Thận Nhân Tạo - Lọc Máu pptx

Thận Nhân Tạo - Lọc Máu

Thận có hình dẹp của một hạt đậu, chiều dài khoảng 10cm, bề ngang
khoảng 5cm và dày khoảng 2,5 cm.
Khi sinh ra, mỗi người thường có hai trái thận. Tuy nhiên, theo thống
kê, cứ 4000 người thì một người tạo hóa chỉ trao cho một trái thận, và họ
vẫn sống khỏe mạnh. Thận trái hay bị thiếu, nam giới một thận nhiều hơn nữ
giới. Một số rất ít người khác có tới ba trái thận mà không gặp khó khăn gì.
Thận nằm ở hai bên cột sống, dựa vào các bắp thịt lưng ở phần trên
của bụng và được che chở ở phía trên bằng hoành cách mô và xung quanh
bằng các xương sườn. Thận được neo vào thành bụng để khỏi di động. Ðôi
khi, dây neo lỏng lẻo, thận lắc lư vô hại trong bụng.
Mỗi thận được bọc trong một bao xơ và gồm có một lớp vỏ bên ngoài
và phần tủy ở bên trong. Thành phần hoạt động chính yếu của thận là cả
triệu những đơn-vị-thận (nephron) ở trong vỏ và tủy thận. Ðây là một hệ
thống những ống lọc tuy nhỏ li ti nhưng có khả năng gạn lọc rất tinh vi, công
hiệu mà chỉ tạo hóa mới tạo ra được.
Dưới con mắt thường, đơn-vị-thận nom giống như những hạt cát. Khi
nhìn qua kính hiển vi, chúng có hình dáng của những con sâu, đầu to với
nhiều ống vòng soắn suýt lấy nhau (cuộn tiểu cầu-glomerulus) và một thân
đuôi dài, rỗng ruột. Cuộn tiểu cầu là nơi lọc sơ bộ các chất thải trong máu
vào các tiểu quản (tubule) của thận. Mỗi ngày, cả một tấn máu được hai trái
thận liên tục thanh lọc. Khả năng này nhiều gấp đôi nhu cầu của cơ thể. Vì
thế, khi một trái thận bị suy thì trái thận khỏe mạnh còn lại có đủ sức làm
việc nhiều hơn để giúp cơ thể hoạt động bình thường.
Nhiệm vụ của thận
Với cả triệu những đơn vị thận để thanh lọc máu, thận có những
nhiệm vụ quan trọng như sau:
a-Thải ra khỏi cơ thể những phần tử cặn bã của sự chuyển hóa thực
phẩm, những chất độc hại, muối khoáng dư thừa Nếu không được loại ra
ngoài, các chất này sẽ gây ra nhiều bệnh tật cho nhiều cơ quan, bộ phận con

người, đôi khi đưa tới tử vong.
Ure là chất thải chính của sự tiêu hóa chất đạm và được sản xuất ở
gan, chuyển sang máu rồi được thận bài tiết ra ngoài cơ thể.
Số lượng trung bình của ure trong máu là từ 8-25mg/100cc Trên mức
độ này là có hại cho cơ thể, một tình trạng mà khoa học gia Hy lạp khi xưa
gọi là “Nước tiểu máu”(uremia).
b-Duy trì mức độ nước trong cơ thể cố định dù là nước luôn luôn ra,
vào cơ thể theo nhịp điệu khác nhau, lúc nhiều lúc ít. Nếu nhiệm vụ này bị
rối loạn, nước sẽ được giữ lại, đưa tới phù nước dưới bàn chân, hoặc ứ nước
trên vùng bụng.
Mỗi ngày có khoảng từ 160 tới 180 lít nước chạy qua thận nhưng chỉ
có từ 1-1.5 lít được thải ra ngoài (nước tiểu). Khoảng 98% nước được thận
tái hấp thụ, đưa trở lại máu.
c-Giữ lại các huyết bào và các chất dinh dưỡng trong huyết tương như
acid amine, chất đạm, glucose, khoáng chất
c-Ðiều hòa sự cân bằng giữa acid và kiềm trong các dung dịch cơ thể.
Chất acid đến từ thực phẩm, kiềm từ các loại thuốc như thuốc chống acid
bao tử
d-Duy trì sự cân bằng của các khoáng chất như potassium, sodium
Nếu chỉ hơi cao là potassium đã đủ làm cho tim ngưng đập
đ-Sản xuất các chất kích thích tủy tạo hồng huyết cầu, như chất
erythropoietin
e-Giữ huyết áp bình thường. Rất nhiều trường hợp cao huyết áp là hậu
quả của thận suy. Nguyên nhân thận suy
Thận suy khi khả năng lọc máu của tiểu cầu thận bị rối loạn hoặc
ngưng hoạt động. Suy thận có thể là cấp tính hoặc mãn tính.
Suy cấp tính xẩy ra rất nhanh vì huyết áp đột nhiên xuống rất thấp sau
khi cơ thể bị chấn thương trầm trọng hoặc do biến chứng của phẫu thuật,
trong trường hợp nhiễm khuẩn hoặc trong các bệnh nặng Ðây là một tình
trạng rất nghiêm trọng cần được điều trị liên tục tại bệnh viện. Tuy nhiên,

trong nhiều trường hợp, thận có thể phục hồi được khả năng vài tuần hoặc
vài tháng, sau cơn hiểm nghèo.
Trong suy thận kinh niên, khả năng lọc máu của thận giảm từ từ và
thường là do hậu quả của một số bệnh như viêm thận tiểu cầu, tiểu đường,
cao huyết áp, đa nang thận Khi khả năng lọc của thận chỉ còn từ 5 tới 10%
thì thận đi vào giai đoạn cuối và cần thận nhân tạo hoặc thay ghép thận.
Sau đây là một số nguyên nhân có thể đưa tới suy thận:
a. Nguyên nhân ở phía trên thận như sự giảm khối lượng nước ngoài
tế bào trong các trường hợp phỏng nặng, đi tiểu nhiều, xuất huyết, trướng
bụng nước, giảm dung lượng máu vì bệnh tim hoặc do nhiễm độc máu, suy
chức năng gan, tác dụng hại của một số hóa chất, dược phẩm
b. Từ trái thận trong các bệnh của bệnh thận, do nhiễm trùng thận,
thương tích thận, do tác dụng xấu của hóa chất dược phẩm lên thận, trong
bệnh tiểu đường, cao huyết áp Sử dụng quá nhiều và quá lâu các loại thuốc
chống đau như aspirin, phenacetin là một trong những nguyên nhân thường
thấy.
c. Các yếu tố tới từ phía dưới thận như sạn tiết niệu, tắc nghẽn ống
dẫn tiểu, rối loạn các khả năng của bàng quang, sưng nhiếp tuyến
Hậu quả của suy thận:
a. Khi thận suy, chất thải ure, creatinine sẽ tràn ngập máu, mất cân
bằng giữa nước và các chất điện phân, kali lên cao, calci giảm, chất đạm thất
thoát Ure là sản phẩm phân hủy chính trong sự chuyển hóa của chất đạm và
được thận lọc bài tiết ra ngoài. Tích tụ ure trong máu khi bị suy thận sẽ đưa
tới buồn nôn, ngủ lịm, suy nhược cơ thể và có thể tử vong nếu không được
điều trị
b- Thiếu hồng cầu: Thận tiết ra hormon erythropoietin để kích thích
tủy sản xuất hồng huyết cầu. Khi thận suy, hormon nay giảm và đưa tới
thiếu hồng cầu. Hồng cầu chở oxy tới các tế bào. Thiếu oxy, tế bào không sử
dụng được năng lượng từ thực phẩm, do đó người bệnh dễ bị mệt mỏi, da
xanh nhợt. Thận nhân tạo không phục hồi được khả năng sản xuất kích thích

tố này của thận.
c- Loạn dưỡng xương thường thấy ỏ 90% bệnh nhân suy thận đặc biệt
là người cao tuổi và phụ nữ trong thời kỳ mãn kinh. Nguyên do đưa tới rối
loạn là thận không duy trì được mức độ bình thường của calcium và
phosphore trong máu. Xương trở nên mỏng, yếu, thay đổi hình dạng và dễ
gẫy.
d- Rối loạn giấc ngủ. Rối loạn này rất thường thấy ở người suy thận,
lọc máu. Bệnh nhân luôn luôn ở trong tình trạng mệt mỏi, nhức đầu, ngây
ngất, buồn rầu, rối loạn giờ giấc ngủ, đau nhức cơ thể, bồn chồn
đ- Ngứa ngoài da trong khi hoặc sau khi lọc máu, vì ure huyết quá cao
e- Ðau nhức xương khớp vì chứng thoái hóa dạng tinh bột
amyloidosis: chất đạm trong máu lên cao, đóng vào khớp xương và gân gây
đau nhức, cứng khớp
Lọc máu
Phương pháp lọc máu với thận nhân tạo được áp dụng .khi khả năng
loại bỏ chất phế thải và nước dư trong máu của thận chỉ còn khoảng từ 5 tới
10% so với mức độ bình thường.
Suy thận cấp tính không đáp ứng với điều trị thì lọc máu có thể được
áp dụng trong một thời gian ngắn cho tới khi thận hoạt động trở lại. Suy thận
kinh niên thì phải lọc máu suốt đời, nếu không được thay ghép thận.
Mục đích của thận nhân tạo là để mang lại sức khỏe cho cơ thể, bằng
cách:
-Loại bỏ chất thải, muối khoáng và nước dư trong máu, tránh ứ đọng
trong cơ thể
-Duy trì huyết áp ở mức bình thường
-Giữ thăng bằng một số hóa chất trong máu
Hệ thống lọc máu thận nhân tạo đầu tiên được thành hình trong thế
chiến thứ II. Máu được dẫn qua một ống làm bằng màng bán thấm, nhúng
trong dung dịch nước rửa máu. Màng bán thấm để các phân tử nhỏ như chất
thải ure chạy qua và máu sạch được truyền trở lại cơ thể.

Trong những thập niên vừa qua, thận nhân tạo đã được cải tiến với
nhiều hiệu năng và dễ dàng sử dụng hơn.
Nguyên tắc của sự lọc máu thực ra rất giản dị:
Máu từ cơ thể được dẫn vào một hệ thống lọc đặc biệt gọi là dialyser
hoặc “thận nhân tạo”. Dung dịch rửa máu (dialysate) được cho lưu hành
xung quanh thận nhân tạo để lấy ra các chất phế thải ure, creatinine Máu
sạch chứa tế bào máu, chất dinh dưỡng được đưa trở lại cơ thể.
Việc đưa máu ra vào cơ thể hơi phức tạp hơn.
Thường thường là có hai kim: một để lấy máu ra khỏi cơ thể và một
kim dẫn máu trở lại cơ thể. Có ba cách để tạo ra nơi cắm kim cho việc lọc
máu:
-Tạo ra một lỗ rò vĩnh viễn (fistula) giữa một động mạch và một tĩnh
mạch, máu sẽ vào tĩnh mạch nhiều hơn, trở nên mạnh hơn và lớn hơn và
chịu đựng được sự cắm kim chích thường xuyên trong việc lọc máu. Hai
kim được cắm vào lỗ rò: một để hút máu từ cơ thể đưa tới máy lọc, một để
đưa máu sạch trở lại cơ thể.
Việc thực hiện lỗ rò này phải được dự trù trước và đôi khi phải cần
thời gian là cả năm vết nối mới lành và mới sử dụng được lỗ rò Thường
thường lỗ rò được làm ở cẳng tay, đôi khi ở cánh tay, phía tay ít dùng trong
công việc hằng ngày. Cách này được phổ biến vì ít gây khó khăn lại dùng
được lâu hơn
-Tạo ra một cầu nối giữa tĩnh mạch và động mạch bằng một ống nhựa
tổng hợp, có nhiệm vụ như một tĩnh mạch, máu ra vô qua cầu nối này.
-Trường hợp cấp bách, dùng một ống nhựa cắm vào tĩnh mạch ở cổ,
ngực hoặc dưới bẹn để máu ra vô
Mỗi lần lọc máu, kim có thể được cắm vào cùng chỗ với lần trước
hoặc theo kiểu nấc thang từ dưới lên tên rồi ngược lại.
Trong cả ba phương thức vừa kể, một số rủi ro có thể xảy ra như
nhiễm trùng, máu chẩy chậm vì huyết cục ở chỗ cắm kim.
Bệnh nhân nên lưu ý chăm sóc nơi cắm kim:

- Bảo đảm là chuyên viên kiểm soát nơi cắm kim trước khi điều hành
máy lọc.
- Giữ gìn nơi cắm kim luôn luôn sạch sẽ
- Chỉ sử dụng chỗ cắm kim cho việc lọc máu chứ không phải cho việc
tiêm thuốc trị bệnh khác.
- Khi đo huyết áp, đừng đặt bao lên trên chỗ cắm kim.
- Không mang nữ trang trên chỗ cắm kim.
- Ðừng nằm đè lên chỗ cắm kim
- Ðùng nâng mang vật nặng với cánh tay có chỗ cắm kim.
- Ðếm nhịp tim đập mỗi ngày tại mạch máu nơi cắm kim
Ðịa điểm để lọc máu
Việc lọc máu có thể được thực hiện tại bệnh viện, trung tâm lọc máu
hoặc ngay tại nhà riêng.
Nếu là tại nhà thương hoặc trung tâm thận nhân tạo thì lịch trình
không thay đổi sẽ là ba lần một tuần. Bệnh nhân có thể chọn những ngày thứ
Hai, thứ Tư và thứ Sáu hoặc thứ Ba, thứ Năm và thức Bẩy trong tuần, buổi
sáng hoặc buổi chiều, nhưng nên nhớ là thời gian mỗi lần lọc máu kéo dài từ
3 tới 5 giờ. Các chuyên viên y tế có thể hướng dẫn cho bệnh nhân và thân
nhân cách thực hiện lọc máu ở nhà cũng như phương thức đối phó với khó
khăn có thể xẩy ra. Thời gian cần để huấn luyện là 4, 5 tuần lễ.
Ưu điểm việc lọc máu tại nhà là người bệnh không phải cách ngày đi
tới trung tâm, thời gian lọc ngắn hơn vì dung dịch lấy ra mỗi lần đều ít, do
đó giảm thiểu được một vài khó chịu như nhức đầu, buồn nôn, mệt mỏi
Có nhiều phương thức lọc máu tại nhà:
a-Lọc máu theo quy ước thông thường, ba lần một tuần, mỗi lần lâu từ
3 tới 5 giờ.
b-Lọc máu với thời gian thu gọn. thực hiện với loại máy đặc biệt từ
năm tới bẩy lần một tuần, mỗi lần kéo dài khoảng 2 giờ.
c-Lọc máu ban đêm ở nhà. Thực hiện mỗi buổi tối hoặc cách tối, trong
khi bệnh nhân ngủ, kéo dài từ 6 đến 8 giờ.

Lọc máu qua Xoang phúc mạc
Phúc mạc là lớp màng thanh dịch lót xoang bụng, mặt ngoài áp vào
vách bụng, mặt kia bao bọc các cơ quan trong bụng. Xoang phúc mạc có
một hệ thống huyết quản rộng lớn. Do đó, trong cách lọc máu này, phúc mạc
được sử dụng như một màng lọc và có công dụng như thận nhân tạo.
Một dung dịch gọi là chất thẩm tách gồm có nước, khoáng chất và
đường dextrose được đưa vào xoang phúc mạc bằng một cái ống nhỏ mềm.
Ðường dextrose sẽ thu hút chất thải, hóa chất và nước dư thừa trong máu
vào dung dịch này. Sau vài giờ, dung dịch chứa chất thải được hút ra ngoài,
bỏ đi và một dung dịch thẩm tách mới lại được bơm vào xoang.
Phương thức được làm đi làm lại nhiều lần trong ngày để thanh lọc
máu.
Cách lọc máu này ít tốn kém, bệnh nhân có thể tự thực hiện lúc nào
cũng được. Tuy nhiên, bệnh nhân cần được bác sĩ đặt cho một ống vĩnh viễn
vào bụng để chuyền dịch thẩm tách và phải giữ gìn ống sạch sẽ để tránh
viêm xoang bụng.
Chế độ dinh dưỡng
Dù là lọc máu bằng thận nhân tạo hoặc qua xoang phúc mạc, người
bệnh với suy thận đều cần tuân theo một chế độ dinh dưỡng đúng đắn. Chế
độ này sẽ giúp bệnh nhân duy trì một sức khỏe tốt và giúp sự lọc máu được
thành công hơn.
Mỗi bệnh nhân có một quy chế ăn uống riêng về các chất dinh dưỡng
như nước, các muối khoáng potassium, sodium, phosphore, chất đạm Các
chuyên viên dinh dưỡng có thể giúp bệnh nhân lựa chọn một chế độ dinh
dưỡng thích hợp với tình trạng sức khỏe và bệnh trạng của mình.
- Bệnh nhân cần lưu ý tới lượng nước tiêu thụ hằng ngày. Với thận
suy mà sử dụng quá nhiều nước sẽ đưa tới ứ nước, tăng huyết áp, tim phải
làm việc nhiều hơn.
- Khi bị suy thận, bệnh nhân thường được bác sĩ khuyên giới hạn tiêu
thụ chất đạm, để giảm thiếu chất thải ure. Khi lọc máu, bệnh nhân lại được

khuyến khích nên sử dụng nhiều hơn các loại chất đạm có phẩm chất tốt từ
thịt, cá, gà vịt vì các chất đạm này tạo ra ít ure hơn Lý do là cơ thể cần
nhiều chất đạm để tăng cường sức khỏe
- Muối ăn cần được hạn chế để tránh giữ nước trong cơ thể và để tránh
tăng huyết áp.
- Potassium thường lên cao trong thời gian giữa hai lần lọc máu và
gây ra rối loạn nhịp tim, đôi khi đưa tới ngưng tim. Ðể giữ mức potassium
bình thường trong máu, nên bớt ăn thực phẩm có nhiều khoáng này như
chuối, cam, trái cây khô
- Giới hạn thực phẩm có nhiều phosphore như sữa, pho mát, đậu khô ,
vì khi dư thừa, khoáng này sẽ lấy calcium từ xương, làm cho xương yếu,
ròn, dễ gẫy.
- Lọc máu đôi khi cũng lấy đi một vài loại sinh tố, khoáng chất của cơ
thể. Bác sĩ sẽ chỉ định những chất nào mà người bệnh cần dùng thêm.
Người bệnh cũng cần sắp xếp lại nếp sống cho thoải mái, bớt căng
thẳng tinh thần, giới hạn các chất có thể gây hại cho thận, nói riêng, và toàn
cơ thể nói chung
Người bệnh có thề đi du lịch đó đây, vì các trung tâm lọc máu đều có
sẵn khắp nơi. Ta chỉ cần biết ở nơi nào, lấy hẹn trước để việc điều trị không
bị gián đoạn.
Người bệnh cũng có thể tiếp tục công việc thường lệ, sau khi đã làm
quen với sự lọc máu, nhưng nên tránh các việc cần nhiều sức mạnh như nâng
nhấc vật nặng, đào đất
Kết luận
Thận nhân tạo là phương thức trị liệu rất hữu hiệu để mang lại sức
khỏe cho người bị suy nhược hai trái thận.
Tuy nhiên, phương thức điều trị hoàn hảo hơn vẫn là nếu người bệnh
nhận được một trái thận lành mạnh của người khác. Trái thận này có thể đến
từ một người nào đó vừa mới mãn phần hoặc qua một thương lượng mua
bán.

Ðẹp hơn cả là được trái thận của một người trong gia đình, anh chị
em, trao tặng. Vừa thân tình vừa giảm thiểu rủi ro chối bỏ mô bào.
Bác sĩ Nguyễn Ý Ðức