Giáo trình hướng dẫn cách áp dụng lý thuyết tuần hoàn và việc quản lý doanh nghiệp phần 4 doc

16

16



Trong hình thái I: T T tiền đợc ứng ra làm t bản trớc hết cho
những yếu tố sản xuất, nhng yếu tố này trở thành sản phẩm - hàng hoá và sản
phẩm - hàng hoá này lại chuyển hoá thành tiền. Đó là một tuần hoàn kinh
doanh hoàn chỉnh mà kết quả là tiền có thể dùng vào tất cả mọi việc và cho tất
cả mọi ngời.
Trong hình thái II tức là Sx H - T - H Sx (Sx) toàn bộ quá trình lu
thông nằm sau Sx thứ nhất và trớc Sx thứ hai, Sx là t bản sản xuất, Sx cuối
không phải là quá trình sản xuất, nó chỉ là sự trở lại của t bản công nghiệp
dới hình thái t bản sản xuất.
Trong hình thái III, tức là H - T - H Sx H tuần hoàn bắt đầu bằng
hai giai đoạn của quá trình lu thông, tuần hoàn kết thúc với H, kết quả của
quá trình sản xuất. Chỉ trong tuần hoàn này thì điểm xuất phát của quá trình
làm tăng thêm giá trị là giá trị - t bản đã tăng thêm giá trị. Điểm xuất phát ở
đây là H, biểu hiện mối quan hệ t bản chủ nghĩa, nó có tác dụng quyết định
đối với toàn bộ tuần hoàn. Sự phân phối tổng sản phẩm xã hội cũng nh phân
phối đặc thù về sản phẩm của một t bản - hàng hoá cá biệt, sự phân phối, một
mặt thành quỹ tiêu dùng cá nhân, và mặt khác thành quỹ tái sản xuất - đều
nằm trong tuần hoàn của t bản.
Trong T T có khả năng mở rộng tuần hoàn theo đại lợng của các phần
t sẽ gia nhập tuần hoàn mới. Trong Sx Sx, Sx có thể mở đầu tuần hoàn mới
với một giá trị nh cũ. Trong H H, t bản dới hình thái hàng hoá là tiền đề
của sản xuất, và với t cách là tiền đề, hình thái đó lại quay trở lại cũng trong
tuần hoàn ấy. Cả ba tuần hoàn đều có điểm chung: t bản kết thúc quá trình

tuần hoàn của nó dới đúng cái hình thái mà nó mở đầu quá trình tuần hoàn
đó, nhờ thế nó lại mang hình thái ban đầu trong đó nó lại mở đầu một tuần
hoàn giống nh vậy. Hình thái của điểm xuất phát T, Sx, H đều đợc cho
trớc đối với mỗi tuần hoàn; hình thái lặp lại ở điểm kết thúc là hình thái bị
gây nên, và do đó bị quy định bởi một loạt những sự biến hoá hình thái cảu
bản thân tuần hoàn. H với t cách là điểm kết thúc một tuần hoàn của t bản
công nghiệp cá biệt, chỉ giả định là có hình thái Sx ở bên ngoài lu thông của
t bản công nghiệp đã sản sinh ra nó, T là điểm kết thúc của hình thái I, là
hình thái chuyển hoá của H (H - T) giả định là T nằm trong tay ngời mua,


17

17



tồn tại ở ngoài tuần hoàn T T và chỉ do việc bán H mới bị cuốn vào trong
tuần hoàn đó, trở thành hình thái kết thúc của bản thân tuần hoàn ấy.


3. Quan điểm của Mác - Lênin về vấn đề chu chuyển của t bản.
Nếu nh nghiên cứu tuần hoàn của t bản, chúng ta nghiên cứu các hình
thức mà t bản trút ra và khoác vào qua ba giai đoạn vận động của nó, thì khi
nghiên cứu chu chuyển của t bản, chúng ta nghiên cứu tốc độ vận động của
t bản nhanh hay chậm. Theo Mác - Lênin thì: Sự tuần hoàn của t bản, nếu
xét nó là một quá trình định kỳ đổi mới và lắp đi lắp lại chứ không phải là quá
trình cô lập, riêng lẻ, thì gọi là chu chuyển của t bản
(2)
. Trong quá trình chu

chuyển của t bản tức là để sản xuất ra hàng hoá nhà sản xuất phải mất một
khoảng thời gian mà theo Mác - Lênin nêu lên là: Thời gian chu chuyển của
t bản là khoảng thời gian kể từ khi t bản ứng ra dới một hình thức nhất
định (tiền tệ, sản xuất hàng hoá) cho đến khi nó trở về tay nhà t bản cũng
dới hình thức nh thế, nhng có thêm giá trị thặng d
(3)
.Nh vậy tổng thời
gian chu chuyển của một t bản nhất định bằng thời gian lu thông và thời
gian sản xuất của nó cộng lại. Mục đích của nền sản xuất t bản chủ nghĩa bao
giờ cũng là làm tăng giá trị ứng trớc. Trong hai hình thái T T và hình thái
Sx Sx nói lên rằng: 1. Giá trị ứng trớc đã làm chức năng giá trị - t bản và
đã tự tăng thêm; 2. Khi kết thúc tuần hoàn của nó, giá trị ứng trớc lại quay về
dới hình thái mà nó mang khi mở đầu tuần hoàn. Nếu sản xuất mang hình
thái t bản chủ nghĩa, thì tái sản xuất cũng mang hình thái đó. Quá trình lao
động trong phơng thức sản xuất t bản chủ nghĩa là chỉ là một phơng tiện
cho quá trình làm tăng thêm giá trị, thì tái sản xuất cũng vậy, nó cũng chỉ là
một phơng tiên để tái sản xuất ra giá trị ứng trớc với t cách là t bản, tức
là với t cách là giá trị tự tăng thêm giá trị.
Trong hình thái là sự lắp lại của quá trình biểu hiện ra là có tính chất khả
năng thôi còn sự lắp lại của quá trình trong hình thái II tức là quá trình tái sản

(2)
Kinh tế chính trị - NXB giáo dục - 1998 - trang 103
(3)
Kinh tế chính - NXB giáo dục - 1998, trang 104


18

18

xuất, biểu hiện thành sự lắp lại hiện thực. Trong hình thái III giá tự - t bản
mở đầu quá trình với t cách là giá trị đã tăng thêm, là tất cả những của cải
nằm dới hình thái hàng hoá. Hình thái này là hình thái trọng yếu đối với sự
vận động của các t bản cá biệt nếu xem xét trong mối quan hệ với sự vận
động của t bản xã hội. Nhng hình thái này không thích hợp cho việc nghiên
cứu sự chu chuyển của một t bản bao giờ cũng đợc bắt đầu bằng việc ứng
trớc giá trị t bản dới hình thái tiền tệ hay dới hình thái hàng hoá, và bao
giờ cũng đòi hỏi giá trị - t bản đang lu thông phải quay trở lại hình thái mà
nó đã đợc ứng ra.
Những nhà kinh tế học không phân biệt các hình thái tuần hoàn khác
nhau, đã không xét chúng riêng ra trong mối quan hệ của chúng đối với chu
chuyển của t bản. Có những nhà kinh tế học khác lại xuất phát từ những chi
phí dới hình thái yếu tố sản xuất, và xem xét sự vận động cho đến lúc quay
trở về, nhng họ tuyệt nhiên không hề nói đến hình thái quay trở về đó, không
hề tự hỏi xem chúng sẽ quay trở về dới hình thái hàng hoá hay hình thái tiền.
Sau khi toàn bộ giá trị t bản mà một nhà t bản cá biệt bỏ vào một ngành sản
xuấta nào đó hoàn thành tuần hoàn trong sự vận động của nó, thì nó lại trở lại
hình thái ban đầu của nó và lại có thể diễn lại cùng một quá trình nh thế.
Muốn cho giá trị đợc bảo tồn mãi mãi và tiếp tục tăng thêm giá trị với t
cách là giá trị t bản, thì nó phải lắp lại tuần hoàn ấy. Trong đời sống của t
bản, mỗi tuần hoàn cá biệt chỉ là một giai đoạn không ngừng đợc lắp đi lắp
lại, nghĩa là một giai đoạn cấu thành một định kỳ. Hình thái T T t bản tiền
tệ sẽ đi qua cái chuỗi những chuyển hoá bao gồm quá trình tái sản xuất ra nó,
hay quá trình tăng thêm giá trị. Khi định kỳ Sx Sx kết thúc, t bản mang hình
thái những yếu tố sản xuất nó là tiền đề của việc lặp lại tuần hoàn. Tuần hoàn
của t bản khi đợc coi là một quá trình định kỳ, chứ không phải một hành vi
cá biệt thì đợc gọi là vòng chu chuyển của t bản. Thời gian của vòng chu

chuyển ấy đợc quyết định bởi tổng số thời gian sản xuất và thời gian lu
thông cộng lại. Tổng số thời gian ấy là thời gian chu chuyển của t bản. Do
đó, thời gian chu chuyển của t bản bao quát khoảng thời gian từ một định kỳ
tuần hoàn tiếp theo; nó nói lên tính chu kỳ trong quá trình sinh sống của t


19

19



bản, hay có thể nói, nó là thớc đo thời hạn đổi mới, thời hạn lặp lại của quá
trình làm tăng thêm giá trị hay quá trình sản xuất ra cùng một giá trị t bản.
Nếu không nói đến những sự ngẫu nhiên riêng rẽ có thể đẩy nhanh hay
rút ngắn thời hạn chu chuyển đối với cùng một t bản cá biệt, thì thời gian chu
chuyển ấy nói chung sẽ khác nhau tùy theo những sự khác nhau của các lĩnh
vực đầu t cá biệt của t bản. Cũng giống nh ngày lao động là đơn vị đo
lờng tự nhiên để đo hoạt động của sức lao động, thì năm cũng là đơn vị đo
lờng tự nhiên để đo những vòng chu chuyển của t bản hoạt động. Cơ sở tự
nhiên của đơn vị đo lờng ấy là tình hình: ở vùng ôn đới, quê hơng của nền
sản xuất t bản chủ nghĩa, các nông sản quan trọng nhất đều đợc sản xuất ra
mỗi năm một lần.
Nếu ta lấy CH để chỉ năm là đơn vị đo lờng của thời gian chu chuyển,
lấy ch để chỉ thời gian chu chuyển của một t bản nhất định, lấy n để chỉ số
lần chu chuyển của t bản, thì chúng ta sẽ có: n =
CH
ch
. Do đó nếu thời gian
chu chuyển của t bản là vài năm, thì nó sẽ đợc tính bằng cách nhân với số

năm đó. Đối với nhà t bản, thời gian chu chuyển của t bản là thời gian trong
đó nhà t bản phải ứng trớc t bản ra để nó tăng thêm giá trị, và quay trở về
dới hình thái ban đầu của nó.
Giá trị các bộ phận t bản sản xuất chuyển vào sản phẩm theo phơng
thức khác nhau. Căn cứ vào phơng thức chu chuyển giá trị của t bản thì chia
t bản ra thành t bản cố định và t bản lu động. Trong đó t bản cố định là
bộ phận t bản sản xuất mà bản thân nó tham gia hoàn toàn vào quá trình sản
xuất, nhng giá trị lại không chuyển hết một lần, mà chuyển dần từng phần
vào sản phẩm
(4)
.
Còn t bản lu động là một bộ phận t bản sản xuất mà giá trị của nó
sau một thời kỳ sản xuất, có thể hoàn lại hoàn toàn cho nhà t bản dới hình
thức tiền tệ, sau khi hàng hoá đã bán xong (5). Đó là bộ phận giá trị t bản
dới hình thức sức lao động và những t liệu sản xuất khác. Nguyên liệu, vật
liệu phụ bị tiêu dùng toàn bộ vào sản xuất và cũng chuyển toàn bộ gia trị vào

(4)
, (5), (6): NXB Giáo dục: Kinh tế chính trị - 1998, trang 105, 106


20

20



sản phẩm mới. Chia t bản ra thành t bản cố định và t bản lu động cũng là
một sự phân chia khoa học, cần thiết về mặt quản lý kinh tế.
T bản cố định chu chuyển chậm hơn t bản lu động. Trong khi t bản

cố định chu chuyển đợc vòng thì t bản lu động đã chu chuyển đợc nhiều
vòng. Ngay trong t bản cố định, thời gian chu chuyển của các yếu tố khác
nhau cũng không giống nhau, có thời gian hoạt động dài, ngắn khác nhau,
nghĩa là hao mòn khác nhau. Hao mòn hữu hình là do sử dụng và do tác động
của thiên nhiên làm cho những bộ phận t bản đó dần dần hao mòn đi đến chỗ
hỏng, không dùng đợc nữa. Còn hao mòn vô hình là nói về những trờng hợp
máy móc mới tốt hơn tối tân hơn xuất hiện (6). Để tránh hao mòn vô hình,
nhà t bản còn tìm cách nâng cao tỷ suất khấu hao t bản cố định.
Dựa trên hai hình thức hao mòn mà C.Mác phân chia chu chuyển của t
bản thành Chu chuyển chung của t bản ứng trớc là con số chu chuyển
trung bình của những thành phần khác nhau của t bản. Chu chuyển thực tế là
thời gian để tất cả các bộ phận của t bản ứng trớc đợc khôi phục toàn bộ về
mặt giá trị, cũng nh về mặt hiện vật
(7)
. Chu chuyển thực tế do thời gian tồn tại
của t bản cố định đầu t quyết định và nó không ăn khớp với chu chuyển
chung của nó.
Để nâng cao tỷ suất giá trị thặng d hàng năm, tức là nâng cao tỷ số giữa
khối lợng giá trị thặng d tạo ra trong một năm với t bản khả biến ứng ra
trớc ngời ta phải tăng tốc độ chu chuyển của t bản. Tỷ suất giá trị thặng d
thực tế không đổi, nhng t bản chu chuyển càng nhanh số vòng chu chuyển
t bản khả biến trong năm càng nhiều thì giá trị thặng d càng lớn, tỷ suất giá
trị thặng d hàng năm càng cao. Nó che giấu mối quan hệ thực sự giữa t bản
và lao động, gây cho ngời ta có ấn tợng rằng tỷ suất giá trị thặng d không
phải chỉ phụ thuộc vào khối lợng và trình độ bóc lột sức lao động do nhà t
bản khả biến làm cho hoạt động mà còn phụ thuộc vào những ảnh hởng
không thể giải thích đợc do quá trình lu thông đẻ ra. Do đó nhà t bản ra
sức rút ngắn thời gian sản xuất và thời gian lu thông để tăng tốc độ chu

(7)

Kinh tế chính trị - NXB giáo dục - 1998 trang 109