skkn dạy học văn gắn với đời sống giúp học sinh tiếp nhận các vấn đề thời sự trong một số tác phẩm văn học ở trung học phổ thông

A. ĐẶT VẤN ĐỀ
Nhiều năm dạy văn, tôi luôn trăn trở với câu hỏi: Văn chương
là một loại hình nghệ thuật, mà nghệ thuật thì ai cũng thích nhưng tại
sao hiện nay có một thực trạng đáng báo động, học sinh lười, ngại,
thậm chí chán ghét môn văn? Theo PGS.TS Đỗ Ngọc Thống - Phó Vụ
Trưởng Vụ Giáo dục Trung học, Bộ Giáo dục và Đào tạo, căn cứ số
liệu thống kê thì môn Ngữ văn đang bị tuyệt đại đa số học sinh phổ
thông chối bỏ. Gần 100% học sinh Trung học phổ thông chỉ cần học
văn để thi đỗ tốt nghiệp, thậm chí tránh điểm liệt mà thôi. Không thích
học văn trong khi các em vẫn thích đọc truyện tranh, say mê, hứng thú
với Doremon, Harry Porter ; có em còn lén đọc truyện, đọc báo trong
giờ học, ngay cả giờ học văn. Có nhiều cách giải thích khác nhau về
thực trạng trên như do xu hướng lựa chọn nghề nghiệp, do định hướng
của gia đình, do đặc thù bộ môn, do chương trình, sách giáo khoa Ngữ
văn quá tải, còn nhiều điểm bất cập trong việc xây dựng và lựa chọn
nội dung, tác phẩm Tuy nhiên, với tư cách là một giáo viên đứng
lớp, lại trực tiếp dạy văn, tôi thiết nghĩ: tác phẩm văn học là tấm
gương phản chiếu hiện thực xã hội bằng hình tượng nghệ thuật. Môn
văn có nhiều ưu thế so với các môn học khác ở sự sinh động, tính hấp
dẫn; giúp các em nhận thức, lý giải hiện thực cuộc sống quanh mình,
hiểu những vấn đề môn thuở của con người, hiểu chính mình và cả
những vấn đề nhạy cảm của đời sống hiện đại, qua đó giáo dục học
sinh, hướng các em tới chân - thiện - mỹ. Thế nhưng giờ dạy văn
1
trong trường phổ thông đã thực sự phát huy được những ưu thế đó
chưa? Bởi vậy, theo tôi một trong những nguyên nhân quan trọng là
giờ học văn chưa thực sự gắn kết với đời sống của các em. Các em
chưa thấy rung động thực sự trước vẻ đẹp của các tác phẩm văn
chương, trước tài năng của nhà văn.
Học sinh hiện nay cũng ít có những chiêm nghiệm sâu sắc về các
vấn đề nhà văn đặt ra trong tác phẩm. Kiến thức xã hội non kém. Các

em thờ ơ, vô cảm với mọi vấn đề của đời sống xã hội quanh mình,
thiếu ý thức cộng đồng. Từ những trải nghiệm của bản thân, tôi mạnh
dạn chia sẻ với đồng nghiệp một kinh nghiệm nhỏ trong dạy các giờ
đọc văn: “Dạy học văn gắn với đời sống giúp học sinh tiếp nhận
các vấn đề thời sự trong một số tác phẩm văn học ở Trung học
phổ thông”.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lý luận của vấn đề
2
1. Một số khái niệm cần làm rõ
1.1. Dạy học văn gắn với đời sống
Đời sống ở đây có thể hiểu là đời sống tâm hồn, tâm tư, tình
cảm của học sinh, rộng hơn là thực tiễn những gì xảy ra xung quanh
các em.
Dạy học văn gắn với đời sống là từ cuộc sống con người trong
tác phẩm làm cho học sinh hiểu rõ con người thực tế bên ngoài, trong
quá khứ, hiện tại cũng như trương lai, lấy cái mới soi cái cũ, lấy cái cũ
soi cái mới. Đồng thời có thể vận dụng những hiểu biết bên ngoài xã
hội để cảm thụ, lý giải đời sống trong tác phẩm văn học. Mức độ cao
hơn của dạy học văn gắn với thực tế đời sống là hướng tới mục tiêu
ứng dụng, đáp ứng những nhu cầu của thực tiễn. Hiểu nhân vật, hiểu
con người, hiểu tâm sự của tác giả trong tác phẩm giúp học sinh hiểu
hơn về chính mình, để phát triển tâm hồn, cá tính, để định hướng hành
vi, để giao tiếp hiệu quả với nhiều người vì những mục tiêu khác
nhau. Nói cách khác để học sinh có được những kỹ năng sống trong
cộng đồng, tự khẳng định mình theo bốn mục tiêu của giáo dục mà
UNESSCO đề ra “Học để biết, học để làm, học để cùng chung sống và
học để tự khẳng định mình”
1.2. Vấn đề thời sự: là những vấn đề nóng hổi, đang diễn ra
hàng ngày và tác động đến đời sống của mỗi con người trong cộng

đồng xã hội.
2. Cơ sở lý luận của phương pháp Dạy học văn gắn với đời sống
2.1. Dạy học văn gắn với thực tế đời sống cũng là cách thức
thực hiện phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh có hứng thú
3
với môn văn đồng thời phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động,
sáng tạo ở học sinh; rèn luyện thói quen, khả năng tự học; rèn luyện
kỹ năng vận dụng kiến thức vào những tình huống khác nhau của thực
tiễn đời sống.
Dạy học văn gắn với đời sống chú trọng khai thác kinh nghiệm
vốn có của học sinh, tạo cơ hội cho các em phát triển khả năng tự
khám phá, tự trải nghiệm. Tôn trọng, chia sẻ những tâm tư, tình cảm
của các em, tạo điều kiện cho các em thích ứng, hoà nhập với cuộc
sống xung quanh, đặc biệt là những vấn đề có tính thời sự, nhạy cảm
của xã hội hiện đại
2.2. Xuất phát từ đặc thù riêng về phương thức phản ánh của
văn học. Văn học phản ánh cuộc sống bằng những hình tượng nghệ
thuật. Do đó, nhà văn khi sáng tác phải xây dựng những hình tượng
điển hình để khái quát bản chất của hiện thực, phản ánh những vấn đề
cơ bản của đời sống. Vì vậy khi dạy học văn chúng ta nên đưa văn về
với đời, rút ngắn khoảng cách giữa lý thuyết với thực tiễn đời sống để
học sinh dễ tiếp nhận.
2.3. Xuất phát từ lý thuyết tiếp nhận văn học. Tác phẩm văn học
chỉ trở thành một sinh thể nghệ thuật, có đời sống riêng khi được
người đọc tiếp nhận và trong giờ học văn đối tượng đó là học sinh.
Bản chất của tiếp nhận văn học là một hoạt động mang tính cá nhân
sâu sắc, gắn với tình cảm, thị hiếu của mỗi người. Vì vậy tiếp nhận
văn học luôn mang tính sáng tạo. Những tác phẩm văn học lớn thường
không đứng yên, không đồng nhất với dự đồ ban đầu, không đồng
nhất với chính nó. Nó luôn được nhìn nhận dưới nhiều góc độ khác

4
nhau, trong những thời đại, bởi những cá nhân khác nhau. Vì vậy có
những tác phẩm dù đã ra đời từ rất lâu nhưng nó luôn có tính thời sự,
luôn mới mẻ, để lại dư âm trong lòng người đọc. Vậy trong giờ học văn
hãy coi học sinh là bạn đọc sáng tạo.
2.4. Căn cứ vào một trong những lý thuyết dạy học hiện đại
của một số nước tiên tiến trên thế giới, đó là lý thuyết ứng đáp của
người đọc. Thuyết này ra đời ở Mỹ vào thế kỷ XIX. Ứng đáp của
người đọc nói một cách ngắn gọn là sự phản ứng, đối đáp, hưởng ứng
của người đọc đối với văn bản mà họ đọc dựa trên vốn tri thức, cảm
xúc, sự trải nghiệm, niềm tin và hệ giá trị của chính họ. 2.5 Xuất phát
từ đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh THPT. Lứa tuổi học sinh
THPT là giai đoạn một nhân cách đang hoàn thiện với tốc độ phát
triển rất nhanh để chuyển từ trẻ em sang tuổi trưởng thành. Mỗi học
sinh là một cá thể đang phát triển với những đặc điểm riêng về tâm
sinh lý, là một cá thể đang được lớn lên trong các mối quan hệ xã hội
vì vậy chúng ta cũng cần trang bị cho các em những hiểu biết về đời
sống xã hội, những kỹ năng sống để thích ứng, hòa nhập với cộng
đồng.
II. Thực trạng của vấn đề
Dạy học văn gắn với đời sống không phải là một phương pháp
mới mẻ. Ngay từ đợt cải cách chương trình, sách giáo khoa lần thứ hai
của Bộ giáo dục và Đào tạo Việt Nam vào năm 1956 - khi đất nước ta
đang tiến hành cuộc kháng chiến chống Mỹ thì quan niệm Dạy học
văn gắn với đời sống là quan niệm cơ bản chi phối hoạt động dạy học
tác phẩm văn chương trong nhà trường. Nhưng thời điểm này việc ứng
5
dụng phương pháp Dạy học văn gắn với đời sống còn nhiều cứng
nhắc, bất cập. Phương pháp này được coi là độc tôn, phủ nhận tất cả
mọi phương pháp và hình thức tiếp cận khác trong giờ dạy văn. Tác

phẩm văn học trở thành sự minh hoạ đơn giản cho những gì diễn ra
ngoài cuộc đời. Những liên hệ thực tế của giáo viên thậm chí trở nên
khiên cưỡng. Giờ văn trở thành giờ đạo đức giáo điều.
Trong sáng kiến kinh nghiệm của mình, tôi vẫn đề cập đến
phương pháp dạy học văn này nhưng muốn phương pháp này được áp
dụng một cách linh hoạt, theo lý thuyết dạy học hiện đại, nhấn mạnh
hơn nữa đến nguyên tắc dạy học văn:
- Chú trọng khai thác kinh nghiệm vốn có của học sinh. Kinh
nghiệm đó là tư tưởng, tình cảm, là vốn hiểu biết
- Chú trọng đến tính ứng dụng
III. Giải pháp và tổ chức thực hiện
Phương pháp Dạy học văn gắn với đời sống có thể tiến hành theo
nhiều cách thức tổ chức như lồng ghép với các hoạt động ngoại khoá, giáo
dục ngoài giờ lên lớp nhưng trong giới hạn của đề tài chúng tôi chỉ tập
trung thể nghiệm trong những tiết học cụ thể với một số tác phẩm văn học
hấp dẫn, mang tính thời sự sâu sắc. Cụ thể là: Chương trình Ngữ văn 11:
Bài Về luân lý xã hội ở nước ta - Phan Châu Trinh, Người trong bao - Sê
khốp. Chương trình Ngữ văn 12: Bài Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn
Minh Châu, trích đoạn vở kịch Hồn Trương Ba, da hàng thịt - Lưu Quang
Vũ
6
1. Giáo viên (GV) đưa ra những câu hỏi gợi dẫn giúp học sinh
(HS) liên hệ những vấn đề tác giả đề cập trong tác phẩm với thực
tế đời sống, đặc biệt là những vấn đề thời sự của xã hội hiện đại.
1.1. Dạy bài Về luân lí xã hội ở nước ta (Trích Đạo đức và
luân lí Đông Tây ) của Phan Châu Trinh.
GV lần lượt thực hiện các bước của một giờ dạy đọc văn như
thông thường trong đó biết chọn những chi tiết đắt giá để gợi dẫn HS
liên hệ thực tế.
GV lần lượt hướng dẫn HS tìm hiểu nội dung từng phần của

văn bản
Sau khi hướng dẫn HS đọc - hiểu phần 2 của đoạn trích SGK
(Phần 2: Phan Châu Trinh chứng minh bằng cách nêu những biểu hiện
cụ thể của xã hội Việt Nam không có luân lý trong sự đối sánh với bên
Âu châu và lý giải nguyên nhân) và HS hiểu được: Nguyên tắc cốt yếu
của luân lý xã hội là sự bình đẳng, ý thức, trách nhiệm công dân của
mỗi cá nhân, GV gợi dẫn
(?) Điều Phan Châu Trinh nói về xã hội Việt Nam lúc bấy giờ “Phải
ai tai nấy, ai chết mặc ai” có xa lạ với xã hội hiện đại ngày nay
không? Đặc biệt với môi trường học đường, nó gợi cho em nghĩ đến
điều gì?
- HS: liên hệ đến tình trạng bạo lực học đường. Hiện nay đó là vấn đề
đang gây nhức nhối trong xã hội. HS đánh nhau, tổ chức đánh hội
đồng nhưng các học sinh khác đi qua thờ ơ, vô cảm. Ai tò mò thì đứng
lại xem. Ai hài hước thì lấy điện thoại ra quay rồi tung lên mạng.
7
Cộng đồng mạng không phản ứng đôi khi còn tham gia bình luận rất
nhiệt tình.
(?) Theo em, xã hội ngày nay có còn lũ ăn cướp có giấy phép không?
Nếu còn chúng là ai?
HS thảo luận sôi nổi và mỗi em có thể kể ra một hạng người
trong xã hội:
- HS1: Xã hội ngày nay vẫn còn lũ ăn cướp có giấy phép. Chúng là
những người có chức, có quyền nhưng tham ô hay gây nhiễu dân lành,
bòn rút tiền của dân. Bọn quan lại ấy không có tài, cũng chẳng có đức.
Chúng chạy bằng cấp, chạy chức quyền, ham bả vinh hoa phú quý.
- HS2: Chúng là những công an giao thông phạt những người vi phạm
để lấy tiền bỏ túi riêng.
- HS 3: Chúng là những bác sĩ thiếu ý đức nghề nghiệp, phải có tiền
bỗi dưỡng của bệnh nhân mới chạy chữa chu đáo.

- HS 4: Chúng là những nhân viên hành chính phải có tiền lót tay mới
giải quyết thủ tục nhanh chóng cho dân.
- HS 5: Theo em tất cả những người của nhà nước nhưng lợi dụng chức
quyền để bòn rút tiền của dân, tham ô, tham nhũng đều là những kẻ ăn
cướp có giấy phép.
1.2. Dạy bài Người trong bao của A.P.Sê-khốp
Sau khi hướng dẫn HS tìm hiểu nhân vật Bê-li-cốp, kết luận về
tính cách người trong bao, tìm hiểu những suy nghĩ, đánh giá của HS
về nhân vật này GV có thể gợi dẫn để HS liên hệ thực tế:
(?) Em hãy lấy ví dụ về những biểu hiện của người trong bao trong
cuộc sống hiện nay?
8
- HS có thể liên hệ đến việc một số người muốn giữ chức vị trong cơ quan
tổ chức cố gắng mua những thứ bao như bằng cấp, ô dù để che đậy sự
dốt nát của mình.
- HS có thể liên hệ đến một số kẻ doạ báo cáo các việc làm không theo
quy định của đồng nghiệp lên cấp trên.
- HS có thể liên hệ đến chính những bạn bè cùng trang lứa với mình.
Trong giờ học có những bạn biết mà không dám giơ tay phát biểu.
Trong lớp có những bạn có năng lực nhưng không dám đảm nhận
công việc của tập thể vì nhút nhát, thiếu tự tin nhỡ lại xảy ra chuyện
gì, có những bạn không dám đấu tranh bảo vệ cái đúng, phê phán cái
sai một cách thẳng thắn
1.3. Dạy bài Chiếc thuyền ngoài xa của Nguyễn Minh Châu
Khi dạy HS về hai phát hiện của người nghệ sĩ nhiếp ánh Phùng,
GV có thể gợi dẫn
(?) Trong thực tế cuộc sống, các em đã bao giờ thấy một sự vật, hiện
tượng hay một con người mà vẻ bề ngoài và nội dung bên trong hoàn
toàn trái ngược nhau không? Hãy dẫn chứng.
- HS: Có những nhà từ thiện vẻ bề ngoài là những người có tấm lòng

nhân hậu, vì cộng đồng, sẻ chia, giúp đỡ những mảnh đời bất hạnh.
Nhưng thực chất bên trong là một đứa con bất hiếu, đuổi mẹ ra đường,
không nuôi nấng, chăm sóc. Hoặc đó là một kẻ buôn lậu, chuyên làm
ăn phi pháp. Hành động từ thiện kia chỉ là cái vỏ che đậy bên ngoài.
- HS: Có những người vẻ bề ngoài là tri thức, đạo mạo nhưng thực
chất lại là kẻ có lối sống sa đoạ, nghiện ngập, không phù hợp với
những chuẩn mực văn hoá, đạo đức của xã hội.
9
- HS: Có những công ty bỏ ra hàng tỉ đồng để tổ chức và ủng hộ công
tác tuyên truyền về bảo vệ môi trường, giữ màu xanh cho hành tinh
nhưng thực chất chính công ty ấy đang trực tiếp xả nước thải công
nghiệp ra những dòng sông, xả khí độc ra môi trường khiến dân cư
quanh vùng bị mắc bệnh, tổn hại đến sức khoẻ, nguy hiểm đến tính
mạng.
- HS: Có những người đi ăn xin, vẻ bề ngoài nghèo khổ, rách rưới, tật
nguyền nhưng họ lại là những kẻ khoẻ mạnh, lành lặn, siêng ăn, nhác
làm đang lừa đảo, lợi dụng lòng trắc ẩn của những người hảo tâm.
Khi GV cho HS cảm nhận về câu chuyện cuộc đời của người
đàn bà hàng chài, có thể lồng ghép liên hệ thực tế đời sống
(?) Tình cảnh của người đàn bà hàng chài giúp em có liên hệ gì với
cuộc sống quanh mình?
- HS liên hệ với tình trạng bạo lực gia đình đang hàng ngày, hàng giờ
diễn ra trong đời sống.
(?) Từ cách ứng xử của thằng Phác với cha nó, em nhận thấy tình
trạng bạo lực gia đình ảnh hưởng đến trẻ em như thế nào?
- HS: Những đứa trẻ sống trong tình cảnh bạo lực sẽ thiếu sự chăm
sóc, yêu thương; hành vi, nhân cách không đuợc định hướng phát triển
theo hướng tích cực; dễ sa vào các tệ nạn xã hội, có lối sống, cách
hành xử ngang ngược, hay thích dùng vũ lực để giải quyết vấn đề và
ứng xử với người xung quanh.

1.4. Dạy trích đoạn vở kịch

Hồn Trương Ba da hàng thịt

của
Lưu Quang Vũ
10
(?) Trong thực tế tình trạng con người không làm chủ được bản
thân mình, không được sống là chính mình không phải hiếm hoi. Em
hãy lấy những dẫn chứng trong thực tế cuộc sống mà em biết?
- HS: Có những người vì cơm áo, gạo tiền, vì sự nghiệp, danh vọng,
quyền lực đã đánh mất chính mình trở thành kẻ cơ hội, nịnh bợ, luồn
cúi; chạy bằng cấp, chức quyền
- HS: Có những người ham làm giàu và đã làm giàu bằng mọi giá, kể
cả bằng những thủ đoạn hèn hạ, kể cả đi buôn lậu, làm những việc phi
pháp.
- HS: Có những bạn trẻ vì quá tính toán trong tình yêu đã chấp nhận
đánh đổi, yêu người mình không có tình cảm để có tiền bạc, nhà cửa,
công việc phụ tình yêu đích thực của mình.
- HS: HS hiện nay có nhiều bạn bị bàn bè xấu rủ rê, ham chơi điện tử
cuối cùng bỏ bê học tập, thậm chí rơi vào các tệ nạn xã hội như trộm
cắp trượt dài trên con đường tội lỗi.
- HS: Hiện nay có tình trạng nhiều bạn học sinh vì ham mê thần tượng
một cách mù quáng đã sống theo vẻ bề ngoài hoặc tính cách của một
thần tượng nào đó mà đánh mất đi chính bản thân mình.
(?) Trương Ba rơi vào cảnh sống trớ trêu là do sự tắc trách, gạch tên
nhầm của quan thiên đình, còn ở hạ giới tình trạng ấy có xảy ra không?
Hãy nêu dẫn chứng?
- HS: Ở hạ giới tình trạng quan liêu, tắc trách của những người cầm
quyền, nắm luật đã đẩy nhiều con người vào vòng tội lỗi, nhiều gia

đình ly tán, tan nát. Ví dụ: xử không đúng người, đúng tội, nhiều người
11
đi tù oan khiến họ tuyệt vọng, bế tắc, không còn tin vào công lý nữa.
Có người vì thế mà rơi vào vũng bùn tội lỗi.
2. GV đưa ra những câu hỏi mở để tìm hiểu suy nghĩ, tâm tư, tình
cảm của học sinh.
2.1. Dạy bài Về luân lí xã hội ở nước ta - Phan Châu Trinh
Kết thúc bài học, GV có thể mở rộng vấn đề
(?) Theo em việc xây dựng xã hội luân lý trong thời đại ngày nay có
cần thiết không? Vì sao?
- HS: cần thiết vì nền luân lí xã hội luôn có vai trò quan trọng, ảnh
hưởng đến sự tồn vinh của một quốc gia, dân tộc. Gây dựng nền luân
lý xã hội sẽ giữ vững và nâng cao nền dân chủ nước nhà, đồng thời
đẩy lui được nhiều vấn nạn trong xã hội hiện đại.
(?) Mỗi cá nhân cần phải làm gì để xây dựng và phát triển nền luân lý
xã hội?
- HS: mỗi cá nhân cần phải nâng cao tinh thần dân chủ, công khai,
đoàn kết; luôn phê và tự phê một cách chân thành, nghiêm khắc Làm
như vậy mối quan hệ giữa người với người mới trở nên tốt đẹp
2.1. Dạy bài Người trong bao - A.P.Sê-khốp
Sau khi phân tích xong nhân vật Bê-li-cốp về chân dung, suy
nghĩ, lối sống và kết luận về tính cách người trong bao, GV đưa ra
câu hỏi:
(?) Suy nghĩ của em về nhân vật Bê-li-cốp? Em có đồng tình với cách
sống của nhân vật không?
12
(GV gợi dẫn: Có ý kiến cho rằng: Lối sống của Bê-li-cốp thật đáng
ghét, người khác lại cho rằng thật đáng thương? Ý kiến của em thế
nào?)
HS có thể đưa ra những suy nghĩ của mình, GV không áp đặt,

điều quan trọng là các em có những lý luận để bảo vệ chính kiến.
- HS có thể trả lời: kiểu sống trong bao của Bê-li-cốp là đáng ghét và
không đồng tình vì hắn có lối sống ích kỷ, hèn nhát và luôn muốn
mọi người cũng phải vậy.
- HS có thể trả lời: không đồng tình và thấy kiểu sống ấy là đáng
thương vì đó là cách sống vô nghĩa. Bê-li-cốp không dám sống với
cảm xúc thực của mình trở thành một kẻ không suy nghĩ, không tư
duy, không dám yêu, chỉ biết làm theo chỉ thị, quy định.
- HS cũng có thể trả lời kiểu sống trong bao của Bê-li-cốp vừa đáng
thương, vừa đáng ghét
Trong lúc HS thảo luận tuỳ tình hình cụ thể GV có thể gợi dẫn
tiếp:
(?) Cách sống của Bê-li-cốp có điểm nào cho em học tập không?
- HS có thể trả lời: em không đồng tình hoàn toàn với lối sống trong
bao một cách cực đoan như Bê-li-cốp nhưng em nghĩ mỗi người trong
chúng ta nên có một chút tư tưởng, suy nghĩ của lối sống trong bao.
Chúng ta dè dặt sợ lại xảy ra chuyện gì khi quyết định bắt đầu một
công việc nào đó để mà suy nghĩ thật chín chắn, tránh hậu quả khó
lường. Chúng ta có ý thức chấp hành những nội quy của tập thể,
những quy định của pháp luật, hệ chuẩn mực văn hoá, đạo đức của
13
cộng đồng và tuyên truyền mọi người thực hiện nghiêm túc là điều
tốt
(?) Theo em làm thế nào để thanh trừ lối sống trong bao cực đoan?
(GV gợi dẫn: Có ý kiến cho rằng để không phải sống như Bê-li-cốp thì
hãy cứ sống tự nhiên, thoải mái theo ý thích của mình, không cần tuân
theo bất cứ nội quy, quy định, chuẩn mực gì của cộng đồng xã hội? Ý
kiến của em? )
- HS có thể có nhiều giải pháp khác nhau nhưng đối với bản thân mỗi
cá nhân trong cộng đồng cần phải luôn tự ý thức được mục đích, cách

sống của mình, hoà đồng và thống nhất với các hệ chuẩn mực văn hoá,
đạo đức của cộng đồng.
2.2. Dạy bài Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn Minh Châu
Sau khi liên hệ thực tế về sự không thống nhất, đối lập giữa
bên trong và bên ngoài, GV gợi dẫn:
(?) Sự không thống nhất, đôi khi đối lập giữa nội dung và hình thức,
bên trong và bên ngoài phổ biến trong xã hội chúng ta hiện nay hay chỉ
là những hiện tượng cá biệt, hạn hữu? Qua đó em hãy rút ra thông điệp
mà nhà văn muốn gửi gắm.
- HS: Hiện tượng trên trong xã hội Việt Nam hiện nay còn khá phổ
biến. Thông điệp: Cuộc đời vốn chứa đựng nhiều nghịch lý, mâu
thuẫn; không thể đánh giá con người, cuộc sống ở dáng vẻ bên ngoài
mà phải đi sâu tìm hiểu phát hiện bản chất bên trong.
Khi cho HS tìm hiểu về câu chuyện người đàn bà hàng chài,
trước khi liên hệ thực tế, GV có thể hỏi:
14
(?) Người đàn bà hàng chài nói : Người phụ nữ hàng chài chúng tôi
không như những người phụ nữ trên bờ. Chúng tôi chỉ có thể sống vì
con, không thể sống vì mình. Em có đồng tình với suy nghĩ của người
đàn bà không? Tại sao?
- HS: Đồng tình vì những người phụ nữ hàng chài sinh ra đã khổ,
không được học hành, họ không còn cách nào khác, đành chấp nhận
số phận đã an bài.
- HS: Không đồng tình vì ai cũng là con người, phải có quyền được
sống như một con người đích thực. Người phụ nữ với thiên chức làm
mẹ luôn hy sinh cho con cái, luôn sống vì con nhưng cũng phải nên
sống vì mình nữa, nhiều khi cũng phải biết vùng lên đấu tranh, không
nên quá nhẫn nhục chịu đựng.
(?) Theo em người đàn bà hàng chài là một người phụ nữ như thế nào?
- HS: + Là người phụ nữ lam lũ, nghèo khổ, sống nhẫn nhục

+ Kín đáo, sâu sắc, thấu hiểu lẽ đời
+ Tâm hồn đẹp đẽ, giàu đức hy sinh và lòng vị tha
(?) Thấy người đàn bà bị bạo hành chánh án Đẩu đã khuyên người đàn
bà bỏ chồng? Theo em điều đó có nên không?
- HS: Nên, vì những hành động vũ phu ấy là không thể chấp nhận. Bỏ
chồng là cách để người đàn bà tự giải thoát cho mình.
- HS: Không nên bởi dù làm cách gì thì mục đích cuối cùng cũng là
mang lại hạnh phúc cho người đàn bà. Vì vậy chánh án Đẩu cần phải
tìm hiểu nguyên nhân sâu sa của tình trạng bạo hành ấy, tìm hiểu tâm
tư, tình cảm của người đàn bà sau đó mới có những giải pháp thích
15
hợp. Phương án khuyên người đàn bà bỏ chồng là phương án cuối
cùng, phương án bất đắc dĩ.
Nếu HS trả lời là nên thì GV có thể dẫn dắt tiếp để các em có
những suy nghĩ sâu sắc hơn.
(?) Suy nghĩ của em về chánh án Đẩu?
- HS: Chánh án Đẩu là người tốt, hiểu pháp luật, sẵn sàng bảo vệ công lý
nhưng kinh nghiệm sống chưa nhiều. (GV nhấn mạnh: và đây cũng là
điều nghệ sĩ Phùng nhận ra về người bạn của mình sau câu chuyện của
người đàn bà hàng chài)
(?) Sau khi học xong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn
Minh Châu em rút ra bài học gì?
- HS: + Cuộc sống vốn phức tạp và đầy nghịch lý.
+ Phải có cái nhìn đa diện, nhiều chiều khi đánh giá một sự vật
hiện tượng, một con người.
- HS cũng có thể nêu bài học: là phụ nữ hiện đại thì phải luôn bản
lĩnh, mạnh mẽ, chủ động, hiểu biết để không rơi vào tình trạng bạo lực
gia đình, rơi vào tình cảnh bế tắc không lối thoát.
2 .4. Dạy trích đoạn vở kịch

Hồn Trương Ba da hàng thịt

-
Lưu Quang Vũ
Sau khi cho học sinh tìm hiểu màn đối thoại giữa hồn Trương
Ba và xác anh hàng thịt để thấy được Hồn Trương Ba đã luôn luôn
day dứt, dằn vặt, dù biết mình đang có một cuộc sống đáng hổ thẹn
nhưng Trương Ba không có cách gì cưỡng lại được và đã bị sự dung
tục đồng hoá, GV có thể tìm hiểu đời sống tâm hồn của HS:
16
(?) Trong mỗi chúng ta hiện nay, có khi nào ta phải đấu tranh giữa lý
trí, tâm hồn và thể xác hay không? Kết quả như thế nào?
- HS: rất nhiều. Đó là khi thể xác muốn đi ngủ, muốn được đi chơi, đi
xem phim nhưng ta con rất nhiều bài tập, ngày mai có giờ, cô sẽ kiểm
tra. Nhiều khi trong cuộc đấu tranh đó đòi hỏi của thể xác đã thắng
thế.
- HS: Đôi khi muốn có một bộ quần áo đẹp, muốn được đi chơi với
bạn bè thưởng thức những thú vui, những món ăn nhưng gia đình
nghèo, bố mẹ không có tiền, nhiều bạn đã biết thông cảm cho bố mẹ,
dẹp đi những sở thích cá nhân nhưng cũng có những bạn đã bị đòi hỏi
của thể xác chi phối và rồi đành phải nói dối bố mẹ để có tiền.
GV cũng có thể hỏi cách khác
(?) Câu chuyện của Trương Ba có gợi cho em kỷ niệm nào đáng nhớ
trong cuộc đời không? (GV gợi ý: Những lần bị những ham muốn tầm
thường cám dỗ, những lần phạm sai lầm và đã đấu tranh để luôn là
chính mình )
- HS: Một lần nói dối bố mẹ để đi chơi hoặc đi đánh điện tử
- HS: Một lần không may trót ăn trộm máy tính của bạn nhưng rồi sau
đó đã dằn vặt, đấu tranh với chính mình và lén trả lại (hoặc mang đến
đưa cô giáo cùng với lời xin lỗi. Cô đã giữ kín câu chuyện trên và trả

lại cho người mất.)
Qua đó giúp HS rút ra thông điệp Lưu Quang Vũ muốn gửi
gắm.
(?) Qua vở kịch, em rút ra bài học gì cho bản thân?
17
- HS: Chúng ta phải luôn luôn đấu tranh với nghịch cảnh, với chính
mình để hoàn thiện nhân cách, để được sống đúng là mình. Cuộc sống
ấy mới là cuộc sống hạnh phúc, ý nghĩa.
3. GV đưa ra những tình huống giả định để HS thực sự hoà mình
vào tác phẩm, rèn luyện kỹ năng sống, chuẩn bị hành trang bước
vào đời.
3.1. Dạy bài Người trong bao - A.P.Sê-Khốp
Ra bài về nhà để HS viết bài luận hoặc sử dụng làm đề kiểm
tra 15 phút.
(?) Nếu em là một nhà văn, hãy viết lại đoạn kết khác cho truyện ngắn
Người trong bao?
HS có quyền tưởng tượng và có những cách kết chuyện khác
nhau. Điều quan trọng những suy nghĩ đó phải được đúc rút ra từ bản
thân truyện Người trong bao như một bài học, một quan niệm
sống có thể phê phán, có thể đồng tình, có thể biện minh tuỳ hoàn
cảnh, cách cảm nhận của mỗi người.
3.2. Dạy bài Chiếc thuyền ngoài xa - Nguyễn Minh Châu.
Sau khi hỏi câu: Thấy người đàn bà bị bạo hành chánh án Đẩu
đã khuyên người đàn bà bỏ chồng? Theo em điều đó có nên không?
Nếu HS bảo nên, GV dẫn dắt tiếp để các em có suy nghĩ chín chắn và
sâu sắc hơn
(?) Em thử tưởng tượng, sau khi người đàn bà bỏ chồng tình cảnh bà
ta sẽ ra sao?
- HS: + Không bị những trận đánh dã man của chồng
+ Con cái nheo nhóc, phải chia đôi, đứa theo cha, đứa theo mẹ

18
+ Không thể tiếp tục đi biển vì phong ba bão táp.
+ Nếu người đàn bà lên cạn thì làm việc gì để kiếm sống, nơi
đâu mà ở
Như vậy, người đàn bà sẽ đi từ bất hạnh này đến bất hạnh khác, bi
kịch này đến bi kịch khác và không biết bi kịch nào sẽ đau đớn hơn.
Kết thúc bài học ở phần luyện tập, hoặc ở phần giao bài về nhà
GV có thể ra đề để HS viết bài luận:
(?) Nếu em là chánh án Đẩu, em sẽ làm gì để chấm dứt nạn bạo hành
trong gia đình hàng chài ấy nói riêng và trong đời sống nói chung?
- HS có thể đưa ra nhiều phương án
+ Giáo dục người đàn ông để ông ta hiểu hơn về pháp luật, ông ta biết
được hành động của mình là sai trái, là vi phạm pháp luật.
+ Giúp người đàn bà hiểu quyền sống, quyền hạnh phúc của mỗi
người, nhất là người phụ nữ trong gia đình.
+ Làm cho người đàn ông và người đàn bà hiểu hậu quả mà bạo hành
gia đình gây ra cho thế hệ trẻ, đặc biệt thằng Phác đã có những suy
nghĩ, hành vi không tích cực với người bố của mình. Sau này tương lai
nó sẽ ra sao khi có những ý nghĩ, hành vi lệch lạc.
+ Khuyên người đàn bà nên đẻ ít đi để cuộc sống đỡ đói khổ
+ Đề xuất với những người có thẩm quyền để cho họ vay vốn mua
một chiếc thuyền to hơn để có thể đánh bắt xa bờ, để cuộc sống đỡ đói
khổ.
+ Hay đề xuất với các cấp có thẩm quyền cấp đất để họ lên bờ sống,
dạy nghề cho họ, cho họ vay vốn làm ăn, con cái được đi học. Như
vậy đến đời thế hệ trẻ tương lai tình trạng đói nghèo, kém hiểu biết sẽ
19
không còn tiếp diễn, tình trạng bạo lực gia đình sẽ không còn diễn ra
nữa
Từ những phương án trên các em có thể thấy giải quyết nạn

bạo hành gia đình không phải là công việc của riêng ai mà của toàn xã
hội.
3 .3. Dạy trích đoạn vở kịch

Hồn Trương Ba da hàng thịt

-
Lưu Quang Vũ
Ra đề về nhà viết bài luận, hoặc có thời gian trên lớp GV cho HS
thảo luận
(?) Giả sử Đế Thích cho Trương Ba được quyền sống lại nhưng lại
nhập vào cu Tị, Trương Ba đồng ý. Theo em cuộc sống Trương Ba
sau đó sẽ như thế nào?
Nếu là bài tập về nhà: GV có thể yêu cầu HS trình bày ý tưởng
về những rắc rối sẽ đến với Trương Ba khi trong thân xác cu Tị bằng
một lớp kịch ngắn.
Việc đưa ra những tình huống giả định sẽ phát huy được trí
tưởng tượng, khả năng tư duy và giải quyết tình huống trong thực tế đời
sống của các em.
Như vậy, tuỳ từng văn bản, tuỳ đối tượng HS, GV có thể phối
kết hợp cả ba hoặc một trong ba cách thức trên khi Dạy học văn từ
thực tế đời sống. Lưu ý cần phải vận dụng phối hợp phương pháp này
với các phương pháp khác để có giờ dạy hoàn chỉnh. Khi vận dụng
phương pháp GV phải có vốn hiểu biết xã hội sâu rộng, trình độ
chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm vững vàng để dẫn dắt, gợi dẫn cho
HS tiếp nhận tri thức, giúp HS có hứng thú tìm hiểu những vấn đề
20
trong tác phẩm văn học và xã hội quanh mình. Từ đó một cách tự
nhiên giờ văn sẽ nâng cao được nhận thức, giáo dục ý thức, định
hướng hành vi cho các em. Việc liên hệ với thực tế đời sống xã hội

bên ngoài, tìm hiểu suy nghĩ, tâm tư học sinh không được làm mờ mà
ngược lại phải làm sáng tỏ hơn nữa hệ thống tri thức cần đạt khi dạy
văn bản vì vậy giáo viên cần tinh tường khi chọn lựa chi tiết để liện
hệ, tránh hiện tượng lan man, không trọng tâm.
IV. Kiểm nghiệm
Năm học 2011 - 2012 tôi chưa vận dụng phương pháp Dạy học
văn gắn với đời sống, nếu có cũng chỉ rất ít và chỉ bằng một vài câu
hỏi đơn lẻ suy nghĩ của em về nhân vật này, nhân vật kia trong tác
phẩm. Năm học 2012 - 2013 tôi đã vận dụng phương pháp Dạy học
văn gắn với đời sống một cách có hệ thống, có ý thức, có mục đích rõ
ràng. Tôi chọn dạy các lớp khối A. Các lớp này vốn không thích thậm
chí chán học văn nhưng ưu điểm thông minh, tư duy lô gíc.
Lớp Năm học Lớp Năm học Văn bản
11 B2 2011 - 2012 11 B4 2012 - 2013
Về luân lý xã hội ở
nước ta - Phan Châu
Trinh
11 B3 2011 - 2012 11 B5 2012 - 2013 Người trong bao -
Sêkhốp
12 C2 2011 - 2012 12 C4 2012 - 2013
Chiếc thuyền ngoài xa
- Nguyễn Minh Châu
12 C3 2011 - 2012 12 C5 2012 - 2013
Hồn Trương Ba da
hàng thịt - Lưu Quang
21
Vũ
V. Kết quả cụ thể.
1. Bằng quan sát trực tiếp
Không khí lớp học rất sôi nổi.

Học sinh hứng thú với tiết học, tham gia thảo luận nhiệt tình và có
hiệu quả
Sau khi học xong, hình tượng trong tác phẩm văn học đi vào cả
trong đời sống của các em. Các em hay gọi trêu nhau là Bê-li-cốp,
chánh án Đẩu, Trương Ba, anh hàng thịt
Các em quan tâm và có ý thức tìm hiểu những vấn đề xã hội
quanh mình để suy ngẫm, liên hệ với những vấn đề nhà văn đặt ra
trong tác phẩm.
Bài học nhớ nhanh hơn, học hiểu không còn học vẹt như trước.
2. Kiểm tra theo hình thức tự luận .
* Khối 11: Kiểm tra 15 phút
Đề bài: Ý nghĩa thời sự của truyện ngắn Người trong bao của Sê-
Khốp.
* Khối 12: Kiểm tra 45 phút
Đề bài: Nhân vật nào trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa của
Nguyễn Minh Châu để lại cho em ấn tượng sâu sắc nhất? Suy nghĩ của
em về nhân vật đó?
Kết quả cho thấy, ở cả hai khối hơn 90% đạt yêu cầu.
3. Bằng phiếu điều tra:
22
Lớp Năm học
HS hứng thú với tiết
học
HS chưa hứng thú với
tiết học
11 B2
2011 -
2012
80% 20%
11 B3

2011 -
2012
90% 10%
11 B4
2012 -
2013
100% 0%
11 B5
2012 -
2013
100% 0%

Lớp Năm học
HS hứng thú với tiết
học
HS chưa hứng thú với
tiết học
12 C2
2011 -
2012
85% 15%
12 C3
2011 -
2012
80% 20%
12 C4
2012 -
2013
100% 0%
12 C5

2012 -
2013
100% 0%
4. Áp dụng trong tổ bộ môn.
100% giáo viên tổ Ngữ văn trường THPT Hàm Rồng đã áp
dụng phương pháp Dạy học văn gắn với đời sống trong các giờ đọc
văn, trên tất cả các khối lớp và nhận thấy hiệu quả rõ rệt trong giờ dạy.
VI. Bài học kinh nghiệm
23
Để phát huy được tối ưu hiệu quả của phương pháp Dạy học văn
gắn với đời sống giáo viên cần có những lưu ý sau:
- Khi áp dụng phương pháp GV cần căn cứ thực tế giảng dạy, bài dạy,
đối tượng HS, phải đảm bảo nguyên tắc dạy học lấy HS làm trung
tâm.
- Không coi đây là phương pháp độc tôn và duy nhất trong giờ dạy
học văn mà tuỳ theo bài dạy, đối tượng học sinh cần phải biết phối kết
hợp với các phương pháp khác.
- Tất cả những câu hỏi liên hệ thực tế; tìm hiểu tâm tư, suy nghĩ, tình
cảm của học sinh hay những tình huống giả định giáo viên đưa ra đều
phải nhằm mục đích hướng tới mục tiêu cần đạt của bài dạy, để học
sinh hiểu rõ tác phẩm, hiểu rõ con người, xã hội và hiểu rõ chính bản
thân các em, hướng học sinh tới chân-thiện-mỹ, rèn luyện 4 kỹ năng
nghe, nói, đọc, viết.
- Giáo viên không quá lạm dụng phương pháp này, phải tinh khi chọn
những chi tiết cần liên hệ thực tế đời sống, tinh khi đưa ra tình huống
giả định hoặc những câu hỏi phát huy khả năng tư duy, sáng tạo, bộc
lộ tâm tư, suy nghĩ của HS. Tránh hiện tượng liên hệ tràn lan, hoặc
đưa ra những tình huống khiên cưỡng, áp đặt, tránh hiện tượng xã hội
học dung tục khi sử dụng phương pháp Dạy học văn gắn với đời sống.
- Sử dụng phương pháp này giáo viên phải tôn trọng ngữ cảnh khi học

sinh tiếp nhận tác phẩm văn học nhưng cũng không thể không coi
trọng ngữ cảnh khi tác phẩm ra đời. Bởi vậy, học sinh có quyền đưa ra
những suy nghĩ của bản thân nhưng nếu những nhận xét, đánh giá ấy
chưa đúng giáo viên phải linh hoạt tìm cách định hướng cho các em có
24
cách hiểu đúng đắn hơn bằng những câu hỏi gợi dẫn để những kiến
thức HS tiếp nhận được là quá trình các em khám phá, tìm hiểu, khai
mở, không phải là sự áp đặt.
25