một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả khi dạy kiểu bài so sánh trong phân môn luyện từ và câu lớp 3

phòng giáo dục & đào tạo QUận dương kinh
Trường Tiểu học anh dũng
***
đề tài
Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả
khi dạy kiểu bài so sánh trong phân môn
luyện từ và câu lớp 3

Người viết: Nguyễn Thị Hương
Hải Phòng, ngày 5 tháng 12 năm 2011

11

22

33
A . Phần mở đầu
I. Lí do chọn đề tài:
Bác Hồ đã từng nói :
“Trẻ em như búp trên cành
Biết ăn biết ngủ học hành là ngoan”
Đúng vậy đối với trẻ việc học tập là một nhiệm vụ vô cùng quan trọng.
Học tập giúp trẻ hình thành tri thức, học tập giúp trẻ phát triển tư duy, học tập
giúp trẻ biết cách ứng xử, nói năng trong cuộc sống. Trong những năm đầu chập
chững đến trường trẻ được tiếp thu kiến thức mới, được học tập, được vui chơi.
Đóng vai trò dẫn dắt, hướng dẫn trẻ đó là người thầy. Trước đây việc truyền thụ
kiến thức về cơ bản vẫn là thầy nói trò nghe, thầy đọc trò chép. Tuy nhiên, hiện
nay chương trình cải cách giáo dục đã đi sâu vào khám phá tâm sinh lí trẻ để đưa
ra phương pháp giáo dục tiên tiến có hiệu quả. Việc dạy học theo hướng tích cực
được đề cao. Lúc này học sinh không phải là cái bình rỗng để người thầy đổ đầy
kiến thức. Học sinh như cây đèn để thầy thắp sáng. Việc đổi mới phương pháp

dạy học được tiến hành không chỉ ở một môn học, một bậc học mà ở nhiều bậc
học và các phân môn. Một trong những phân môn có sự thay đổi đáng kể ở bậc
tiểu học đó là phân môn luyện từ và câu.
Luyện từ và câu có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc mở rộng hệ thống
hóa vốn từ ngữ cho học sinh. Ngay từ tên gọi của phân môn đã cho ta thấy mục
đích của nó. Luyện từ và câu dạy cho học sinh hiểu nghĩa của từ, cách sử dụng
từ, cách đặt câu và sử dụng câu Tuy nhiên, trong thực tế đây là một phân môn
rất khó đối với cả giáo viên và học sinh. Trong sách giáo khoa Tiếng Việt 2 và
Tiếng Việt 3 không có những bài dạy riêng lý thuyết mà chỉ có những bài tập để
học sinh thực hành về từ và câu khá phong phú và đa dạng kiểu loại Nhằm
giúp học sinh nhận diện các kiến thức sơ giản chứ không có sự tổng thể về mặt
lý thuyết. Trong khi đó ở sách giáo viên hầu như chỉ đưa ra đáp án bài tập, chứ
chưa hướng dẫn cách làm thế nào để giáo viên gặp nhiều khó khăn lúng túng
trong quá trình vận dụng phương pháp dạy học sao cho kích thích được sự hứng
thú, say mê học tập của học sinh
44
Luyện từ và câu lớp 3 ngoài nội dung mở rộng vốn từ gắn với các chủ
điểm, ôn luyện kiến thức về từ loại, các kiểu câu, dấu câu đã học ở lớp 2 còn
làm quen với các biện pháp tu từ (nhân hóa, so sánh). “So sánh” là nội dung dạy
học mới được đưa vào chương trình lớp 3 với mục tiêu giúp học sinh:
- Nhận biết biện pháp so sánh
- Mục đích, sử dụng biện pháp so sánh
- Rèn luyện kỹ năng phát hiện và sử dụng biện pháp so sánh
Đây là một nội dung khó, mang tính trừu tượng. Trong khi đó tư duy nhận
thức của học sinh lớp 3 và tư duy trực quan cụ thể. Các em có thể nhận diện
(tìm) những sự vật được so sánh, hình ảnh so sánh, các vế so sánh, từ chỉ so
sánh, đặc điểm so sánh được nói đến trong câu (đoạn văn), thơ hoặc văn bản
nhưng mới chỉ cảm nhận một cách trung trung tác dụng cảu so sánh. Các em sẽ
gặp khó khăn khi vận dụng đặt câu (nói, viết) có dùng phép so sánh vì vốn từ
còn ít chưa có thói quen và biết cách quan sát, nhận xét sự vật, hiện tượng để tìm

ra những đặc điểm gióng nhau. Bởi vậy câu văn của các em chỉ mang nội dung
thông báo chứ chưa có sức gợi cảm, gợi tả Điều đó cùng phần nào lý giải vì
sao các bài tập tập làm văn thường khô khan, thiếu sức hấp dẫn.
Vì vậy, tôi thấy rằng việc tìm ra phương pháp dạy học phù hợp là rất cần
thiết và tôi quyết định chọn đề tài: “Một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả
khi dạy kiểu bài so sánh trong phân môn luyện từ và câu lớp 3” để nghiên cứu.
II. Phạm vi đề tài:
Do điều kiện và thời gian hạn hẹp của bản thân có hạn tôi chỉ tiến hành
nghiên cứu đề tài trong phạm vi chương trình kiến thức sách giáo khoa Tiếng
Việt lớp 3 mới và đối tượng là học sinh và giáo viên tại trường tiểu học Đông
Phương tôi đang công tác.
III. Phương pháp nghiên cứu
- Đọc, tham khảo, nghiên cứu tài liệu
- Quan sát, học sinh và giáo viên khi dạy phân môn luyện từ và câu trong
khi đi dự giờ.
- Điều tra, khảo sát thực tế
55
- Thực nghiệm
- Thống kê, so sánh đối chiếu
- Kiểm tra, đánh giá
B. Phần nội dung
Chương I:
Những cơ sở khoa học của việc “Rèn luyện kỹ năng so sánh” trong phạm vi phân
môn luyện từ và câu lớp 3.
1. Để giảng dạy tốt về biện pháp nghệ thuật so sánh giáo viên cần nắm
được khái niệm cơ bản sau:
- So sánh là đối chiếu 2 hay nhiều sự vật, sự việc có nét tương đồng, có dấu
hiệu chung nào đó nhằm tăng sức gợi cảm hoặc diễn tả một cách hình ảnh đặc
điểm của sự vật, sự việc.
- Trong thực tế có 2 loại so sánh là so sánh tu từ và so sánh luận lý. So sánh tu

từ còn gọi là so sánh hình ảnh, ví dụ:
“Ông trăng tròn sáng tỏ
Soi rõ sân nhà em
Trăng khuya sáng hơn đèn
Ơi ông trăng sáng tỏ”
(Trần Đăng Khoa)
- Mục đích của so sánh tu từ nhằm diễn tả một cách hình ảnh đặc điểm của sự
vật, sự việc. Chính do đặc điểm này mà so sánh tu từ mang tính chất khoa chương.
- So sánh luận lý nhằm mục đích xác lập sự tương đương giữa 2 đối tượng, ví
dụ:
Thảo cũng học giỏi như Quỳnh
Trong quá trình dạy học so sánh, giáo viên cần giúp học sinh phân biệt rõ
ràng 2 loại so sánh trên để tránh sự nhầm lẫn khi nhận biết cũng như tạo lập các
hình ảnh tu từ trong văn nói cũng như văn viết.
- So sánh có 2 bình diện đó là so sánh đồng loại và so sánh khác loại
So sánh đồng loại là so sánh giữa người với người, vật với vật, ví dụ:
“Hai bàn tay em
66
Như hoa đầu cành”
So sánh khác loại là so sánh giữa vật với người, so sánh cái cụ thể với cái
trừu tượng, ví dụ:
“Công cha như núi Thái Sơn
Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”
- Mô hình cấu tạo hoàn chỉnh của phép so sánh gồm 4 yếu tố:
+ Yếu tố 1 là yếu tố được hoặc bị so sánh (tùy theo việc so sánh là tích cực
hay tiêu cực).
+ Yếu tố 2 là từ ngữ chỉ phương diện so sánh
+ Yếu tố 3 là ngữ chỉ ý so sánh hay còn gọi là từ so sánh
+ Yếu tố 4 là yếu tố được đưa ra làm chuẩn để so sánh
Ví dụ:

“Đôi mắt long lanh như thủy tinh”
1 2 3 4
Trong thực tế, mô hình cấu tạo nói trên có thể có sự biến đổi. Có nhiều so
sánh không đầy đủ cả 4 yếu tố.
So sánh vắng yếu tố 2 được gọi là so sánh chìm. So sánh chìm khiến cho sự
liên tưởng được rộng rãi hơn kích thích sự làm việc của trí tuệ và tình cảm nhiều
hơn. Ví dụ:
“Dòng sông là một đường trăng lung linh dát vàng”
1 3 4
So sánh vắng cả 2 yếu tố: yếu tố 2 và yếu tố 3 được gọi là so sánh sử dụng
chỗ ngắt giọng và hình thức đối chọi. Ví dụ:
“Trường Sơn: trí lớn ông cha”
1 4
Cửu Long lòng mẹ bao la sóng trào
1 4
Hay:
Máy bay: chim sắt lớn
1 4
Có trái tim động cơ”
Có những trường hợp yếu tố 4 có thể được đảo lên trước yếu tố 1 cùng với
từ so sánh: Ví dụ:
“Giống như những con chim màu vàng, những chiếc lá phong lượn tròn
trên
3 4 1
không trung và rơi xuống mặt đất”.
Có rất nhiều từ ngữ được sử dụng làm yếu tố thể hiện quan hệ so sánh như:
như, tựa như, là, bao nhiêu, bấy nhiêu, giống, giống như, chẳng khác gì
- Có hai kiểu so sánh là so sánh ngang bằng và so sánh không ngang bằng
(hay còn gọi là so sánh hơn kém).
So sánh ngang bằng dùng các từ so sánh: như, là, tựa, như thể Ví dụ:

77
“Nhìn từ xa những mảng tường vàng, ngói đỏ như những cánh hoa lấp ló
trong cây”.
Cũng có khi so sánh ngang bằng không dùng từ so sánh mà dùng dấu câu
như dấu hai chấm, dấu gạch ngang, ví dụ:
“Đồng ruộng: vựa thóc thơm
(Em yêu tổ quốc Việt Nam, - Phạm Hổ)
Hay: Quả dừa - đàn lợn con nằm trên cao
(Trần Đăng Khoa)
Yêu người từ buổi yêu cây
Cây thông – người lính của ngày xa xưa
(Lục bát biên phòng – Xuân Tùng)
So sánh không ngang bằng dùng các từ so sánh: hơn, kém, chẳng bằng
ví dụ:
“Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con”
(Trần Quốc Minh)
Hay:
“Bế cháu ông thủ thỉ
Cháu khỏe hơn ông nhiều!
Ông là buổi trời chiều
Cháu là ngày rạng sáng”
(Phạm Cúc)
So sánh là một biện pháp nghệ thuật có chức năng nhận thức, chức năng
biểu cảm – cảm xúc và có cấu tạo đơn giản nên được dùng nhiều trong Tiếng
Việt: trong lời nói hàng ngày, trong văn chính luận cũng như trong lời nói nghệ
thuật. Cái tài tình của nhà văn, nhà thơ là phát hiện ra được nét giống nhau một
cách chính xác, bất ngờ mà người khác không nhận thấy hoặc không để ý đến.
Ví dụ:
“Những thân cây tràm vươn thẳng lên trời như những cây nến khổng lồ”

(Đoàn Giỏi)
“So sánh” trong chương trình “Luyện từ và câu” lớp 3. Đây là một nội dung
mới được đưa vào giảng dạy trong chương trình lớp ba. Các kiến thức được
cung cấp cho học sinh thông qua hệ thống bài tập không lý thuyết nên hệ thống
dữ liệu được lựa chọn phải thực sự chính xác cho học sinh. Nội dung so sánh
88
được cung cấp cho học sinh thông qua hệ thống 24 bài tập thực hành với mục
tiêu cụ thể là:
+ Học sinh nhận biết biện pháp so sánh (bao gồm hình ảnh so sánh, các
kiểu so sánh, ngang bằng, hơn kém) sự vật – sự vật, âm thanh - âm thanh, hoạt
động – hoạt động, từ so sánh, phương tiện so sánh trong các bài học trong ngôn
từ nói hàng ngày, kể cả lời nói của chính các em.
+ Rèn luyện kỹ năng sử dụng biện pháp so sánh trong giao tiếp.
Như vậy trong “Luyện từ và câu” lớp 3 so sánh bước đầu được đưa vào
thông qua sách giáo khoa, qua các ví dụ và bài tập thực hành giúp cho học sinh
cảm nhận, gây hứng thú và từ đó tìm ra được kiến thức mới để áp dụng trong nói
và viết hàng ngày.
Chương II:
cơ sở thực tiễn tìm hiểu việc dạy học “so sánh” ở tiểu học.
đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học “so sánh”
ở lớp 3 chương trình mới.
I. Tìm hiểu chương trình – sách giáo khoa:
1. Sách giáo khoa:
Mỗi tuần gồm 9 tiết Tiếng Việt trong đó có một tiết dành cho phân môn
luyện từ và câu.
Tên gọi luyện từ và câu thể hiện nhận thức mới của nhà soạn thảo chương
trình về nhiệm vụ và đặc trưng dạy Tiếng Việt ở tiểu học; chú trọng thực hành
luyện tập hơn là lý thuyết. Luyện từ và câu giúp học sinh mở rộng và phát triển làm
phong phú đa dạng hóa vốn từ mỗi cá nhân. Đồng thời giúp các em hiểu và nắm
được nghĩa của từ nhằm chính xác hóa vốn từ. Trên cơ sở đó, các em có thể quản lý

và phân loại vốn từ theo hệ thống. Rèn luyện cho các em sử dụng ngôn ngữ trong
thực tiễn giao tiếp, tích cực hóa vốn từ, hình thành các kỹ năng ngôn ngữ.
Phân môn luyện từ và câu không chỉ cung cấp cho học sinh một số vốn từ đa
dạng, phong phú mà còn giúp học sinh có kỹ năng sử dụng từ ngữ một cách thành
thạo đạt hiệu quả cao trong hoạt động giao tiếp hàng ngày. Ngoài ra, phân môn
luyện từ và câu cũng bước đầu cung cấp cho học sinh một số kỹ năng sơ giản về từ
vựng, ngữ pháp Tiếng Việt.
99
Các mục tiêu về “so sánh” được thực hiện trong 10 tiết dải ở tuần
1,3,5,9,10,15,18 của học kỳ 1 với 22 bài tập khác nhau. Nội dung “so sánh” được
dạy kèm với các nội dung khác. Có bài chỉ dạy một nội dung về so sánh (bài 5) nhiều
bài do kết hợp với các nội dung khác như:
So sánh được dạy cùng nội dung ôn kiểu câu: “Ai là gì ?” trong 4 tiết
So sánh được dạy cùng nội dung ôn kiểu câu “ Ai làm gì ?” trong 2 tiết
So sánh được dạy cùng nội dung Danh từ (chỉ sự vật) trong 4 tiết
Riêng tuần 9 có thêm nội dung “Từ ngữ và quê hương”
ở lớp 3, học sinh vẫn chỉ đang ở cuối giai đoạn của một quá trình nhận thức
nên nội dung dạy học so sánh không có tiết lý thuyết riêng nhằm hình thành kiến
thức được cung cấp thông qua hệ thống bài tập. Các bài tập được đưa ra dưới nhiều
dạng khác nhau.
Dưới đây tôi xin trình bày cách phân loại các dạng bài đó
+ Các dạng bài tập trong nội dung dạy học so sánh.
Khi phân loại bài tập cần dựa trên các tiêu chí khác nhau. Qua khảo sát hệ
thống bài tập SGK, căn cứ vào mục đích của bài tập và đặc điểm hoạt động của học
sinh khi làm bài tập, chúng tôi chia các bài tập trong nội dung dạy học “so sánh”
thành 3 dạng cơ bản sau:
Các dạng bài tập
về so sánh
Bài tập sáng tạo
Bài tập nhận diện

Bài tập cấu trúc
1010
- Các dạng bài tập trong nội dung dạy học so sánh
Bài tập nhận diện phân tích.
Đây là dạng bài tập yêu cầu học sinh dựa trên ngữ liệu đã cho sẵn, phải xác
định được hiện tượng ngôn ngữ đang quan tâm giữa các hiện tượng ngôn ngữ
khác. Cụ thể là học sinh nhận biết được “phép so sánh”, các sự vật sự việc được
so sánh, các từ ngữ, hình ảnh được sử dụng để so sánh. Đồng thời chỉ ra được sự
giống nhau giữa các sự vật, sự việc được “so sánh” với nhau cũng được mục
đích của sự việc được so sánh đó.
Ví dụ:
1. Tìm những sự vật được so sánh với nhau trong các khổ thơ dưới đây. Em
thích hình ảnh so sánh nào? Vì sao?
a. Cánh diều như dấu “á”
Ai vừa tung lên trời
(Lương Vĩnh Phúc)
b. Hai bàn tay em
Như hoa đầu cành
(Huy Cận)
c. Mặt biển sáng như tấm biển khổng lồ bằng ngọc thạch
(Vũ Tú Nam)
2. Tìm những sự vật được so sánh với nhau trong các câu thơ dưới đây.
a. Thân dừa bạc phếch tháng năm
Quả dừa - đàn lợn con nằm trên cao
Đêm hè hoa nở như sao
Tàu dừa – chiếc lược chải vào mây xanh
(Trần Đăng Khoa)
Bài 3/43 – Tuần 5
3. Tìm những hình ảnh so sánh trong câu thơ và câu văn dưới đây:
a. Mắt hiền sáng tựa vì sao

Bác nhìn đến tận Cà Mau cuối trời
(Thanh Hải)
b. Em yêu nhà em
Hàng xoan trước ngõ
1111
Hoa xao xuyến nở
Như mây từng chùm
(Tô Hà)
c. Mùa đông
Trời là cái tủ ướp lạnh
Mùa hè
Trời là cái bếp lò nung
d. Những đêm trăng sáng, dòng sông là một đường trăng lung linh dát
vàng
(Đất nước ngàn năm)
4. Tìm những hình ảnh so sánh sự vật với con người trong câu thơ dưới
đây:
a. Trẻ em như búp trên cành
Biết ăn ngủ biết học hành là ngoan
b. Ngôi nhà như trẻ thơ
Lớn lên với trời xanh
c. Cây pơ - mu đầu dốc
Im như người lính canh
Ngựa tuần tra biên giới
Dừng đỉnh đèo hí vang
(Nguyễn Thái Vận)
5. Hãy tìm những âm thanh được so sánh với nhau trong mỗi câu thơ, văn
dưới dây.
a. Côn Sơn suối chảy rì rầm
Ta nghe như tiéng đàn cầm bên tai

(Nguyễn Trãi)
b. Tiếng suối trong như tiếng hát xa
Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa
(Hồ Chí Minh)
Bàu 2/80 – Tuần 10
6. Trong các đoạn trích sau những hoạt động nào được so sánh với nhau:
a. Con trâu đen lông mượt
1212
Cái sừng nó vênh vênh
Nó cao lớn lênh khênh
Chân đi như đập đất
b. Cau cao, cao mãi
Tàu vươn giữa trời
Như tay ai vẫy
Hứng làn mưa rơi
Bài 2/98 – Tuần 12
Bài tập cấu trúc:
Là dạng bài tập yêu cầu học sinh tạo lập các hình ảnh, các câu văn, thơ sử
dụng biện pháp nghệ thuật so sánh dựa trên ngữ liệu có sẵn hoặc một phần do
học sinh phải tự tạo lập.
Ví dụ:
1. Tìm những từ ngữ thích hợp với mỗi chỗ trống:
a. Công cha nghĩa mẹ được so sánh như
b. Trời mưa, đường đất sét trơn như
c. ở thành phố có nhiều tòa nhà cao như
Bài 4/126 – Tuần 15
2. Bài tập sáng tạo:
Có 1 bài: Quan sát từng cặp sự vật được vẽ dưới đây rồi viết những câu có
hình ảnh so sánh các sự vật trong tranh
Bài 3/126 – Tuần 15

- Nội dung dạy học được trình bày một cách có hệ thống, đảm bảo tính
chính xác về ngôn ngữ cũng như về nội dung khoa học. Các bài tập được sắp
xếp đi từ dễ đến khó, với số lượng vừa phải, giúp học sinh từng bước hình thành
các khái niệm, biểu tượng ban đầu sau đó củng cố và mở rộng kiến thức. Trong
tiết đầu tiên, bài tập chỉ dừng lại ở mức độ nhận diện, phân tích sau đó mới đưa
ra các bài tập cấu trúc. Bài tập vận dụng sáng tạo được đưa ra ở tuần thứ 15.
Nhìn vào sự phân loại và thống kê bài tập, ta thấy sự chênh lệch đáng kể về
số lượng giữa các dạng bài tập. Các bài tập chủ yếu là bài tập nhận diện, phân
1313
tích. Số lượng bài tập cấu trúc còn ít và đặc biệt là bài tập vận dụng sáng tạo mới
chỉ có 1 bài. Do đó nên bổ sung thêm các bài tập vận dụng và đưa ra sớm hơn,
đan xen với các bài tập khác để học sinh được rèn luyện kỹ hơn, sử dụng nhiều
hơn, thành thạo hơn.
So sánh là một nội dung kiến thức khó và mới được đưa vào giảng dạy
trong chương trình lớp 3, hệ thống kiến thức lại được hình thành thông qua hệ
thống bài tập nên bài tập đầu tiên chiếm vị trí quan trọng, nó đóng góp một phần
không nhỏ vào việc tạo hứng thú học tập của các em đối với nội dung kiến thức
mới đó. Sách giáo khoa đã rất thành công khi xây dựng bài tập đầu tiên này.
Bên cạnh đó, hệ thống ngữ liệu được sử dụng trong nội dung dạy học so
sánh phong phú và tiêu biểu. Quán triệt tinh thần đổi mới của chương trình; ngữ
điệu đưa ra phải phong phú về nội dung, đa dạng về thể loại và phù hợp với đặc
điểm nhận thức của học sinh tiểu học, ta thấy ngữ liệu được sử dụng trong phần
này khá phong phú.
Trong số 24 bài tập có:
10 bài sử dụng ngữ liệu văn xuôi
3 bài sử dụng cả thơ và văn xuôi
10 bài sử dụng thơ
1 bài sử dụng kênh hình
Sách giáo khoa cần chú ý đến tính đa dạng của bài tập để tránh sự đơn điệu,
nhàm chán, đồng thời hình thành cách nói, cách nghĩ, cách làm mềm dẻo, linh

hoạt ở học sinh. Tuy nhiên, chúng tôi nhận thấy hệ thống bài tập còn nghèo nàn,
chưa đa dạng và phong phú. Các bài tập chủ yếu là rèn lỹ năng nhận diện, phân
tích là kỹ năng thấp nhất học sinh cần có. Dạng bài tập sáng tạo phát huy khả
năng của học sinh thì chỉ có 1 bài, tỷ lệ chênh lệch như vậy là chưa hợp lý, chưa
tạo điều kiện cho học sinh vận dụng kiến thức đã học một cách linh hoạt.
III. Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong dạy học kiểu bài “so sánh”
trong phân môn luyện từ và câu lớp 3
1414
Sau khi đã tìm hiểu đánh giá về thực trạng dạy học kiểu bài “So sánh” ở
lớp 3, chúng tôi xin mạnh dạn đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả
dạy học kiểu bài “so sánh” trong phân môn Luyện từ và câu ở lớp 3:
1. Sử dụng đồ dùng dạy học hợp lý:
Các kiến thức trong phân môn Luyện từ và câu nói chung trong dạy học
kiểu bài “so sánh” nói riêng được cung cấp qua hệ thống bài tập nên áp dụng
nguyên tắc trực quan trong quá trình dạy học là hết sức cần thiết. Với mỗi bài
tập, GV có thể chép sẵn ngữ liệu hoặc đáp án ra bảng phụ trước khi bước vào
giờ học và sử dung bảng phụ hợp lý với tiến trình giờ học. Sau khi đã yêu cầu
HS làm bài tập cá nhân hoặc theo nhóm. GV yêu cầu HS lên bảng chữa trực
tiếp. GV có thể dùng giấy khổ to để ghi lại nội dung bài tập, nếu bảng phụ
không đủ. Tương tự như bảng phụ và giấy khổ to, các bảng giấy hoặc thẻ từ ghi
sẵn ngữ liệu cũng là những đồ dùng dạy học hiệu quả, nên được sử dụng linh
hoạt trong giờ luyện từ và câu. Đặc biệt ngày nay công nghệ thông tin đang phát
triển chúng ta có thể áp dụng trong dạy kiểu bài “so sánh” bằng cách đưa ra các
hình ảnh động để HS cảm nhận rõ sự giống và khác nhau giữa các sự vật với sự
vật. Từ đó các em sẽ dễ dàng so sánh sự vật một cách chính xác, chắc chắn giờ
học sẽ sinh động và hiệu quả. Tuy nhiên GV cần phải biết sử dụng khéo léo hợp
lý đố với từng bài tập không quá lạm dụng hình ảnh.
Ngoài ra trong quá trình dạy học, GV có thể thiết kế và sử dụng phiếu
bài tập nhằm thay đổi hình thức tổ chức dạy học, tạo hứng thú cho các em
trong giờ học.

Chẳng hạn, GV có thể thiết kế phiếu bài tập cho tiết luyện từ và câu.
Tuần/98, 99 tập 1 như sau:
Họ và tên:
Lớp
Trường tiểu học:
Phiếu học tập
Bài 1: Đọc nội dung bài tập 2 trong sách giáo khoa trang 98,99 rồi hoàn
thành bảng sau:
1515
Hoạt động của sự vật Từ so sánh Hoạt động của sự vật
Bài 2: Chọn từ thích hợp ở hai cột A và B để ghép thành câu:
Những ruộng lúa cấy sớm huơ vòi chào khán giả
Những chú voi thắng cuộc đã trả bông
Cây cầu kim bằng thân dừa lao băng băng trên sông
Con thuyền cắm cờ đỏ bắc ngang dòng kênh
Trong các giờ Luyện từ và câu ta có thể sử dụng nhiều đồ dùng dạy học
khác nhau để giờ học sinh động hấp dẫn không tẻ nhạt. GV phải biết phối hợp
sử dụng các đồ dùng dạy học một cách linh hoạt. Có như vậy hiệu quả giờ học
mới được như mong muốn.
- GV cần nắm vững và tích cực vận dụng đổi mới phương pháp dạy học khi
dạy luyện từ và câu; Để HS tự thực hành luyện tập làm các bài tập để làm quen
khám phá kiến thức. Cuối bài, GV có thể tóm lưu ý (chốt kiến thức) thật ngắn
gọn để HS nắm chắc bài.
VD: Bài luyện từ và câu. Tuần 3/24
Sau khi HS luyện tập tìm được các hình ảnh so sánh trong những khổ thơ
sau:
a. Mắt hiền sáng tựa vì sao
Bác nhìn đến tận Cà Mau cuối trời
b. Hoa xao xuyến nở
Như mây từng chùm

c. Mùa đông
Trời là cái tủ ướp lạnh
GV cho các em bước đầu cảm nhận thấy trong mỗi hình ảnh so sánh các sự
vật được so sánh với nhau đều có những nét tương đồng (đặc điểm giống nhau)
chẳng hạn: (Đưa hình ảnh động hoa xoan – mây).
1616
Trên thực tế có những HS chưa từng được nhìn thấy hoa xoan đặc biệt là
HS thành phố. Do vậy hình ảnh hoa xoan – mây sẽ giúp HS thấy được đặc điểm
giống nhau giữa 2 sự vật và qua đó cảm nhận được cái hay, cái đẹp. “Hoa xoan
nhỏ li ti, màu tím ngắt, mọc thành chùm. Khi hoa xoan nở rộ gợi cho ta cảm
giác, chúng như những chùm mây tím xốp đang bồng bềnh trôi”.
ở bài tập 2 sau khi các em tìm được các từ chỉ sự vật so sánh trong những
câu trên: tựa, là như (có thể thay bằng những từ khác : tựa như, giống như, y
như)
GV có thể chốt bài
+ Trong mỗi hình ảnh so sánh trên thường có mấy sự vật được so sánh với nhau
+ Các sự vật được so sánh có những đặc điểm như thế nào với nhau ?
(ngang bằng, giống nhau)
Để thực hiện sự so sánh ngang bằng (giống nhau) ta thường dùng những từ
chỉ sự so sánh nào ? (là, tựa, như, tựa như )
- GV cần nắm chắc vững mức độ nội dung của cả chương trình và từng bài
để tránh dạy quá cao hoặc hạ thấp sap với chương trình.
Nội dung dạy học về so sánh giải ở các tuần 1,3,5,7,9,10,12,15,18 của học
kì I, nhưng mỗi bài chỉ dạy một nội dung nhỏ.
Ví dụ :
Tuần 1 : HS bước đầu làm quen với biện pháp tu từ so sánh (xác định
những từ chỉ sự vật so sánh trong câu, thơ để nhận diện biện pháp so sánh)
Tuần 3 : HS xác định được các hình ảnh so sánh trong câu thơ, văn. Nhận
biết từ chỉ sự so sánh (ngang bằng) trong những câu đó.
Tuần 5 : HS nắm được các kiểu so sánh mới, so sánh hơn kém

Tuần 7 : HS nắm được kiểu so sánh sự vật với con người Nắm được yêu
cầu trên, mỗi GV cần căn cứ vào đối tượng cụ thể của HS mình để dạy giúp các
em nắm kiến thức trọng tâm hoặc có thể mở rộng nâng cao thêm với HS khá
giỏi
1717
VD : ở tuần 7 sau khi chốt kiến thức cơ bản, GV có thể hỏi thêm : cách so
sánh sự vật này với sự vật khác như vậy có tác dụng gì? (nhằm làm thêm vẻ đẹp
của sự vật được nói tới )
2. Lựa chọn phương pháp dạy:
Có nhiều phương pháp để dạy luyện từ và câu lớp 3. Tuy nhiên, khi dạy nội
dung so sánh ta thường hay sử dụng 2 phương pháp cơ bản : trực quan và giảng
giải. Trong các bài tập của sách Tiếng Việt 3 các câu văn, thơ trích dẫn đều
thuộc loại so sánh tu từ (so sánh hình ảnh) nhằm diễn tả một cách có hình ảnh
đặc điểm của sự vật sự việc. Trong khi đó tư duy của trẻ tiểu học là tư duy trực
quan cụ thể. Có em chưa hề nhìn thấy cánh diều, có em sẽ khó khăn khi liên
tưởng (dấu hỏi) với “Vành tai nhỏ” hoặc “Những chùm dừa” với hình ảnh “đàn
lợn con” nằm quây quanh bụng mẹ. Bởi vậy trực quan tranh hoặc hình ảnh động
về cánh diều, vành tai hay cay dừa sai quả sẽ góp phần đắc lực giúp các em dễ
dàng nhận thấy các hình ảnh so sánh đó thật chính xác, sinh động và gợi tả
Tuy nhiên có những hình ảnh so sánh không thể dùng trực quan để giảng
giải vì nó thuộc kiểu so sánh khác loại (so sánh cái cụ thể với cái trừu tượng)
VD : + Công cha nghĩa mẹ như núi cao biển rộng
+ Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời
Khi đó GV phải dùng phương pháp giảng giải, mô tả để HS phát huy tư duy
trừu tượng của mình, để hình dung tưởng tượng ra đặc điểm giống nhau giữa cái
cụ thể và trừu tượng ấy (ý nói công ơn sinh thành nuôi dưỡng dạy bảo của cha
giành cho con như biển nước biển không bao giờ vô cạn)
Hoặc: Hình bóng me, tình cảm của mẹ luôn là nguồn động viên an ủi con,
là ngọn gió lành thổi mát tâm hồn con đến cuộc đời. Tuy nhiên để giờ học sinh

động GV cần linh hoạt phối hợp cả 3 phương pháp trên và các phương pháp
khác
3. Đa dạng hóa các hoạt động học tập:
1818
Trong mỗi giờ học, GV cần đa dạng hóa các hoạt động học tập nhằm kích
thích được tính chủ động sáng tạo và gây hứng thú học tập cho HS, GV có thể
phối hợp các hoạt động học tập như học cá nhân, học theo cặp, học theo nhóm
để tránh sự nhàm chán của HS.
VD : * Bài 3/126 Tuần 15
Quan sát các cặp sự vật trong tranh viết ra những câu văn có hình ảnh so
sánh các sự vật trong tranh.
- HS thảo luận cặp tìm ra đặc điểm giống nhau của từng cặp sự vật
- HS làm việc cá nhân 9 tự viết những câu so sánh
- Sau đó HS báo cáo kết quả thảo luận, đọc bài của mính, cuối cùng GV
tổng kết chốt lại ý chính
4. Đa dạng hóa hệ thống bài tập:
Khi xây dựng hệ thống bài tập, GV cần phải chú ý đến tính mục đích của
bài tập. Căn cứ vào mục đích, có thể xây dựng một số bài tập như sau:
4.1 Bài tập nhận diện những từ ngữ, hình ảnh, sự vật, đặc điểm, so sánh ví dụ:
+ gạch một gạch dưới sự vật được so sánh, 2 gạch dưới sự vật dùng để so sánh
Lá lựu dày và nhỏ lấp lánh như thủy tinh
Sau cơn mưa, cảnh vật như thêm một sức sống mới
+ Điền các bộ phận thích hợp của các phép so sánh dưới vào sơ đồ
a, Chiếc xà lan xám trông giống như con bọ đất
b, Những quả dưa hấu như những đàn heo con nằm sưởi nắng
Sự vật 1 Đặc điểm Từ so sánh Sự vật 2
+ Đánh dấu x vào ô trống trước những câu có sử dụng phép so sánh
Bầu trời cao vút, trập trùng những đám mây trắng
Hàng ngàn bông hoa là hàng trăm ngọn lửa hồng tươi
Hồ về thu, nước trong vắt, mênh mông

4.2 Bài tập cấu trúc:
a, Bài tập điền từ ngữ (cho trước hoặc không cho trước)
1919
VD : Điền từ so sánh (là, tựa, như) vào chỗ trống trong mỗi câu cho phù
hợp
Đêm ấy trời tối như mực
Trăm cô gái tiên sa
Mắt của trời đêm các vì sao
VD2 : Điền tiếp từ ngữ chỉ sự vật để mỗi dòng sau thành câu có hình ảnh so
sánh
Tiếng suối ngân nga như
Mặt trăng tròn vành vạch như
Mặt nước hồ trong tựu như
VD 3 : Điền từ chỉ đặc điểm vào chỗ trống cho phù hợp
Các cô gái đi dự hội trông tựa tiên sa
Nước biển như màu mảnh trai
b,bài tập tạo cách nói so sánh trên ngữ liệu cho trước22
VD: hãy sử dụng biện pháp so sánh để diễn đạt lại những câu văn dưới đây
sao cho sinh động:
“ Tán bàng che bóng mát
Mặt hồ sáng long lanh
Tóc bà bạc trắng”.
4.3 bài tập cảm thụ:
Bước đầu HS làm quen việc cảm thụ cái hay, cái đẹp của biện pháp tu từ so
sánh qua việc diễn đạt những cảm nhận, rung động của bản thân khi đọc đoạn
văn, khổ thơ hay.
VD1 : “Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con
Đêm nay con ngủ giấc tròn
Mẹ là ngọn gió của con suốt đời”.

Hình ảnh nào góp phần nhiều nhất làm nên cái hay cái đẹp của khổ thơ trên
4.4 bài tập vân dụng sáng tạo.
2020
VD1 : Quan sát bức tranh và sử dụng biện pháp so sánh để miêu tả lại bức
tranh đó (từ 4,5 câu)
VD2 : “Hãy viết một đoạn văn ngắn miêu tả về trong đó có sử dụng biện
pháp so sánh để câu văn thêm sinh động
Đây là dạng bài khó chỉ nên dùng cho đối tượng HS khá giỏi
Tóm lại : Dạy luyện từ và câu nói chung, dạy về so sánh (và các biện pháp
tu từ khác nói riêng là để HS hiểu biết cách dùng từ, đặt câu chính xác, biết nói,
viết những câu văn hay, đúng ngữ pháp. Qua đó giúp các em hiểu thêm và yêu
Tiếng Việt, thấy được sự phong phú giàu tiếng mẹ đẻ. Từ đó các em sẽ yêu thích
học Tiếng Việt hơn. Để đạt được điều đó, GV cần linh hoạt khi vận dụng
phương pháp, phối hợp với dạy các phân môn khác của Tiếng Việt như Tập đọc,
Kể chuyện, Tập làm văn
Chương III : thực nghiệm
I. Mục đích thực nghiệm
Chúng tôi đã tiến hành thực nghiệm giảng dạy nhằm mục đích đấnh giá tính
hiệu quả thiết thực, tính hợp lý hay không hợp lý của phương pháp dạy học mà
chúng tôi đã đề xuất ở trên
II. Trình bày giáo án
Sau đây tôi xin trình bày giáo án một bài dạy thực nghiệm
Tuần 5: So sánh – dạy lớp 3A – 3B
A. Mục đích:
- HS nắm được kiểu so sánh : so sánh hơn kém
- HS biết các từ chỉ sự so sánh hơn kém
- HS thêm những từ so sánh vào những câu chưa có từ so sánh
- Giúp HS mở rộng vốn từ
B. Đồ dùng dạy học:
Trực quan hình ảnh: cây dừa sai quả, đàn lợn con nằm quanh mẹ

Bảng phụ
C. Các hoạt đông dạy:
Hoạt động giáo viên Hoạt động học sinh
1. Kiểm tra bài cũ -3 HS lên bảng : Viết các từ ngữ, tực
2121
- Chữa bài
- Nhận xét chung
ngữ trong nhóm.
+ Cha mẹ đối với con cái
+ Anh chị em đối nhau
Dưới lớp : Đặt câu theo mẫu : Ai là
gì”?
( H nói theo dãy)
2. Bài mới
A. Giới thiệu bài :
Trong các giờ trước LTVC trước đây
em đã được làm quen với biện pháp
so sánh
Giờ LTVC hôm nay chúng ta tiếp tục
tìm hiểu về 2 kiểu so sánh.
B. Hướng dẫn làm bài :
Bài 1 (10 phút)
- SS /42 – HS đọc thầm
- HS đọc to yêu cầu – Nêu yêu cầu
- 1 HS đọc to các khổ thơ
Gọi 1 Hs đọc to các khổ thơ ở bài 1
Gv hướng dẫn mẫu phần a
– Tìm hình ảnh so sánh ở khổ thơ a?
ở hình ảnh so sánh 1 : So sánh ông
với ai ? Ai khỏe hơn?

Đây là kiểu so sánh hơn kém – G ghi
bảng
? Đọc lại hình ảnh so sánh 2
? ở hình ảnh này so sánh ông với gì ?
? Theo em đây có phải là so sánh hơn
kém? Vì sao?
(chốt) Đây là so sánh ngang bằng
- Tương tự các em thảo luận nhóm đôi
thực hiện yêu cầu bài tập 1vàoSGK
- Nêu
Cháu
- buổi trời chiều
- Nêu
- Làm SGK
2222
- Chữa chung cả lớp
? ở bài tập 1 ; giới thiệu cho chúng ta
mấy kiểu so sánh? Đó là những kiểu
nào?
- (chốt) : ở bài tập 1 cho chúng ta biết
có 2 kiểu so sánh (so sánh ngang bằng
và so sánh hơn kém)
Trong những hình ảnh so sánh bài 1,
em thích hình ảnh nào nhất ? Vì sao?
Bài 2 (6 phút):
- Quan sát kỹ cho biết trong so sánh
hơn kém người ta dùng những từ so
sánh nào ?
- Trong so sánh ngang bằng người ta
dùng những từ so sánh nào?

-> Đây là dấu hiệu giúp ta nhận ra
chính xác kiểu so sánh ngang bằng
hay so sánh hơn kém.
? Lấy ví dụ về so sánh ngang bằng
? Lấy ví dụ về so sánh hơn kém
Bài 3 (6’- 7’) :
- Gv chữa bài dùng trực quan minh
- Đổi cách chữa bài
- Nêu
- Nêu
Đọc – nêu yêu cầu
- Làm SGK ; khoanh tròn vào từ so
sánh trong các câu đó.
- Nêu miệng theo dãy – Nhận xét
- Đọc lại các từ so sánh tìm được
- hơn, chẳng bằng, kém
- Là, như, như là, tựa như, như thể, tựa
- Nêu
- Đọc yêu cầu
- HS làm vở
- 1 HS chữa bảng phụ
2323
họa
? Em thấy, dấu gạch nối ở các hình
ảnh so sánh này có tác dụng gì?
? Theo em, tại sao tác giả lại dùng dấu
gạch nối thay thế cho từ so sánh?
? Dấu gạch nối chỉ có thể thay từ so
sánh trong kiểu so sánh nào?
* Chốt : Trong kiểu so sánh ngang

bằng có thể dùng dấu gạch nối hoặc
(:) thay cho từ so sánh để đảm bảo
nhịp thở và tạo chỗ ngắt giọng khi
đọc.
Bài 4 :
? Hãy tìm thật nhanh những từ so
sánh có thể được mà không trùng với
từ bạn tìm.
(chia bảng lớp làm 3 phần)
?2 hình ảnh so sánh ở bài 4 thuộc kiểu
so sánh nào?
* Chốt : có thể dùng nhiều từ so sánh
khác nhau song vẫn diễn đạt yêu cầu
cần so sánh.
3. Củng cố – dặn dò:
? Có mấy kiểu so sánh?
? Với mỗi kiểu so sánh có thể
dùng từ so sánh nào?
- Nêu
- Nêu
- Nêu
- Đọc yêu cầu - Đọc câu mẫu SGK
- Thi tiếp sức giữa 3 tổ
- Nhận xét – bổ sung bình tổ thắng
cuộc.
- Nêu
- Nêu
2424
III. tổ chức thực nghiệm
Với giáo án đã trình bày ở trên chúng tôi đã tiến hành giảng dạy ở lớp 3A –

3B trường tiểu học Đông Phương theo phương pháp thực nghiệm dạy học. Sau
khi giảng dạy xong tôi tiến hành cho HS làm bài khảo sát sau:
1. Đọc các câu sau và ghi vào các ô trống thể hiện hình ảnh so sánh
Câu Sự vật 1
Từ chỉ
so sánh
Sự vật
2
Kiểu so
sánh
N Những thân chàm vươn thẳng lên trời
như những cây nến khổng lồ.
Những ngôi sao thức ngoài kia
Chẳng bằng mẹ đã thức vì chúng con.
2. Em hãy tìm hoặc viết một số câu có hình ảnh so sánh
Kết quả chấm khảo sát thu được như sau:
Lớp Giỏi Khá
Trung
bình
Yếu
3A 25 12 4 0
3B 20 14 5 0
Tôi nhận thấy HS hiểu bài, làm bài khá tốt, các em HS khá giỏi đã viết
được câu văn có hình ảnh so sánh chính xác. Trong các bài tập làm văn HS đã
biết vận dụng để viết câu có hình ảnh so sánh.
Rút ra kết luận sư phạm: Để nâng cao hiệu quả dạy học phân môn LTVC
với nội dung so sánh ở lớp 3 người giáo viên cần phải nghiên cứu kĩ bài dạy, xác
định nội dung kiến thức cần truyền đạt cho các em trong một giờ học. Sau giờ
học các em có được những kỹ năng gì qua việc học nội dung so sánh để vận
dụng vào trong tiết văn.

Trong mỗi giờ học, GV cần lựa chọn các hình thức dạy học tối ưu để giờ
học đạt kết quả cao.
C. Phần kết luận
2525