ý nghĩa lâm sàng của khí máu

Ý NGHĨA LÂM SÀNG CỦA
KHÍ MÁU
Bs. Đỗ Ngọc Sơn

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Khí máu là gì?

Một xét nghiệm máu để xác định tình trạng
Toan/Kiềm và Ô xy hoá máu của một bệnh
nhân

Những thông số được máy khí máu đo
khi làm khí máu động mạch?

pH, pCO2, pO2

Đây là những thông số chính

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Cân bằng Toan/Kiềm

pH bình thường của cơ thể 7.35 – 7.45

PaCO2: 35 – 45 mmHg

HCO3: 22-26 mEq/L

Cơ chế tạo cân bằng là nhờ:


Hệ đệm: hệ đệm bicarbonnat (ngoài TB);
Hemoglobin và protein (trong TB)

Hô hấp - phổi (PaCO2)

Chuyển hoá – vai trò của thận (HCO3)

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Hệ đệm
Phương trình Henderson-Hesselbalch:

pH = 6,1 + log([HCO3-]/0,03 x PCO2)

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Hàng ngày, chuyển hoá trong tế bào tạo ra
40 to 80 mmol of H+ (1 mmol/kg)

CO2 do cơ thể sản xuất > 15,000 mmol/ngày

Được thải trừ qua phổi thông qua hô hấp

Vấn đề đối với lượng CO2 này là phản
ứng với H2O tạo thành H2CO3 (Carbonic
Acid)

Khí máu: Khái niệm cơ bản


Tuy nhiên đây là một phản ứng rất
chậm. Tỷ số giữa CO2 và H2CO3 là
1000: 1

Hệ thống hô hấp kiểm soát chỉ bằng
quá trình trao đổi khí qua phổi

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Khi H2CO3 tăng lên trong ống thận, TB
ống thận sẽ tăng phản ứng tách H2CO3
thành H+ và HCO3

Phản ứng này thực hiện được nhờ
enzyme Carbonic Anhydrase (CA)

H2O + CO2 hoà tan H2CO3 H + HCO3

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Khi đang diễn ra phản ứng hoặc không
diễn ra phản ứng, Hb gắn vớI H+ tạo
thành HHb

Tại phổi, hồng cầu giải phóng H+ và Hb gắn
với O2

CO2 từ các TB cũng gắn với Hb và được
giải phóng tại phế nang


Sự trao đổi của CO2 và O2 được gọi là sự
khuếch tán

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Các a xít khác:

A. Lactic

Khi tổ chức không được cung cấp đủ ô
xy, sản phẩm cuối của chuyển hoá, thay
vì CO2, lại là a. lactic

Thể xê tôn

Là hậu quả của chuyển hoá đường ở
bệnh nhân ĐTĐ

Khí máu: Khái niệm cơ bản

Do đó có thể suy ra hai yếu tố chính
tham gia điều chỉnh cân bằng toan/kiềm

H+ ion Hydro

Bicarbonate

Hydro được xử lý tại phổi

Bicarbonate được kiểm soát ở thận


Do đó, có 4 loại RL thăng bằng toan/kiềm

Khí máu: Các rối loạn toan kiềm

Toan hô hấp

Kiềm hô hấp

Toan chuyển hoá

Kiềm chuyển hoá

Toan hô hấp

Lâm sàng:

↑ PaCO2 > 42 mmHg

Nguyên nhân:

Rối loạn khuyếch tán

Tổn thương phế nang

Suy tim ứ huyết

Ung thư phổi

Tổn thương trung tâm hô hấp


Bệnh TKTƯ, ung thư, chấn thương, động kinh

RL chuyển hoá, hạ đường máu, ngộ độc

Tắc nghẽn đường dẫn khí

HFQ

COPD

Viêm phổi

Toan hô hấp

Cơ chế bù trừ:

Thận tăng giữ HCO3

Di chuyển của các điện giải

Na+ và H+ đi vào trong tế bào

K+ thoát khỏi tế bào vào máu

Toan hô hấp
Ví dụ
pH – 7.270
PaCO2 – 54 mmHg
pO2 - 72

Hct - 45
Hb - 15
HCO3 – 24
Na+ 144
K+ - 4.5
Cl - 104
Toan HH?
Có bù?

pH – 7.390

pCO2 – 58

pO2 – 74

Hct – 45

Hb – 15

HCO3 – 38

Na+ - 134

K+ - 5.9

Cl – 106

Toan HH?

Còn bù?

Kiềm hô hấp

Kiềm hô hấp là một tình trạng đặc
trưng bởi giảm PaCO2 và tăng pH

Nguyên nhân

↑ TS thở - Tăng thông khí

Đáp ứng lâm sàng: ↓ TS thở (BN đang
thở máy thì cần phải giảm Vt và TS thở)

Kiềm hô hấp

Cơ chế bù trừ trong kiềm hô hấp:

Giảm HCO3

Đệm trong tổ chức,

Phân ly H2CO3 trong dịch ngoại bào -
tạo thành CO2 và H2O

Vai trò của thận

Giảm bài tiết Bicarbonate

Kiềm hô hấp


pH – 7.565

pCO2 – 24

PO2 – 64

HCO3 - 24

Hct – 45

Hb – 15

Kiềm hô hấp?

Còn bù?

pH – 7.485

pCO2 – 24

PO2 – 64

HCO3 - 12

Hct – 45

Hb – 15

Kiềm hô hấp?


Còn bù?

Toan chuyển hoá

Đặc trưng bằng tình trạng tích luỹ các
axít cố định hoặc mất chất đệm ngoài
TB

4 cơ chế chính

RL sự bài tiết qua thận

Sản xuất a xít quá mức

Mất HCO3 nguyên phát

Mất HCO3 thứ phát (do Cl- cao)

Thường gặp tăng khoảng trống Anion
Tăng KT Anion

Toan chuyển hoá

Khoảng trống Anion là chênh lệch
giữa các ion mang điện tích dương,
vd. Na+, K+ và các ion mang điện tích
âm như Cl- và HCO3-

Công thức


(Na + K) – (Cl + HCO3) = KT Anion

Toan chuyển hoá

Chẩn đoán toan chuyển hoá

Tăng KT Anion
1. Suy thận

Suy thận dẫn đến tăng tích luỹ H+. Thận có
khả năng bù trừ rất tốt do đó khi chức năng
giảm > 10% mới biểu hiện lâm sàng
2. Toan xê tôn do ĐTĐ

Rối loạn chuyển hoá carbohydrate và lipid
dẫn đến tăng sản xuất các thể xê tôn. Chẩn
đoán khi có tăng đường máu, lactate máu
bình thường, xê tôn trong máu và nước tiểu

Toan chuyển hoá

Toan Lactic

Hậu quả của thiếu ô xy của tổ chức

Sản phẩm cuối cùng của chu trình
Krebbs là CO2

Khi tổ chức thiếu O2 thì sản phẩm cuối
cùng là toan lactic


Thường gặp trong ngừng tim và SHH

Toan chuyển hoá

KT Anion bình thường

Chứng tỏ giảm HCO3 được đánh đổi
bằng tăng Cl-

Điển hình là toan chuyển hoá có tăng Cl
máu

Nguyên nhân:

Mất dịch chứa nhiều HCO3- qua đường tiêu hoá

Toan hoá ống thận

Tăng Cl- do hấp thu HCO3 bị ức chế

Toan chuyển hoá

Cơ chế bù trừ:

Trong toan CH, sự tăng H+ sẽ gây
kích thích TT hô hấp
Thở nhanh sâu, còn được gọi là kiểu thở
Kussmaul, gây giảm PaCO2 do đó có
thể cải thiện được tình trạng toan máu

Toan chuyển hoá

pH – 7.060

PaCO2 – 25

PaO2 – 88

HCO3 – 7

Loại toan gì?

Nếu KT Anion bình
thường, nguyên
nhân thường gặp là
gì?

Nếu KT tăng?

pH – 7.260

PaCO2 – 26

HCO3 – 16

Na+ - 132

K+ - 6.1


Cl – 87

Kt anion = 35

Tại sao KT tăng?

Làm thế nào để loại
trừ toan xê tôn hoặc
lactic trong trường
hợp này?

Kiềm chuyển hoá

Kiềm CH có đặc điểm sau:

pH tăng

PaCO2 bình thường hoặc tăng nhẹ

HCO3 tăng

Thường gặp sau toan hô hấp

Hầu hết có giảm Chloride trong máu