ĐỀ TÀI " CHÍNH SÁCH LAO ĐỘNG-VIỆC LÀM NHÌN TỪ GÓC ĐỘ MỘT CHÍNH SÁCH KINH TẾ VĨ MÔ: NHỮNG BÀI HỌC CỦA GIAI ĐOẠN 2006-2010 " pdf

1

CHÍNH SÁCH LAO ĐỘNG-VIỆC LÀM NHÌN TỪ GÓC ĐỘ MỘT
CHÍNH SÁCH KINH TẾ VĨ MÔ: NHỮNG BÀI HỌC CỦA GIAI ĐOẠN
2006-2010

TS.Nguyễn Minh Phong
Viện nghiên cứu phát triển kinh tế-xã hội Hà Nội


I. Những nỗ lực và thành quả đáng ghi nhận trong chính sách lao
động- việc làm ở Việt Nam
Nhận thức mới về phát triển trong thế giới hiện đại khẳng định: Phát
triển nguồn nhân lực là đỉnh cao nhất, là mục tiêu cuối cùng và cũng là động
lực mạnh nhất của mọi quá trình phát triển kinh tế-xã hội quốc gia và quốc tế;
Chính sách trung tâm của thời đại chúng ta là chính sách con người và sự
tham gia của con người vào tiến trình phát triển xã hội và tiến bộ xã hội;
Chính sách lao động-việc làm không chỉ bảo đảm ổn định chính trị-xã hội,
mà còn trực tiếp góp phần củng cố và nâng cao chất lượng, sức mạnh kinh tế
của đất nước. Hệ thống chính sách xã hội phải dựa trên nền tảng cốt lõi nhất
là coi trọng yếu tố con người và phát huy đến mức cao nhất tiềm năng của con
người, bảo đảm các yêu cầu có tính nguyên tắc, đó là: Mọi người có việc làm,
có thu nhập đảm bảo cuộc sống hàng ngày; Thực hiện nguyên tắc công bằng,
dân chủ, bình đẳng trong mọi quan hệ xã hội trước pháp luật; Xây dựng một
xã hội phát triển tương đối đồng đều, giảm dần sự cách biệt giữa lao động
chân tay và lao động trí óc, giữa phụ nữ và nam giới, giữa nông thôn và thành
thị, giữa người giàu và người nghèo giữa người có hoàn cảnh bất lợi, rủi ro
với người có hoàn cảnh thuận lợi
Trên hành trình Đổi mới và hội nhập quốc tế, thực hiện mục tiêu xây
dựn một nước Việt Nam “Dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng và văn
minh”, cùng với các chính sách phát triển kinh tế, Đảng ta luôn chủ trương và

Nhà nước đã ban hành một hệ thống chính sách xã hội hướng vào phục vụ lợi
ích và phát triển toàn diện con người, trong đó có các chính sách lao động-
việc làm và thu nhập, giáo dục, chăm sóc bảo vệ sức khoẻ, chính sách dân tộc
và tôn giáo, chính sách đối với người có công với đất nước
Thủ tướng Nguyễn tấn Dũng trong loạt bài giưới thiệu về văn kiện Đại
hội XI công bố vào những tháng đầu năm 2011 đã nhấn manh: Đặt trọng tâm
vào công tác xoá đói, giảm nghèo, cùng với việc đẩy mạnh phát triển kinh tế,
xã hội để nâng cao mức sống chung của nhân dân, Đảng và Nhà nước đã ban
hành và tập trung chỉ đạo thực hiện nhiều chính sách, chương trình, dự án và
huy động nguồn lực của toàn xã hội để trợ giúp người nghèo, vùng nghèo
2

vượt qua khó khăn, vươn lên thoát nghèo. Các chính sách và giải pháp xoá đói
giảm nghèo được triển khai đồng bộ trên cả 3 phương diện: (1) Giúp người
nghèo tăng khả năng tiếp cận các dịch vụ công cộng, nhất là về y tế, giáo dục,
dạy nghề, trợ giúp pháp lý, nhà ở, nước sinh hoạt; (2) Hỗ trợ phát triển sản
xuất thông qua các chính sách về bảo đảm đất sản xuất, tín dụng ưu đãi,
khuyến nông - lâm - ngư, phát triển ngành nghề; (3) Phát triển cơ sở hạ tầng
thiết yếu cho các xã, thôn, bản đặc biệt khó khăn. Đến nay công tác xoá đói
giảm nghèo đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, được nhân dân đồng tình,
quốc tế đánh giá cao: số hộ nghèo giảm từ 29% (năm 2002) xuống còn
khoảng 10% (năm 2010); chênh lệch mức sống giữa thành thị và nông thôn
giảm từ 2,3 lần (năm 1999) xuống còn 2 lần (năm 2008). Đã tập trung chỉ đạo
thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia về việc làm với nhiều chính sách
trợ giúp thiết thực, hàng năm giải quyết được hơn 1,6 triệu việc làm mới cho
người lao động, giảm tỷ lệ lao động thất nghiệp ở thành thị từ 6,42% (năm
2000) xuống còn khoảng 4,6% (năm 2010), tăng thời gian sử dụng lao động ở
nông thôn, góp phần nâng cao thu nhập và đời sống cho nhân dân. Thu nhập
thực tế bình quân đầu người 10 năm qua tăng khoảng 2,3 lần.
Hệ thống bảo hiểm xã hội và bảo hiểm y tế được quan tâm phát triển

với nội dung và hình thức ngày càng phong phú, nhằm chia sẻ rủi ro và trợ
giúp thiết thực cho những người tham gia. Bảo hiểm xã hội được triển khai
đồng bộ với 3 loại hình là: bảo hiểm bắt buộc, bảo hiểm tự nguyện và bảo
hiểm thất nghiệp. Số người tham gia bảo hiểm bắt buộc tăng nhanh, từ 4,8
triệu (năm 2001) lên 9,4 triệu (năm 2009), chiếm 18% tổng số lao động. Sau
gần 3 năm triển khai bảo hiểm xã hội tự nguyện, đến năm 2010 có khoảng
96,6 nghìn người tham gia. Dự kiến đến hết năm 2010 có khoảng 5,8 triệu
người tham gia bảo hiểm thất nghiệp. Bảo hiểm y tế tăng nhanh từ 13,4% dân
số (năm 2000) lên khoảng 62% (năm 2010). Đặc biệt, đã thực hiện chính sách
bảo hiểm y tế miễn phí cho trẻ em đến 6 tuổi, một số đối tượng chính sách,
người nghèo và hỗ trợ bảo hiểm y tế cho các hộ cận nghèo,
Các chính sách ưu đãi đối với người có công không ngừng được hoàn
thiện. Mức trợ cấp ưu đãi năm 2009 tăng 2,1 lần so với năm 2006. Năm 2010
ngân sách trung ương đã dành gần 19.000 tỷ đồng để thực hiện chính sách ưu
đãi thường xuyên cho hơn 1,4 triệu người có công. Đến nay, hơn 90% gia
đình người có công có mức sống bằng hoặc cao hơn mức trung bình của dân
cư cùng địa bàn.
Các chính sách trợ giúp xã hội, cả thường xuyên và đột xuất được thực
hiện rộng hơn về quy mô, đối tượng thụ hưởng với mức trợ giúp ngày càng
tăng. Kinh phí trợ giúp thường xuyên từ ngân sách nhà nước và số người
được thụ hưởng tăng nhanh, từ 113 tỷ đồng cho hơn 180 nghìn người (năm
2001) tăng lên 4.500 tỷ đồng cho hơn 1,6 triệu người (năm 2010). Hàng năm
Nhà nước còn trợ cấp đột xuất hàng nghìn tỷ đồng (riêng năm 2009 là 5.000
tỷ đồng) và hàng chục nghìn tấn lương thực, chủ yếu là để trợ giúp khắc phục
3

thiên tai. Từ đầu năm 2008, Chính phủ đã có nhiều chính sách và giải pháp
kịp thời, thiết thực nhằm hạn chế tối đa các tác động tiêu cực của cuộc khủng
hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu đến sản xuất và đời sống của
nhân dân.

Hệ thống các dịch vụ xã hội trong các lĩnh vực chăm sóc sức khoẻ nhân
dân, giáo dục và đào tạo, văn hoá, thông tin, cung cấp điện, nước sinh hoạt,
bảo đảm điều kiện đi lại… đã được quan tâm phát triển, nhất là ưu tiên đầu tư
cho vùng sâu, vùng xa, miền núi, biên giới, hải đảo và vùng đồng bào dân tộc
thiểu số. Chất lượng các dịch vụ nhiều mặt được cải thiện và khả năng tiếp
cận của nhân dân ngày càng được nâng cao. Đến nay 100% số xã, phường đã
có trạm y tế, trong đó khoảng 75% số xã có bác sỹ; cả nước hiện có khoảng
23 triệu người đang theo học ở các cấp bậc học, đã hoàn thành phổ cập giáo
dục tiểu học và trung học cơ sở; 82,5% số hộ nông thôn đã được sử dụng
nước hợp vệ sinh; 96,1% số hộ đã được sử dụng điện lưới; 86,9% số hộ sử
dụng máy thu hình; trên 97% số xã đã có đường ô tô đi tới trung tâm xã;
khoảng 90% số xã có trạm bưu điện văn hoá…
Các phong trào “tương thân tương ái”, “đền ơn đáp nghĩa”, “uống nước
nhớ nguồn” do Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể nhân dân, các tổ
chức xã hội, các doanh nghiệp, cộng đồng người Việt Nam ở nước ngoài, các
đơn vị và cá nhân chủ động thực hiện và hưởng ứng tham gia đã phát huy
truyền thống tốt đẹp của dân tộc, đóng góp đáng kể vào việc nâng cao an sinh
xã hội và phúc lợi xã hội cho mọi người, nhất là những người nghèo, vùng
nghèo. Nhờ vậy, chỉ số phát triển con người ở Việt Nam đã nâng cao, đời
sống vật chất và tinh thần của nhân dân được nâng lên rõ rệt.
Việt Nam cũng đã thành lập Ban Chỉ đạo công tác đào tạo nghề quốc
gia do Phó Thủ tướng Nguyễn Thiện Nhân làm Trưởng Ban
Đặc biệt, ngày 27/11/2009, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết
định số 1956/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Đào tạo nghề cho lao động nông
thôn đến năm 2020” (gọi tắt là Đề án 1956). Với mục tiêu Nhà nước chi ngân
sách xấp xỉ 26.000 tỷ đồng để khi kết thúc vào năm 2020, sẽ đào tạo nghề cho
gần 10 triệu lao động nông thôn làm việc ở khu vực nông nghiệp và phi nông
nghiệp, và bồi dưỡng đào tạo 1 triệu cán bộ công chức cấp xã, nâng cao chất
lượng và hiệu quả đào tạo nghề, nhằm tạo việc làm tăng thu nhập của lao
động nông thôn, góp phần chuyển dịch cơ cấu lao động và cơ cấu kinh tế,

phục vụ sự nghiệp CNH - HĐH nông nghiệp nông thôn. Đây là Đề án có quy
mô lớn nhất và có sự hỗ trợ cho học viên, giáo viên nhiều nhất (theo Đề án
1956, Lao động nông thôn thuộc diện được hưởng chính sách ưu đãi được hỗ
trợ chi phí học nghề ngắn hạn với mức tối đa 3 triệu đồng/người/khóa học; hỗ
trợ tiền ăn với mức 15.000 đồng/ngày thực học/người; hỗ trợ tiền đi lại theo
giá vé giao thông công cộng với mức tối đa không quá 200.000
đồng/người/khoá học đối với người học nghề xa nơi cư trú từ 15km trở lên;
4

Lao động nông thôn thuộc diện hộ có thu nhập tối đa bằng 150% thu nhập của
hộ nghèo được hỗ trợ chi phí học nghề ngắn hạn với mức tối đa 2,5 triệu
đồng/người/khóa học; Lao động nông thôn khác được hỗ trợ chi phí học nghề
ngắn hạn với mức tối đa 2 triệu đồng/người/khóa học; Lao động nông thôn
học nghề được vay để học theo quy định hiện hành về tín dụng đối với học
sinh, sinh viên. Lao động nông thôn làm việc ổn định ở nông thôn sau khi học
nghề được ngân sách hỗ trợ 100% lãi suất đối với khoản vay để học nghề),
với số lượng đào tạo lớn nhất và trong thời gian dài nhất từ trước tới nay
hướng tới khu vực lao động nông thôn, gắn đào tạo nghề với dự báo xu hướng
yêu cầu của thị trường lao động. Bộ NN&PTNT đã phối hợp với Bộ LĐ-
TB&XH thống nhất xây dựng danh mục 180 nghề nông nghiệp trình độ sơ
cấp để dạy nghề cho lao động nông thôn, đồng thời triển khai xây dựng
chương trình tài liệu học nghề năm 2010 đối với 25 loại nghề phổ biến ở 3
miền đất nước. Tính đến ngày 30/6/2010, có 44/63 tỉnh, thành phố trực thuộc
TƯ phê duyệt phương án điều tra, 5 tỉnh, thành phố trực thuộc TƯ đã hoàn
thành công tác điều tra nhu cầu học nghề trên địa bàn.
II. Những bài học và ứng xử cần có về chính sách lao động –việc
làm từ góc độ kinh tế
Tuy nhiên, việc bảo đảm an sinh xã hội và phúc lợi xã hội vẫn còn bất
cập và yếu kém: giảm nghèo chưa bền vững, số hộ cận nghèo còn nhiều, tỷ lệ
hộ tái nghèo hàng năm còn cao. Đời sống của một bộ phận dân cư, nhất là ở

vùng cao, vùng sâu, vùng xa còn nhiều khó khăn, khoảng cách thu nhập của
các tầng lớp dân cư còn lớn. Tình trạng thiếu việc làm ở nông thôn, ở vùng đô
thị hoá và thất nghiệp ở thành thị còn nhiều. Nguồn lực cho an sinh xã hội và
phúc lợi xã hội còn hạn chế, chủ yếu dựa vào ngân sách nhà nước, với diện
bao phủ và mức hỗ trợ còn thấp. Các hình thức bảo hiểm chưa đáp ứng được
nhu cầu đa dạng của người dân; chất lượng các dịch vụ nhìn chung còn thấp,
vẫn còn không ít tiêu cực, phiền hà.
Những yếu kém, bất cập trên đây trước hết là do công tác lãnh đạo,
quản lý còn nhiều yếu kém, hiệu lực hiệu quả chưa cao, nhận thức về bảo đảm
an sinh xã hội và phúc lợi xã hội chưa đầy đủ. Chưa hình thành được hệ thống
an sinh xã hội và phúc lợi xã hội rộng khắp với những cơ chế chủ động tích
cực, bền vững, làm chỗ dựa vững chắc cho người nghèo, hộ nghèo tự vươn
lên thoát nghèo. Chưa huy động được mạnh mẽ sự tham gia của toàn xã hội
vào công tác bảo đảm an sinh xã hội và phúc lợi xã hội.
Nhìn từ góc độ kinh tế vĩ mô, thực tế xây dựng và triển khai chính sách
lao động-việc làm thời gian qua cho thấy những bài học đáng lưu ý sau:
Thứ nhất, cần “nâng cấp” và thống nhất cao về quan điểm, nhận thức
chung của các các nhà hoạch định chinh sách và doanh nghiệp, cũng như của
bản thân người lao động là phải thực sự coi chính sách lao động -việc làm
không chỉ là dạng chính sách an sinh xã hội, mà cần là một bộ phận hợp
5

thành, có vai trò quan trọng và ngày càng tích cực, năng động nhất trong
tổng thể chính sách kinh tế vĩ mô.
Chính sách đầu tư cho lao động-việc làm là chính sách đầu tư cho phát
triển và trực tiếp, cũng như gián tiếp, trước mắt và lâu dài tạo ra, duy trì và
thúc đẩy sự ổn định và phát triển kinh tế-xã hội. Chính sách lao động-việc làm
cần được thực hiện trong đồng bộ và đồng thời, thậm chí đi trước một bước
với các chính sách kinh tế khác. Các dự án lấy đất cho phát triển công nghiệp
phải có kế hoạch chi tiết và khả thi về tuyển dụng, tạo nghề mới cho các lao

động trong diện người dân bị thu hồi đất. Đặc biệt, công tác đào tạo nghề cần
bám sát nhu cầu thị trường và đi trước, đón đầu các quy hoạch phát triển kinh
tế-xã hội ở các địa phương, nhất là những địa bàn có tốc độ đô thị hóa nhanh
và tốc độ tái cấu trúc kinh tế-xã hội mãnh liệt.
Đồng thời, để việc triển khai dạy nghề, học nghề có hiệu quả kinh tế
thực sự, tránh hình thức và lãng phí xã hội trong quá trình triển khai các đề án
đào tạo nghề, cần bảo đảm đầu tư đủ mức theo yêu cầu học dậy và học nghề
(rõ ràng với mức 2-3 tr.đ/người / khóa học như hiện nay là quá thấp để nâng
cao căn bản chất lượng dậy và học nghề của người lao động), tránh tư tưởng
bình quân chủ nghĩa như kiểu “phát chẩn”, cứu đói; Mặt khác, cần tăng cường
công tác tuyên truyền , linh hoạt và thiết thực về nội dung và phương thức đào
tạo nghề, gắn với thực tế đối tượng học nghề, cũng như gằn với chương trình
việc làm cụ thể của mỗi địa phương, để các đối tượng lao động nông thôn ở
vùng sâu, vùng xa, nhất là vùng núi không bị lúng túng trong việc xác định
nghề học, sắp xếp thời gian học. Hơn nữa, cần chú ý yêu cầu dậy nghề theo
hướng tạo việc làm tại chỗ, trong đó có đáp ứng nhu cầu phát triển nông
nghiệp công nghệ cao, hoặc thúc đẩy quá trình tái cấu trúc toàn diện kinh tế
và xã hội nông thôn theo tinh thần “ly nông bất ly hương”, để người lao động
sống ở nông thôn sau khi tốt nghiệp ác khóa đâò tạo nghề có thể tăng khả
năng và chủ động tìm kiếm, tạo lập công việc, thu nhập ngay tại quê nhà,
không phải đi xa, giảm bớt áp lực quá tải, phi kinh tế lên các đô thị.
Thứ hai, cần gắn kết chinh sách lao động- việc làm với chính quá trình
và kế hoạch tổng thể về tái cấu trúc kinh tế theo hướng hiện đại và phát triển
bền vững; chủ động phát triển có tổ chức các thị trường lao động có nhiều
tiềm năng và hiệu quả kinh tế cao, nhất là thị trường lao động chất lượng cao
về kinh tế nông nghiệp cao, kinh tế biển, công nghệ thông tin và xuất khẩu lao
động.
Chất lượng lao động thấp dẫn đến chất lượng và hiệu quả việc làm nói
riêng, nền kinh tế nói chung cũng thấp và thiếu ổn định. Việt Nam hiện đang
có số lượng lao động thất nghiệp khá lớn, trong khi mỗi năm có thêm gần 1,5

triệungười mới đến tuổi lao động, xong vẫn phải chấp nhận khoảng trên
40.000 lao động nước ngoài vào đang làm việc tại Việt Nam
6

Về mặt kinh tế, không đầu tư nâng cao chất lượng cho lao động, chúng
ta sẽ không đáp ứng được đòi hỏi về nhân lực của các dự án đầu tư nước
ngoài, cũng như ngay cả của trong nước theo yêu cầu tái cấu trúc, đẩy nhanh
sang phát triển theo chiều sâu, tăng áp dụng công nghệ cao, sản xuất sạch
hơn, có hàm lượng chế biến và giá trị gia tăng cao, do đó hiệu quả hơn. Điều
này đồng nghĩa với việc Việt Nam tự hạn chế nguồn đầu tư và chất lượng
phát triển, tự bỏ lỡ cơ hội của mình nhanh chóng tiến lên hiện đại hóa. Những
năm 2005-2006, có đến 80% lao động làm việc ở các KCN-KCX TP.HCM là
lao động phổ thông, chỉ 10% lao động có trình độ cao đẳng, đại học. Các nhà
đầu tư phải tự đào tạo lại những lao động mà họ tuyển, dù trong số 3 ứng
tuyển, họ chỉ chọn được 1 lao động khả dĩ chấp nhận được.
Vì vậy, Việt Nam cần sớm bổ sung các chính sách lao động-việc làm
mới, tập trung phát triển nguồn nhân lực trình độ cao trong các ngành, lĩnh
vực quan trọng, có ý nghĩa quyết định đến việc đạt được tốc độ và hiệu quả
tăng trưởng kinh tế cao, như kinh tế nông nghiệp sử dụng công nghệ cao, kinh
tế biển, CNTT và xuất khẩu lao động có kỹ thuật, cũng như khai thác tốt đội
ngũ lao động từ nước ngoài trở về nước sau khi kết thúc hợp đồng lao động ở
nước ngoài. Điểm đáng lưu ý là, cần tạo môi trường áp lực cao để người lao
động Việt Nam khắc phục ảnh hưởng của lao động trong nền sản xuất nhỏ,
tiểu nông, manh mún, được học tập và rèn luyện trong các trường dạy nghề
trọng điểm chất lượng cao, trường đại học đẳng cấp quốc tế, được quản lý
theo mục tiêu bảo đảm chất lượng đào tạo và gắn với nhu cầu của xã hội.
Đồng thời, cần tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp tục sửa đổi toàn diện Bộ
Luật Lao động, xây dựng Luật Tiền lương tối thiểu, Luật Việc làm và các
chính sách có liên quan; lồng ghép chiến lược, chính sách lao động việc làm
và mục tiêu về việc làm; tăng cường công tác an toàn vệ sinh lao động trong

nông nghiệp, trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa; xây dựng quỹ bồi thường
tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp…
Thứ ba, cần quy định và thực thi linh hoạt các công cụ kinh tế phù hợp
nhằm bảo vệ quyền lợi người lao động, bảo đảm hiệu lực và hiệu quả chính
sách lao động-việc làm trên thực tế.
Để thực hiện mục tiêu của Chính sách lao động-việc làm cần có sự phối
hợp đồng bộ các giải pháp, các cấp, ngành và địa phương có liên quan, trong
đó có các công cụ chính sách kinh tế, như tài chính-tín dụng và đầu tư, các ưu
đãi và trợ cấp kinh tế khác được thiết kế phù hợp thực tế và minh bạch, tránh
hình thức và gây khó hay lạm dụng trong thực hiện.
Trong thời gian qua, trong khuôn khổ “gói kích cầu” của Chính phủ,
trên phạm vi cả nước đã triển khai Quyết định số 30/2009 của Thủ tướng
Chính phủ về việc hỗ trợ người lao động mất việc làm đối với các doanh
nghiệp gặp khó khăn trong suy giảm kinh tế. Thực tế cho thấy, chính sách hỗ
trợ này chưa phát huy được hiệu quả như Chính phủ mong muốn do những
7

bất cập về ngôn ngữ và “nhân văn” trong bản thân các quy định của nó và sự
cứng nhắc khi thực hiện.
Cụ thể, theo Quyết định số 30/2009, đối tượng cho vay là doanh
nghiệp gặp khó khăn do suy giảm kinh tế, phải giảm số lao động hiện có từ
30% hoặc từ 100 lao động trở lên tính từ tháng 1.2009 (không kể lao động
thời vụ có thời hạn dưới 3 tháng) và sau khi đã sử dụng các nguồn vốn của
doanh nghiệp mà vẫn chưa có khả năng thanh toán tiền lương, đóng bảo hiểm
xã hội và tiền trợ cấp mất việc làm hoặc trợ cấp thôi việc cho số lao động đã
giảm; người lao động đi làm việc ở nước ngoài bị mất việc làm do doanh
nghiệp gặp khó khăn phải về nước trước thời hạn; đối với người lao động bị
mất việc làm tại doanh nghiệp mà doanh nghiệp bỏ trốn trong năm 2009.
Doanh nghiệp được vay vốn với lãi suất 0%, thời hạn tối đa 12 tháng, sẽ giúp
doanh nghiệp thanh toán tiền lương, đóng bảo hiểm xã hội và tiền trợ cấp mất

việc cho người lao động.
Dẫu vậy, trên thực tế, đa phần doanh nghiệp dù gặp khó khăn về tài
chính cũng không muốn chấm dứt hợp đồng lao động với người lao động.
Ngược lại, người lao động cũng không muốn họ trở thành người mất việc để
lĩnh tiền trợ cấp. Như vậy, vô hình trung, chính sách chỉ cho doanh nghiệp
vay với điều kiện bị mất tới 30% lao động lại đẩy người lao động có nguy cơ
bị mất việc làm nếu doanh nghiệp “tham bát , bỏ mâm”, cố tình giãn lao động
để hợp tiêu chuẩn được vay ưu đãi theo tinh thân Quyết định nói trên? Trong
thời điểm Quyết định trên có hiệu lực thực hiện, cả Hà Nội với số lượng
chiếm tới trên dưới 15% tổng số doanh nghiệp cả nước, nhưng chỉ có lèo tèo
vài ba doanh nghiệp gửi đơn xin vay khoản hỗ trợ này, và thực tế không phải
cứ làm đơn vay là được duyệt. Chẳng hạn, tại công ty Sứ Thanh Trì có
352/390 công nhân phải tạm thời nghỉ việc 4 tháng do sự ảnh hưởng của suy
thoái kinh tế. Thế nhưng, công ty chỉ muốn số công nhân nghỉ việc nói trên
tạm thời nghỉ việc trong bối cảnh khó khăn, chứ không muốn chấm dứt hợp
đồng lao động với họ. Lãnh đạo công ty cho rằng, họ cũng đã gắn bó với công
ty và có kinh nghiệm. Nếu cho họ nghỉ việc hẳn, sau một thời gian công ty hồi
phục lại, sẽ phải tuyển dụng thêm nhiều lao động mới, phải mất chi phí đào
tạo lại khiến doanh nghiệp sẽ bị thiệi hại về kinh tế. Vì vậy, công ty sứ
Thanh trì đã không được nhận khoản hỗ trợ theo tinh thần đầy thiện chí của
Quyết định nói trên. Còn tại công ty Cổ phần cơ khí 120 (Hà Nội), mặc dù
doanh nghiệp đã có 70 /170 lao động thôi việc từ năm 2008, đang nợ khoảng
800 triệu đồng tiền bảo hiểm nhưng Quyết định số 30 nêu trên lại chỉ áp
dụng từ 1.2009, cho nên mặc dù doanh nghiệp này đạt chỉ tiêu trên 30% lao
động mất việc làm, nhưng lại nghỉ việc từ năm 2008 nên cũng không được
vay!
Một hạn chế khác của chính sách lao động-việc làm là còn kẽ hở tạo sự
lạm dụng từ phía chủ sử dụng lao động, gây thiệt hại cho quyền lợi kinh tế và
cả sức khỏe của người lao động. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp lạm
8

dụng sức lao động ngoài giờ và cắt xén các chế độ bảo hộ lao động của công
nhân, hoặc có khả năng trả lương cao hơn, nhưng họ vin vào mức lương tối
thiểu để trả lương thấp cho người lao động. Đây cũng là nguyên nhân hàng
đầu gây ra các cuộc đình công và lãn công, bỏ việc tự do ngày càng gia tăng ở
các KCN-KCX trên cả nước, nhất là ở các đô thị lớn, có mức sống đắt đỏ, gây
thiệt hại kinh tế cho ngay các chủ lao động và tổn hại về uy tín môi trường
đầu tư Việt Nam, làm ảnh hưởng đến bản thân hiệu quả các chính sách kinh tế
nhằm thu hút các nhà đầu tư , nhất là FDI của Chính phủ .
Tệ hơn nữa, có doanh nghiệp nhận nhân công vào rồi thải ra liên tục.
Trong trường hợp này, doanh nghiệp kêu ca về chất lượng lao động, nhưng
thực chất là để tránh phải chi trả các khoản chính sách và tăng cường bóc lột
tinh vi người lao động, từ đó tạo ra khan hiếm lao động giả tạo.
Ngoài ra, nên xem xét lại chính sách, mạnh dạn miễn giảm tối đa các
nghĩa vụ tài chính và hỗ trợ một phần các nguồn vốn đầu tư xây dựng nhà ở
cho công nhân để khuyến khích doanh nghiệp đầu tư xây dựng nhà ở cho
người lao động (năm 2006 trên 100.000 công nhân ở các KCN-KCX ở
tp.HCM có nhu cầu về nhà ở, nhưng các KCN-KCX chỉ đáp ứng được 5% mà
thôi).
Thứ tư, chính sách lao đông-việc làm cần được đáp ứng yêu cầu phát
triển bền vững.
Theo tinh thần đó, cần tăng cường đưa các dự án tạo việc làm về các
vùng nông nghiệp, nông thôn; Chinh sách thuế, tiền lương và việc làm cần
cân nhắc tới và đồng bộ với những yêu cầu và biện pháp khuyến khích bảo vệ
môi trường các làng nghề và đô thị; tạo công ăn việc làm thực sự và lâu dài
cho người lao động tại nơi họ sinh ra; giảm thiểu dòng di dân tự do gây đổ vỡ
các quy hoạch phát triển, phá hoại cảnh quan địa phương và giảm tải sức ép
lên các cơ sở hạ tầng kinh tế-xã hội ở các trung tâm kinh tế vùng và cả nước;
cắt giảm giờ làm/tuần và đề cao chất lượng sống thực tế của người lao động.
Ngoài ra, dưới góc độ kinh tế vĩ mô, chính sách lao đông-việc làm không

thể không gắn với chính sách thu nhập, bảo đảm an sinh và công bằng xã hội,
chăm sóc sức khoẻ nhân dân và công tác dân số, kế hoạch hoá gia đình, bảo vệ
và chăm sóc sức khoẻ bà mẹ và trẻ em; trong đó, dân số là mẫu số của chung,
nền tảng để giải các bài toán khác. Đồng thời, cần tăng cường các chương trình
tạo việc làm đa dạng được tài trợ từ các nguồn đa dạng, với chủ lực là nguồn
NSNN cac cấp và linh hoạt trong quan lý, giám sát, giảm thiểu tình trạng lạm
dụng, tiêu cực và tham nhũng trong công tác lao động-việc làm… Xây dựng và
triển khai có hiệu quả Chiến lược an sinh xã hội 2011 - 2020, Chương trình
giảm nghèo bền vững và chương trình việc làm giai đoạn 2011 - 2015; phấn
đấu để năm 2011 tỉ lệ hộ nghèo giảm 2% theo chuẩn mới; phát triển các loại
hình bảo hiểm, mở rộng mạng lưới an sinh xã hội /