tng trng bn vng trong
tng lai. Bài vit này s+ c gng phân tích thc trng và nhng tác ng tiêu cc ca
thâm ht tài khóa mà Vit Nam ang và s+ có th gp phi trong th*i gian ti. ng th*i,
bài vit cng c gng lng ghép tho lu"n nhng thc ti,n chính sách mà Chính ph có
th la chn nhm t #c các mc tiêu kinh t v) mô v tng trng, th t nghip, lm
phát và cán cân thanh toán.
Thc trng thâm ht tài khóa và n công
Thâm ht ngân sách và n công tng nhanh
Thâm ht ngân sách hàng nm #c nh ngh)a là s chênh lch gia tng thu và
tng chi trong nm ó ca Chính ph. Trong khi ó, n# công #c tính toán da trên giá
tr cng dn ca các khon thâm ht ngân sách qua các nm. Thng kê v thâm ht ngân
sách và n# công ca Vit Nam hin có nhiu ngun khác nhau. Ngay bn thân Quyt toán
Ngân sách Nhà nc (NSNN) hàng nm ca B Tài Chính (MoF) cng a ra hai con s
v mc  thâm ht ngân sách ó là: (i) thâm ht ngân sách bao gm c chi tr n# gc và;
(ii) thâm ht ngân sách không bao gm chi tr n# gc. Bc tranh tng th v tài khóa cho
th y, Vit Nam ã và ang theo ui nhng chính sách có nh hng thâm ht nhm

thúc (y tng trng kinh t. Thâm ht ngân sách di,n ra liên tc trong khong hn mt
th"p k qua và có mc  ngày càng gia tng. C th, thâm ht ngân sách, không bao gm
chi tr n# gc, ca Vit Nam trung bình trong giai on 2003-2007 ch là 1,3% GDP,
nhng con s này ã tng hn g p ôi lên 2,7% GDP trong giai on 2008-2012. Thâm
ht ngân sách liên tc ã kéo theo s gia tng nhanh ca n# công. Tng n# công ca Vit
Nam ã tng t% khong 40% GDP t% cui nm 2007 lên ti hn 57% GDP vào cui nm
2010, và ch gim ôi chút vào nm 2011 nh* lm phát cao. Cùng th*i gian ó, n# nc
ngoài ca Vit Nam cng tng t% 32% lên ti g&n 42% GDP.
Tuy nhiên, nhng con s này có th cha phn ánh úng bn ch t ca thâm ht tài
khóa  Vit Nam hin nay. Các t chc quc t a ra nhng con s thâm ht ngân sách
khác xa vi con s báo cáo ca MoF. C th, ch tính riêng nm 2009, con s thâm ht
ngân sách không bao gm chi tr n# gc theo báo cáo ca MoF là 3,7% GDP, trong khi
ó con s tng ng ca Ngân hàng Phát trin châu Á (ADB) và Qu- Tin t Quc t
(IMF) cao hn nhiu, l&n l#t là 6,6% và 9,0% GDP. Vit Nam hin có nhng cách hch
toán riêng không theo thông l quc t. Nhiu khon chi ngân sách t% ngun trái phiu
Chính ph cho các d án giáo dc, thy l#i, y t,… #c  ngoi bng và không #c
tính &y  vào thâm ht ngân sách và n# công nh thông l quc t. Ngoài ra, chi cho
nhng công trình ln kéo dài cng #c phân b d&n vào quyt toán ngân sách nhiu nm
ch không tính c vào nm trái phiu #c phát hành  vay n#. S thiu nh t quán trong
cách hch toán tài khóa khin cho các con s thng kê không phn ánh chính xác v thc
trng n# công ca Vit Nam, gây nhi,u lon thông tin cho nhng ng*i tham gia th
tr*ng. ng th*i nó khin cho vic so sánh quc t, ánh giá, và qun lý ri ro n# công
ca Vit Nam gp khó khn.
Bng 1: Thâm ht ngân sách ca Vit Nam qua các nm (% GDP)
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
MoF
1
-4.9 -4.9 -4.9 -5.0 -5.7 -4.6 -6.9 -5.6 -4.9 -4.8
MoF
2

-1.8 -1.1 -0.9 -0.9 -1.8 -1.8 -3.7 -2.8 -2.1 -3.1
IMF -3.8 -3.3 -4.8 -1.2 -3.3 -0.2 -2.5 -1.2 -9.0 -5.7
ADB -3.5 -2.3 -2.2 0.2 -1.1 1.3 -1.0 0.7 -6.6
Ghi chú: MOF
1
: Thâm ht gm c chi tr n gc, MOF
2
: Thâm ht không gm chi tr n gc.
Ngun: Tng hp ca tác gi t MoF, World Economic Outlook (IMF, 2011) và Key Economic Indicators (ADB, 2011).
Bng 2: N công Vit Nam qua các nm (% GDP)
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ngng

Tng n# công 52.6 57.3 54.6 65.0
N# công nc ngoài 29.9 27.8 26.7 28.2 25.1 29.3 31.1
N# nc ngoài 37.2 32.2 31.4 32.5 29.8 39.0 42.2 41.5 50.0
Ghi chú: Ngng n công và n nc ngoài c  xut bi B Tài chính
Ngun: MoF
S b. sót trong hch toán thâm ht ngân sách và n# công ca Vit Nam #c th
hin r t rõ thông qua các con s chênh lch gia l#ng TPCP phát hành vay n# thc t
hàng nm và con s TPCP phát hành phn ánh trong Quyt toán NSNN. Theo s liu ca
S Giao dch Chng khoán Hà Ni (HNX), ch tính riêng hai nm 2010 và 2011, tng giá
tr TPCP và TPCP bo lãnh m$i nm #c phát hành vào khong 110 ngàn t ng, cao
hn r t nhiu so vi con s báo cáo trong Quyt toán NSNN. Ngoài ra, còn mt l#ng n#
ln ca các doanh nghip nhà nc (DNNN), không #c chính ph bo lãnh, cng
không #c phn ánh trong bi chi ngân sách và n# công hàng nm ca Vit Nam nh
thông l và khuyn cáo ca các t chc quc t.
T l thu thu cao
Theo Quyt toán NSNN ca MoF, trung bình trong giai on 2007-2011, tng thu
ngân sách nhà nc ca Vit Nam khá n nh và vào khong 29,0% GDP. Nu ch tính
thu t% thu và phí thì con s này là 26,3% GDP. Loi tr% tip thu t% d&u thô thì s thu còn

khong 21,6% GDP. áng chú ý là thu t% d&u thô ang có t trng ngày càng gim d&n
trong tng thu ngân sách nhà nc, t% khong 6,9% GDP trong nm 2007 xung còn
cha &y 3,1% GDP trong nm 2011. iu này chng t. t trng các khon thu khác ang
ngày càng gia tng. Mc thu t% thu và phí, không k thu t% d&u thô, ca Vit Nam hin
nay là r t cao so vi các nc khác trong khu vc. C th, trung bình trong 5 nm g&n
ây, t/ l thu t% thu và phí/GDP ca Trung Quc là 17,3%, Thái Lan và Ma-lay-xia là
x p x 15,5%, Phi-líp-pin là 13,0%, In-ô-nê-xia là 12,1%, và ca 0n  ch là 7,8%.
1

Hình 1: Các ngun thu ca Vit Nam (% GDP)

Ngun: Quyt toán và D toán NSNN 2003-2012
Hình 2: Thu t thu và phí  mt s nc châu Á (% GDP)

Ngun: ADB Key Economic Indicator for Asia and the Pacific (2011)
Ngoi tr% nm 2009 khi Chính ph thc hin hàng lot các bin pháp ct và mi,n
gim thu nhm kích thích tng c&u thì thu thu và phí, không k d&u thô, ca Vit Nam
cha có d u hiu gim. Nhng c tính s b ca nm 2010 và 2011 t% Quyt toán

1
Ngun: ADB Key Economic Indicator for Asia and the Pacific (2011)
NSNN cho th y t/ l này tip tc duy trì  mc cao và th"m chí còn gia tng, l&n l#t
khong 22,6 và 24,4% GDP. Nh v"y, ngoài vic chu “thu lm phát” hàng nm  mc
hai con s, nhng chính sách bo h và thu chng lên thu ang khin m$i ng*i dân
Vit Nam gánh chu t/ l thu phí/GDP cao g p t% 1,4 n 3 l&n so vi các nc khác
trong khu vc.
Xét riêng v thu thu nh"p, mc dù Vit Nam có các thang b"c thu su t khá
tng ng nhng khong thu th"p chu các thang thu su t tng ng li th p hn r t
nhiu so vi các nc khác. Ví d i vi thu thu nh"p cá nhân, khong thu nh"p chu
thu su t 10%  Vit Nam là x p x 3.451-5.175 USD/nm. Trong khi ó con s tng

ng  Thái Lan và Trung Quc l&n l#t là 4.931-16.434 USD/nm và 3.801-9.500
USD/nm.
2
Tng t nh v"y, mc thu su t thu nh"p doanh nghip 25% #c áp dng
c nh cho mi doanh nghip  Vit Nam trong khi các nc khác li áp dng nhiu
mc thu su t khác nhau dao ng t% 2-30%. Bên cnh thu thu nh"p, Vit Nam còn áp
nhiu khon thu cao khác ánh vào tiêu dùng nh thu tiêu th c bit và thu nh"p
kh(u. c bit, ngoài các khon thu và phí, các doanh nghip Vit Nam còn phi tr các
chi phí không chính thc cao. Theo kt qu iu tra Ch s Nng lc Cnh tranh C p tnh
(PCI) nm 2011, mc dù ã gim nhng vn có ti hn 52% s doanh nghip #c h.i
tr l*i rng h phi chi tr di dng tin lót tay cho các cán b hành chính a phng,
7% s doanh nghip phi chi tr ti hn 10% tng thu nh"p ca h cho các khon chi phí
không chính thc. c bit, báo cáo cng ch ra rng mc dù tham nhng nh. có biu
hin gim i nhng tham nhng ln li có xu hng tng thông qua các hành vi nh “li
qu” khi ký kt h#p ng, mua sm công, hoc th.a thu"n  t ai béo b. Liên quan n
khía cnh này, có ti 56% doanh nghip tham gia  u th&u các d án ca nhà nc cho
bit vic chi tr hoa hng là ph bin. iu này ã góp ph&n làm gia tng s b t công
gia các nhóm l#i ích và i a s dân chúng, ng th*i làm suy gim nim tin vào b
máy công quyn.
Tng mc thu thu/GDP cao ã hn ch kh nng tích ly, làm gim &u t phát
trin, và nâng cao nng lc cnh tranh ca khu vc t nhân. Nó cng khuyn khích các
hành vi gian l"n v thu nh hin t#ng chuyn giá g&n ây ca các doanh nghip có vn
&u t trc tip nc ngoài (FDI). S liu thng kê nhng nm g&n ây cho th y, chim
khong 20% GDP trong toàn nn kinh t nhng các doanh nghip FDI li ch óng góp
trên di 10% tng thu ngân sách nhà nc. Nhiu doanh nghip trong khu vc này liên
tc báo l$ nhng li xin m rng &u t. Vic  mc thu su t cao hn so vi các nc
trong khu vc là mt trong nhng ng c h p dn các doanh nghip FDI chuyn l#i
nhu"n ra nc ngoài nhm hng mc thu thu nh"p doanh nghip th p hn.

2

Ngun: Tính toán t
Vi tng mc thu thu/GDP cao nhng h thng c s h t&ng công cng và dch
v xã hi ca Vit Nam li kém xa so vi th gii. H thng h t&ng giao thông ch"t h'p
và xung c p, các bnh vin luôn trong tình trng quá ti, ch t l#ng giáo dc xung
c p,… là nhng mi lo ln i vi s phát trin trong dài hn ca nn kinh t. Chi tiêu
công cao ã gây sc ép khin tng thu  mc r t cao và không gim trong nhng nm
v%a qua. Con *ng gim thâm ht ngân sách thông qua tng thu su t và c s ánh
thu là r t hn ch. Vic tng thu ch có th #c thc hin nh* các bin pháp nâng cao t
l tuân th, chng th t thu và buôn l"u.
Nhiu khon thu không bn vng
Quyt toán NSNN hàng nm ca MoF cho th y, tng thu thu và phí ca nc ta
ch yu n t% ba ngun chính ó là thu giá tr gia tng, thu thu nh"p doanh nghip, và
thu xu t nh"p kh(u & tiêu th c bit i vi hàng nh"p kh(u. Trong ó t trng thu
thu nh"p công ty ang có xu hng gim d&n t% 36% trong giai on 2006-2008 xung
còn 28% trong giai on 2009-2011. Trong khi ó, t trng thu t% thu giá tr gia tng và
thu xu t nh"p kh(u li ang tng nhanh. S gia tng t trng các khon thu t% thu xu t
nh"p kh(u & tiêu th c bit i vi hàng nh"p kh(u ang, t% 10,0% trong nm 2006 lên
18,4% trong nm 2009 và 14,5% trong nm 2010, mt mt cho th y s gia tng nhanh
chóng ca hot ng thng mi quc t, mt khác phn ánh mc  bo h thng mi
cao ca Vit Nam. S ph thuc ln vào ngun thu này khi l trình ct gim thu #c
thc hin theo cam kt vi WTO s+ khin cho mc  thâm ht ngân sách ca Vit Nam
có th tr nên tr&m trng hn trong nhng nm ti.
Bng 3: T trng các loi thu trong tng thu thu và phí
2003-2005 2006-2008 2009-2011
Thu nh"p doanh nghip 0.33 0.36 0.28
Giá tr gia tng 0.22 0.23 0.29
Xu t nh"p kh(u 0.13 0.13 0.15
Khác 0.33 0.29 0.28
Ngun: Quyt toán và D toán NSNN 2003 - 2011
c bit, thu t% bán nhà thuc s hu nhà nc 123chuyn quyn s dng  t

ang có xu hng ngày càng gim d&n v quy mô tuyt i cng nh t/ trng trong tng
thu và vin tr#, t% 9,3% nm 2007 xung còn khong 6,6% trong nm 2011, khi các tài
sn loi này thuc s hu nhà nc ang d&n cn.  có cái nhìn sâu hn v bc tranh tài
khóa, chúng ta nên có thêm thc o thâm ht ngân sách loi tr% các khon thu t% vic
bán tài sn thuc s hu nhà nc. Vic a nhng khon thu này vào tính toán cán cân
ngân sách s+ làm gim mc  nghiêm trng ca tình trng bi chi t% nhng con s báo
cáo. V bn ch t, vic làm này cng ging nh vic mt cá nhân bán tài sn i  chi
tiêu. Khon vay n# ca anh ta có th gim nhng tài sn ca anh ta cng gim tng ng.
Tc là anh ta ã nghèo i.
Tng t nh v"y, thu t% vic khai thác d&u thô và các tài nguyên khác cng có
bn ch t ging các khon thu t% vic bán tài sn quc gia và không bn vng do ngun
tài nguyên thiên nhiên là hu hn. C th, thu t% d&u thô ã có t trng liên tc gim
nhng nm qua trong tng thu ngân sách nhà nc. Khon thu này t% chim ti 28,8%
trong tng thu ngân sách trong nm 2006 ã gim xung ch còn 11,6% trong nm 2011.
Ngoài ra, thu t% vin tr# không hoàn li cng nên #c loi tr% khi tính toán thâm ht
ngân sách hàng nm do bn ch t ngn hn không n nh ca chúng.
 có #c bc tranh chính xác hn v thc trng thâm ht ngân sách hàng nm
ca Vit Nam chúng tôi thc hin bóc tách các khon thu mang tính tm th*i, không bn
vng, và thu t% vic bán tài sn nhà nc kh.i tng thu và tính toán li các nc o thâm
ht ngân sách không bao gm chi tr n# gc. Kt qu tính toán trong Bng 4 cho th y,
mc  thâm ht ngân sách, không bao gm chi tr n# gc, ca Vit Nam sau khi loi tr%
các khon thu này trung bình lên ti 11,6% GDP m$i nm trong giai on 2006-2008 và
8,7% m$i nm trong giai on 2009-2011. Rõ ràng, tình trng bi chi ngân sách là r t
nghiêm trng ngay c khi Vit Nam hin ang có t l thu thu và phí là r t cao so vi các
nc khác trong khu vc.
Bng 4: Thâm ht ngân sách loi tr các khon thu không bn vng (% GDP)
2006 2007 2008 2009

2010 2011 2012
THNS không gm chi tr n# gc -0.9 -1.8 -1.8 -3.7 -2.8 -2.1 -3.1

THNS loi tr% thu vin tr# -1.7 -2.3 -2.4 -4.2 -3.1 -2.3 -3.3
THNS loi tr% thu vin tr#, thu t% bán
nhà và giao  t
-3.5 -5.0 -4.7 -6.5 -5.3 -4.1 -4.5
THNS loi tr% thu vin tr#, bán nhà và
giao  t, và d&u thô -12.1

-11.9 -10.7 -10.2

-8.9 -7.2 -7.5
Ngun: Tính toán ca tác gi t Quyt toán NSNN các nm
Chi tiêu ngân sách cao kéo dài
Trong nhiu nm qua, chi tiêu công #c coi là mt trong nhng ng lc quan
trng  thúc (y tng trng kinh t ca Vit Nam. Tuy nhiên, vai trò ca chi tiêu công
i vi tng trng kinh t là mt ch  còn gây tranh cãi. Nhiu nghiên cu ã ch ra
rng nu chi tiêu chính ph quá nh. s+ dn n tng trng kinh t r t th p, bi vì vic
thc thi các h#p ng kinh t, bo v quyn s hu tài sn, phát trin c s h t&ng,… s+
r t khó khn nu không có vai trò ca chính ph. Hay nói mt cách khác, mt s khon
chi tiêu ca chính ph là c&n thit  m bo cho s tng trng kinh t. Tuy nhiên, chi
tiêu chính ph – mt khi ã v#t quá ng4ng nào ó s+ cn tr tng trng kinh t do nó
gây ra s phân b ngun lc mt cách không hiu qu, tham nhng th t thoát, và chèn ép
khu vc t nhân. Da trên nhng phân tích thc nghim, nhìn chung các nhà nhà kinh t
thng nh t vi nhau rng quy mô chi tiêu công ti u i vi các nn kinh t ang phát
trin nm trong khong t% 15-20% GDP.
3
S liu so sánh quc t ca ADB cho th y,
Hng Kông, ài Loan, In-ô-nê-xia, Sing-ga-po và 0n  là nhng nc có quy mô chi
tiêu chính ph nh. nh t, ch chim khong x p x 15-18% GDP. Trong khi ó, quy mô
chi tiêu ngân sách, gm chi &u t và chi th*ng xuyên, ca Vit Nam ang nm  phía
trên r t xa ng4ng ti u này, chim ti hn 30% GDP trong nhng nm g&n ây.

Mt iu áng nghch lý là sau hn 20 nm i mi chuyn t% nn kinh t k
hoch hóa t"p trung sang nn kinh t th tr*ng, quy mô chi tiêu chính ph Vit Nam li
tng mnh t% khong 22% nm 1990 lên ti hn 30% GDP trong nm 2010. T t nhiên,
thành tu kinh t không ch ph thuc duy nh t vào chính sách tài khoá mà còn ph thuc
vào các chính sách tin t, thng mi, lao ng,… Hn na, thc t trên th gii ch ra
rng ch t l#ng hay hiu qu, ch không phi quy mô, ca chi tiêu chính ph mi là nhân
t quan trng quyt nh tc  tng trng và trình  phát trin ca m$i quc gia. Thy
in, an Mch, Pháp, và Anh vi quy mô chi tiêu chính ph chim hn 50% GDP
nhng là nhng nc có thu nh"p cao nh t th gii và xã hi phát trin. Ng#c li, Bng-
la-ét hay Cam-pu-chia có quy mô chi tiêu chính ph di 20% GDP nhng vn nm
trong nhóm nhng ngc nghèo nh t th gii. Tuy nhiên, con s chi tiêu chính ph tng
nhanh và ng  mc cao g&n ây trong khi hiu qu ca nó li r t th p ang là mt
trong nhng yu t chính, trc tip hoc gián tip, gây ra b t n kinh t v) mô trong th*i
gian qua  Vit Nam. Vi quy mô quá ln và tràn lan trong nhiu l)nh vc nh hin nay
thì vic nâng cao hiu qu chi tiêu chính ph là iu cc kì khó khn. Hn na, thc
trng này cng ang hng ngun lc ca xã hi t% khu vc t hiu qu hn sang khu
vc công kém hiu qu. Cui cùng, nó còn to ra sc ép tng thu trong tng lai và làm
gim ng c khuyn khích hot ng sn xu t ca khu vc t.
Bng 5: Quy mô chi tiêu chính ph  mt s nc châu Á (% GDP)

1990 1995 2000 2005
2009 2010
Bang-la-ét 12,4 14,4 14,5 15,0 15,3 15,9
Cam-pu-chia 8,4 14,8 14,8 13,2 20,5 20,7
Trung Quc 18,5 … 16,3 18,3 22,4 22,5
Hng-kông 14,3 16,4 17,7 16,9 17,8 17,4
0n  17,3 14,1 15,5 13,7 15,6 15,4
In-ô-nê-xia
19,6 14,7 15,8 18,4 16,7 16,5
Hàn Quc 15,2 15,3 18,1 21,4 23,9 21,4

Lào 23,4 26,7 20,8 18,4 21,0 24,8
Ma-lay-xia 27,7 22,1 22,9 23,9 30,3 26,5
Pa-kít-tan 25,9 23,0 18,9 16,8 19,8 20,0

3
Xem thêm Phm Th Anh (2008), Kho sát mi quan h gia chi tiêu chính ph và tng trng kinh t,
Tp chí Nghiên cu Kinh t, s tháng 10, 2008.
Phi-líp-pin 20,4 18,2 18,1 16,9 17,7 16,8
Xing-ga-po 20,2 15,6 18,5 … 17,9 …
ài Loan 14,5 14,3 22,6 15,1 15,9 …
Thái Lan 13,6 15,4 17,3 18,5 20,8 20,4
Vit Nam 21,9 23,8 22,6 27,3 31,8 30,7
Ngun: ADB (2011), Key Economic Indicators for Asia and the Pacific
áng chú ý là trong tng chi tiêu ngân sách thì chi th*ng xuyên chim t trng
r t ln còn chi &u t phát trin li chim t trng nh. hn r t nhiu. Trong khi chi &u t
phát trin có xu hng gim nh' v t trng trong tng chi ngân sách, t% 36,8% nm 2003
xung còn 28,3% trong nm 2010 và khong 24,6% trong nm 2011 nh* nhng n$ lc
ct gim chi tiêu công nhm bình n nn kinh t, thì chi th*ng xuyên li có xu hng
tng ng#c li, t% mc 63,2% trong nm 2003 lên 71,7% trong nm 2010 và 75,4% trong
nm 2011. iu này ph&n nào cho th y s cng knh và chi tiêu tn kém ca b máy
công quyn.
Bng 6: Chi tiêu ngân sách nhà nc các nm
T trng các

thành ph n (%)
Giá tr!
(Ngàn t"
#ng)
Tc #
tng

(%)
% GDP
 u t
phát tri$n
Th%ng
xuyên
2003 162.2 26.4
 
2004 187.4 15.5 26.2
 
2005 229.1 22.3 27.3
 
2006 268.4 17.2 27.6
 
2007 336.3 25.3 29.4
 
2008 411.8 22.5 27.9
 
2009 508.0 23.4 30.3
 
2010 605.6 19.2 31.0
 
2011 710.2 17.3 28.0
 
2012 852.8 20.1 29.2
 
Ngun: Quyt toán và D toán NSNN các nm ca MoF
u t công ln, dàn tri và kém hiu qu
&u t công thông th*ng #c nh ngh)a là các khon chi tiêu ca khu vc nhà
nc i vi vn v"t ch t nhm to ra các hàng hóa công cng và dch v xã hi, ch!ng

hn nh *ng xá, c&u cng, tr*ng hc, bnh vin, Ngun vn &u t công có th
#c l y l y t% ngân sách nhà nc, tín dng nhà nc, trái phiu chính ph, hoc vin
tr# phát trin ca nc ngoài. 5 Vit Nam, &u t công còn bao gm các d án cho các
mc ích kinh doanh thu&n túy thc hin qua khu vc doanh nghip nhà nc (DNNN).
Trong giai on t% 2001-2010, tng &u t toàn xã hi ca Vit Nam thuc vào
din cao nh t th gii, trung bình t khong hn 40% GDP và có tc  tng trên 18%
m$i nm. Trong ó, t/ trng &u t công, mc dù có xu hng gim trong vài nm g&n
ây, nhng vn ng  mc x p x 40% trong tng &u t toàn xã hi. Trong bi cnh
tit kim trong nc và tit kim quc gia ch chim l&n l#t khong 28,5 và 32,5%
GDP, và ch tng vi tc  x p x 16% m$i nm, thì quy mô ln và tng nhanh ca tng
&u t toàn xã hi, trong ó có &u t công, ã to ra s chênh lch ln gia tit kim và
&u t trong nn kinh t.
4
S chênh lch này dn n s gia tng nhanh ca vay n# nc
ngoài và tng trng cung tin trong nc nhm bù p cho khong trng tit kim – &u
t trong nhng nm v%a qua.
Bng 7: Tng vn # u t toàn xã hi các nm
T trng các thành ph n (%) Giá tr!
(ngàn t"
#ng)
Tc #
tng
(%)
%
GDP

Kinh t nhà
nc
Kinh t ngoài
nhà nc

Khu vc có vn
# u t nc ngoài
2001
170.5 12.8 35.4
59.8 22.6 17.6
2002
200.1 17.4 37.3
57.3 25.3 17.4
2003
239.2 19.5 39.0
52.9 31.1 16.0
2004
290.9 21.6 40.7
48.1 37.7 14.2
2005
343.1 17.9 40.9
47.1 38.0 14.9
2006
404.7 17.9 41.6
45.7 38.1 16.2
2007
532.1 31.5 46.5
37.2 38.5 24.3
2008
616.7 15.9 41.7
33.9 35.2 30.9
2009
708.8 14.9 42.2
40.6 33.9 25.6
2010

830.3 17.1 42.6
38.1 36.1 25.8
2011
877.9 5.7 34.6
38.9 35.2 25.9
Ngun: Tng cc Thng kê 2001-2011.
Hình 3: Chênh lch gia Tit kim và  u t (% GDP)

4
Tit kim quc gia bng vi Tit kim trong nc tr% i Thu nh"p ròng phi tr cho ng*i nc ngoài
di dng lãi vay, l#i nhu"n, c tc,… và cng vi các khon Chuyn giao ròng nh"n #c t% nc ngoài
ví d nh kiu hi.

Ngun: ADB (2011) Key Economic Indicator for Asia and the Pacific
Xét v ngun tài tr#, trung bình trong 10 nm qua, khong 51,7% tng &u t
công #c tài tr# t% ngân sách nhà nc m$i nm còn vn vay và vn ca DNNN chim
l&n l#t khong 23,1% và 25,2%. áng chú ý là trong nm 2010, t/ trng trong &u t
công ca vn ngân sách nhà nc ã st gim mnh, trong khi ó vn vay li tng vt lên
hn g p ôi, t% 13-15% trong nhng nm trc ó lên ti 36,6% trong nm 2010. Cùng
vi quy mô ln là s dàn tri ca &u t công. Chúng ta có th th y &u t ca khu vc
nhà nc dàn tri trên t t c các l)nh vc, t% nhng hot ng công ích trong l)nh vc an
ninh, quc phòng, giáo dc, y t,… n các hot ng mang tính kinh doanh thu&n túy
nh công nghip ch bin, khai khoáng, ngh thu"t, gii trí,… c bit, t/ trng &u t
công cho l)nh vc kinh doanh b t ng sn, tài chính, ngân hàng, xây dng, dch v lu
trú ã tng mnh t% 1,9% trong nm 2006 lên ti khong 4,8% tng &u t công trong
nm 2010.
#c coi là ng lc chính  tng trng kinh t nhng hiu qu ca &u t li
th p và th"m chí có xu hng gim. Theo báo cáo Cnh tranh Vit Nam ca Vin Cnh
tranh châu Á, h s ICOR, o l*ng s n v vn c&n tng thêm  to thêm ra mt n
v sn l#ng, ca Vit Nam trong giai on 2000-2008 và 2006-2008 l&n l#t là 4,8 và

5,4. Con s này cao hn r t nhiu so vi con s tng ng ca các nc công nghip mi
(NICs) trong th*i kì chuyn i 1961-1980. Ví d, trong giai on này h s ICOR ca
ài Loan là 2,7 và ca Hàn Quc là 3. Hay g&n hn là ICOR ca Thái Lan trong giai
on 1981-1995 là 4,1 và ca Trung Quc trong giai on 2001-2006 là 4. Hiu qu &u
t ca khu vc kinh t nhà nc th"m chí còn th p hn nhiu so vi khu vc kinh t
ngoài nhà nc và khu vc có vn &u t nc ngoài. Cng theo báo cáo này, h s
ICOR ca khu vc kinh t nhà nc c tính cao g p khong 1,5 l&n con s trung bình
ca toàn nn kinh t. S kém hiu qu ca &u t công, c bit là &u t ca DNNN, ã
kéo mc  hiu qu ca &u t toàn xã hi xung th p.
Bng 8:  u t ca khu vc nhà nc
T trng các ngun vn Giá tr!
(Ngàn t"
#ng)
Tc #
tng
(%)
%
GDP
Ngân sách Vay DNNN
2000
89.4 16.2 20.2
43.6 31.1 25.3
2001
102.0 14.0 21.2
44.7 28.2 27.1
2002
114.7 12.5 21.4
43.8 30.4 25.8
2003
126.6 10.3 20.6

45.0 30.8 24.2
2004
139.8 10.5 19.5
49.5 25.5 25.0
2005
161.6 15.6 19.3
54.4 22.3 23.3
2006
185.1 14.5 19.0
54.1 14.5 31.4
2007
198.0 7.0 17.3
54.2 15.4 30.4
2008
209.0 5.6 14.1
61.8 13.5 24.7
2009
287.5 37.6 17.1
64.3 14.1 21.6
2010
316.3 10.0 16.2
44.8 36.6 18.6
2011
341.5 8.0 13.5

Ngun: Tng cc Thng kê 2001-2011.
Bng 9:  u t công phân theo ngành kinh t (%)

2006 2007 2008 2009 2010
V"n ti, kho bãi 20.7 18.3 22.5 18.1 18.1

in, nc 14.6 13.2 12.6 16.8 16.7
CN ch bin và khai khoáng 16.8 19.9 13.7 15.3 15.2
KHCN, giáo dc, y t 10.1 10.5 10.6 8.4 8.3
Thông tin, ngh thu"t, gii trí 7.7 8.2 8.1 8.1 8.0
Chính tr, an ninh, quc phòng 6.7 7.4 8.6 7.4 7.9
Nông, lâm, thy sn 7.1 6.7 7.2 5.9 5.9
BS, TC, NH, BH, XD, lu trú 1.9 2.8 3.1 4.8 4.8
Khác 14.5 13.0 13.7 15.2 15.1
Ngun: Tng cc Thng kê 2001-2010.
Ri ro t khi doanh nghip nhà nc
#c nh hng gi vai trò ch o trong nn kinh t, các DNNN ã nh"n #c
nhiu s u ãi ca Chính ph  mi góc  t% tip c"n tín dng,  t ai, tip c"n th
tr*ng, bo h c quyn,… n các h"u thun v mt chính tr khác. Thc t cho th y,
các doanh nghip này ã có nhng óng góp nh t nh trong quá trình công nghip hóa
và to vic làm  Vit Nam, c bit là trong nhng nm &u ca công cuc i mi. Tuy
nhiên, s m rng nhanh chóng v quy mô ln s tham gia tràn lan trong mi ngành ngh
g&n ây ca các DNNN, kt h#p vi vic thiu mt c ch giám sát cht ch+ và minh
bch ã khin cho công tác qun lý các DNNN b buông l.ng, hiu qu kinh t ca các
doanh nhip này sa sút tr&m trng gây ri ro ln cho nn kinh t. Bên cnh hiu qu &u
t th p, th hin qua ch s ICOR cao, DNNN còn th hin kh nng yu kém trong quá
trình to vic làm cho nn kinh t. C th, mc dù chim x p x 40% tng &u t c nc
nhng khu vc nhà nc ch to ra khong 10% vic làm cho toàn xã hi. Trong khi ó,
khu vc kinh t ngoài nhà nc vi 35% tng &u &u t nhng li to ra ti 87% vic
làm cho toàn nn kinh t.
5

c bit, trong s các DNNN thì các t"p oàn kinh t nhà nc ã nh"n #c s
h"u thun ln ca Chính ph vi kì vng a chúng tr thành nhng mi nhn ca nn
kinh t. Tuy nhiên, thay vì t"p trung vào các hot ng kinh doanh ct lõi, nhiu t"p oàn
li nhanh chóng phát trin thành mng li chng cht hàng trm các tng công ty, công

ty con, và công ty liên doanh & liên kt. Các t"p oàn này thc hin &u t dàn tri vào
các ngành ngh kinh doanh không phi th mnh ca mình, bao gm t% &u t tài chính,
ngân hàng, chng khoán, b t ng sn, khai thác khoáng sn, xây dng, thng mi, khu
ngh d4ng,… mà trong ó, T"p oàn Công nghip Tàu thy Vit Nam (Vinashin) là mt
ví d in hình. Nhng d án &u t phiêu lu khin n# n&n ca Vinashin ngày càng ln
và nhanh chóng lâm vào tình trng thua l$ và phá sn. S buông l.ng giám sát t% c p trên
và qun lý yu kém ca lãnh o t"p oàn ã dn n hàng lot các hot ng s dng
vn kém hiu qu và sai trái nh: vay n# mi  tr n# c, dùng vn vay ngn hn  tr
n# dài hn, và th"m chí là s dng vn lu ng  &u t.
Tháng 12/2010 Vinashin chính thc m t kh nng thanh toán 60 triu USD vn
gc, mt ph&n trong khon n# 600 triu USD phát hành nm 2007, cho các ch n# quc
t. Chính ph Vit Nam ã b
Elliott Advisers LP
, mt trong các ch n#, gi n kin lên
toàn th#ng th(m London òi bi th*ng cho nhng khon n# không #c thanh toán.
Mc dù g&n ây
Elliott Advisers LP
ã rút n kin do mt công ty trong nc ã ng ra
mua li n# cho Vinashin. Chi tit ca thng v này cha #c tit l nhng chc h!n cái
giá ca các iu khon mà Chính ph phi thng l#ng là không h nh Vinashin ã và
ang #c tái c u trúc, tuy nhiên h"u qu ca nó gây ra i vi toàn nn kinh t s+ còn
kéo dài trong nhiu nm ti.
ng sau nhng h"u qu và bài hc t% Vinashin là nhng quan ngi v tính hiu
qu và sc kh.e tài chính ca các t"p oàn kinh t nhà nc khác. Thanh tra Chính ph
g&n ây ã chính thc công b nhng sai phm lên ti hàng chc ngàn t ng ti T"p
oàn D&u khí Vit Nam (PVN). PVN ã #c u ái gi li h&u ht l#i nhu"n sau thu
trong th*i gian dài  hình thành qu- &u t phát trin nhm thc hin các d án trng
im v d&u khí, m rng hot ng kinh doanh, góp vn vi các nhà th&u d&u khí,…
Tuy nhiên iu áng nói là qu- này ã #c PVN s dng c p vn cho các công ty con
và góp vn liên doanh thc hin nhng d án không úng mc ích. Cng theo kt lu"n

thanh tra, riêng khon &u t ngoài ngành vào chng khoán, bo him, ngân hàng, b t
ng sn ca PVN tính n nay ã lên ti 5600 t ng.

5
Ngun: Tng cc Thng kê 2000-2010.
Thua l$ hàng chc ngàn t ng do &u t dàn tri và ngoài ngành cng di,n ra 
hàng lot các t"p oàn kinh t khác nh T"p oàn in lc Vit Nam (EVN), T"p oàn
Sông à (SDH),… Vic thiu c ch qun lý và giám sát cht ch+ và minh bch trong
vic s dng vn nhà nc ã khin cho tình trng tài khóa ca Vit Nam thêm tr&m
trng và &y ri ro. N# n&n và thua l$ ca các t"p oàn kinh t nhà nc ang d y lên
nhng hi chuông cnh báo v tính hiu qu và s buông l.ng giám sát  các n v kinh
t nhà nc. Dù #c hay không #c Chính ph bo lãnh, các khon n# ca DNNN nu
không #c s dng mt cách hiu qu s+ ri vào gánh nng thu phí i vi ng*i dân.

Tác #ng ca thâm ht ngân sách ti các bin s v& mô
 làm rõ tác ng ca thâm ht ngân sách ti các bin s v) mô quan trng ca
nn kinh t bao gm tng trng GDP, lm phát, lãi su t, cán thng mi và t giá hi
oái chúng tôi thc hin phân tích nh tính các kênh truyn dn có th có ca thâm ht
ngân sách và các bin pháp tài tr# thâm ht lên các bin s này.
Lm Phát
Nhng khon chi tiêu chính ph không #c tài tr# bi thu thu hoc các khon
thu khác có th góp ph&n dn n s d th%a ca tng c&u và gây lm phát. iu này c
bit d, xy ra khi chi tiêu chính ph #c tài tr# bng cách làm tng cung tin trong nn
kinh t. Nu ch mt ph&n nh. thâm ht tài khóa #c tài tr# bng cách tng cung tin thì
có th không gây lm phát. Tuy nhiên, nu vic tài tr# này là ln và liên tc trong nhiu
nm thì chc chn nn kinh t cui cùng s+ phi tri qua lm phát cao và kéo dài.
Kênh truyn dn này có th #c gii thích n gin thông qua vai trò quyt nh
trong dài hn ca cung tin i vi lm phát ca nn kinh t. S gia tng ca cung tin có
th không làm tng lm phát nu nh nn kinh t ang tng trng và c&u tin giao dch
tng theo, hoc khi các th tr*ng tài sn khác ang kém h p dn. S gia tng cung tin

lúc ó có th #c h p th ht bi s gia tng ca c&u tin và do v"y không gây ra s gia
tng giá c hàng hóa và dch v trong nn kinh t. Tuy nhiên, khi khu vc t nhân ã hài
lòng vi l#ng tin mà h ang nm gi thì vic gia tng cung tin cui cùng s+ làm h
tng chi tiêu và, trong iu kin cung hàng hóa và dch v không tng theo kp, nó s+ kéo
giá c lên cao cho ti khi trng thái cân bng mi #c khôi phc. Khi chính ph tài tr#
cho thâm ht bng cách tng cung tin thì h #c coi là ang thu “thu lm phát” i
vi nhng ng*i ang nm gi tin.
Trong ngn hn, chính ph nhiu nc có th t"n dng vic tài tr# cho thâm ht
ngân sách thông qua tng cung tin do giá c cha phn ng ngay. Tuy nhiên, theo th*i
gian, khi lm phát xy ra thì kh nng thu thu lm phát s+ d&n b hn ch. Lý do là khu
vc t nhân s+ nhanh chóng gim l#ng tin nm gi và chuyn sang các loi tài sn
khác có giá tr thc n nh trong môi tr*ng lm phát cao nh vàng và ngoi t mnh.
H"u qu là hin t#ng “vàng hóa” và “ô-la hóa” s+ ph bin trong nn kinh t.
Nhng tác ng này di,n ra r t ging vi thc t  Vit Nam trong nhng nm
v%a qua. Thâm ht tài khóa #c tài tr# ph&n ln bi vay n# thông qua phát hành trái
phiu chính ph (TPCP) và th"m chí là ng trc ngân sách (mt hình thc in tin  chi
tiêu). Tuy nhiên, TPCP và TPCP bo lãnh ch yu #c bán cho các ngân hàng thng
mi ln. L#ng trái phiu này sau ó #c các ngân hàng thng mi c&m c li ti Ngân
hàng Nhà nc (NHNN)  l y tin mt thông qua nghip v th tr*ng m hoc qua ca
s tái chit kh u. Cui cùng, iu này s+ làm tng cung tin và gây lm phát trong nn
kinh t. Theo s liu thng kê ca S Giao dch Chng khoán Hà Ni (HNX), tng l#ng
TPCP và TPCP bo lãnh ang lu hành có giá tr vào khong 336 ngàn t ng, tng
ng vi hn 13% GDP danh ngh)a và g&n 12% cung tin M2 ca nm 2011. Nh v"y,
cùng vi nhu c&u tín dng cao ca khu vc t nhân, chi tiêu công tài tr# thông qua phát
hành trái phiu cng ã gián tip dn n s gia tng mnh ca cung tin trong nhng
nm g&n ây. Tng trng cung tin cao, lm phát phi mã ã khin công chúng tìm cách
trú (n vào nhng tài sn có giá tr n nh nh vàng, ngoi t mnh, và b t ng sn, gây
ra s b t n trên các th tr*ng tài sn và làm gim hiu lc ca chính sách tin t trong
nc.
Lãi sut

Khi không chu các ràng buc hành chính thì lãi su t s+ #c quyt nh bi cung
c&u trên th tr*ng vn vay, tc là ni gp g4 gia tit kim ca các h gia ình và &u t
ca các doanh nghip. Tng ca tit kim chính ph và tit kim t nhân, hay còn gi là
tit kim quc gia, s+ phn ánh cung còn &u t i din cho phía c&u ca th tr*ng vn
vay. Thâm ht tài khóa s+ làm gim tit kim chính ph, gim tit kim quc gia, do v"y
làm gim cung và làm tng lãi su t vn vay trên th tr*ng. S gia tng ca lãi su t cui
cùng s+ làm gim &u t ca khu vc t nhân. ây chính là hiu ng ln át &u t t
nhân ca chi tiêu công. Hay nói cách khác, khi chi tiêu công thái quá s+ dn n thâm ht
ngân sách. Chính ph buc phi vay n# thông qua phát hành trái phiu và làm gim
l#ng vn vay trên th tr*ng mà áng l+ ra khu vc t nhân có th tip c"n #c vi giá
th p.
Trong nhng nm g&n ây, c c u n# ca Vit Nam có chiu hng thay i
chuyn t% vay n# nc ngoài sang vay n# trong nc. N# nc ngoài hin nay chim
khong 58% và ang có xu hng gim, còn n# trong nc là 42% và ang có xu hng
tng lên. Tuy nhiên, ây cha h!n là mt xu hng tt phn ánh s gim l thuc vào
nc ngoài. iu này thc ch t phn ánh các khon vay u ãi ca nc ngoài i vi
Vit Nam ang ngày càng gim. Lãi su t thng mi ca n# nc ngoài cao cng vi ri
ro t giá buc chúng ta phi chuyn d&n sang vay n# trong nc. Vic vay n# ln trong
nc tuy nhiên li chèn ép mnh &u t ca khu vc t nhân và làm gim tng trng
kinh t mt khi ng vn vay không #c khu vc công s dng hiu qu.

Hình 4: Trái phiu chính ph phát hành qua các nm (Ngàn t" #ng)

Ngun: HNX
Trung bình trong hai nm 2010 và 2011 Chính ph Vit Nam ã vay n# hn 110
ngàn t ng m$i nm thông qua phát hành trái phiu trong nc. Con s này x p x g p
ôi so vi 56 ngàn t ng m$i nm ca giai on 2007-2009.
6
Lãi su t vn vay trên th
tr*ng tin t trong th*i kì 2010-2011 cng cao hn g p ôi so vi lãi su t ca giai on

2007-2009. ây chính là ví d in hình ca hin t#ng &u t công l n át &u t t
nhân. Nghiêm trng hn, kh nng huy ng vn trong nc thông qua phát hành trái
phiu ca Chính ph nhiu khi không phi #c hình thành mt cách t nhiên theo quy
lu"t cung c&u ca th tr*ng. Trong nhng nm 2010-2011, vi mc tr&n lãi su t TPCP
dao ng trong khong t% 10-12%/nm, trong khi lãi su t cho vay trên th tr*ng lên ti
hn 20%/nm, thông th*ng s+ không có mt ngân hàng thng mi nào s6n lòng mua
TPCP. Tuy nhiên, ây li là hai nm thành công nh t i vi vic phát hành TPCP. Bn
ch t (n sau hin t#ng này ó là vic các ngân hàng thng mi có th bán/c&m c TPCP
ti NHNN ti mc lãi su t chit kh u th p, sau ó cho các ngân hàng thiu ht thanh
khon vay vi lãi su t cao nhm hng l#i ln. Hành ng này ã khin cho có th*i kì
vn ch chy loanh quanh t% th tr*ng TPCP sang th tr*ng liên ngân hàng, và ng#c
li, mà không n #c khu vc t nhân.
Cán cân thng mi và t giá

6
Con s này bao gm c TPCP và TPCP bo lãnh (Ngun: HNX)
Dân c mt nc có th có chi tiêu v#t mc giá tr hàng hóa và dch v mà h
sn xu t ra thông qua nh"p kh(u hàng hóa t% nc khác. Do v"y, nu chính ph tng chi
tiêu mà không ng th*i s dng các chính sách hn ch chi tiêu ca khu vc t nhân thì
s+ làm tng c&u nh"p kh(u và thâm ht thng mi. Mi quan h gia thâm ht tài khóa
và cán cân thng mi có th #c biu di,n n gin qua mi quan h hch toán thu
nh"p quc dân sau:
NXGICY
+
+
+
=
(1)
trong ó Y là tng sn ph(m quc ni (GDP); C là tiêu dùng t nhân; I là &u t t nhân;
G là chi tiêu công và; NX là cán cân thng mi.

Tit kim quc gia #c xác nh bng tng ca tit kim t nhân
)( CTY
−
−
và
tit kim chính ph
)( GT
−
, trong ó
T
là tng thu thu. Do v"y, tit kim quc gia có
th #c vit li di dng:
GCYS
−
−
=
(2)
Cui cùng, thay (2) vào (1) ta thu #c mi quan h gia tit kim, &u t và cán
cân thng mi nh sau:
NXIS
+
=
(3)
Phng trình hch toán này cho bit tit kim quc gia s+ bng vi tng ca &u
t t nhân và cán cân thng mi. Thâm ht ngân sách s+ làm gim tit kim quc gia 
v trái, và do v"y làm gim &u t t nhân và/hoc làm gim xu t kh(u ròng  v phi.
S gim sút &u t t nhân gây ra bi thâm ht ngân sách có th d, dàng hiu
#c thông qua hiu ng l n át &u t. Còn s gim sút ca xu t kh(u ròng có th #c
gii thích thông qua tác ng ca vic gia tng chi tiêu chính ph i vi nh"p kh(u. S
gia tng chi tiêu công và thâm ht ngân sách, s+ ngay l"p tc làm cho tng chi tiêu trong

nc ln hn sn l#ng trong nc.  áp ng l#ng chi tiêu tng thêm này, bên cnh
sn xu t trong nc tng, thì nh"p kh(u cng s+ tng và gây thâm ht thng mi. Tác
ng ca thâm ht ngân sách i vi thâm ht thng mi cng s+ c bit nghim trng
 nhng nc có sn xu t trong nc ph thuc nhiu vào ngun nguyên v"t liu nh"p
kh(u nh Vit Nam.
Hình 5: Tit kim, # u t và thâm ht th'ng mi

Ngun: ADB (2011) Key Economic Indicator for Asia and the Pacific

Tác ng ca thâm ht ngân sách i vi thâm ht thng mi không ch d%ng li
 ó. Vic nh"p kh(u kh(u hàng hóa và dch v cng s+ dn n s dch chuyn ng#c
ca dòng tài sn ra nc ngoài. Khi nh"p kh(u nhiu hn xu t kh(u, ban &u chúng ta
phi tr ngoi t cho ng*i nc ngoài. Sau ó, l#ng ngoi t này có th #c ng*i
nc ngoài s dng  mua c phiu, trái phiu công ty, trái phiu chính ph hoc b t
ng sn. Do v"y, khi thâm ht ngân sách xy ra, Vit Nam tr thành nc nh"p kh(u
ròng hàng hóa và dch v, ng th*i cng là nc xu t kh(u ròng tài sn. L#ng tài sn
trong nc nm gi bi ng*i nc ngoài s+ ngày càng nhiu hn.
Thâm ht ngân sách làm gim l#ng cung vn vay i vi khu vc t nhân và do
v"y làm tng lãi su t. Trong iu kin các yu t khác không i, s gia tng lãi su t có
th thu hút dòng vn quc t chy vào trong nc. Cung ngoi t tng và ng ni t có
th lên giá. Tuy nhiên,  nc ta, tác ng này là không  bù p sc ép m t giá ca
ng ni t gây ra bi thâm ht thng mi ln. Hn na, dòng chy vào ca vn ngoi
cng b hn ch nhiu bi môi tr*ng lm phát cao và chính sách thay i t giá khó d
oán trong nc.
Tng trng
Chính sách tài khóa có th tác ng n tng trng sn l#ng ca mt nn kinh
t thông qua hai kênh truyn dn. Th nh t, nó có th làm thay i tit kim và &u t, và
do v"y là nng lc sn xu t trong dài hn ca mt quc gia. Th hai, nó có th làm thay
i hiu qu s dng ngun lc, và do v"y làm thay i c sn l#ng hin ti ln tng
trng trong tng lai.

Trong th*i kì suy thoái kinh t, s m rng tài khóa và ch p nh"n thâm ht ngân
sách  mt mc  nh t nh có th giúp sn l#ng trong nc tng tr li nh* kích thích
tng c&u. Chính sách này c bit hiu qu  nhng nn kinh t trc ó theo ui chính
sách tài khóa cân bng. Tuy nhiên, nu nn kinh t ã  g&n mc sn l#ng tim nng và
trc ó nn kinh t liên tc có thâm ht tài khóa thì hiu qu ca chính sách là r t hn
ch. S m rng tài khóa lúc ó th"m chí s+ nhanh chóng dn n lm phát cao, lãi su t
cao, thâm ht vãng lai, và b t n tài chính. Bài hc kích thích tng c&u ca Vit Nam
trong nm 2009 và h"u qu ca nó trong nm 2010-2011 là ví d in hình ca tr*ng
h#p này.
 phn ng li s gia tng ca lm phát và thâm ht vãng lãi do h"u qu ca
thâm ht tài khóa kéo dài, Chính ph Vit Nam cng nh mt s nc khác th*ng áp
dng các bin pháp hành chính kim soát giá c trong nc, hn ch thng mi, và kim
soát t giá. Tuy nhiên, nhng bin pháp này li làm tng s thiu ht tng cung do chúng
bóp méo th tr*ng các nhân t sn xu t trong nc, ngun lc s+ #c phân b mt cách
không h#p lý, và do thiu nguyên v"t liu nh"p kh(u làm hn ch nng lc sn xu t và
xu t kh(u. S m rng tài khóa kéo dài tip tc làm cán cân vãng lãi x u thêm và lm
phát tng tc. S st gim nim tin vào ng ni t và kinh t trong nc có th dn n
s tháo chy ca dòng vn ngoi tr% khi Chính ph phi tr giá t bng cách tht cht
tin t, tng lãi su t nhm khôi phc li nim tin vào ng ni t. Vòng lu(n qu(n gia
thâm ht tài khóa – thâm ht thng mi – thâm ht tài khóa có th tip tc di,n ra khi
các chính sách kim soát giá và thng mi này làm gim ngun thu thu, c bit là thu
t% hàng nh"p kh(u. iu này làm cho vic kim ch thâm ht ngân sách càng khó khn
hn và vic tng hoc áp thu/phí mi là nhng bin pháp cui cùng mà Chính ph có th
s dng. Gánh nng thu/phí cao s+ làm gim ng c sn xu t, gim tit kim và &u t
ca khu vc t nhân, và cui cùng là nn kinh t s+ có tng trng th p hoc th"m chí là
âm.
H cách cng
“H cánh cng” là thu"t ng phn ánh tình hung xy ra khi nn kinh t mt nc
nhanh chóng chuyn t% tng trng cao sang tng trng th p và sau ó là suy thoái.
Tình hung này th*ng xy ra khi chính ph nc ó c gng ct gim thâm ht ngân

sách và kim soát n# công. Có th là hi sm và bi quan khi bàn n s h cánh cng ca
Vit Nam khi t l n#/GDP ang  mc trung bình, tuy nhiên vic khuyn cáo v v n 
này s+ là c&n thit cho vic nh hng chính sách tài khóa lâu dài trong tng lai.
H cánh cng có th xy khi n# quc gia tng nhanh n mt ng4ng nào ó làm
kích hot s tháo chy kh.i tài sn trong nc ca dòng vn ngoi. Th nh t, nh ã tho
lu"n  trên, thâm ht ngân sách có xu hng dn n thâm ht thng mi. Thâm ht
thng mi #c tài tr# bng vic bán tài sn trong nc cho nhà &u t nc ngoài. Tuy
nhiên, l#ng tài sn trong nc mà ng*i nc ngoài mun nm gi ch là hu hn. Nó
s+ không tng mãi theo thâm ht thng mi. Nu thâm ht kép c tip tc di,n ra thì n
mt lúc nào ó c&u v tài sn trong nc s+ bão hòa và giá ca chúng s+ gim mnh. Th
hai, khi thâm ht tài khóa kéo dài và n# công tng n mt ng4ng nào ó s+ gây ra mi
lo ngi ca các nhà &u t v nguy c m t kh nng thanh toán chính ph. iu này s+
khin cho c nhà &u t nc ngoài ln nhà &u t trong nc tháo chy kh.i các tài sn
trong nc. H"u qu là giá tài sn s+ gim, lãi su t s+ tng, &u t st gim, ng ni t
m t giá, và lm phát tng vt.
S gia tng ca lãi su t s+ khin cho khng hong tài khóa thêm tr&m trng do
gánh nng n# tng nhanh. Lãi su t cao cng dn n thu thu gim do c&u tiêu dùng st
gim.  i phó vi nguy c phá sn này, chính ph các nc th*ng phn ng li bng
cách nhanh chóng gia tng các loi thu thu nh"p và thu tài sn nhm t #c thng d
ngân sách c bn.
7
Chính sách này li làm tiêu dùng st gim thêm và gây ra suy thoái
kinh t.
H"u qu ca s h cánh cng còn là s gia tng mnh ca lm phát thông qua
kênh nh"p kh(u khi ng ni t m t giá do s tháo chy ca dòng vn ngoi. Ngoài ra,
sc ép in tin  tr n# trong th*i kì này cng là r t ln. H"u qu là lm phát tng vt.
Cui cùng, s h cánh cng cng có th dn n mt cuc khng hong tài chính. Giá tài
sn gim và gánh nng lãi su t s+ làm cho nhiu doanh nghip có nguy c phá sn. S
phá sn ca các doanh nghip n l#t nó li gây khó khn tài chính cho h thng ngân
hàng do n# x u gia tng. Kch bn x u nh t ca tình hung này có th là s  v4 tín

dng và phá sn ca các trung gian tài chính. Nn kinh t lâm vào khng hong ging
nh nhng gì mà th gii ã tri qua vào nhng nm 30 ca th k trc.
Kt lun
Nhng thách thc tài khóa và h"u qu ca chúng #c phân tích  trên cho th y
ã n lúc Vit Nam c&n có mt cuc ci cách tài khóa trit  và toàn din nhm a
ngân sách d&n tr v trng thái cân bng và duy trì s n nh lâu dài cho nn kinh t.
Thông th*ng,  thc hin ci cách tài khóa các nhà hoch nh chính sách có hai cách
tip c"n ó là “iu chnh d&n d&n” hoc “iu chnh mnh mt l&n.” Nhng ng*i ng
h cách tip c"n “iu chnh mnh mt l&n” cho rng quá trình ci cách và gii phóng tài
khóa c&n #c thc hin toàn din ngay l"p tc và di,n ra càng nhanh càng tt  tránh
nhng lc l#ng phn kháng. Ng#c li, nhng ng*i ng h phng pháp “iu chnh
d&n d&n” li cho rng quá trình iu chnh nên di,n ra t% t% trong mt khong th*i gian

7
Cán cân ngân sách c bn #c tính bng tng thu tr% i tng chi, không bao gm chi tr n# gc và lãi n#
gc, ca chính ph.
dài nhm tránh nhng cú sc tiêu cc quá ln cho nn kinh t. Dù ng4ng an toàn n#
công nói chung và n# nc ngoài nói riêng là bao nhiêu i chng na thì vi thâm ht
ngân sách kéo dài nh hin nay, Vit Nam s+ nhanh chóng chm các ng4ng ó. Vic
sm chu(n b cho mt k hoch tài khóa bn vng dài hi s+ là r t c&n thit giúp cho nn
kinh t tránh #c nhng cú sc tài khóa tiêu cc trong tng lai.
Mc tiêu ca ci cách tài khóa liên quan n các iu chnh chi tiêu công và iu
chnh h thng thu nhm hng ti mt ngân sách cân bng và n nh.  làm #c
iu này, trc tiên, vic hch toán ngân sách phi #c thc hin mt cách minh bch
theo chu(n quc t. Các khon chi  ngoi bng phi #c tuyt i tránh. Các thc o
thâm ht ngân sách loi tr% nhng khon thu kém bn vng và thu t% bán tài sn cng
c&n #c tính toán thêm  có th ánh giá #c chính xác thc trng tài khóa hin ti.
Ngoài ra, các gánh nng ngân sách phát sinh trong tng lai, ví d nh chi tr lng hu
hay bo him y t, cng c&n #c a vào các d báo v thâm ht ngân sách nhm có
#c bc tranh chính xác hn v trin vng tài khóa trong nhng nm ti.

Th hai,  gim #c chi tiêu công và thu h'p vai trò ca nhà nc trong nn
kinh t chúng ta c&n phi có ánh giá toàn din v tính hiu qu ca các khon chi tiêu
công theo các l)nh vc khác nhau ch không ch nhìn thu&n túy vào con s tng hay
gim. Chúng ta cng không nên mc sai l&m ct gim ng lot các khon chi tiêu theo
mt t l c nh nào ó. Ct gim phi da trên vic ánh giá sàng lc nhng chng
trình/d án chi tiêu kém hiu qu, có th t u tiên th p, hoc nhng l)nh vc mà khu
vc t nhân có th làm tt. Bên cnh chi &u t, chi th*ng xuyên cng phi là i t#ng
#c rà soát và ct gim quyt lit.
Th ba,  ng x hiu qu i vi khi DNNN chúng ta c&n phân loi các doanh
nghip có mc ích công ích thu&n túy, ví d nh trong l)nh vc an ninh – quc phòng,
vi nhng doanh nghip hot ng trong l)nh vc kinh doanh thu l#i nhu"n. Mt ánh giá
toàn din v hiu qu ca các DNNN theo các tiêu chí v l#i nhu"n, công ngh, to vic
làm, óng góp ngân sách,… c&n #c thc hin da trên nguyên tc công khai minh bch
các thông tin v hot ng kinh doanh. S l#ng và t trng các DNNN c&n #c t mc
tiêu gim d&n thông qua quá trình c ph&n hóa trit  các doanh nghip hot ng trong
l)nh vc kinh doanh, b t k chúng có hiu qu hay không, ng th*i to iu kin bình
!ng cho doanh nghip t nhân tham gia trên t t c các th tr*ng.
Cui cùng, h thng thu c&n #c ci cách m bo các tiêu chí to ngun thu
bn vng, hiu qu, công bng và minh bch. Gánh nng thu c&n phi #c iu chnh
gim mt cách h#p lý. Tuy nhiên, mc  h#p lý này ph thuc r t nhiu vào quá trình
ct gim chi tiêu công. Gánh nng thu quá cao s+ khin cho h thng thu kém hiu qu
do nó khuyn khích vic trn thu và bóp méo s phân b ngun lc. H thng sc thu
và phí c&n #c rà soát tránh s chng l n lên nhau. Các sc thu c&n #c iu chnh
nhm m bo an sinh xã hi cho ng*i thu nh"p th p, khuyn khíchh tit kim, và hn
ch tiêu dùng, c bit là hàng tiêu dùng xa x nh"p kh(u.

Tài liu tham kho

Báo cáo ch s nng lc cnh tranh c p tnh ca Vit Nam nm 2011;
Báo cáo Nng su t Vit Nam (2010) ca Trung tâm Nng su t Vit Nam;

Davis, Jeffrey M. (1996), Guidelines for Fiscal Adjustment, IMF publication;
John Toye (2000), Fiscal Crisis and Fiscal Reform in Development, Cambrigde Journal
of Economics, No. 24, 2000;
Laurence Ball & N. Gregory Mankiw (1995), "What do budget deficits do?,"
Proceedings, Federal Reserve Bank of Kansas City, pages 95-119;
Phm Th Anh (2008), Kho sát mi quan h gia chi tiêu chính ph và tng trng kinh
t, Tp chí Nghiên cu Kinh t, s tháng 10, 2008;
Phm Th Anh (2011), Public Debt in Vietnam: Risks and Challenges, Journal of
Economics and Development, Dec. 2012;
Vietnam Competitiveness Report (2010), Central Institute for Economic Management
and Lee Kuan Yew School of Public Policy;
/>dau-khi.htm;
/>song-da.htm;

/>thoat-kien/;
/>lo.htm;