CHOLESTEROL, STATIN VÀ CÁC LIÊN HỆ: TIM MẠCH, HEN SUYỄN, BỆNH TỰ MIỄN, LIBIDO pot

CHOLESTEROL, STATIN VÀ CÁC LIÊN HỆ: TIM MẠCH,
HEN SUYỄN, BỆNH TỰ MIỄN, LIBIDO

Mỗi khi gặp nhau ở bàn tiệc, chúng ta thường bàn luận thức ăn này nhiều
cholesterol, thức ăn kia tốt cho sức khỏe (healthy food). Hôm nay, chúng ta cùng
nhau ôn lại vấn đề này và các mối liên hệ thú vị.
Trước hết cholesterol là một chất béo không hòa tan, dạng waxy, hiện diện trong
máu do 2 nguồn cung cấp:
1. Thức ăn: như thịt động vật (nhất là thịt đỏ: bò, heo ), sữa và các sản phẩm của
sữa, tôm và các loại shellfish.
2. Gan: do cơ chế tái sản xuất (synthesis de novo) qua men HMG-CoA Reductase.
Cholesterol trong thực phẩm đến ruột non được ester hóa và nhờ một protein bao
phủ để vận chuyển gọi là lipoprotein ở dạng chylomicron hấp thu ở ruột non quá
hệ bạch huyết, đổ vào tĩnh mạch rồi về gan. Các loại protein chuyên chở
cholesterol là LDL (low density cholesterol), HDL (high density choleterol),
VLDL (very low density cholesterol). LDL được gọi là cholesterol xấu, vì sự dư
thừa của nó đưa đến hiện tượng xơ mỡ động mạch, LDL thường cao ở người tiểu
đường, và thiểu năng tuyến giáp. HDL được gọi là cholesterol tốt vì nó vận
chuyển các cholesterol dư thừa từ mô về gan giống như một scavenger. Ở nữ giới
HDL thường cao hơn nam khoảng 10 đơn vị nhờ có estrogen. HDL thường cao ở
người thường xuyên tập thể dục.
Về chức năng, cholesterol có 3 nhiệm vụ:
1. Là một cơ cấu (component) của màng tế bào.
2. Sản xuất ra muối mật.
3.Tiền chất (precursor) các hormone steroids, trong đó có sex hormones.
Trong máu, cholesterol vận chuyển nhờ LDL vào gan nhờ thụ thể LDL receptor.
Từ gan, cholesterol sau khi được tổng hợp lại được đưa vào máu. Sự điều hòa
lượng cholesterol qua nhiều cơ chế phức tạp, nhằm duy trì hàm lượng trong máu
vào khoảng 150-200 mg/dL.
Các trị số tham khảo:
Cholesterol tổng cộng: 140-200 mg/dL

LDL: 60-130 mg/dL
HDL: > 40 mg/dL ở nam, > 50 mg/dL ở nữ
VLDL: < 40 mg/dL
Tỉ số Cholesterol tổng cộng /HDL thường dùng để đánh giá nguy cơ mắc bệnh
tim mạch. Tỉ số này càng cao nguy cơ tim mạch càng lớn, tỉ số này thường < 4
Hàm lượng cholesterol trong máu cao có thể do nguồn thức ăn mang vào quá
nhiều, hoặc do di truyền thiếu thụ thể LDL (LDL receptor) trên mặt tế bào. LDL
được gọi là cholesterol xấu vì sự dư thừa của nó đưa đến tích tụ ở da, gân
(tendon), và nguy hiểm nhất ở thành mạch máu tạo thành các plaque xơ mỡ động
mạch (artherosclerosis) qua sự đóng góp của phản ứng viêm và hiện tượng calci
hóa. Các plaque này có thể bục ra từ các thành mạch máu gây tai biến mạch máu
não (stroke) và gây nên cơn đau tim (heart attack). Đây là lý do vì sao có sự ra đời
các loại thuốc hạ cholesterol (statins).
Các loại statin:
- Atorvastatin (Lipitor)
- Simvastatin (Zocor)
- Pravastatin (Pravachol)
- Lovastatin (Mevacor)
Cơ chế tác dụng của các statin này:
1. Ức chế men HMGcoA reductase đưa đến giảm LDL
2. Giảm phản ứng viêm qua cơ chế điều hòa sản xuất các chất S-nitrosylated
COX-2 là tiền chất trong sự tổng hợp các chất trong chuỗi phản ứng viêm như
prostaglandins, thromboxanes, lipoxins và resolvins. Lợi ích tim mạch của statin ở
đây thấy rõ qua quá trình ức chế phản ứng viêm (ở trên, chúng ta đã nói quá trình
hình thành xơ mỡ động mạch gồm: cholesterol, hiện tượng calci hóa và phản ứng
viêm). Chính vì điểm này, người ta nhận thấy statin có giúp thêm cho bệnh nhân
hen suyễn, giảm đến cấp cứu 30% (theo Themedicalbiochemistry.com). Như
chúng ta ta biết, cơ chế bệnh suyễn là do hiện tượng viêm, tăng tiết chất nhầy, sự
co thắt khí quản đưa đến hẹp gây khó thở.
3. Một số tác dụng của statin ở các bệnh tự miễn (autoimmune diseases) quá sự

ức chế tăng sinh tế bào T, giảm sự thâm nhập bạch cầu (leukocyte infiltration) và
thúc đẩy các tế bào T giúp đỡ (T helper), Th1 trong quá trình miễn dịch trung gian
tế bào (cell-mediated immunity), Th2 trong quá trình miễn dịch thể dịch (humoral
immunity) (theo Themedicalbiochemistry.com).
Như vậy, chúng ta đã thấy rõ ích lợi của các statin trong việc điều trị. Vấn đề là
khi nào điều trị tùy thuộc mọi người có nguy cơ nhiều hay ít (tiểu đường, cao
huyết áp, hút thuốc, có yếu tố di truyền). Liều lượng tùy theo từng loại statin: 10
mg Atorvastatin = 20 mg Simvastatin = 40 mg Pravastatin
Nếu như không có yếu tố di truyền, có lẽ chúng ta đi từng bước là thay đổi lối
sống (giảm các chất thịt, các chất mỡ bão hòa, tập thể dục đều đặn)
Giảm cholesterol xuống đến mức nào cũng là một vấn đề khéo léo của người thầy
thuốc.
Câu hỏi được đặt ra ở đây là: cholesterol là tiền chất trong sự tổng hợp sex
hormones, trong đó có testosterone, mà testosterone là chất chủ yếu trong sự tạo
thành libido (sex drive, sex desire) ở cả nam lần nữ. Vậy thì giảm cholesterol đến
mức nào thì vừa phải.
Dĩ nhiên người lớn tuổi không thể dùng liều statin cao vì sự suy kém biến dưỡng ở
gan và thận.