Luận văn: Thiết kế tiến trình hoạt động dạy học các kiến thức phần “Sự chuyển thể của các chất ” (SGK Vật lí 10 cơ bản) theo hƣớng phát huy tính tích cực, tự lực nhận thức của học sinh docx

ĐAI HOC THAI NGUYÊN
̣
̣
́
TRƢƠNG ĐAI HOC SƢ PHAM
̀
̣
̣
̣

NGUYÊN THÊ GIANG
̃
́

THIÊT KÊ TIÊN TRÌ NH HOAT ĐÔNG DAY HOC CAC
́
́
́
̣
̣
̣
̣
́
KIÊN THƢC PHÂN “SƢ CHUYÊN THÊ CUA CAC CHÂT”
́
́
̀
̣
̉
̉
̉

́
́
(SGK VÂT LÍ 10 CƠ BAN) THEO HƢƠNG PHAT HUY TÍ NH
̣
̉
́
́
TÍCH CỰC, TƢ LƢC NHÂN THƢC CUA HOC SINH
̣
̣
̣
́
̉
̣

LUÂN VĂN THAC SĨ KHOA HOC GIAO DUC
̣
̣
̣
́
̣

THÁI NGUYÊN – 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên




ĐAI HOC THAI NGUYÊN

̣
̣
́
TRƢƠNG ĐAI HOC SƢ PHAM
̀
̣
̣
̣

NGUYÊN THÊ GIANG
̃
́

THIÊT KẾ TIẾN TRÌNH HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC CÁC
́
KIÊN THƢC PHÂN “SƢ CHUYÊN THÊ CUA CAC CHÂT”
́
́
̀
̣
̉
̉
̉
́
́
(SGK VÂT LÍ 10 CƠ BAN) THEO HƢƠNG PHAT HUY TÍ NH
̣
̉
́
́

TÍCH CỰC, TƢ LƢC NHÂN THƢC CUA HOC SINH
̣
̣
̣
́
̉
̣

Chuyên nganh: Lí luận và phƣơng pháp dạy học Vât lí
̀
̣
Mã sô: 60.14.10
́

LUÂN VĂN THAC SĨ KHOA HOC GIAO DUC
̣
̣
̣
́
̣

NGƢƠI HƢƠNG DÂN KHOA HOC: PGS.TS. ĐỖ HƢƠNG TRÀ
̀
́
̃
̣

THÁI NGUYÊN – 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

LƠI CAM ƠN
̀
̉
Tôi xin bay to long biêt ơn sâu săc tơi cô giao PGS .TS. Đỗ Hƣơng Trà
̀ ̉ ̀
́
́
́
́
đa tân tình dạy dỗ, hƣơng dân va đông viên tôi trong qua trì nh thƣc hiên đê
̃ ̣
́
̃
̀ ̣
́
̣
̣
̀
tài.
Tôi xin trân trong cam ơn cac thây cô giao trong khoa Vât lí , khoa Sau
̣
̉

́
̀
́
̣
đai hoc – Trƣơng ĐHSP Thai Nguyên, cùng toàn thể các thầy cô giáo tham
̣
̣
̀
́
gia giang day đa day dô tôi trƣơng thanh trong suôt thơi gian hoc tâp tai
̉
̣
̃ ̣
̃
̉
̀
́
̀
̣ ̣
̣
trƣơng, đa tao điêu kiên va đong gop nhƣng y kiên quy bau giup tôi hoan
̀
̃ ̣
̀
̣
̀ ́
́
̃
́ ́
́ ́

́
̀
thành luận văn.
Tôi xin gƣi lơi chân thanh cam ơn đên Ban giam hiêu
̉ ̀
̀
̉
́
́
̣
giáo giảng dạy bộ môn Vật lí trƣờng THPT Đại Đồng

, các thầy cô

– Lạc Sơn – Hòa

Bình, cùng các thầy cô giáo tham gia cộng tác đã nhiệt tình tạo điều kiện ,
giúp đỡ tôi trong suốt thời gian thực nghiệm sƣ phạm.
Cuôi cung, tôi xin gƣi lơi cảm ơn tới gia đình và bạn bè tôi đã luôn tạo
́
̀
̉ ̀
mọi điều kiện, đông viên va giup đơ tôi trong suôt thơi gian hoc tâp va thƣc
̣
̀
́
̃
́
̀
̣ ̣

̀
̣
hiên đê tai.
̣
̀ ̀
Thái Nguyên, tháng 08 năm 2010
Tác giả

Nguyên Thê Giang
̃
́


Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

MỤC LỤC
MƠ ĐÂU ....................................................................................................... 1
̉
̀
CHƢƠNG 1: CƠ SƠ LÍ LUÂN ..................................................................... 5
̉
̣
1.1. TÔNG QUAN ......................................................................................... 5
̉
1.2. Bản chất hoạt động dạy học ................................................................... 8
1.2.1. Bản chất hoạt động dạy ........................................................................ 8
1.2.2. Bản chất hoạt động học ........................................................................ 9
1.2.2.1. Đặc điểm của hoạt động học .............................................................. 9

1.2.2.2. Câu truc cua hoat đông hoc .............................................................. 10
́
́
̉
̣
̣
̣
1.2.3. Sƣ tƣơng tac trong hê day hoc ............................................................ 11
̣
́
̣ ̣
̣
1.2.4. Tính tích cực, tƣ lƣc nhân thƣc ........................................................... 12
̣ ̣
̣
́
1.2.4.1. Tính tích cực nhận thức ................................................................... 12
1.2.4.2. Tính tự lực nhận thức ....................................................................... 15
1.2.5. Biên phap phat huy tí nh tí ch cƣc , tƣ lƣc.............................................. 15
̣
́
́
̣
̣ ̣
1.2.5.1. Các biện pháp phát huy tính tích cực ............................................... 15
1.2.5.2. Các biện pháp phát huy tính tự lực ................................................... 17
1.3. Tô chƣc tì nh huông vân đê trong day hoc ............................................ 19
̉
́
́

́
̀
̣
̣
1.3.1. Khái niệm “Vấn đề” và “Tì nh huông vân đê” ..................................... 19
́
́
̀
1.3.2. Điêu kiên cân cua viêc ta o tì nh huông vân đê va viêc đị nh hƣơng hanh
̀
̣
̀
̉
̣ ̣
́
́
̀ ̀ ̣
́
̀
đông tì m toi giai quyêt vân đê ...................................................................... 21
̣
̀
̉
́ ́
̀
1.3.3. Tiên trì nh day hoc giai quyêt vân đê ................................................... 22
́
̣
̣
̉

́ ́
̀
1.4. Tô chƣc day hoc giai quyêt vân đê băng phƣơng phap day hoc goc .... 24
̉
́
̣
̣
̉
́ ́
̀ ̀
́
̣
̣
́
1.4.1. Khái niệm dạy học theo góc ............................................................... 25
1.4.2. Quy trì nh day hoc theo goc ................................................................. 28
̣
̣
́
1.4.2.1. Chọn nội dung , không gian lơp hoc phu hơp ................................... 28
́
̣
̀ ̣
1.4.2.2. Thiêt kê kê hoach bai hoc ................................................................ 28
́ ́ ́
̣
̀ ̣
1.4.2.3. Tô chƣc day hoc theo goc ................................................................ 30
̉
́

̣
̣
́


Luận văn thạc sĩ

Nguyễn Thế Giang

1.5. Thiêt kê tiên trì nh hoat đông day hoc vât lí .......................................... 33
́ ́ ́
̣
̣
̣
̣
̣
KÊT LUÂN CHƢƠNG 1 ............................................................................. 37
́
̣
CHƢƠNG 2: THIÊT KÊ TIÊN TRÌ NH HOAT ĐÔNG DAY HOC CAC
́
́
́
̣
̣
̣
̣
́
KIÊN THƢC PHÂN “SƢ CHUYÊN THÊ CUA CAC CHÂT” ................... 38
́

́
̀
̣
̉
̉
̉
́
́
2.1. Điêu tra tì nh hì nh day va hoc cac kiên thƣc phân “Sƣ chuyên thê cua
̀
̣
̀ ̣
́
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
các chất” (SGK Vât lí 10 cơ ban) ở các trƣờng phổ thông ......................... 38
̣
̉
2.1.1. Mục đích điều tra ................................................................................ 38
2.1.2. Kêt qua điêu tra .................................................................................. 38
́
̉ ̀
2.1.3. Đê xuât giai phap ................................................................................ 40
̀
́
̉

́
2.2. Phân tí ch nôi dung va vị trí cac kiên thƣc phân “Sƣ chuyên thê cua cac
̣
̀
́
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
́
chât” (SGK Vât lí 10 cơ ban)....................................................................... 41
́
̣
̉
2.2.1. Nôi dung kiên thƣc ............................................................................. 41
̣
́
́
2.2.1.1. Nôi dung kiên thƣc khoa hoc cac kiên thƣc phân “Sƣ chuyên thê cua
̣
́
́
̣
́
́
́
̀
̣

̉
̉ ̉
các chất” ....................................................................................................... 41
2.2.1.2. Nôi dung cac kiên thƣc phân “Sƣ chuyên thê cua cac chât” trong
̣
́
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
́
́
chƣơng trì nh Vât lí p hô thông....................................................................... 50
̣
̉
2.2.2. Vị trí và vai trò các kiến thức phần “Sự chuyển thể của các chất” trong
chƣơng trì nh Vât lí THPT ............................................................................ 55
̣
2.3. Sơ đô logic nôi dung kiên thƣc phân “Sƣ chuyên thê cua cac chât” ... 57
̀
̣
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
́

́
2.4. Thiêt kê tiên trì nh hoat đông day hoc cac kiên thƣc phân “Sƣ chuyên
́ ́ ́
̣
̣
̣
̣
́
́
́
̀
̣
̉
thê cua cac chât” ......................................................................................... 58
̉ ̉
́
́
2.4.1. Bài: Sƣ chuyên thê cua cac chât (tiêt 1) .............................................. 58
̣
̉
̉ ̉
́
́
́
2.4.2. Bài: Sƣ chuyên thê cua cac chât (tiêt 2) .............................................. 73
̣
̉
̉ ̉
́
́

́
2.4.3. Bài: Độ ẩm của không khí .................................................................. 87
KÊT LUÂN CHƢƠNG 2 ............................................................................. 98
́
̣
CHƢƠNG 3: THƢC NGHIÊM SƢ PHAM ............................................... 100
̣
̣
̣
3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm .................................................. 100


Luận văn thạc sĩ

Nguyễn Thế Giang

3.2. Nhiêm vu va thơi điêm thƣc nghiêm sƣ pham ................................... 100
̣
̣ ̀
̀
̉
̣
̣
̣
3.3. Đối tƣợng thực nghiệm sƣ phạm........................................................ 101
3.4. Phƣơng phap thƣc nghiêm sƣ pham .................................................. 101
́
̣
̣
̣

3.5. Tiên hanh thƣc nghiêm sƣ pham ....................................................... 102
́
̀
̣
̣
̣
3.6. Kêt qua thƣc nghiêm sƣ pham............................................................ 102
́
̉
̣
̣
̣
3.6.1. Tính khả thi của tiến trình dạy học đã soạn thảo ............................... 102
3.6.1.1. Bài: Sƣ chuyên thê cua cac chât (tiêt 1) ......................................... 102
̣
̉
̉ ̉
́
́
́
3.6.1.2. Bài: Sƣ chuyên thê cua cac chât (tiêt 2) ......................................... 105
̣
̉
̉ ̉
́
́
́
3.6.1.3. Bài: Độ ẩm của không khí ............................................................. 107
3.6.2. Hiêu qua cua tiên trì nh day hoc đôi vơi viêc phat huy tí nh tí ch cƣc
̣

̉ ̉
́
̣
̣
́
́
̣
́
̣

, tƣ
̣

lƣc nhân thƣc cua hoc sinh ......................................................................... 109
̣
̣
́
̉
̣
3.6.3. Sơ bô đanh gia hiêu qua cua tiên trì nh đa soan thao vơi viêc
̣ ́
́ ̣
̉ ̉
́
̃
̣
̉
́
̣

năm vƣng
́
̃

kiên thƣc cua hoc sinh ................................................................................ 111
́
́
̉
̣
3.6.3.1. Cách đánh giá, xêp loai .................................................................. 111
́
̣
3.6.3.2. Kêt qua đị nh lƣơng ........................................................................ 113
́
̉
̣
KÊT LUÂN CHƢƠNG 3 ........................................................................... 122
́
̣
KÊT LUÂN VA KIÊN NGHỊ .................................................................... 124
́
̣
̀
́
TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 126
PHỤ LỤC .................................................................................................. 128


Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

DANH MUC CAC CHƢ VIÊT TĂT
̣
́
̃
́
́
Chƣ viết tắt
̃

Nôi dung
̣

ĐC

Đối chứng

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

NXB

Nhà xuất bản

PPDH

Phƣơng phap day hoc
́
̣
̣

SGK

Sách giáo khoa

TN

Thƣc nghiêm
̣
̣

TNSP

Thƣc nghiêm sƣ pham
̣
̣
̣

TTCNT

Tính tích cực nhận thức

THCS

Trung hoc cơ sơ
̣
̉

THPT

Trung học phổ thông


Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

MƠ ĐÂU
̉
̀
1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Hiện nay, đất nƣớc ta đang bƣớc vào thời kì cơng nghiệp hố, hiện đại
hố đất nƣớc, thời kì mở cửa, hợi nhập q́c tế. Để có thể tiến kịp và hợi nhập
đƣợc với thế giới thì việc giáo dục và đổi mới giáo dục vẫn luôn là quốc sách
hàng đầu mà Đảng và Nhà nƣớc ta đã xác định. Luật giáo dục sƣa đôi ngày 14
̉
̉
tháng 6 năm 2005 của nƣớc Cợng hồ xã hợi chủ nghĩa Việt Nam đã xác
định: “Mục tiêu giáo dục phô thông la giup hoc sinh phát triển tồn diện vê
̉
̀
́
̣
̀

đạo đức, trí thức, sức khoẻ, thẩm my va cac kĩ năng cơ ban , phát triển năng
̃ ̀ ́
̉
lưc ca nhân , tính năng đợng và sáng tạo , hình thành nhân cách con người
̣
́
Viêt Nam xa hôi chu nghĩ a, xây dưng tư cach va trach nhiêm công dân; chuân
̣
̃ ̣
̉
̣
́
̀ ́
̣
̉
bị cho học sinh tiêp tuc hoc lên hoăc đi vao cuôc sông lao đông , tham gia xây
́ ̣
̣
̣
̀
̣
́
̣
dưng va bao vê Tô quôc” [10].
̣
̀ ̉
̣ ̉
́
Trong thông báo kết ḷn của Bợ chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị
quyết TW II (khoá VIII), phƣơng hƣơng phat triên giao duc đên năm

́
́
̉
́
̣
́

2020,

ngày 15 tháng 4 năm 2009 cũng đã chỉ rõ: “Tiếp tục đổi mới phương pháp
dạy và học, khắc phục cơ bản lối truyền thụ một chiều. Phát huy phương pháp
dạy học tích cực, sáng tạo, hợp tác; giảm thời gian giảng giải lý thuyết, tăng
thời gian tự học, tự tìm hiểu cho học sinh…” [14].
Với tình hình hiện tại và yêu cầu cấp thiết đó thì ngành giáo dục nƣớc ta
đã có những đởi mới về mục tiêu giáo dục, về chƣơng trình SGK và đặc biệt
là về PPDH thông qua việc thiết kế, tổ chức các hoạt động dạy học và những
đổi mới đó đã mang lại hiệu quả nhất định trong việc thực hiện mục tiêu giáo
dục đã đề ra. Tuy nhiên, từ thực tế nghiên cứu cho thấy việc đổi mới PPDH
vẫn chƣa đƣợc áp dụng mợt cách triệt để và cịn nhiều hạn chế. Nguyên nhân
do SGK vừa đƣợc thay mới, giáo viên chƣa có nhiều thời gian để làm quen
nên vẫn cịn nhiều lúng túng trong thiết kế, tở chức tiến trình hoạt đợng dạy

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

1



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

học; nhiều GV vẫn còn đang quen với các phƣơng pháp dạy học truyền thống,
nên việc thực hiện đổi mới phƣơng pháp cho phù hợp với nội dung kiến thức
cũng nhƣ để phát huy đƣợc tính tích cực , tự lực nhận thức của HS đòi hỏi
nhiều sự đầu tƣ cơng sức và cần có nhiều thời gian; việc sử dụng các phƣơng
tiện dạy học của GV vẫn còn nhiều hạn chế do trƣớc đây đa phần các GV phải
dạy chay…Những vấn đề này có ảnh hƣởng đáng kể đến việc phát huy tính
tích cực, tự lực nhận thức của học sinh. Hơn thế nữa nhiều HS cịn chƣa bỏ
đƣợc thói quen ỉ lại vào GV, chƣa có ý thức hợp tác với GV, hơp tac với
̣
́
những HS khác trong q trình lĩnh hợi kiên thức. Mặt khác, năng lực tƣ duy
́
của học sinh là khơng đồng đều, điều này gây nhiều khó khăn cho giáo viên
trong việc tổ chức hoạt động dạy học.
Các kiến thức về “Sự chuyển thể của các chất ” trong chƣơng trình SGK
Vật lý 10 cơ bản là những kiến thức hay và khó, nó gắn với nhiều các hiện
tƣợng trong tự nhiên, trong kĩ thuật và trong thực tế cuộc sống (nhƣ sự thay
đổi về thời tiết; sự tạo thành mây, thành sƣơng mù; việc ứng dụng trong sản
xuất muối nhờ sự bay hơi, việc đúc các chi tiết máy, lụn kim nhờ sự nóng
chảy và đơng đặc…). Tuy nhiên các kiến thức về “Sự chuyển thể của các
chât” vẫn chƣa đƣợc nhiều sự quan tâm của GV và HS, hơn thế nữa nó lại là
́
những kiến thức và những hiện tƣợng hết sức phức tạp, điều này gây nhiều
khó khăn trong việc tở chức hoạt đợng dạy học cũng nhƣ trong quá trình tiếp
thu kiên thức của học sinh.
́
Trong q trình dạy học nói chung và dạy học Vật lí nói riêng, việc thiết
kế tiến trình hoạt đợng dạy học nhƣ thế nào để có thể phát huy tớt tính tích

cực, tự lực cũng nhƣ sự phát triển tƣ duy của học sinh là một vấn đề hết sức
quan trọng. Với những lý do trên tôi chọn đề tài nghiên cứu:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

2



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

“Thiết kế tiến trình hoạt động dạy học các kiến thức phần “Sự
chuyển thể của các chất ” (SGK Vật lí 10 cơ bản) theo hƣớng phát huy
tính tích cực, tự lực nhận thức của học sinh”.
2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Nghiên cứu thiết kế tiến trình hoạt đợng dạy học các kiến thức phần “Sự
chủn thể của các chất ” (SGK Vật lí 10 cơ bản) theo hƣớng phát huy tính
tích cực, tự lực nhận thức của học sinh.
3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Hoạt động dạy của GV và hoạt động học của HS ở một số trƣờng THPT
Tỉnh Hòa Bình trong tiến trình dạy học mơt sơ kiến thức phần “Sự chủn thể
̣ ́
của các chất” theo chƣơng trình SGK Vật lí 10 cơ bản.
4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC
Nếu vận dụng cơ sở lí luận dạy học về tổ chức hoạt động nhận thức của
học sinh trong tiên trì nh giải quyết vấn đề thì sẽ thiết kế đƣợc tiến trình dạy
́
học nội dung kiến thức phần “Sự chuyển thể của các chất ” theo hƣớng phát

huy tính tích cực, tự lực nhận thức của học sinh trong học tập.
5. NHIÊM VU NGHIÊN CƢU
̣
̣
́
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về hoạt động dạy học theo quan điểm hiện đại.
- Nghiên cứu cơ sở lí ḷn về hoạt đợng nhận thức và tính tích cực, tự lực
nhận thức của học sinh.
- Nghiên cứu cơ sở lí luận về tiên trì nh dạy học giải quyết vấn đề.
́
- Nghiên cứu cơ sở lí ḷn về thiết kế tiến trình hoạt đợng dạy học.
- Điều tra thực trạng dạy học các kiến thức phần “Sự chuyển thể của các
chât” theo chƣơng trình SGK Vật lí 10 cơ bản.
́
- Phân tích nợi dung kiến thức và thiết kế tiến trình dạy học các kiến thức
phần “Sự chuyển thể của các chất ” theo chƣơng trình SGK Vật lí 10 cơ bản
theo phƣơng án của đề tài.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

3



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

- Thực nghiệm sƣ phạm.
6. PHƢƠNG PHAP NGHIÊN CƢU

́
́
- Phƣơng pháp nghiên cứu lí luận.
- Phƣơng pháp điều tra, khảo sát tình hình dạy học các kiến thức phần
“Sự chuyển thể của các chất” SGK Vật lí 10 cơ bản.
- Phƣơng pháp thực nghiệm.
- Phƣơng pháp thớng kê tốn học.
7. NHƢNG ĐONG GOP CUA ĐÊ TAI
̃
́
́
̉
̀
̀
- Góp phần hệ thớng hố cơ sở lí ḷn của việc tổ chức hoạt động dạy
học Vật lí ở trƣờng phở thơng theo hƣớng tích cực hố hoạt đợng nhận thức
của học sinh.
- Đề xuất một số biện pháp tở chức hoạt đợng dạy học theo hƣơng phát
́
huy tính tích cực nhận thức của học sinh qua việc thiết kế tiến trình hoạt đợng
dạy học cụ thể các kiến thức phần “Sự chuyển thể của các chất ” SGK Vật lí
10 cơ bản.
8. CÂU TRUC LUÂN VĂN
́
́
̣
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận , luân văn gôm ba chƣơng :
̣
̀
Chƣơng 1: Cơ sơ lí luân

̉
̣
Chƣơng 2: Thiêt kê tiên trì nh hoạt động dạy học các kiến thức phần “Sự
́ ́ ́
chuyên thê cua cac chât”
̉
̉ ̉
́
́
Chƣơng 3: Thƣc nghiêm sƣ pham
̣
̣
̣

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

4



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

CHƢƠNG 1
CƠ SƠ LÍ LUÂN
̉
̣
1.1. TÔNG QUAN
̉

Trong thơi đai ma khoa hoc kĩ thuât , tri thƣc cua nhân loai phat triên nhƣ
̀
̣
̀
̣
̣
́
̉
̣
́
̉
vũ bão, để có thể hội nhập thì con ngƣời phải đƣợc trang bị đầy đủ những tri
thƣc, kĩ năng cần thiết . Vây nên, nên mong cua no la giao duc va hiên đai hoa
́
̣
̀
́
̉
́ ̀ ́
̣
̀ ̣
̣ ́
giáo dục luôn luôn là tâm điểm , thu hut sƣ chu y , quan tâm cua toan nh ân loai,
́ ̣
́ ́
̉
̀
̣
đăc biêt la sƣ quan tâm cua cac nha giao duc . Vơi nên giao duc cua Viêt Nam
̣

̣ ̀ ̣
̉
́
̀ ́
̣
́ ̀
́
̣
̉
̣
ta cung không phai la môt ngoai lê , trên con đƣơng hiên đai hoa giao duc , đa
̃
̉ ̀ ̣
̣ ̣
̀
̣
̣ ́
́
̣
̃
có nhiều quan điểm đổi mới phƣơng pháp dạy học

, song co thê noi sƣ đị nh
́
̉ ́ ̣

hƣơng chung cho viêc đôi mơi phƣơng phap day hoc la : PPDH phai phat huy
́
̣
̉

́
́
̣
̣ ̀
̉
́
tính tích cực , tư giac, chủ động , tư duy sang tao cua ngươi hoc ; bôi dương
̣
́
́
̣
̉
̀
̣
̀
̃
cho ngươi hoc năng lưc tư hoc, khả năng thực hành, lòng say mê hoc tâp va y
̀
̣
̣
̣ ̣
̣ ̣
̀ ́
chí vươn lên [10].
Suy cho cung , viêc đôi mơi PPDH cung la đê thƣc hiên nhiêm vu
̀
̣
̉
́
̃

̀ ̉ ̣
̣
̣
̣

, mục

tiêu day hoc . Mục tiêu của dạy học hiện đại không chỉ dừng lại ở việc truyền
̣
̣
thụ cho học sinh những kiến thức , kĩ năng, kinh nghiêm ma loai ngƣơi đa tí ch
̣
̀ ̀
̀
̃
lũy đƣợc , mà phải tạo ra những con ngƣời Việt Nam phát triển toàn diện

,

nhƣng con ngƣơi lao đông mơi co trí tuê , có nhân cách, năng đông sang tao va
̃
̀
̣
́ ́
̣
̣
́
̣
̀
sƣ cân thiêt la cân quan tâm đ ến việc bồi dƣỡng cho học sinh phƣơng pháp

̣ ̀
́ ̀ ̀
mơi, cách giải quyết vấn đề mới phù hợp với thực tiễn
́

, bôi dƣơng cho ho
̀
̃
̣

năng lƣc sang tao . Dạy học Vật lí cũng là để góp phần thực hiện mục tiêu nói
̣
́
̣
trên.
Măt khac , quan điê m cua day hoc hiên đai không chỉ quan tâm đên nôi
̣
́
̉
̉
̣
̣
̣
̣
́
̣
dung kiên thƣc , đến kết quả học sinh cần đạt đƣợc sau khi học , mà còn quan
́
́
tâm, chú trọng đến cả quá trình hoạt động học tập

. Ở đây, mục tiêu của dạy

học hiện đại còn q uan tâm đên y thƣc , thái độ, sƣ tí ch cƣc, chủ đợng sáng tạo
́ ́
́
̣
̣

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

5



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

của học sinh trong quá trình xây dựng , chiêm lĩ nh tri thƣc , và đó cũng chính
́
́
là những yếu tố đảm bảo cho việc học tập của học sinh đạt kết quả mong
muôn. Các phƣơng phap day hoc hiên đai cân quan tâm đên viêc phat huy
́
́
̣
̣
̣
̣ ̀

́
̣
́
môt cach tí ch cƣc, hiêu qua nhƣng tiêu chí đo cua muc tiêu day hoc .
̣ ́
̣
̣
̉
̃
́ ̉
̣
̣
̣
Vân dung nhƣng quan điêm cua day hoc hiên đai
̣
̣
̃
̉
̉
̣
̣
̣
̣

, trong day hoc Vât lí
̣
̣
̣

nói riêng đã có nhiề u công trì nh nghiên cƣu khoa hoc vê day hoc ra đơi va đa

́
̣
̀ ̣
̣
̀ ̀ ̃
tạo đƣợc sự chuyển biến đáng kể trong dạy học

, có thể kể tới những công

trình tiêu biểu nhƣ :
“Pham Hƣu Tong (2001), Lí luận dạy học Vật lí ở trường Trung học
̣
̃
̀

,

NXB Giao duc”.
́
̣
“Nguyên Đƣc Thâm , Nguyên Ngoc Hƣng (2008), Tô chưc hoat đông
̃
́
̃
̣
̉
́
̣
̣
nhân thưc cho hoc sinh trong day hoc Vât lí ơ trương phô thông

̣
́
̣
̣
̣
̣
̉
̀
̉

, NXB Đai
̣

học Quốc Gia Hà Nội ”.
“Thai Duy Tuyên (1999), Nhưng vân đê cơ ban cua giao dục học hiện
́
̃
́
̀
̉
̉
́
đai, NXB Giao duc”.
̣
́
̣
Và đặc biệt là công trình nghiên cứu của tác giả Phạm Hữu Tòng (2004):
“Day hoc Vât lí ơ trương phô thơng theo đị nh hương phat triên hoat đơng hoc
̣
̣

̣
̉
̀
̉
́
́
̉
̣
̣
̣
tích cực , tư chu , sáng tạo và tư duy khoa hoc , NXB Đai hoc Sư pham” đa
̣
̉
̣
̣
̣
̣
̃
vạch rõ cơ sở định hƣớng cho việc tổ chức hoạt động nhận thức cho học sinh
trong viêc thiêt kê , tô chƣc tiên trì nh hoat đông hoc tâp tƣng đơn vị kiên thƣc
̣
́ ́
̉
́
́
̣ ̣
̣ ̣
̀
́
́

cụ thể.
Riêng đôi vơi cac kiê n thƣc phân “Sƣ chuyên thê cua cac chât” trong
́
́ ́
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
́
́
chƣơng trì nh SGK Vât lí lơp 10, đây la phân kiên thƣc liên thông gop phân hê
́
̀
̀
́
́
́
̀
̣
thông hoa , hoàn thiện nội dung , mục tiêu của dạy học Vật lí ở trƣờng phổ
́
́
thông. Phân nôi dung kiê n thƣc nay đƣơc đƣa thêm vao theo quy đị nh cua
̀
̣
́
́
̀

̣
̀
̉
chƣơng trì nh mơi cua chƣơng trì nh Vât lí phô thông , tiêp cân theo hai hƣơng :
́ ̉
̣
̉
́
̣
́
hiên tƣơng luân va cơ chê vi mô . Đo la phân kiên thƣc hay va kho , có nhiều
̣
̣
̣
̀
́
́ ̀
̀
́
́
̀
́

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

6



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

ứng dụng trong khoa học , trong san xuât va trong thƣc tiên cuôc sông . Song
̉
́ ̀
̣
̃
̣
́
phân cac kiên thƣc vê “Sƣ chuyên thê cua cac chât” vân chƣa nhân đƣơc
̀
́
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
́
́
̃
̣
̣
nhiêu sƣ quan tâm cua cac giao viên trong viêc nghiên cƣu
̀
̣
̉
́
́

̣
́

, tìm hiểu về nội

dung, cũng nhƣ việc đổi mơi phƣơng phap , xây dƣng tiên trì nh hoat đông day
́
́
̣
́
̣
̣
̣
học theo định hƣớng của lí luận dạy học hiện đại . Tuy nhiên , cũng đã có một
sô đê tai khoa hoc nghiên cƣu vê vân đê nay , có thể kể đến nhƣ:
́ ̀ ̀
̣
́
̀ ́
̀ ̀
“Nguyên Thị Phƣơng Dung (2009), Tô chưc day hoc dư an môt sô kiên
̃
̉
́
̣
̣
̣ ́
̣ ́ ́
thưc chương “Chât răn va chât long . Sư chuyên thê” SGK Vât lí 10 cơ ban,
́

́ ́
̀
́ ̉
̣
̉
̉
̣
̉
Luân văn thac sĩ khoa hoc giao duc , Đai hoc Sƣ pham Ha Nôi” .
̣
̣
̣
́
̣
̣ ̣
̣
̀ ̣
“Nguyên Diêu Linh (2004), Soạn thảo hệ thống bài tập thí nghiệm và bài
̃
̣
tâp đô thị nhăm ôn tâp, củng cố và kiểm tra – đanh gia kiên thưc hoc sinh khi
̣
̀
̀
̣
́
́ ́
́
̣
học phần “Sự chuyển trạng thái” ở lớp 10 THPT thí điêm , Luân văn thac sĩ

̉
̣
̣
khoa hoc giao duc, Đai hoc Sƣ pham Ha Nô i”.
̣
́
̣
̣ ̣
̣
̀ ̣
“Đông Thị Hoa (2007), Vân dung lí thuyêt kiên tao trong day hoc môt sô
̀
̣
̣
́
́ ̣
̣
̣
̣ ́
kiên thưc vê “Chât long” va “Sư chuyên thê” nhăm nâng cao chât lương năm
́
́
̀
́ ̉
̀
̣
̉
̉
̀
́

̣
́
vưng kiên thưc cua hoc sinh cac trương PTDTNT , Luân văn thac sĩ khoa ho c
̃
́
́
̉
̣
́
̀
̣
̣
̣
giáo dục, Đai hoc Sƣ pham Thai Nguyên” .
̣ ̣
̣
́
Các công trình kể trên đã có những thành công nhất định trong việc đổi
mơi PPDH , cũng nhƣ việc tích cực hóa hoạt động nhận thức của HS
́
phân hê thông hoa cơ sơ cua lí luân d
̀
̣ ́
́
̉ ̉
̣

, góp

ạy học hiện đại . Tuy nhiên , các công

trình này mới chỉ nghiên cứu một phần , môt măt kiên thƣc nao đo trong nôi
̣
̣
́
́
̀
́
̣
dung cac kiên thƣc vê “Sƣ chuyên thê cua cac chât” đê vân dung vao viêc
́
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
́
́
̉ ̣
̣
̀
̣
hiên đai hoa cac PPDH . Còn có rất í t cac đê tai quan tâm , nghiên cƣu vê viêc
̣
̣ ́
́
́
̀ ̀
́

̀ ̣
thiêt kê tiên trì nh hoat đông day hoc cac kiên thƣc vê “Sƣ chuyên thê cua cac
́ ́ ́
̣ ̣
̣
̣
́
́
́
̀
̣
̉
̉ ̉
́
chât” theo hƣơng phat huy tí nh tí ch cƣc , tƣ lƣc nhân thƣc cua hoc sinh . Vì vậy
́
́
́
̣
̣ ̣
̣
́
̉
̣
chúng tôi quyế t đị nh triên khai nghiên cƣu vê vân đê nay .
̉
́
̀ ́
̀ ̀

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

7



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

1.2. BẢN CHẤT HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC
Dạy học là một hoạt động sƣ phạm toàn diện

, có mục đích của GV và

HS trong sƣ tƣơng tac thông nhât biên chƣng cua ba thanh phân trong hê day
̣
́
́
́
̣
́
̉
̀
̀
̣ ̣
học bao gồm GV , HS va tƣ liêu hoat đông day hoc
̀
̣
̣ ̣

̣
̣

. Nó là một dạng hoạt

đợng đặc trƣng của lồi ngƣời nhằm trùn lại cho thế hệ sau những kinh
nghiệm xã hợi mà lồi ngƣời đã tích luỹ đƣợc, biến chúng thành vớn liếng
kinh nghiệm và phẩm chất, năng lực của cá nhân ngƣời học.
Hoạt động dạy học bao gồm hai hoạt động liên quan, tác động qua lại
với nhau: hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh.
Hai hoạt động này đều có mợt mục đích ći cùng là làm cho học sinh lĩnh
hội đƣợc nội dung kiên thƣc bai học, đồng thời phát triển đƣợc tƣ duy, nhân
́
́
̀
cách, đao đƣc, năng lực của mình. Quá trình dạy học xảy ra rất phức tạp và
̣
́
đa dạng, trong đó sự phối hợp hoạt đợng giữa giáo viên và học sinh có vai
trò quyết định.
1.2.1. BẢN CHẤT HOẠT ĐỘNG DẠY
Mục đích của hoạt động dạy là làm cho HS lĩnh hội đƣợc kiến thức, kĩ
năng, kinh nghiệm xã hợi, đồng thời hình thành và phát triển ở họ phâm
̉
chât va năng lƣc .
́ ̀
̣
Nhƣ ta đã biết, học sinh thực hiện đƣợc mục đích đó bằng hoạt
động, thông qua hoat đôn g ma đat đƣơc kêt qua . Nhƣ vậy, hoạt động dạy
̣ ̣

̀ ̣
̣
́
̉
của giáo viên là tổ chức, hƣớng dẫn, tạo điều kiện thuân lơi cho HS thực hiện
̣ ̣
thành công và hiệu quả các hành động học của họ.
Dạy vật lí khơng phải là giảng giải, minh họa cho học sinh hiểu ý nghĩa
của những khái niệm, định luật vật lí, ́n nắn họ thực hiện đúng những kĩ
năng của nhà nghiên cứu vật lí, nhồi nhét vào đầu học sinh những kinh
nghiệm xã hội đã đƣợc đúc kết hồn chỉnh, nhƣ quan niệm cở trùn về dạy
học. Theo quan điểm hiện đại, dạy vật lí là tở chức, hƣớng dẫn cho học sinh

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

8



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

thực hiện các hành động nhận thức vật lí nhƣ đã nói ở trên, để họ tái tạo
đƣợc kiến thức, kinh nghiệm xã hội và biến chúng thành vớn liếng của
mình, đồng thời làm biến đởi bản thân học sinh, hình thành và phát triển
những phẩm chất năng lực của họ.
1.2.2. BẢN CHẤT HOẠT ĐỘNG HỌC
1.2.2.1. Đặc điểm của hoạt động học
Hoạt động học là một hoạt động đặc thù của con ngƣời nhằm tiếp

thu những tri thức, kĩ năng, kinh nghiệm mà loài ngƣời đã tích lũy đƣợc,
đồng thời phát triên những phẩm chất năng lực của ngƣời học.
̉
Việc tiếp thu những tri thức, kĩ năng, kinh nghiệm nhằm sử dụng chúng
trong hoạt động thực tiễn của mình. Cách tớt nhất để hiểu là làm. Cách tốt
nhất để nắm vững đƣợc (hiểu và sử dụng đƣợc) những tri thức, kĩ năng,
kinh nghiệm là ngƣời học tái tạo ra chúng. Nhƣ vậy, ngƣời học không
phải là tiếp thu kiên thƣc một cách thụ động, dƣới dạng đã đúc kết một cách
́
́
cô đọng, chuyển trực tiếp từ GV, từ sách vở, tài liệu vào óc mình mà phải
thông qua hoạt động tự lực của bản thân mà ngƣơi hoc tái tạo lại chúng,
̀
̣
chiếm lĩnh chúng.
Hoạt động học làm biến đổi chính bản thân chủ thể là ngƣời học
có hoạt động học mà xảy ra sự biến đổi trong bản thân học sinh

. Nhơ
̀

, sản phẩm

của hoạt động học là nhƣng biên đôi trong chí nh ban thân chu thê trong qua
̃
́
̉
̉
̉ ̉
́

trình thực hiện hoạt động . Học trong hoạt động , học bằng hoạt động . Nhƣng
̃
tri thƣc, kĩ năng , kinh nghiêm ma ngƣơi hoc tai tao không co gì mơi đôi vơi
́
̣
̀
̀
̣ ́ ̣
́
́
́
́
nhân loai , nhƣng nhƣng biên đôi ơ ban thân ngƣơi hoc , sƣ hì nh thanh phâm
̣
̃
́
̉ ̉ ̉
̀
̣
̣
̀
̉
chât va năng lƣc ơ ngƣơi hoc thƣc sƣ la nhƣng thanh tƣu mơi , chúng sẽ giúp
́ ̀
̣ ̉
̀
̣
̣
̣ ̀
̃

̀
̣
́
cho ngƣơi hoc sau nay sang tao ra đƣơc nhƣng gia trị mơi .
̀
̣
̀
́
̣
̣
̃
́
́
Trong hoc tâp vât lí , những định luật vật lí , kĩ năng sử dụng các máy đo ,
̣ ̣
̣
kinh nghiêm tiên hanh cac thí nghiêm vât lí đêu la nhƣng điêu đa biêt , HS tai
̣
́
̀
́
̣
̣
̀ ̀
̃
̀
̃ ́
́

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

9



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

tạo lại chúng để biến thành vốn liếng của bản thân mình

, chƣ không đem lai
́
̣

điêu gì mơi mẻ cho kho tàng kiến thức vật lí . Nhƣng vơi ban thân HS , thông
̀
́
́
̉
qua hoat đông tai tao kiên thƣc đo ma trƣơng thanh lên .
̣ ̣
́ ̣
́
́
́ ̀
̉
̀
1.2.2.2. Câu truc của hoạt động học
́

́
Theo lí thuyêt hoat đông , hoạt động học có cấu trúc gồm nhiều thà
́
̣ ̣

nh

phân co quan hê tac đô ng lân nhau (Hình 1.1).
̀
́
̣ ́
̣
̃

Động cơ

Hoạt động

Mục đích

Hành động

Điêu kiên,
̀
̣
phƣơng tiên
̣

Thao tac
́

Hình 1.1: Câu truc tâm lí cua hoat đông [4]
́
́
̉
̣
̣
Môt bên la đông cơ , mục đích , điêu kiên , phƣơng tiên , bên kia la hoat
̣
̀ ̣
̀
̣
̣
̀
̣
đông, hành độ ng, thao tac . Động cơ học tập kích thích sự tự giác , tích cực ,
̣
́
thúc đẩy sự hình thành và duy trì , phát triển hoạt động học , đƣa đên kêt qua
́
́
̉
cuôi cung la thoa man đƣơc long khat khao mong ƣơc cua ngƣơi hoc
́ ̀
̀ ̉
̃
̣ ̀
́
́
̉

̀
̣

. Muôn
́

thỏa mãn những động cơ ấy , phải thực hiện lần lƣợt những hành động để đạt
đƣơc nhƣng muc đí ch cu thê . Cuôi cung , môi hanh đông đƣơc thƣc hiên bơi
̣
̃
̣
̣ ̉
́ ̀
̃ ̀
̣
̣
̣
̣
̉
nhiêu thao tac săp xêp theo môt trì nh tƣ nhât đị nh , ứng với mỗi thao tác trong
̀
́
́
́
̣
̣
́
nhƣng điêu kiên cu thê la nhƣng phƣơng tiên , công cu thí ch hơp .
̃
̀

̣
̣ ̉ ̀
̃
̣
̣
̣
Động cơ học tập có thể đƣợc kích thích , hình thành từ những kích thích
bên ngoai ngƣơi hoc . Nhƣng quan trong nhât , có khả năng thƣờng xuyên
̀
̀
̣
̣
́
đƣơc cung c ố và phát triển , có hiệu quả bền vững là sự kích thích bên trong
̣
̉
băng mâu thuân nhân thƣc , mâu thuân giƣa nhiêm vu mơi cân giai quyêt va
̀
̃
̣
́
̃
̃
̣
̣
́ ̀
̉
́ ̀

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

10



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

khả năng hạn chế hiện có của học sinh , cân co môt sƣ cô găng vƣơn lên tì m
̀
́
̣ ̣ ́ ́
kiêm môt giai phap mơi , xây dƣng môt kiên thƣc mơi : đông cơ tƣ hoan thiên
́
̣
̉
́
́
̣
̣
́
́
́
̣
̣
̀
̣
mình.
1.2.3. SƢ TƢƠNG TAC TRONG HÊ DAY HOC

̣
́
̣
̣
̣
Sƣ tƣơng tac trong hệ dạy học bao gôm ngƣơi day (giáo viên), ngƣơi hoc
̣
́
̀
̀
̣
̀
̣
(học sinh) và tƣ liệu hoạt động dạ y ho c (môi trƣơng ) đƣơc mô ta băng sơ đô
̣
̀
̣
̉ ̀
̀
nhƣ “Hì nh 1.2”.
Đị nh hƣơng
́
Giáo viên

Học sinh
Liên hê ngƣơc
̣
̣
Liên hê ngƣơc
̣

̣

Thí ch ƣng
́

Tô chƣc
̉
́
Tƣ liêu hoat
̣
̣
đông dạy học
̣
(môi trƣơng)
̀

Cung câp tƣ liêu
́
̣
Tạo tình huống

Hình 1.2: Hê tương tac day hoc [16]
̣
́
̣
̣
Muốn đạt chất lƣợng và hiệu quả cao trong sự vận hành của hệ tƣơng tác
dạy học, thì giáo viên cần tổ chức, kiểm tra, định hƣớng hành động của HS
theo một chiến lƣợc hợp lý sao cho học sinh tự chủ chiếm lĩnh, xây dựng tri
thức cho mình và do đó đồng thời năng lực trí tuệ và nhân cách toàn diện của

họ từng bƣớc phát triển.
Hành động của GV với tƣ liệu hoạt động dạy học là sự tổ chức tƣ liệu, và
qua đó cung cấp tƣ liệu và tạo tình huống cho hoạt đợng học của học sinh.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

11



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

Tác động trực tiếp của GV tới HS là sự định hƣớng của GV đối với hành
động của HS với tƣ liệu, là sự định hƣớng của GV với sự tƣơng tác trao đổi
giữa HS với nhau và qua đó đồng thời còn định hƣớng với cả sự cung cấp
những thông tin liên hệ ngƣợc từ phía học sinh cho giáo viên. Đó là thông tin
cần thiết cho sự tổ chức và định hƣớng của giáo viên đối với hành động của
học sinh.
Hành động của học sinh với tƣ liệu hoạt động dạy học là sự thích ứng
của học sinh với tình huống học tập, đồng thời là hành động chiếm lĩnh, xây
dựng tri thức cho bản thân mình. Sự tƣơng tác đó của học sinh với tƣ liệu đem
lại cho giáo viên những thông tin liên hệ ngƣợc cần thiết cho sự chỉ đạo của
GV với HS.
Tƣơng tác trực tiếp giữa các HS với nhau, và giữa HS với GV là sự trao
đổi tranh luận giữa các cá nhân với nhau, nhờ đó từng cá nhân HS tranh thủ
sự hỗ trợ xã hội từ phía GV và tập thể HS trong quá trình chiếm lĩnh, xây
dựng tri thức.
Nhƣ vậy, hoạt động dạy học gồm hoạt động dạy và hoạt động học liên hệ

mật thiết biện chứng với nhau, hoạt động của thầy và trò là hai mặt của một
hoạt động.
Hoạt động dạy học chỉ có thể đạt đƣợc hiệu quả cao

, để đạt đƣợc mục

tiêu day hoc đê ra , thì vấn đề quan trọng trong quá trình
̣
̣
̀

dạy học là phải làm

thê nao đê tí ch cƣc hoa hoat đông nhân thƣc cua HS . Trong qua trì nh day hoc
́ ̀
̉
̣
́
̣
̣
̣
́
̉
́
̣
̣
viêc lam cho HS tí ch cƣc , tƣ lƣc chiêm lĩ nh , xây dƣng kiên thƣc la môt trong
̣ ̀
̣
̣ ̣

́
̣
́
́ ̀ ̣
nhƣng nhiêm vu chu yêu cua ngƣơi thây va nó luôn là tâm điểm của lí luận và
̃
̣
̣
̉ ́
̉
̀
̀
̀
thƣc tiên day hoc.
̣
̃
̣
̣
1.2.4. TÍNH TÍCH CỰC, TƢ LƢC NHÂN THƢC
̣
̣
̣
́
1.2.4.1. Tính tích cực nhận thức

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

12

Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

Tích cực nhận thức là trạng thái hoạt động nhận thức của HS đặc trƣng ở
khát vọng học tập, cố gắng trí tuệ và nghị lực cao trong quá trình nắm kiến
thức.
TTCNT vƣa la muc đí ch cua hoat đông vƣa la kêt qua cua hoat đông . Có
̀ ̀ ̣
̉
̣ ̣
̀ ̀ ́
̉ ̉
̣ ̣
thê nói TTCNT là phẩm chất hoạt động của cá nhân . Tính tích cực nhận thức
̉
của HS đòi hỏi phải có những

nhân tô : tính lựa chọn , thái độ đối với đối
́

tƣơng nhân thƣc , đề ra cho mình mục đích nhiệm vụ cần giải quyết sau khi đã
̣
̣
́
lƣa chon đôi tƣơng , cải tạo đối tƣợng trong hoạt động sau này nhằm giải
̣
̣
́

̣
quyêt vân đê . Hoạt động mà thiếu những nhân tố này thì không thể nói là tích
́ ́
̀
cƣc nhân thƣc.
̣
̣
́
Tính tích cực của HS có mặt tƣ phat va măt tƣ giac [18]:
̣
́ ̀ ̣ ̣ ́
- Măt tƣ phat cua tí nh tí ch cƣc la nhƣng yêu tô tiêm ân
̣ ̣
́ ̉
̣ ̀
̃
́ ́ ̀ ̉

, bâm sinh thê
̉
̉

hiên ơ tí nh to m ò, hiêu kì , hiêu đông , linh hoat va sôi nôi trong hanh vi ma ơ
̣ ̉
̀
́
́
̣
̣ ̀
̉

̀
̀ ̉
trẻ đều có , trong mƣc đô khac nhau . Cân coi trong yêu tô tƣ phat nay
́
̣
́
̀
̣
́ ́ ̣
́ ̀

, cân
̀

nuôi dƣơng, phát triển chúng trong dạy học .
̃
- Măt tƣ giac cua tí nh tí ch cƣc tƣc
̣ ̣ ́
̉
̣
́

là trạng thái tâm lí tính tích cực có

mục đích và có đối tƣợng rõ rệt , do đo co hoat đông đê chiêm lĩ nh đôi tƣơng
́ ́
̣ ̣
̉
́
́

̣
đo. Tính tích cực tự giác thể hiện ở óc quan sát , tính phê phán trong tƣ duy , trí
́
tò mò khoa học.v.v…
TTCNT phát sinh không phải chỉ từ nhu cầu nhận thức mà cả từ những
nhu câu khac nhƣ nhu câu sinh hoc , nhu câu đao đƣc , thâm mĩ , nhu câu giao
̀
́
̀
̣
̀
̣
́
̉
̀
lƣu văn hoa…
́
Hạt nhân cơ bản c ủa TTCNT là hoạt động tƣ duy của cá nhân đƣợc tạo
nên do sƣ thuc đây cua hê thông nhu câu đa dang .
̣
́
̉
̉
̣ ́
̀
̣
TTCNT và tính tích cực học tập có liên quan chặt chẽ với nhau

, nhƣng

không phai la đông nhât . Có một số trƣờng hợp , có thể tích cực học tập thể
̉ ̀ ̀
́

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

13



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

hiên ơ sƣ tí ch cƣc bên ng oài, mà không phải là tích cực trong tƣ duy . Đo la
̣ ̉ ̣
̣
́ ̀
điêu cân lƣu y khi đanh gia tí nh tí ch cƣc nhân thƣc cua HS .
̀
̀
́
́
́
̣
̣
́
̉
* Nhƣng biêu hiên cua tí nh tí ch cƣc:
̃

̉
̣
̉
̣
Đê giup GV phat hiên đƣơc cac em co tí ch cƣc hay không , cân dƣa vao
̉ ́
́
̣
̣
́
́
̣
̀
̣
̀
mô t sô dâu hiêu sau đây:
̣ ́ ́
̣
- Các em có chú ý học tập hay không ?
- Có hăng hái tham gia vào mọi hình thức của hoạt động học tập hay
không? (thê hiên ơ chô giơ tay phat biêu y kiên , ghi chep…).
̉ ̣ ̉
̃
́
̉ ́ ́
́
- Có hoàn thành những nhiệm vụ đ ƣợc giao hay không ?
- Có ghi nhớ tốt những điều đã học hay không ?
- Có hiểu bài không ? Có thể trình bày lại nội dung bài học theo ngôn ngữ
của mình không ?

- Có vận dụng đƣợc những kiến thức đã học vào thực tiễn không ?
- Có đoc thêm, làm thêm các bài tập khác không ?
̣
- Tôc đô hoc tâp co nhanh không ?
́
̣ ̣ ̣
́
- Có hứng thú trong học tập không hay vì một tác động bên ngoài nào đó
mà phải học ?
- Có quyết tâm, có ý trí vƣợt khó khăn trong học tập không ?
- Có sáng tạo trong học tập không ?
* Vê mƣ c đô tí ch cƣc cua HS , có thể nhận biết dựa vào một số dấu
̀
́
̣
̣
̉
hiêu sau [18]:
̣
- Có tự giác trong học tập không hay bị bắt buộc bởi những tác động bên
ngoài (gia đì nh, bạn bè, xã hội…).
- Thƣc hiên nhiêm vu cua thây giao theo yêu câu tôi thiêu hay tôi đa ;
̣
̣
̣
̣ ̉
̀
́
̀ ́
̉

́
- Tích cực tức thời hay thƣờng xuyên , liên tuc;
̣
- Tích cực ngày càng tăng hay giảm dần ;
- Có kiên trì, vƣơt kho hay không ?
̣
́

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

14



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

1.2.4.2. Tính tự lực nhận thƣc
́
Theo nghĩ a rông , bản chất của tính tự lực nhân thƣc là sự sẵn sàng về
̣
̣
́
măt tâm lí cho sƣ tƣ hoc .
̣
̣ ̣ ̣
Sƣ chuân bị nay la tiên đê cho hoat đông co muc đí ch , cho sƣ điêu chỉ nh
̣
̉

̀ ̀ ̀
̀
̣ ̣
́
̣
̣
̀
và đảm bảo cho hoạt động có hiệu quả . Nó giúp cho ngƣời học thực hiện có
kêt qua trach nhiêm hoc tâp cua mì nh
́
̉ ́
̣
̣ ̣
̉

, sƣ dung nhƣng vôn hiêu biêt kinh
̉ ̣
̃
́
̉
́

nghiêm va nhƣng san phâm ca nhân cua mì nh môt cach đung đăn va hơp lí
̣
̀
̃
̉
̉
́
̉

̣ ́
́
́
̀ ̣
giƣ vƣng sƣ tƣ kiêm tra va biêt xây
̃ ̃
̣ ̣
̉
̀ ́

,

dƣng lai hoat đông cua mì nh khi găp
̣
̣
̣ ̣
̉
̣

nhƣng sƣ trơ ngai ma ban thân chƣa co sƣ đê phong trƣơc .
̃
̣ ̉
̣
̀ ̉
́ ̣ ̀
̀
́
Theo nghĩ a hep , tính tự lực nhận thức là phẩm chất tƣ duy thể hiện ở
̣
năng lƣc, nhu câu va tí nh tô chƣc hoc tâp cho phep ho c sinh tƣ hoc.

̣
̀
̀
̉
́
̣ ̣
́
̣
̣ ̣
Cơ sơ hì nh thanh tí nh tí ch cƣc la tí nh tƣ giac , tính tích cực phát triển đến
̉
̀
̣ ̀
̣ ́
môt mƣc đô nao đo thì hì nh thanh tí nh tƣ lƣc . Nhƣ vây tí nh tƣ lƣc chƣa đƣng
̣
́
̣ ̀
́
̀
̣ ̣
̣
̣ ̣
́
̣
trong no ca tí nh tƣ giac va tí nh tí ch cƣc .
́ ̉
̣
́
̀

̣
1.2.5. BIÊN PHAP PHAT HUY TÍ NH TÍ CH CƢC, TƢ LƢC
̣
́
́
̣
̣
̣
Đê phat huy đƣơc tí nh tí ch cƣc , tƣ lƣc nhân thƣc cua HS nhăm thƣc hiên
̉
́
̣
̣
̣ ̣
̣
́
̉
̀
̣
̣
tôt muc tiêu day hoc đa đê ra , ngƣời GV cần phải nghiên cứu hoạt động học,
́
̣
̣
̣
̃ ̀
căn cứ vào đặc điểm của hoạt động học của mỗi đối tƣợng cụ thể để định
ra những điêu kiên cân thiêt , đam bao cho viêc phat huy no đat đƣơc hiêu
̀
̣

̀
́
̉
̉
̣
́
́ ̣
̣
̣
quả.
1.2.5.1. Các biện pháp phát huy tính tích cực
TTCNT của học sinh có liên quan đến các yếu tố kích thích bên tron

g

của quá trình học tập đó là : nhu câu , hƣng thu , đông cơ . Đê phat huy đƣơc
̀
́
́
̣
̉
́
̣
tính tích cực nhận thức của HS trong học tập , ngƣơi GV phai biêt kí ch thí ch
̀
̉
́
và phát triển hứng thú nhận thức của HS bởi những động cơ xuất ph

át từ

chính bản thân hoạt động học tập , bơi vì qua trì nh năm vƣng kiên thƣc không
̉
́
́
̃
́
́
phải là tự phát mà là hoàn toàn tự giác . Đây la qua trì nh co muc đí ch ro rang ,
̀
́
́
̣
̃ ̀

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

15



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

có kế hoạch tổ chức chặt chẽ trong đó HS phát huy đế n mƣc tôi đa tí nh tí ch
́
́
cƣc, sáng tạo dƣới sự điều khiển của GV .
̣

Đê phat huy đƣơc tí nh tí ch cƣc nhân thƣc cua HS co thê đƣa ra môt
̉
́
̣
̣
̣
́
̉
́
̉
̣
sô biên phap nhƣ sau:
́
̣
́
- Nêu y nghĩ a lí thuyêt va thƣc tiên , tâm quan trong cua vân đê nghiên
́
́ ̀ ̣
̃
̀
̣
̉
́
̀
cƣu.
́
- Nôi dung day hoc phai mơi , nhƣng cai mơi ơ đây không phai qua xa la
̣
̣
̣

̉
́
̃
́
́ ̉
̉
́
̣
đôi vơi hoc sinh , cái mới phải liên hệ và phát triển cái cũ . Kiên thƣc phai co
́
́
̣
́
́
̉ ́
tính thực tiễn , gân gui vơi sinh hoat , vơi suy nghĩ hang ngày, thỏa mãn nhu
̀
̃ ́
̣
́
̀
câu nhân thƣc cua cac em .
̀
̣
́
̉
́
- Cân dùng các phƣơng pháp , biên phap day hoc đa dang : nêu vân đê ,
̀
̣

́
̣
̣
̣
́
̀
thí nghiệm , thƣc hanh, so sanh, làm việc độc lập và phối hợp chúng với nhau .
̣
̀
́
Kiên thƣc phai trì nh bay tro ng dang đông , phát triên. Tạo ra n hƣng vân đê
́
́
̉
̀
̣
̣
̉
̃
́
̀
quan trong , các hiện tƣợ ng then chôt một cách đột ngột , bât ngơ va co thê
̣
́
́
̀ ̀ ́
̉
mâu thuân vơi kiên thƣc vôn co cua hoc sinh .
̃
́

́
́
́
́ ̉
̣
- Sƣ dung cac phƣơng tiên day hoc , đăc biêt ơ cac cấp nhỏ, dụng cụ trực
̉ ̣
́
̣
̣
̣
̣
̣ ̉ ́
quan co tac dung tôt trong viêc kí ch thí ch hƣng thu cua tre .
́ ́
̣
́
̣
́
́ ̉
̉
- Sƣ dung cac hì nh thƣc tô chƣc day hoc khac nhau : cá nhân, nhóm, tâp
̉ ̣
́
́
̉
́
̣
̣
́

̣
thê, tham quan, làm việc trong vƣờn trƣờng trong phòng thí nghiệm…
̉
- Cân đông viên , khen thƣơng tƣ phí a GV va HS khac khi hoc sinh
̀
̣
̉
̀
̀
́
̣

có

thành tích học tập tốt .
- Luyên tâp dƣơi cac hì nh thƣc khac , vân dung kiên thƣc vao thƣc tiên
̣ ̣
́ ́
́
́
̣
̣
́
́
̀
̣
̃
vào các tình huống mới .
- Kích thích tính tích cực qua th ái độ, cách ứng xử giữa thầy giáo và HS .
- Phát triển kinh nghiệm sống của HS trong học tập .

Tuy nhiên đê phat huy đƣơc tí nh tí ch cƣc thì HS cần phải có những
̉
́
̣
̣
điêu kiên:
̀
̣

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

16



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

- Có phƣơng tiện vật chất kĩ thuật tối thiểu tron g hoc tâp.
̣ ̣
- Có kiến thức, kĩ năng cơ bản, biêt cach khăc phuc kho khăn va co niêm
́ ́
́
̣
́
̀ ́ ̀
tin vao năng lƣc ban thân .
̀
̣

̉
- Ý thƣc đƣơc nhiêm vu cung nhƣ muc đí ch hoc tâp cua ban thân tao
́
̣
̣
̣ ̃
̣
̣ ̣
̉
̉
̣
đƣơc hƣng thu nhân thƣc ca nhân .
̣
́
́
̣
́
́
- Biêt tiến hành các thao tác tƣ duy : Phân tí ch , tông hơp , so sanh, khái
́
̉
̣
́
quát hóa, trƣu tƣơng hoa…va cac suy luân logic : Quy nap, diên dị ch,…đê rut
̀
̣
́
̀ ́
̣
̣

̃
̉ ́
ra kêt luân.
́
̣
- Biêt tƣ kiêm tra đanh gia kêt qua hoc tâp tƣ đo tƣ chỉ nh qua trì
́ ̣
̉
́
́ ́
̉ ̣ ̣
̀ ́ ̣
́

nh hoc
̣

tâp cho phu hơp.
̣
̀ ̣
- Tạo ra môi trƣơ ng sƣ pham thuân lơi , an toan va thân thiên .
̀
̣
̣ ̣
̀
̀
̣
1.2.5.2. Các biện pháp phát huy tính tự lực
Đê đam bao cho HS tƣ lƣc hoat đông nhân thƣc co kêt qua
̉ ̉

̉
̣ ̣
̣ ̣
̣
́
́ ́
̉

, ngƣơi GV
̀

đam bao đƣơc nhƣng điê u kiên sau:
̉
̉
̣
̃
̀
̣
* Đam bao cho HS co điêu kiên tâm ly thuân lơi đê tƣ lƣc hoat đông
̉
̉
́
̀
̣
́
̣
̣
̉ ̣ ̣
̣
̣

a) Tạo mâu thuẫn nhận thức , gơi đông cơ , hưng thu tì m cai mơi (xây
̣
̣
́
́
́
́
dưng tì nh hng co vân đê.
̣
́
́ ́
̀
Có thể gợi động cơ, hứng thú học tập bằng những tác đợng bên ngồi
nhƣ: khen thƣởng, hứa hẹn mợt viễn cảnh tƣơng lai tớt đẹp, nhƣng quan
trọng nhất là kích thích bên trong bằng mâu thuẫn nhận thức, mâu thuân giƣa
̃
̃
nhiêm vu mơi phai giai quyêt va kha năng hiên co cua HS con bị han chê
̣
̣
́
̉
̉
́ ̀
̉
̣
́ ̉
̀
̣
́

chƣa đủ, cân phai cô găng vƣơn lên tì m kiêm môt giai phap mơi
̀
̉ ́ ́
́
̣
̉
́
́

,

, kiên thƣc
́
́

mơi.
́
Ví dụ, khi day bai “Đô âm cua không khí ” GV co thê đăt vân đê nhân
̣
̀
̣ ̉
̉
́
̉ ̣ ́
̀
̣
thưc như sau : Trong chương trì nh dư bao thơi tiêt hang ngay thương nhăc
́
̣ ́
̀

́ ̀
̀
̀
́
đến mộ t đăc điêm cua thơi tiêt la “Đơ
̣
̉
̉
̀
́ ̀
̣

ẩm của khơng khí” . Ví dụ : Ngày 3

tháng 3 năm 2010, độ ẩm không khí ơ Hoa Bì nh la 85%. Vây đô âm không
̉ ̀
̀
̣
̣ ̉

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

17



Nguyễn Thế Giang

Luận văn thạc sĩ

khí 85% là gì? Đo đô âm không khí đo như thê nao? Độ ẩm khơng khí có vai
̣ ̉
́
́ ̀
trò và ý nghĩa gì đối với cuộc sống ? Viêc đăt vân đê nay nhăm lôi cuôn sƣ
̣
̣ ́
̀ ̀
̀
́
̣
chú ý của HS , làm cho HS thấy hứng thú và mong muốn giải quyết đƣợc vấn
đề của bài học.
b) Tạo môi trường sư phạm thuận lợi
Giáo viên cần phải biết chờ đợi, động viên, giúp đỡ và lãnh đạo lớp học
sao cho HS mạnh dạn tham gia thảo luận, phát biểu ý kiến riêng của mình,
nêu thắc mắc, lật ngƣợc vấn đề, chứ không phải chờ đợi sự phán xét của GV.
Đặc biệt chú ý khắc phục tâm lý sợ mất nhiều thời gia

n.Cần phải kiên

quyết dành nhiều thời gian cho HS thảo luận, phát biểu, dần dần tốc độ suy
nghĩ và phát biểu sẽ nhanh lên.
* Tạo điều kiện để HS có thể giải quyết thành công những nhiệm vụ
đƣơc giao
̣
a) Lựa chọn mợt lơgic nợi dung bài học thích hợp
Phân chia bài học thành những vấn đề nhỏ, vừa với trình đợ x́t phát
của học sinh sao cho họ có thể tự lực giải quyết đƣợc với sự cố gắng vƣa phải.
Cân phai co sƣ lƣa chon kĩ lƣơng môt sô vân đê vƣa sƣc va xac đị nh mƣc

̀
̉ ́ ̣ ̣
̣
̃
̣ ́ ́
̀ ̀
́
̀ ́
́
đô ma HS có thể tham gia trong việc giải quyết từng vấn đề cụ thể .
̣ ̀
b) Rèn luyện cho học sinh kỹ năng thực hiện một số thao tác cơ bản bao
gồm thao tác tay chân và thao tác tư duy
Thao tác tay chân phổ biến là: Quan sát, sử dụng các thiết bị đo lƣờng
một số đại lƣợng cơ bản, láp ráp thí nghiệm…
Thao tác tƣ duy nhƣ: phân tích, tởng hợp, khái qt hố, trừu tƣợng hố,
cụ thể hố…giáo viên có thể hƣớng dẫn học sinh thao tác tƣ duy bằng cách
đƣa ra những câu hỏi mà HS muốn trả lời đƣợc thì phải thực hiện mợt thao tác
nào đó.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

18