MẠNG LƯỚI QUAN TRẮC MÔI TRƯỜNG NGHỆ AN pot

MẠNG LƯỚI QUAN TRẮC MÔI TRƯỜNG NGHỆ AN
Minh Viễn
Nghệ An là một tỉnh lớn, có diện tích đất liền 1.637.068 ha, 82 km bờ
biển và 6 cửa lạch. Dân số đến năm 1998 là 2.930.900 người. Tài
nguyên khoáng sản ở Nghệ An đa dạng về chủng loại nhưng trữ lượng
nhỏ, chất lượng quặng không cao, ít có khả năng khai thác công
nghiệp, ngoại trừ một số loại như than, thiếc, vật liệu xây dựng và đá
quý. Toàn tỉnh hiện có khoảng 135 cơ sở sản xuất công nghiệp và tiểu
thủ công nghiệp. Tiềm năng phát triển du lịch rất lớn. Việc quy hoạch,
xây dựng mạng lưới các điểm quan trắc môi trường của tỉnh là vô cùng
cấp thiết.
Được xây dựng từ năm 1996 đến nay, Trạm Quan trắc và Phân tích
môi trường Nghệ An từng bước nâng cao chất lượng về mọi mặt để
đánh giá nhanh chất lượng môi trường giúp các cơ quan chức năng xử
lý ô nhiễm môi trường theo luật định. Để phục vụ tốt hơn trong công
tác đánh giá chất lượng môi trường, hoà đồng với mạng lưới quan trắc
quốc gia, Sở Khoa học Công nghệ và Môi trường Nghệ An đã chỉ đạo
cho Trạm Quan trắc và Phân tích môi trường Nghệ An xây dựng mạng
lưới các điểm quan trắc môi trường trên địa bàn tỉnh với nguyên tắc
thoả mãn tính hệ thống, đại diện và khả thi. Đối tượng quan trắc từ
nay đến năm 2005 là nước (bao gồm nước mặt, nước ngầm, nước biển
ven bờ ) và không khí (bao gồm khí độc hại, bụi lơ lửng, tiếng ồn ).
Nguồn tài nguyên nước đang càng ngày càng bị suy giảm cả về số
lượng và chất lượng thì việc xây dựng mạng lưới các điển quan trắc
nước mặt và nước ngầm trên địa bàn tỉnh Nghệ An là một vấn đề cần
thiết và không thể thiếu được trong quá trình phát triển kinh tế xã hội.
Lượng nước mặt hàng năm ở Nghệ An ước tính khoảng 24, 3 tỷ m3.
Mật độ sông suối từ 0,6 - 0,7km/km2. Sông lớn nhất là sông Lam
(sông Cả), bắt nguồn từ Thượng Lào, dài 562 km, lưu lượng nước
chiếm 80% tổng lượng nước mặt của tỉnh và có lưu vực khoảng
28.590km2; 117 thác lớn nhỏ. Đây là nơi có nhiều tiềm năng để xây

dựng các trạm thuỷ điện. Các nhánh chính của sông Lam gồm sông
Nậm Mộ, sông Nậm Nơm, sông Hiếu, sông Giăng. Việc theo dõi diễn
biến môi trường thông qua hoạt động quan trắc và phân tích môi
trường một cách liên tục, hệ thống sẽ giúp các nhà quản lý môi trường
nhận diện được hiện trạng và xu thế biến đổi của các thành phần môi
trường nói chung và môi trường nước nói riêng, từ đó làm cơ sở xây
dựng chiến lược, chính sánh bảo vệ môi trường cũng như kịp thời cảnh
báo những nguy cơ ô nhiễm, suy thoái môi trường và đề ra các biện
pháp khắc phục.
Theo tinh thần của Luật Bảo vệ Môi trường thì quan trắc môi trường ở
những điểm tác động là việc chính của người sản xuất (chủ nhân của
chất thải). Trạm Quan trắc và Phân tích môi trường là cơ quan chuyên
môn của Nhà nước sẽ quan trắc ở các điểm là điểm nền và điểm chịu
tác động. Về nguyên tắc, khi tiến hành monitoring chất lượng nước
sông thì cần phải thực hiện trên nhiều điểm từ thượng nguồn tới hạ lưu
và các điểm trên mạng lưới càng dày thì số liệu thu được càng có sức
thuyết phục có như vậy, mới có thể so sánh một cách hệ thống và từ
đó mới có cơ sở vững chắc để dự báo tính chất, động thái biến động
của chất lượng môi trường nước sông cũng như tình hình môi trường
chung trong khu vực.
Mạng lưới các điểm quan trắc môi
trường nước mặt lục địa được xây
dựng trên sông Lam tại những
điểm Cửa Rào (điểm nền nước
sông Lam); Anh Sơn; Đô Lương;
Nam Đàn; Bến Thuỷ. Đây là
những vùng có đủ các hoạt động
sản xuất công nghiệp, giao thông
vận tải, nông nghiệp và lâm
nghiệp. Có thể nói 90% người

dân sinh sống ở Nghệ An đều sử
dụng nước sông Lam (hoặc thuỷ
vực của nó); ngược lại, sông Lam cũng là nơi thu nhận phần lớn các
chất thải của người dân rồi đổ ra biển. Xuôi theo dòng sông Lam, từ Kỳ
Sơn tới Cửa Hội, hoạt động của con người rất đa dạng. Theo dòng
chảy, càng về hạ lưu sông, mức độ tích tụ chất gây ô nhiễm càng tăng,
nồng độ chất gây ô nhiễm càng cao, nước sông càng bẩn. Điều đó
chứng tỏ sông Lam có tác động qua lại và chịu ảnh hưởng lớn của điều
kiện tự nhiên cũng như các hoạt động của con người. Do đó, quan trắc
và phân tích chất lượng môi trường nước Sông Lam là điều cần thiết
nhất.
Sông Hiếu là một nhánh của Sông
Lam, lớn thứ hai trong tỉnh, chảy
qua các huyện thuộc vùng sinh
thái đông bắc Nghệ An. Đây là
vùng không chỉ có các hoạt động
sản xuất nông lâm nghiệp mà còn
có các hoạt động khai thác
khoáng sản, sản xuất đường lớn
nhất trong tỉnh. Các hoạt động
này có tác động rất lớn đến biến
đổi nước sông Hiếu. Các điểm quan trắc nước Sông Hiếu đặt tại Châu
Hội (điểm nền nước sông Hiếu); sông Dinh; cầu Hiếu - Nghĩa Đàn.
Điểm quan trắc nước mặt quan trọng nữa là điểm quan trắc nước thải
của mương thoát nước số 3 thuộc hệ thống thoát nước lưu vực nam
thành Vinh. Đây là hệ thống thoát nước thải chủ yếu của nhà máy bia
Nghệ An và nhà máy dệt kim Hoàng Thị Loan ảnh hưởng trực tiếp
nguồn nước Sông Lam.
Bên cạnh các điểm quan trắc nước mặt là mạng lưới các điểm quan
trắc môi trường nước ngầm. Về mặt vệ sinh thì chất lượng nước ngầm

kém nước mưa, nhưng sạch hơn nước mặt, nhiều khi không phải xử lý
mà vẫn sử dụng được. Song thực chất nước ngầm là do nước mặt
thấm xuống đất, vì vậy thành phần hoá lý của nước ngầm tuỳ thuộc
cấu tạo địa chất và thành phần nước mặt. Chính vì sự ô nhiễm đất, sự
nhiễm bẩn của nguồn nước mặt hoặc sự xâm thực của nguồn nước
biển đều làm cho chất lượng của nguồn nước ngầm bị giảm sút và có
thể dẫn tới không sử dụng được.
Mặt khác ở nhiều nơi, do việc khai thác nước ngầm với khối lượng lớn
dẫn đến sự hạ thấp mực nước ngầm, gây nên hạn hán vào mùa khô.
Vùng gần biển, nước biển có khả năng xâm thực sâu hơn vào đất liền,
gây nên tình trạng đất bị nhiễm mặn trên diện rộng. Hiện nay, Nghệ
An có trên 64,5% dân số đang sử dụng nước ngầm mạch nông. ở
nhiều nơi, nước thải sinh hoạt và chăn nuôi thấm trực tiếp xuống đất
gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nước ngầm. Để đánh giá hiện trạng
môi trường nước ngầm và kiểm soát chất lượng nước ngầm tại các địa
phương, Trạm Quan trắc và Phân tích môi trường đã bố trí một số
điểm trên mạng lưới quan trắc tại thành phố Vinh và thị xã Cửa Lò, hai
điểm có hoạt động khai thác nước ngầm với khối lượng lớn đồng thời
cũng tạo ra một khối lượng không nhỏ các chất thải, hầu hết chưa qua
sử lý.
Song song với các điểm quan trắc nước mặt lục địa và nước ngầm là
mạng lưới các điểm quan trắc môi trường nước các cửa sông (lạch) và
nước biển ven bờ. Nghệ An có bờ biển dài 82 km với 6 cửa lạch, vùng
biển rộng 43.240 hải lý vuông trong phạm vi từ 18046' - 19017' vĩ bắc
và 105036' - 108049' kinh đông thuộc tây nam Vịnh Bắc Bộ. Vùng ven
biển - Nghệ An hiện còn chứa nhiều dạng tài nguyên và mỗi vùng đều
có đặc thù khác nhau. Nhưng trong những năm vừa qua số liệu về chất
liệu môi trường ven biển hầu như chưa có, trong khi cơ cấu ngành
nghề và đầu tư phát triển lại rất cần số liệu cụ thể tại nơi diễn ra hoạt
động kinh tế. Các cửa sông là nơi hội tụ của hầu hết các chất thải từ

hoạt động kinh tế - xã hội ở vùng bờ, tạo thành cơ sở dữ liệu, từ đó
giúp con người hiểu biết về mức độ, động thái lan truyền của ô nhiễm,
đề ra giải pháp điều tiết, quản lý thích hợp đối với từng vùng và liên
vùng. Căn cứ vào hiện trạng môi trường, xu thế phát triển kinh tế - xã
hội và điều kiện đảm bảo cho công tác monitoring môi trường ở Nghệ
An, các điểm quan trắc môi trường nước đặt tại các cửa sông (lạch) và
nước biển ven bờ được xây dựng tại các điểm: Sông Hoàng Mai tại lạch
Cờn; kênh Nhà Lê tại lạch Quèn; sông Thái tại lạch Thơi; sông Bùng tại
lạch Vạn; sông Cấm tại lạch Cửa Lò; sông Lam tại lạch Cửa Hội và
điểm quan trắc nước biển tại bãi tắm thị xã Cửa Lò.
Cùng với các điểm quan trắc môi trường nước, mạng lưới các điểm
quan trắc môi trường không khí là một bộ phận không thể tách rời khỏi
mạng lưới các điểm quan trắc môi trường trên địa bàn tỉnh. Việc lựa
chọn các điểm quan trắc không khí được cân nhắc trên nhiều góc độ
khác nhau về kinh tế, xã hội, môi trường, sinh thái, nhân văn Dựa
trên quy trình quy phạm quan trắc môi trường của Cục Môi trường - Bộ
Khoa học - Công nghệ và Môi trường, Trạm Quan trắc và Phân tích môi
trường sẽ xây dựng các mạng lưới quan trắc môi trường không khí tại
các điểm:
* Thành phố Vinh nơi có mức độ tập trung dân số cao, mật độ giao
thông lớn và tập trung nhiều cơ quan xí nghiệp.
* Khu vực Hoàng Mai - Quỳnh Lưu, nơi đang trong giai đoạn xây dựng
và phát triển thành khu công nghiệp Nam Thanh - Bắc Nghệ. Hoạt
động công nghiệp chủ yếu từ công việc khai thác mỏ đá vôi Hoàng Mai
B và mỏ đất sét Quỳnh Vinh.
* Huyện Anh Sơn, một điểm nóng về môi trường, phải chịu tác động
trực tiếp của khói bụi và khí thải từ 2 nhà máy xi măng 12-9 và 19-5.
* Khu di tích Kim Liên huyện Nam Đàn, quê hương Bắc Hồ là địa điểm
du lịch nhân văn có giá trị, đang ngày một hấp dẫn du khách trong và
ngoài nước. Vấn đề bảo vệ môi trường cần phải được đặt lên hàng đầu.

Môi trường Nghệ An đang đứng trước những thử thách to lớn. Việc đưa
vào khai thác, sử dụng mạng lưới monitoring môi trường trên địa bàn
Tỉnh là sự cố gắng nỗ lực của địa phương, trong đó Sở KHCNMT Nghệ
An đóng vai trò chủ chốt. Đặc biệt, Trạm Quan trắc và Phân tích môi
trường, tuy mới thành lập, số cán bộ khoa học còn rất mỏng, kinh
nghiệm chưa nhiều, xa trung tâm, phương tiện làm việc và sinh hoạt
còn thiếu thốn, phải trải ra theo dõi và làm việc trên địa bàn rộng,
phức tạp, nhiều hoạt động xã hội khác nhau; Song, họ đã cố gắng hết
mình để hoàn thành những nhiệm vụ cơ bản đề ra. Mạng lưới quan
trắc đã theo sát được những diễn biến môi trường, tạo cơ sở phát triển
kinh tế - xã hội của tỉnh theo hướng bền vững. Thiết tưởng đây là một
mô hình cần được các cấp, các ngành quan tâm xây dựng và phát
triển.
Minh Viễn
Cửa Lò, tháng 5-2000.