TRANH KHẮC GỖ MỚI - PHƯƠNG TIỆN MỞ RỘNG THỰC HÀNH NGHỆ THUẬT ĐƯƠNG ĐẠI pptx

TRANH KHẮC GỖ MỚI - PHƯƠNG
TIỆN MỞ RỘNG THỰC HÀNH
NGHỆ THUẬT ĐƯƠNG ĐẠI
1. Tranh khắc gỗ trong thực hành nghệ
thuật đương đại
Nghệ thuật tranh khắc gỗ là nghệ thuật
lâu đời nhất trong các thể loại tranh in.
Trải qua những thăng trầm trong lịch sử,
ngày nay tranh khắc gỗ đã thay đổi rất
nhiều về kỹ thuật, hình thức và chức
năng ngh
ệ thuật. Những thay đổi căn bản
về chất liệu, phương tiện, kỹ thuật chế
bản và in ấn đã đem l
ại cho thể loại tranh
khắc lâu đời nhất này một sức sống hoàn
toàn mới và mang tính thời đại.
Thực hành nghệ thuật đương đại đã
không còn xa lạ với nghệ sỹ và công
chúng. Trên thế giới, việc thực hành nghệ thuật đương đ
ại bằng tranh in
đã thịnh hành trong mấy thập kỷ gần đây và ở Việt Nam cũng đã xuất
hiện một vài trường hợp hiếm hoi.

Su Yingchun-Mặt nạ II-kh
ắc
gỗ, 140x90cm,2008
Mặc dù “già tuổi” nhất trong các thể loại tranh in, nhưng xét về chất
liệu và phương tiện chế bản, in ấn thì nghệ thuật khắc gỗ lại có nhiều
tiềm năng nhất trong việc đáp ứng các đặc trưng cơ bản của nghệ thuật
đương đại. Các đặc trưng đó là:

a/ Thách thức truyền thống và thẩm mỹ đã định hình;
b/ Chấp nhận sự đa nguyên trong quan niệm nghệ thuật;
c/ Đề cao vai trò của sự liên kết giữa vật thể với môi trường xung
quanh và giữa các vật thể với nhau;
d/ Sử dụng chất liệu, phương tiện từ cuộc sống thường nhật;
e/ ứng dụng công nghệ đương đại.
Nếu như trước đây, khi nói đến tranh khắc gỗ, chúng ta đều hình dung
tới loại hình nghệ thuật được in trên giấy có kích thước khiêm tốn, có
ngôn ngữ tạo hình đường nét và mảng phẳng đơn gi
ản, mang nhiều tính
trang trí và thường được trưng bày trong khung kính… Những hình
dung đó đã và đang bị thách thức bởi các điều kiện và khả năng sáng
tạo mới, rất đương đ
ại, trong sáng tác tranh khắc gỗ hôm nay. Bằng các
chất liệu và kỹ thuật chế ván in mới, tranh khắc gỗ ngày nay có thể
truyển tải được tất cả những gì mà hội họa có thể thực hiện. Từ bút
pháp tả thực thâm diễn đến bút pháp biểu hiện, ấn tượng…, từ phong
cách hiện thực đến trừu tượng…, từ những ý tưởng giản dị đến các ý
tưởng điên khùng nhất của nghệ thuật chúng ta đều có thể thấy trên các
bản in tranh khắc gỗ nhiều màu c
ỡ lớn qua “dao pháp” của họa sỹ tranh
in. Bên cạnh sự phong phú về bút pháp và sự thay đổi sâu sắc về thẩm
mỹ, tranh khắc gỗ không chỉ được chiêm ngưỡng như một tác phẩm
tĩnh trong khung kính. Nó đã thực sự “lột xác” trong các sắp đặt trong
nhà hay ngoài trời. Tranh khắc gỗ đã đi từ mặt phẳng hai chiều lên
thành vật thể ba chiều. Khi kết hợp với môi trường xung quanh và với
các yếu tố khác, hình ảnh in từ ván gỗ đã có một đời sống khác, đa
dạng và đa nghĩa, có thể kể câu chuyện rộng hơn, sinh động h
ơn. Thoát
ra khỏi khung kính hay cặp đựng của nhà sưu tập, tranh khắc gỗ trở n

ên
gần gũi và đủ khả năng tương tác với công chúng như bất kỳ thành
phần nào của một tác phẩm sắp đặt hay trình diễn.

2. Sự mở rộng về phương tiện, chất liệu, kỹ thuật chế bản và in ấn - ti
ền
đề cho thực hành nghệ thuật khắc gỗ đương đại
Kỹ thuật chế bản và in tranh khắc gỗ thuộc phương pháp in nổi (relief
print). Xét về bản chất, kỹ thuật chế bản gỗ là quá trình tác động làm
thay đổi bề mặt phẳng nhẵn vốn có của ván (tấm) gỗ. Quá trình làm
thay đổi đó được thực hiện bởi họa sỹ hay thợ khắc bằng các phương
tiện, dụng cụ có thể khoét sâu hay bào mòn một phần mặt gỗ. Trước
đây, để làm một ván in gỗ người ta dùng các loại đục và dao kh
ắc gỗ để
xúc đi những phần không cần in. Ngày nay, với việc mở rộng quan
niệm về nghệ thuật khắc gỗ và sự hỗ trợ của công nghệ mới, ván in gỗ
có thể được chế bằng nhiều cách thức, phương tiện và dụng cụ khác
nhau.
Khi sử dụng các công cụ, vật liệu sản xuất ra để phục vụ những công
việc dân dụng thường nhật, máy móc khoan cắt hiện đại hay công nghệ
tách màu điện tử vào việc chế bản ván in gỗ thì rõ ràng là thực hành
tranh khắc gỗ đã bao hàm dặc trưng thứ tư và thứ năm của nghệ thuật
đương đại: sử dụng chất liệu thường nhật, ứng dụng công nghệ mới.
Ngoài một số loại gỗ vẫn được dùng từ trước tới nay để khắc ván in,
ngày nay họa sỹ tranh in đã sử dụng các loại gỗ nhân tạo như gỗ dán,
ván ép từ hỗn hợp bột gỗ. Sử dụng gỗ nhân tạo là điều kiện tiên quyết
trong việc thể hiện một tranh khắc gỗ khuôn khổ lớn. Bên cạnh dao
khắc gỗ chuyên dụng, để chế một ván in tranh khắc gỗ, người ta còn
dùng các dụng cụ để cạo rỉ sắt, máy khoan với nhiều loại mũi khoan
khác nhau, máy c

ắt CNC công nghệ cao… thậm chí cả các loại dao kéo
dùng trong chế biến thực phẩm. Những phương cách t
ạo ván in mới nói
trên trong thực hành nghệ thuật khắc gỗ ngày nay, một mặt là bi
ện pháp
giải tỏa nhu cầu tạo hình mới, đa dạng và phức tạp về tính chất biểu
hiện; mặt khác – tạo ra thẩm mỹ mới cũng như sự thay đổi lớn trong
quan niệm và cách đánh giá tranh khắc gỗ.
Về kỹ thuật in ấn, tuy không phong phú như kỹ thuật chế ván in, nh
ưng
cũng đã đạt được bước tiến quan trọng. Ngoài kỹ thuật in tay và in rập
truyền thống dung cho ván in khuôn khổ không lớn, ngày nay họa sỹ
tranh in đã có thể in tranh kích thước “khổng lồ” nhờ máy in trục lăn v
à
các thiết bị đặt giấy in khổ lớn.
Thực chất, những mở rộng về chất liệu, công nghệ, phương tiện chế
ván in và in ấn đã là tiền đề dẫn đến sự phong phú, đa dạng về hình
thức, phong cách tạo hình trong nghệ thuật tranh khắc gỗ mới. Những
mở rộng ấy hướng tới mục tiêu đáp ứng tính đa nguyên trong quan
niệm nghệ thuật, đáp ứng nhu cầu biểu lộ nội dung, ý tưởng đa chiều,
đa nghĩa và không ít phức tạp trong thực hành nghệ thuật đương đại.

3. Khắc phá bản gỗ - kỹ thuật ưu việt trong thực hành nghệ thuật khắc
gỗ ngày nay
Kỹ thuật khắc phá bản gỗ là cách chế ván in tranh khắc gỗ nhiều màu
chỉ trên một tấm gỗ. Khắc phá bản gỗ được dịch ý từ thuật ngữ tiếng
Anh sử dụng phổ biến trong chuyên ngành tranh in “reduction
woodcut” (một trong các nghĩa đen của “reduction” là phá dần, làm
mòn dần). Kỹ thuật này được phát triển bởi họa sỹ Cheng Xu ở Học
Viện Mỹ thuật Vân Nam, Trung Quốc từ năm 1982. Nhưng nguồn gốc

của kỹ thuật này lại nằm ở những tác phẩm khắc cao su giai đoạn 1950
– đầu 1960 của danh họa Picasso.
Kỹ thuật khắc phá bản gỗ thực hiện theo nguyên lý xúc bỏ phần gỗ đã
in màu lần trước để tạo phần tử in cho bản màu tiếp sau trên cùng một
ván gỗ. Cụ thể hơn, sau khi in màu thứ nhất, vẫn trên ván gỗ đó ta phá
đi những phần cần thiết để khi in màu thứ hai thì màu đó không bị che
mất bởi màu sau. Bằng quá trình khắc phá dần như vậy, họa sỹ tranh in
có thể thực hiện một tác phẩm khắc gỗ nhiều màu (trên 15 màu) mà
không quá khó khăn và ít t
ốn kém vật chất, thời gian. Với sự hỗ trợ của
máy khắc công nghệ cao CNC thì việc thực hiện quá trình khắc ván gỗ
khổ lớn và in nhiều màu thật thú vị. Thông qua ứng dụng công nghệ
mới trong chế bản và in ấn theo nguyên lý k
ỹ thuật khắc phá, nhiều họa
sỹ đã sáng tác những tác phẩm tranh khắc gỗ có hiệu quả thị giác đến
mức tương đương ảnh chụp và có thể thể hiện được những nội dung và
hình thức không đơn giản của nghệ thuật đương đại.
Nhờ kỹ thuật khắc phá, bằng những phương tiện công nghiệp hiện đại
hay những dụng cụ sử dụng thường nhật, tranh khắc gỗ ngày nay đã t
ạo
được cho mình những hiệu quả thị giác mới, đã làm thay đổi căn bản
trong quan niệm và cách đánh giá của giới chuyên môn, công chúng về
thể loại đồ họa tranh in lâu đời nhất này. Những yếu tố mới của tranh
khắc gỗ ngày nay nằm ở đường nét, bút pháp tự do, bay bổng, ở sự
thâm diễn hình họa, ở sự phong nhiêu về sắc màu…, ở sự đa dạng vô
biên của phương thức thể hiện ý tưởng nghệ thuật. Đến lượt mình,
những yếu tố ấy vừa trở thành điều kiện, vừa trở thành phương tiện để
tạo ra “vùng đất” rộng cho các thực hành nghệ thuật đương đại.

NGUYỄN NGHĨA PHƯƠNG