Mộc bản triều Nguyễn, kho sử liệu vô giá doc

Mộc bản triều Nguyễn, kho sử
liệu vô giá
Thứ tư, 05 Tháng 1 2011 06:53
Mộc bản triều Nguyễn, kho sử liệu vô giá


ND - Mộc bản triều Nguyễn là những văn bản chữ Hán - Nôm
được người xưa khắc gỗ để in ra các loại sách tại Việt Nam vào
thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20.
Ðây là những tài liệu vô cùng giá trị, phục vụ cho việc nghiên cứu
lịch sử và văn hóa Việt Nam thời cận đại. Kho tàng tài liệu mộc
bản triều Nguyễn có hơn 34 nghìn tấm, phần lớn được khắc hai
mặt, hiện được bảo quản tại Trung tâm Lưu trữ quốc gia 4. Năm
2007, Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước đã làm hồ sơ trình
UNESCO và ngày 30-7-2009, mộc bản triều Nguyễn đã được
UNESCO chính thức đưa vào "Chương trình Ký ức thế giới". Ðây
là di sản tư liệu đầu tiên của Việt Nam được UNESCO công nhận
là "Di sản tư liệu thế giới"

Ðầu năm 2007, Bộ Nội vụ đã quyết định đầu tư hơn 50 tỷ đồng để
nâng cấp khu biệt điện Trần Lệ Xuân cũ (số 5 Yết Kiêu, phường 5,
Ðà Lạt) và sau một năm thi công trùng tu, dịp cuối năm 2008, khu
biệt điện tráng lệ này đã trở thành Trung tâm Lưu trữ quốc gia 4,
thuộc Trung tâm Lưu trữ quốc gia. Thạc sĩ Phạm Thị Huệ, Giám
đốc Trung tâm, cho biết: "Trong ba tòa biệt thự, hệ thống tài liệu
đã được trưng bày theo hai chuyên đề lớn: Lưu trữ Việt Nam từ
1962 đến nay (lịch sử của ngành lưu trữ Việt Nam) và Miền trung -
Tây Nguyên trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, trong đó có
mảng đặc sắc là mộc bản triều Nguyễn. Nội dung tài liệu mộc bản
rất phong phú và đa dạng, vừa có ý nghĩa lịch sử và văn hóa Việt
Nam, vừa có giá trị quốc tế; phương pháp chế tác và vật liệu chế

tác cũng hết sức đặc biệt ".

Trước năm 1960, tài liệu mộc bản triều Nguyễn được lưu trữ tại
Huế. Từ năm 1960, được chuyển từ Huế về Ðà Lạt. Quá trình di
chuyển kho tàng tài liệu này hết sức công phu, phải tổ chức di
chuyển làm ba lần mới hoàn thành. Từ năm 1961 đến 1975, dưới
chế độ Việt Nam Cộng hòa, tài liệu mộc bản triều Nguyễn được
cất giữ tại Chi nhánh Văn khố Ðà Lạt. Do một thời gian dài điều
kiện bảo quản không tốt nên bị hư hỏng và xuống cấp trầm trọng.
Sau năm 1975, toàn bộ mộc bản triều Nguyễn đã được giao về Cục
Lưu trữ Nhà nước, bảo quản tại nhà Dòng Chúa cứu thế và từ năm
1984 đến nay được chuyển về bảo quản tại khu biệt điện Trần Lệ
Xuân cũ, nay là Trung tâm Lưu trữ quốc gia 4
Mộc bản triều Nguyễn chính là những tấm gỗ quý được khắc chữ
Hán và chữ Nôm (chữ khắc ngược) dùng để nhân bản tài liệu nhằm
phổ biến rộng rãi ra công chúng các chuẩn mực xã hội, các điều
luật bắt buộc thần dân y tuân. Ðó cũng là những bản khắc lưu
truyền công danh, sự nghiệp của các bậc vua chúa, các sự kiện lịch
sử, các biến cố thời cuộc, các cuộc tiễu trừ giặc dã Tất cả các bản
thảo nói trên đều được đích danh Hoàng Ðế ngự lãm, phê duyệt
bằng bút tích trước khi giao cho những người thợ tài hoa nhất
trong cung đình khắc lên gỗ quý.
Kho tàng mộc bản triều Nguyễn có trên 34.000 tấm, nội dung rất
phong phú, đa dạng, phản ánh mọi mặt về xã hội Việt Nam dưới
thời Nguyễn:
- Về lịch sử: có 30 bộ sách, gồm 836 quyển; ghi chép về lịch sử
Việt Nam từ thời Hùng Vương dựng nước cho đến triều Nguyễn.
- Về địa lý: có hai bộ sách, gồm 20 quyển; ghi chép về địa lý đã
thống nhất ở Việt Nam và ghi chép về Hoàng thành Huế.
- Về chính trị - xã hội: có năm bộ sách, gồm 16 quyển; ghi chép về

sách lược của các triều đại phong kiến Việt Nam.
- Về quân sự: có năm bộ sách, gồm 151 quyển; ghi chép về việc
đánh dẹp các cuộc nổi dậy ở Bắc Kỳ, Nam Kỳ, Bình Thuận và một
số nơi khác.
- Về pháp chế: có 12 bộ sách gồm 500 quyển; ghi chép về các điển
chế và pháp luật triều Nguyễn.
- Về tư tưởng, triết học, tôn giáo: có 13 bộ sách, gồm 22 quyển; ghi
chép về phương pháp tiếp cận kinh điển Nho gia.
- Về văn thơ: có 39 bộ, gồm 265 quyển; ghi chép thơ văn của các
bậc đế vương và Nho gia nổi tiếng Việt Nam
- Về ngôn ngữ văn tự: có 14 bộ sách, gồm 50 quyển; giải nghĩa
Luận ngữ bằng thơ Nôm.
- Về quan hệ quốc tế: tài liệu mộc bản còn có giá trị khi tìm hiểu
về lịch sử, văn hóa các nước khác trên thế giới như: Lào, Cam-pu-
chia, Thái-lan, Trung Quốc, Pháp

Ngự chế văn sơ tập, từ một bản in trên giấy dó.
Các tấm mộc bản được sản sinh chủ yếu trong quá trình hoạt động
của Quốc sử quán triều Nguyễn tại Huế. Ngoài ra, còn bao gồm cả
những ván khắc in thu ở Văn miếu Quốc tử giám (Hà Nội) được
đưa vào Huế và lưu trữ ở Quốc tử giám dưới thời các vị vua Minh
Mạng và Thiệu Trị.
Theo giảng viên Hán - Nôm Nguyễn Thanh Châu, loại gỗ phổ biến
nhất dùng làm ván khắc là gỗ thị. Loại gỗ này có ưu điểm là chất
liệu gỗ rất dai, mềm và mịn, khó bị nứt nẻ nên chữ khắc trên đó sẽ
không bị lệch. Còn sách Ðại Nam nhất thống chí thì ghi, mộc bản
còn được chế tác từ "cây nha đồng, tục danh là sống mật, sớ gỗ
trắng, sáng ngời như ngà voi".
Một số nhà nghiên cứu Hán- Nôm và các chuyên gia lưu trữ tỏ ra
hết sức tiếc nuối, vì sau ngày miền nam mới giải phóng, do chưa

hiểu tầm quan trọng và sự quý giá của hệ thống tài liệu này nên
việc bảo quản và phục chế còn bị xem nhẹ. Hậu quả của nó là hàng
loạt các mộc bản bị thất lạc, hư hỏng nặng, thậm chí trước đây,
một số người không hiểu biết đã chẻ làm củi đun! Châu bản, mộc
bản, sách ngự lãm là kho tư liệu quý, nguồn sử liệu phong phú và
rất đáng tin cậy về đời sống chính trị, xã hội thời Nguyễn. Thế
nhưng tỷ lệ mộc bản và cả châu bản còn lưu giữ được đến nay chỉ
khoảng 20%. Các sách sử in vào thời đó cũng bị hư hỏng và mất
mát nhiều, số còn giữ được vừa thiếu vừa không đồng bộ; quá trình
tìm kiếm và sao chép lại cũng không thể tránh được tình trạng "tam
sao thất bản".
Với sự cộng tác của các nhà nghiên cứu Hán - Nôm như Ðinh Tấn
Dung, Tăng Văn Hỷ, Vũ Văn Kính cùng PGS Phạm Gia Phu và
giảng viên Nguyễn Thanh Châu của Ðại học Ðà Lạt, trong những
năm qua, Trung tâm Lưu trữ quốc gia đã triển khai chương trình
"cấp cứu tài liệu châu bản - mộc bản". Nhiệm vụ của chương trình
là nghiên cứu, phân loại, sắp xếp lại toàn bộ hệ thống mộc bản,
châu bản bị xáo trộn nhiều năm. Ðến nay, toàn bộ tài liệu mộc bản
đã được in ra giấy dó rồi hệ thống hóa, tổng hợp được 152 đầu
sách thuộc ba nhóm chính: chính sử triều Nguyễn, tác phẩm văn
chương và sách kinh điển của các nhà Nho dùng để dạy và học.
Trung tâm lưu trữ cũng đã ghi hết các tài liệu vào CD-Rom, ghi lại
bản dập các tài liệu mộc bản triều Nguyễn. Chương trình quản lý
tài liệu được xây dựng và nạp vào máy tính để thuận lợi cho việc
tra cứu một cách có hệ thống và in sao dễ dàng. Trung tâm lưu trữ
quốc gia cũng đã xuất bản cuốn sách "Mộc bản triều Nguyễn - đề
mục tổng quan" để công bố, giới thiệu toàn bộ kho tàng tài liệu
quý hiếm này. Lãnh đạo trung tâm cho biết, các bản gốc mộc bản
được bảo quản trong một kho chuyên dụng được trang bị hiện đại
nhất nước nhằm tăng tuổi thọ của các tài liệu. Kho chuyên dụng

này có công suất chứa khoảng 5.000 mét giá tài liệu với hệ thống
điều hòa trung tâm, phòng chống đột nhập, phòng cháy, chữa cháy
tự động
Kho tàng mộc bản triều Nguyễn hiện được bảo quản nghiêm ngặt
và khoa học tại thành phố Ðà Lạt là một dạng lưu trữ đặc biệt của
Việt Nam và rất hiếm có trên thế giới.
Uông Thái Biểu
Bài Đọc Thêm
Giao Bằng Di sản thế giới Mộc bản triều Nguyễn
Ngày 3/1, tại thành phố Đà Lạt, tỉnh Lâm Đồng, đại diện Cục Văn
thư Lưu trữ Nhà nước thuộc Bộ Nội vụ và Tổ chức UNESCO tại
Việt Nam đã chuyển giao Bằng Di sản tư liệu thế giới đối với tài
liệu Mộc bản triều Nguyễn cho Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV.
Bằng công nhận Di sản tư liệu thế giới được chuyển về Trung tâm
Lưu trữ Quốc gia IV sau khi Tổ chức UNESCO trao cho Cục Văn
thư Lưu trữ Nhà nước tại Hà Nội ngày 16/12/2009 vừa qua.

Theo đại diện Cục Văn thư Lưu trữ Nhà nước, Bằng công nhận Di
sản tư liệu thế giới đối với Mộc bản triều Nguyễn được chuyển
giao cho Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV vì Trung tâm hiện đang
lưu giữ số lượng lớn Mộc bản triều Nguyễn, đầy đủ và nguyên vẹn
nhất tại Việt Nam.

Số lượng Mộc bản triều Nguyễn, là những văn bản chữ Hán-Nôm
được khắc trên gỗ có niên đại gần 200 năm được bảo quản nghiêm
ngặt tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia IV hiện có hơn 34.600 tấm
với hơn 55.600 mặt khắc.

Đây là những tài liệu vô giá, nội dung phản ánh mọi mặt của xã hội
Việt Nam dưới triều Nguyễn. Trong số hơn 150 đầu sách với gần

2.000 quyển có tài liệu lịch sử, địa lý; chính trị-xã hội; văn hóa-
giáo dục; tôn giáo-tư tưởng-triết học

Đặc biệt, khối tài liệu quý giá này có những văn bản mang nội
dung khẳng định chủ quyền thiêng liêng của Việt Nam đối với
quần đảo Hoàng Sa.

Ngoài ra, Mộc bản triều Nguyễn còn là kho tài liệu quý giá giúp
hậu thế tìm hiểu lịch sử, văn hóa các nước khác trên thế giới như
Lào, Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc, Pháp, Anh, Mỹ, Bồ Đào
Nha cũng như quan hệ ngoại giao của Việt Nam trong giai đoạn
lịch sử triều Nguyễn./.
Sơn Tùng (Vietnam+)
Mộc bản Triều Nguyễn: Báu vật quốc gia về lịch sử và văn hóa
TT - Ngày 30-7-2009, mộc bản triều Nguyễn - một khái niệm có lẽ
còn xa lạ với nhiều người VN hiện nay - đã trở thành di sản tư liệu
đầu tiên của nước ta được UNESCO đưa vào danh mục di sản tư
liệu thuộc “Chương trình ký ức thế giới”. Di sản này hiện đang
được bảo quản tại Đà Lạt.
Đến Đà Lạt, vào thăm khu trưng bày tài liệu lưu trữ quốc gia của
Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV (trực thuộc Cục Văn thư và lưu trữ
nhà nước), 2 Yết Kiêu, TP Đà Lạt, các nhà nghiên cứu và du khách
sẽ rất ngạc nhiên và hãnh diện khi được nhìn tận mắt, sờ tận tay
những tấm phiên bản tài liệu mộc bản triều Nguyễn được sản sinh
cách nay gần 200 năm.
Nội dung phong phú, đa dạng
Nội dung của khối tài liệu mộc bản triều Nguyễn rất phong phú và
đa dạng, phản ánh mọi mặt về xã hội VN dưới triều Nguyễn.
Về lịch sử: có 30 bộ sách gồm 836 quyển: ghi chép về lịch sử VN
từ thời Hùng Vương dựng nước cho đến triều Nguyễn.

Về địa lý: có hai bộ sách gồm 20 quyển: ghi chép về địa lý đã
thống nhất ở VN và ghi chép về hoàng thành Huế.
Về chính trị xã hội: có năm bộ sách gồm 16 quyển: ghi chép về
sách lược của các triều đại phong kiến VN.
Về quân sự: có năm bộ sách gồm 151 quyển: ghi chép về việc
đánh dẹp các cuộc nổi dậy ở Bắc kỳ, Nam kỳ, Bình Thuận và một
số nơi khác.
Về pháp chế: có 12 bộ sách gồm 500 quyển: ghi chép về các điển
chế và pháp luật triều Nguyễn.
Về văn hóa - giáo dục: có 31 bộ sách gồm 93 quyển: ghi chép về
những nhân vật đỗ cử nhân, tiến sĩ triều Nguyễn.
Về tư tưởng triết học - tôn giáo: có 13 bộ sách gồm 22 quyển:
ghi chép về phương pháp tiếp cận kinh điển Nho gia.
Về văn thơ: có 39 bộ gồm 265 quyển: ghi chép thơ văn của các
bậc đế vương và Nho gia nổi tiếng VN
Về ngôn ngữ văn tự: có 14 bộ sách gồm 50 quyển: giải nghĩa luận
ngữ bằng thơ Nôm.
Về quan hệ quốc tế: tài liệu mộc bản triều Nguyễn còn có giá trị
khi tìm hiểu lịch sử và văn hóa các nước khác trên thế giới như:
Lào, Campuchia, Thái Lan, Trung Quốc, Pháp
Từ mộc bản đến sách điện tử
Tài liệu mộc bản triều Nguyễn được sản sinh chủ yếu trong quá
trình hoạt động của Quốc sử quán triều Nguyễn tại Huế. Ngoài ra
còn bao gồm cả những ván khắc in được thu ở Văn miếu - Quốc tử
giám (Hà Nội) được đưa vào Huế và lưu trữ ở Quốc tử giám dưới
thời vua Minh Mạng và Thiệu Trị.
Trước năm 1960, tài liệu mộc bản triều Nguyễn được lưu trữ tại
Huế. Từ năm 1960 được chuyển từ Huế về Đà Lạt. Quá trình di
chuyển tài liệu mộc bản triều Nguyễn từ Huế về Đà Lạt rất công
phu và cẩn trọng, phải di chuyển làm ba lần mới hoàn thành.

Từ năm 1961-1975 tài liệu mộc bản triều Nguyễn được cất giữ tại
chi nhánh văn khố Đà Lạt. Do điều kiện bảo quản không tốt nên bị
hư hỏng và xuống cấp trầm trọng. Sau năm 1975 được giao về Cục
Lưu trữ nhà nước (nay là Cục Văn thư và lưu trữ nhà nước), bảo
quản tại tòa nhà Dòng Chúa cứu thế. Từ năm 1984 được chuyển về
bảo quản tại khu biệt điện Trần Lệ Xuân cũ (nay là Trung tâm Lưu
trữ quốc gia IV).
Hiện nay, khối tài liệu mộc bản triều Nguyễn đã được xây dựng
nhà kho chuyên dụng hiện đại để bảo quản, đã phân loại, chỉnh lý
khoa học, đồng thời được in rập ra giấy dó và số hóa, có phần mềm
quản lý và phục vụ khai thác sử dụng. Để phát huy giá trị khối tài
liệu này, năm 2004 Cục Văn thư và lưu trữ nhà nước cho phép biên
soạn và xuất bản sách Mộc bản triều Nguyễn - đề mục tổng quan,
giới thiệu toàn bộ nội dung khối tài liệu quý hiếm trên với các nhà
nghiên cứu.
Năm 2009, cuốn sách đã được Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV biên
soạn lại và bổ sung để tái bản dưới dạng sách điện tử nhằm giới
thiệu rộng rãi tới các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước về khối
tài liệu quý hiếm này.
Cùng với các loại tài liệu lưu trữ khác, các phiên bản tài liệu mộc
bản triều Nguyễn trưng bày tại Đà Lạt đã thu hút đông đảo công
chúng trong nước và quốc tế đến tham quan và chiêm ngưỡng.

Tài liệu mộc bản triều Nguyễn được bảo quản trong kho chuyên
dụng của Trung tâm Lưu trữ quốc gia IV
Mộc bản triều Nguyễn gồm 34.618 tấm là những văn bản chữ Hán
- Nôm được khắc trên gỗ để in ra các sách tại VN vào thế kỷ 19 và
đầu thế kỷ 20. Gỗ dùng làm ván khắc tài liệu mộc bản triều
Nguyễn cũng rất đặc biệt, vừa mềm, vừa mịn. Theo tài liệu của
triều Nguyễn để lại, gỗ dùng làm ván khắc tài liệu mộc bản là gỗ

thị, gỗ lê, gỗ táo hay gỗ cây nha đồng. Thớ gỗ trắng, sáng ngời như
ngà voi. Nét chữ khắc trên tài liệu mộc bản rất điêu luyện, tinh xảo
và sắc nét.
Thạc sĩ PHẠM THỊ HUỆ (giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia
IV)