Lấy Tủy Xương docx

Lấy Tủy Xương

v/v lấy tủy xương: các hematologists "già" hơn ở HKỳ đều được huấn
luyện trained để lấy tủy ở sternum và ở post sup iliac spine. Tuy nhiên vì
nguy hiểm trong việc lấy tủy ở sternum, cho nên các hematologists trẻ hơn
bây giờ chỉ lấy tủy ở post sup iliac spine mà thôi (vì vùng này không có thần
kinh hay mạch máu quan trọng nào). Lấy tủy từ sternum thật ra rất dễ nếu
cẩn thận (nếu không cẩn thận, kim sẽ xuyên qua sternum, và đâm vào
pericardium hay tim). Chính vì complication này, nhóm hematologists tại
Chicago đã nghĩ ra cách làm một cái "chận" để ngăn lại sức mạnh cuả kim
này khi xuyên xuống sternum (gọi là kim Illinois- "University of Illinois
needle"). Kim này có một cái guard (cái chận lại) xoắn vào đầu kim. Lấy tủy
từ sternum thì chỉ lấy được aspirate (hút ra) mà thôi chứ không lấy được
biopsy (vì sternum mỏng qúa). Trong 25 năm qua, tôi chỉ lấy tủy ở sternum
độ 10 lần mà thôi (vì post sup iliac an toàn hơn, và lấy cả được biopsy)- Lấy
tủy ở sternum rất nhanh: từ đầu đến cuối tốn độ 5-8 phút. Còn lấy ở post sup
iliac spine (đã lấy vài nghìn lần) thì tốn độ 17-18 phút.
Kim lấy từ post sup iliac spine thì gọi là Jamshidi needle (tên cuả BS
nghĩ ra việc cải thiện kim này): kim ngày xưa hai thành cuả kim song song,
cho nên khi rút kim ra, nhiều khi tủy không lọt vào trong kim nhưng tuột ra,
và ở lại với tủy xuơng cuả bnhân. Jamshidi mới nghĩ ra cách làm cho đầu
kim nhỏ lại, khiến cho tủy có thể được giữ lại trong kim (Kim này thật ra
còn có thể cải thiện được nữa, chờ đến khi rảnh (lúc nào?) sẽ trình cách thay
đổi để đưa vào kỹ nghệ). Khi lấy tủy, chỉ cần độ 4-5 ml tủy mà thôi, và
biopsy cũng chỉ cần dài độ 1 cm.
Khi lấy tủy để ghép tủy (cho bnhân ung thư máu chẳng hạn) thì cần
lấy độ 700-800 ml tủy (hai hematologists lấy cả hai bên cuả xuơng iliac, qua
8 lỗ đục ở iliac), người cho tủy phải được đánh tê từ thắt lưng xuống.
Việc này cũng đang thay đổi nhanh chóng: một số lớn bây giờ chỉ cần
stem cells mà thôi
Khi lấy tủy ở sternum hoặc ở post superior iliac spine thì chỉ cần đánh

tê tại chỗ (local anesthesia mà thôi). Tôi thường dùng lidocain 1% (không
pha với epinephrine). Tuy trong sách bảo chỉ cần 5 ml thuốc tệ. Nhưng theo
kinh nghiệm, lượng này chả bao giờ đủ (vì vẫn còn rất đau). Tôi thuờng
dùng rất nhiều lidocain (mà không cần thuốc chống đau khác, chẳng hạn
Meperidine hay Morphine).
Đa số thất bại (không lấy được tủy) là vì bệnh nhân qúa nặng kí, kim
bị chìm trong mỡ, và không tìm ra được post sup iliac spinẹ. Lý do khác là
vì y sĩ kém. Kinh nghiệm nhận thấy trong khi hướng dẫn cho các y sĩ khác
cách làm tủy xương (trong các residencies): họ không nhắm đúng chiều cuả
xương iliac (cho nên kim đi song song với periosteum chứ không xuyên
thủng được periosteum để đi vào xoang tủy - bone marrow cavity).
Khi chắc chắn là kim đã vào trong xoang tủy mà vẫn không hút tủy ra
được (dry tap) thường là không tốt (bad news): ung thư solid tumors đã vào
xương hoặc tủy đã hoá sợi (myelofibrosis) hoặc tủy xương đang bị tràn ngập
với tế bào ung thư máu (leukemia).
Ngày xưa (cách đây 10 năm, thì lấy tủy rồi nhuộm aspirate (hút tủy)
và biopsy (sinh thiết) bằng H&E Hematoxylin eosin, nhuôm sắt, nhuộm để
tìm fibrosis, nhuộm bacteria (có mấy cases thấy lao trong tủy). Nhưng ngày
nay thì cũng gửi tủy đi làm flow cytometry, Fish, Cytogenetics (gần đây có
một case khá khó, tìm ra được nhờ sự sai hỏng trong nhiễm thể
(chromosome 6) cuả b.nhân này (thấy typical trong myeloma). Việc này
khiến cho chữa trị chính xác hơn: đây là tủy lần thứ 4 cho bnhân này trong
vòng 16 tháng: các tủy trước đều tưởng là myelodysplasia. Các thử nghiệm
này nay cũng rất mau chóng: kết quả thường chỉ trong vòng 24 giờ (có một
số tôi gửi sang New York City qua đêm, và sáng hôm sau nói chuyện qua
telephone với họ).
Y khoa trong 25 năm qua có lẽ tiến bằng hơn 500 năm trước !!! các ý
niệm concepts về pathophysiology cũng hoàn toàn thay đổi (thành
pathonanobiology - chữ này tôi "chế ra" cho dễ nói: bệnh lý học dưạ vào căn
bản biology ở tầm mức "nano" ) (pathophysiology vẫn là căn bản cuả

medicine, nhưng nay đi sâu hơn nhiều). Nhưng "pathonanobiology" cũng
đang thay đổi nhanh chóng: chẳng hạn về trí nhớ của con người: memory
này giữ lại trong óc bằng cách nào: có thể vì thay đổi cuả electron hay không
: "pathoelectronic biology "!!!)
Chả khác gì memory của computers.
Lấy Tủy Xương -2-
Note: xin nói lại cho rõ: kim Jamshidi dài khoảng 12- 13 cm (và chỉ
cần lấy được một mẫu biopsy tủy dài khoảng 1 cm cũng đủ nhìn dưới
microscope rồi). Còn kim để hút tủy ở sternum thì chỉ độ 5 cm.
Hồi xưa (1977-1979) các kim này dùng xong rồi đem khử trùng, dùng
lại. Nhưng từ khoảng 1980 trở đi, thì chỉ dùng một lần rồi vất đi
(disposable). Cách để làm phết tủy xương lên trên kính thì mỗi đại học có lối
riêng cuả họ, nhưng sau này tôi làm theo lối riêng của tôi (sau khi học lối
cuả 3 đại học khác nhau: Michigan, New York, Ohio).
Phải nghĩ ra cách này vì lắm khi lấy tủy xuơng khẩn cấp giữa đêm,
nhà thương không có hematology technician đứng cạnh để làm phết tủy
xương cho mình (mà lúc đó mình đang mang bao tay vô trùng). Thành ra
phải nghĩ cách làm lấy môt mình. (Sở dĩ phải lấy tủy ngay tức thì vì sau khi
lấy tủy xong rồi, mới cho chỉ thị truyền máu trong những trường hợp phải
truyền máu khẩn cấp chẳng hạn) (Truyền máu rồi mới lấy tủy có khi làm sai
morphology cuả tủy). Y tá tại HKỳ thì hoàn toàn không được huấn luyện về
cách làm phết máu và phết tủy trên kính, cho nên họ không giúp gì được .
Mà phải làm nhiều lần thì mới quen tay để mẫu tủy có thể đọc được
dưới kính hiển vi. Cho nên chính mình làm lấy thì vẫn hơn, technician lắm
khi không quen tay, cũng hỏng. Mà lấy tủy không dễ như lấy máu, nếu
"hỏng" một lần thì khó "trở lại" lấy lần nữa.
Ở các nhà thương Hkỳ vì luât lệ, chỉ có các hematologists (đã qua
hematology fellowship) mới được phép lấy tủy (ít nhất là ở các nhà thương
vùng này thì như thế).
Bs Nguyễn Tài Mai