Lịch sử 10 nâng cao - NHỮNG CUỘC CHÍEN ĐẤU CHỐNG NGOẠI XÂM (TỪ THẾ KỶ X-XV) pot

NHỮNG CUỘC CHÍEN ĐẤU CHỐNG NGOẠI XÂM
(TỪ THẾ KỶ X-XV)


I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
Sau khi học xong bài học yêu cầu HS nắm được :
1. Kiến thức
- Gần 6 thế kỷ đầu thời kỳ độc lập, nhân dân Việt Nam phải liên tiếp
tổ chức những cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc.
- Với tinh thần dũng cảm, truyền thống yêu nước ngày càng sâu đậm,
nhân dân ta đã chủ động sáng tạo, vượt qua mọi thách thức khó khăn đánh
lại các cuộc xâm lược.
- Trong sự nghiệp chống ngoại xâm vĩ đại đó, không chỉ nổi lên
những trận quyết chiến đầy sáng tạo mà còn xuất hiện một loạt các nhà chỉ
huy quân sự tài năng.
2. Tư tưởng, tình cảm
- Giáo dục lòng yêu nước, ý thức bảo vệ nền độc lập và thống nhất
của Tổ quốc
- Bồi dưỡng ý thúc đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau giữa các dân tộc.
- Bồi dưỡng niềm tự hào dân tộc và lòng biết ơn với các thế hệ tổ
tiên, các anh hùng dân tộc đã chiến đấu quên mình vì tổ quốc.
3. Kỹ năng
- Rèn luyện kỹ năng sử dụng bản đồ trong học tập, tích cục bồi dưỡng
kỹ năng phân tích, tổng hợp.
II. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu 1 : Nguyên nhân tạo nên sự phát triển nông nghiệp ở thế kỷ XI-
XV ?
Câu 2 : Sự phát triển của thủ công nghiệp thời Lý - Trân - Lê ?
2. Mở bài
Trong những thế kỷ đầu độc lập, xây dựng đất nước, nhân dân ta vẫn

phải tiếp tục tiến hành các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm và đã
làm nên biết bao chiến thắng huy hoàng, giữ vững nền độc lập dân tộc.
Chúng ta cùng nhau tìm hiểu bài 20 để ôn lại những chiến thắng huy hoàng
ấy.
3. Tổ chức dạy và học :

Hoạt động của thầy và trò Kiến thức cơ bản
- Trước hết GV gợi lại cho HS nhớ về
I. CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN
triều đại nhà Tống ở Trung Quốc thành
lập và sụp đổ ở thời gian nào.
CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC
TỐNG (THẾ KỶ X-XI)
- HS nhớ lại kiến thức đã học ở phần
Trung Quốc phong kiến để trả lời :

Thành lập : 960

Sụp đổ : 1271 (cuối thế kỷ XIII)

- GV dẫn dắt :Trong thời gian tồn tại 3
thế kỷ, nhà Tống đã 2 lần đem quân xâm
lược nước ta, nhân dân Đại Việt đã 2 lần
kháng chiến chống Tống.

* Hot động 1 : Cả lớp và cá nhân 1. Kháng chiến chống Tống thời Tiền
Lê
- GV yêu cầu HS theo dõi SGK để thấy
được nguyên nhân quân Tống xâm lược
nước ta, triều đình đã tổ chức kháng

chiến như thế nào và giành thắng lợi ra
sao ?

- HS theo dõi SGK, phát biểu.
- GV bổ sung và kết luận
- Năm 980 nhân lúc triều đình nhà
Đinh gặp khó khăn, vua Tống cử
quân sang xâm lược nước ta.
- GV cấp thêm tư liệu : Năm 979 Đinh
Tiên Hoàng và con trưởng bị ám sát,
triều đình nhà Đinh lục đục gặp nhiều
khó khăn vua mới Đinh Toàn còn nhỏ
mới 6 tuổi. Tôn mẹ là Dương Thị làm
Hoàng Thái Hậu.
- Trước tình hình đó Thái Hậu họ
Dương và riều đình nhà Đinh đã tôn
Lê Hoàn làm vua để lãnh đạo kháng
chiến.
+ Trước nguy cơ bị xâm lược Thái hậu
Dương thị đã đặt quyền lợi của đất nước
lên trên quyền lợi của dòng họ, Tôn Thập
đạo tướng quân Lê Hoàng lên làm vua để
lãnh đạo kháng chiến.

+ Sự mưu lược của Lê Hoàn trong quá
trình chỉ huy kháng chiến, lúc thì khiêu
chiến, vờ thua để nhử giặc lúc thì trá
hàng và bất ngờ đánh úp.

- PV : Em nhận xét gì về thắng lợi của

cuộc kháng chiến chống Tống và cho
biết nguyên nhân các cuộc thắng lợi ?

- HS suy nghĩ trả lời.
- GV nhận xét, bổ sung, kết luận :
- Thắng lợi lớn nhanh chóng thắng
ngay ở vùng đông bắc khiến vua
+ Đây là thắng lợi rất nhanh, rất lớn đè
bẹp ý chí xâm lược của quân Tống. Hàng
trăm năm sau nhân dân ta được sống
trong cảnh yên bình.
Tống không dám nghĩ đến việc xâm
lược Đại Việt củng cố vững chắc nền
độc lập
Năm 1075 nhà Tống mới nghỉ đến xâm
lược Đại Việt

+ Nguyên nhân thắng lợi là do :

Triều đình nhà Đinh và Thái hậu họ
Dương sẵn sàng vì lợi ích dân tộc mà hy
sinh lợi ích dòng họ để tạo thuận lợi cho
cuộc kháng chiến chống Tống. Do ý trí
quyết chiến bảo vệ độc lập của quân dân
Đại Việt.

Do có sự cỉ huy mưu lược của Lê Hoàn.

- HS nghe, tự ghi nhớ

* Hoạt động 2 : Cả lớp, cá nhân
- GV tiếp tục yêu cầu HS theo dõi SGK
để thấy được :
2. Cuộc kháng chiến chống Tống
thời Lý (1075 - 1077)
+ Âm mưu xâm lược nước ta của quân
Tống.

+ Nhà Lý tổ chức khang chiến thế nào
qua 2 giai đoạn :

Giai đoạn 1 : Chủ động đem quân đánh
Tống ?

Giai đoạn 2 : Chủ động lui về phòng thủ
giặc.

- HS theo dõi SGK theo yêu cầu của GV,
phát biểu về âm mưu xâm lược của nhà
Tống.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.

+ Sự khủng hoảng của nhà Tống : Phía
bắc phải đối phó với nước Liêu (bộ tộc
Khiết Đan), với nước Hạ (dân tộc Đảng
Hạ). Trong nước nông dân nổi dậy.
Trong hoàn cảnh đó vua Tống và tể
tướng Vương An Thạch chủ trương đánh
Đại Việt hi vọng dùng chiến công ngoài

biên giới để lấn áp tình hình trong nước,
doạ nạt Liêu và Hạ.

+ Các hoạt động chuẩn bị của quân Tống - Thập kỷ 70 của thế kỷ XI nhà Tống
: Tổ chức khu vực biên giới Việt - Trung
thành một hệ thống căn cứ xâm lược lội
hại. Trong đó Ung Châu (Nam Ninh,
Quảng Tây) và cửa biển Khâm Khẩu và
Khâm Liên Quảng Đông là những vị trí
xuất quân của Đại Việt được bố trí rất
chu đáo, nhất là Ung Châu được xây
dựng thành căn cứ hậu cầu lớn nhất
chuẩn bị cho việc xâm lược (có thành
kiên cố với 5000 quân).
âm mưu xâm lược Đại Việt, đồng
thời tích cực chuẩn bị cho cuộc xâm
lược.
GV : Âm mưu và hành động chuẩn bị
xâm lược của nhà Tống đã để lộ ra và
nhà Lý đối phó như thế nào ?

- HS trả lời : Nhà Lý kháng chiến thế nào
qua hai giai đoạn.

- GV nhận xét, bổ sung.

- Kết hợp với dùng lược đồ trình bày các
giai đoạn của cuộc kháng chiến.
- GV có thể đàm thoại với HS về Thái
hậu Ỷ Lan và Thái uý Lý Thường Kiệt

để HS biết thêm về các nhân vật lịch sử.
- GV giúp HS nhận thức đúng về hành
động đem quân đánh sang Tống của Lý
Thường Kiệt để HS hiểu thêm về các
nhân vật lịch sử.
- GV giúp HS nhận thức đúng về hành
động đem quân đánh sang Tống của Lý
Thường Kiệt, không phải là hành động
xâm lược mà là hành động tự vệ.
- Trước âm mưu xâm lược của quân
Tống, nhà Lý đã tổ chức kháng chiến.
+ Giai đoạn 1 : Lý Thường Kiệt tổ
chức thực hiện chiến lược “tiên phát
chế nhân” đem quân đánh trước chặn
thế mạnh của giặc.
- Năm 1075 quân triều đình cùng các
dân tộc miền núi đánh sang đất Tống,
Châu Khâm, Châu Liêm, Ung Châu,
sau đó rút về phòng thủ.
Giai đoạn 2 : Chủ động lui về phòng
thủ đợi giặc.
- GV có thể tường thuật trận chiến bên
bờ sông Như Nguyệt : Đọc lại bài thơ
Thần của Lý Thường Kiệt. Ý nghĩa của
bài thơ, tác dụng của việc đọc vào ban
đêm trong đền thờ Trương Hống, Trương
Hát (Hai vị tướng của Triệu Quang
Phục).

- HS nghe, tự ghi nhớ :

- Phát vấn : Kháng chiến chống Tống
thời Lý được coi là cuộc kháng chiến rất
đặc biệt trong lịch sử : Em cho biết
những nét đặc biệt ấy là gì?

- HS dựa vào diễn biến cuộc kháng chiến
suy nghĩ và trả lời.

- GV kết luận

+ Có giai đoạn diễn ra ngoài lãnh thổ
(kháng chiến ngoài lãnh thổ).

+ HS nghe và ghi nhớ.

*. Hoạt động : Cả lớp và cá nhân.
- Trước hết GV tóm tắt về sự phát triển
của đế quốc Mông - Nguyên, từ việc quân
Mông Cổ xâm lược Nam Tống và làm chủ
Trung Quốc rộng lớn lập lên nhà Nguyên
là một thế lực hung bạo chinh chiến khắp
Á, Âu. Thế kỷ XIII, 3 lần đem quân xâm
lược Đại Việt.
II. CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN
CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC
MÔNG - NGUYÊN (THẾ KỶ
XIII)
- Sau đó GV yêu cầu HS theo dõi sách - Năm 1258 - 1288 quân Mông

giáo khoa thấy được quyết tâm kháng
chiến của quân dân nhà Trần và những
thắng lợi tiêu biểu của cuộc kháng chiến.
Nguyên 3 lần xâm lược nước ta, giặc
rất mạnh và hung bạo.
- HS theo dõi SGK theo yêu cầu của GV,
phát biểu.

- GV nhận xét, bổ sung, kết luận.
GV : Có thể đàm thoại với HS về nhân
cách đạo đức, nghệ thuật quân sự của
Trần Quốc Tuấn được nhân dân phong là
Đức Thánh Trần, lập đền thờ ở nhiều nơi
về quyết tâm của vua tôi nhà Trần.
- Các vua Trần cùng nhà quân sự
Trần Quốco Tuấn đã lãnh đạo nhân
dân cả nước quyết tâm đánh giặc giữ
nước.
- Những thắng lợi tiêu biểu : Đông
Bộ Đầu, Hàm Tử, Chương Dương,
Vạn Kiếp, Bạch Đằng.
GV dùng lược đồ chỉ những nơi diễn ra
những trận đánh tiêu biểu có ý nghĩa
quyết định đến thắng lợi của cuộc kháng
chiến lần 1, lần 2, lần 3.
+ Lần 1 : Đông Bộ Đầu (bên sông
Hồng từ dốc Hàng Than đến dốc Hóc
Mai - Ba Đình - Hà Nội)
- Lần 2 : Đẩy lùi quân xâm lược
Mông - Nguyên năm 1285.

Tiêu biểu nhất là trận Bạch Đằng năm
1288 đè bẹp ý trí xâm lược của quân
Mông - Nguyên bảo vệ vững chắc
độc lập dân tộc.
- GV phát vấn : Nguyên nhân nào đưa
đến thắng lợi trong 3 lần kháng chiến
chống Nguyên Mông ?
+ Nhà Trần có vua hiền, tướng tài,
triều đình quyết tâm đoàn kết nội bộ
và đoàn kết nhân dân chống xâm
lược.
+ Nhà trần vốn được lòng dân bởi những
chính sách kinh tế của mình => nhân dân
đoàn kết xung quanh triều đình vâng
lệnh kháng chiến.

*. Hoạt động : Cả lớp, cá nhân.
- Trước hết GV cho HS thấy ở cuối thế
kỷ XIV nhà Trần suy vong. Năm 1400
nhà Hồ thành lập. Cuộc cải cách nhà Hồ
III. PHONG TRÀO ĐẤU TRANH
CHỐNG QUÂN XÂM LƯỢC ĐẦU
THẾ KỶ XV VÀ KHỞI NGHĨA
LAM SƠN :
- HS suy nghĩ và trả lời :
GV nhận xét, bổ sung, kết luận :
+ Nhà Trần có vua hiền, tướng tài, triều
đình quyết tâm đoàn kết nội bộ và đoàn
kết nhân dân chống xâm lược.
+ Nhà Trần vốn được lòng dân bởi

những chính sách kinh tế của mình
=> nhân dân đoàn kết xung quanh
triều đình vâng lệnh kháng chiến.
chưa đạt kết quả thì quân Minh sang xâm
lược nước ta. Nhà Hồ tổ chức kháng
chiến nhưng thất bại. Năm 1407 nước ta
nơi vào ách thống trị của nhà Minh.
Năm 1407 cuộc kháng chiến chống
quân Minh của nhà Hồ thất bại, nước
ta nơi vào ách thống trị của nhà
Minh.
- Sau đó GV yêu cầu HS theo dõi SGK
để thấy chính sách tàn bạo của nhà Minh
và hệ quả tất yếu của nó.

- HS theo dỗi SGK phát biểu.
- GV kết luận : Chính sách bạo ngược
của nhà Minh tất yếu làm bùng nổ các
cuộc đấu tranh của nhân dân ta tiêu
biểu là cuộc khởi nghĩa Lam Sơn của Lê
Lợi.

- GV đàm thoại với HS về Lê Lợi,
Nguyễn Trãi.
- Năm 1418 : khởi nghĩa Lam Sơn
bùng nổ do Lê Lợi - Nguyễn Trãi
lãnh đạo.
- GV dùng lược đồ trình bày về những
thắng lợi tiêu biểu của cuộc khởi nghĩa
Lam Sơn.

- HS theo dõi và ghi chép. - Thắng lợi tiêu biểu :
+ Cuộc khởi nghĩa bắt đầu từ Lam
Sơn (Thanh Hoá) được sự hưởng ứng
của nhân dân vùng giải phóng càng
mở rộng từ Thanh Hoá vào Nam.
+ Chiến thắng Tốt Động, Xương
Giang đập tan 10 vạn quân cứu viện
khiến giặc cùng quẫn tháo chạy về
nước.
- PV : Rút ra vài đặc điểm của khởi
nghĩa Lam Sơn.

- Đặc điểm :
- HS suy nghĩ và trả lời
- GV bổ sung kết quả.
+ Từ một cuộc chiến tranh ở địa
phương phát triển thành cuộc đấu
trnah giải phóng dân tộc.
+ Suốt từ đầu đếncuối cuộc khởi
nghĩa tư tưởng nhân nghĩa được đề
cao.
+ Có đại bản doanh, căn cứ địa.
4. Củng cố :
Đặc điểm của cuộc kháng chiến chống Tống và khởi nghĩa Lam Sơn.
Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng chiến chống Mông - Nguyên. Hướng
dẫn HS lập niên biểu cho cuộc kháng chiến thế kỷ XI - XV.
5. Dặn dò :
Lập niên biểu của cuộc kháng chiến thế kỷ XI - XV theo mẫu :