HỌC TẬP PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC TIÊN TIẾN CỦA NGƯỜI NHẬT: GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC SỚM, DẠY TRE TỰ GIÁC, TỰ HỌC, TỰ PHỤC VỤ VÀ TÍNH TẬP THỂ CAO.

TƯ LIỆU GIÁO DỤC HỌC.

“HỌC TẬP PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC
TIÊN TIẾN CỦA NGƯỜI NHẬT:
GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC SỚM, DẠY TRẺ TỰ GIÁC,
TỰ PHỤC VỤ, TỰ HỌC VÀ TÍNH TẬP THỂ CAO”

HẢI DƯƠNG – NĂM 2014
LỜI NÓI ĐẦU
Rất ít người biết rằng trẻ em Nhật được hưởng một nền giáo
dục vô cùng đặc biệt, chính điều đó đã khiến các em bé được
học bao điều bổ ích, và trở nên vững vàng với những kiến
thức và kỹ năng sống được trang bị ngay từ nhỏ. Các lớp học
về đạo đức tại Nhật chính thức bắt đầu từ tiểu học, thế nhưng
ngay từ mẫu giáo, trẻ em đã được học các quy tắc ứng xử căn
bản. Người Nhật đặc biệt chú trọng các câu chào hỏi, xin lỗi, và
cám ơn. Mỗi buổi sáng, trẻ xếp hàng trong lớp, trịnh trọng chào
giáo viên trước khi bắt đầu ngày mới. Trong quá trình học và
chơi, trẻ được hướng dẫn và nhắc nhở sử dụng các câu cám ơn và
xin lỗi trong các tình huống phù hợp.
Trẻ em từ 3 tuổi trở lên được hướng dẫn tự ăn mà không cần
người lớn bón, tự đem khay sau khi ăn đến nơi dọn dẹp, tự mặc
quần áo, tự trải ga trải giường, tự gấp gối và nệm sau giấc ngủ
trưa. Có thể nói, ngay từ cấp mẫu giáo, trẻ đã được học những bài
học quan trọng đầu tiên về cách ứng xử lịch thiệp (lời cám ơn và
xin lỗi), tinh thần trách nhiệm với công việc (mặc đồng phục),
chia sẽ trách nhiệm trong tập thể (lần lượt đảm nhiệm việc phục
vụ đồ ăn), và sự tự lập (tự phục vụ bản thân).
Ở tiểu học, trẻ em Nhật bản được học về hành vi trong đời sống
hàng ngày, sự cảm nhận và phán đoán về đạo đức, phát triển nhân
cách và thái độ sáng tạo, sự nhận thức về tầm quan trọng của cách

ứng xử văn minh.
Lên cấp hai, các chủ đề được mở rộng cho phù hợp với sự phát
triển tâm lý của học sinh, bao gồm các chủ đề như cách phản ứng
đối với lời phê bình, sự hiểu biết và tôn trọng giới tính, thái độ tôn
trọng sự thật, v.v. Bắt đầu từ trung học, các trường tổ chức nhiều
câu lạc bộ thể thao, âm nhạc, và các câu lạc bổ theo sở thích khác.
Học sinh Nhật đặc biệt xem trọng các hoạt động ngoài giờ không
kém các lớp học chính thức. Chính những hoạt động tập thể này
sẽ giúp học sinh hiểu rõ về sự tập trung, nỗ lực vì bản thân, phát
triển khả năng hợp tác và làm việc nhóm, cũng như cách giải
quyết các mâu thuẫn tập thể.
Trân trọng giới thiệu cùng quý vị thầy cô giáo, các bậc phụ huynh
và các bạn đọc cùng tham khảo, trải nghiệm tài liệu: “HỌC TẬP
PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC TIÊN TIẾN CỦA NGƯỜI NHẬT:
GIÁO DỤC ĐẠO ĐỨC SỚM, DẠY TRẺ TỰ GIÁC, TỰ PHỤC
VỤ, TỰ HỌC VÀ TÍNH TẬP THỂ CAO”
Chân trọng cảm ơn!
TÀI LIỆU GỒM CÁC NỘI DUNG:
NỘI DUNG 1: Những bài học mẫu giáo của người
Nhật
NỘI DUNG 2: Dạy trẻ kiểu Nhật, những
chuyện đáng nhớ.
NỘI DUNG 3 : 4 nguyên tắc nuôi dạy con kiểu
Nhật.
NỘI DUNG 4: Dạy con kiểu Nhật (P1)
NỘI DUNG 5: Dạy con kiểu Nhật (P2)
NỘI DUNG 6: Dạy con kiểu Nhật (P3)
NỘI DUNG 7: Dạy con kiểu Nhật (P4)
NỘI DUNG 8: Dạy con kiểu Nhật (P5)
NỘI DUNG 9: Dạy con kiểu Nhật (P7)

NỘI DUNG 10: 33 bài học theo phương pháp
Shichida giúp trẻ phát triển trí tuệ (P7)
NỘI DUNG 1:
Những bài học mẫu
giáo của người Nhật
Câu chuyện được một phóng viên quan sát
được nhiều ngày từ các trường học mầm non
Nhật Bản. Đó là các bài học dạy trẻ tự lập, hiểu
và làm chủ chứ không né tránh những điều nguy
hiểm.
'Được học' chứ không 'phải học'
Hôm đó, trong khi tôi đang ngồi trên một gốc cây lớn ở góc
sân trường, lặng lẽ quan sát các bé nô đùa chạy nhảy dưới ánh
nắng ấm, và ghi chép lại những dòng suy nghĩ của mình vào
quyển sổ tay, bỗng nghe thấy có tiếng dương cầm ở đâu đó
vang lên, giai điệu rất quen thuộc.
Tôi nhận ra đó là một trong những bài hát mà các bé hay hát.
Lúc này, đồng hồ đã chỉ 1h30 phút, cũng đã đến giờ vào lớp,
gập quyển sổ lại và kẹp cây bút bi xanh với ống mực chỉ còn
vơi nửa vào gáy sổ, tôi tìm đến căn phòng phát ra tiếng nhạc.
Tôi thấy một cô giáo đang chơi đàn, một vài bé đã ngồi sẵn
trong lớp và ngân nga hát. Thật bất ngờ, các bé đang chơi ở
ngoài sân cũng dừng lại và chạy về lớp học, chỉ sau một vài
phút, các bé đã tập trung đầy đủ trong lớp và cùng hát vang
những bản nhạc cô giáo chơi (cũng thật lạ khi không bé nào
hát sai nhạc, điều mà tôi đã tập luyện rất nhiều nhưng vẫn
chưa làm được).

Cô giáo giải thích với tôi rằng, cô không cần đi gọi các bé mà
các bé vẫn tập trung lại khi nghe tiếng đàn, vì các bé hiểu rằng

giờ học sắp bắt đầu và tất cả đều nghĩ rằng “ở trong lớp thú vị
hơn”.

Trẻ rất tự lập
Ở Nhật Bản, dù mới chỉ 4 tuổi nhưng các bé sẽ phải tự mình
làm hết tất cả các việc, từ ăn uống, mặc quần áo, cho đến thu
dọn đồ đạc, kê bàn ghế, làm vệ sinh lớp

Cô giáo chỉ đứng bên cạnh hướng dẫn và quan sát, rất hiếm
khi các cô làm hộ trẻ.
Đôi khi các bé sẽ gặp khó khăn trong những việc “rất đời
thường” đối với người lớn. Em bé trong hình đang cố gắng
mặc áo khoác để đi về, trong khi tất cả các bạn bè khác đã mặc
xong rồi.

Có vẻ bé đang gặp khó khăn nhưng cô giáo không hề chạy tới
mặc hộ bé.

Đến khi bé mặc được áo thì các bạn đã bắt đầu ra về, nhưng bé
vẫn kiên nhẫn tự mình tìm cách giải quyết khó khăn.
Cuối cùng thì bé cũng mặc được áo và đi được giầy.

Dù rời khỏi lớp gần như cuối cùng, quần áo và mũ cũng chưa
được chỉnh tề lắm, nhưng bé cười thật tươi vì đã tự mình làm
được mọi thứ mà không cần nhờ đến sự giúp đỡ của bất cứ ai.
Nếu cô giáo làm hộ thì chỉ mất 1 phút là có thể mặc xong
quần áo, đi xong giày, sửa soạn xong đồ cho trẻ, nhưng trẻ sẽ
chẳng bao giờ có thể tự làm được, và sẽ chẳng bao giờ tự lập
được. Mặc dù trẻ tự làm sẽ cần rất nhiều thời gian, nhưng rèn
luyện tính tự lập là điều rất cần thiết và quan trọng cho cuộc

sống sau này của trẻ.
Hiểu và làm chủ chứ không né tránh
Với trẻ em Việt Nam, có lẽ 4 tuổi là quá sớm để sử dụng
những vật dụng như dao, kéo hoặc những đồ vật sắc nhọn.
Khi còn nhỏ tôi cũng đã rất quen thuộc với những lời “nhắc
nhở” của bố mẹ hoặc ông bà mỗi khi định sờ vào mấy thứ đó
“nguy hiểm quá, chảy máu tay bây giờ!”. Có vẻ như với quan
niệm của chúng ta thì trẻ con chưa ý thức được sự nguy hiểm
và chưa đủ khéo léo để sử dụng tốt những thứ này.
Nhưng trẻ em ở Nhật lại được học cách sử dụng những vật
“nguy hiểm” này từ rất sớm.

Để bảo đảm an toàn và trẻ sử dụng đúng phương pháp, bố mẹ
và thầy cô luôn ở bên cạnh để hỗ trợ và hướng dẫn. Nhưng chỉ
hướng dẫn, làm mẫu và trông chừng chứ không làm hộ trẻ. Cô
giáo và bố mẹ luôn cố gắng tạo điều kiện tối đa cho các bé
phát huy tính tự lập và học cách làm chủ cuộc sống của mình.
Với vấn đề này, giáo dục Nhật Bản quan niệm cần thiết phải
dạy để các bé hiểu và làm chủ được cuộc sống, kiểm soát được
các mối nguy hiểm chứ không tránh né. Vì sớm muộn gì trong
cuộc sống sau này, đây cũng sẽ là vấn đề các bé phải đối diện,
làm chủ được càng sớm thì càng tốt.
Giáo dục mầm non Nhật Bản luôn chú trọng vào việc rèn
luyện tính cách và thói quen cho trẻ, đặc biệt là khả năng tự
lập. Vì đó là những điều cơ bản nhất mà trẻ cần phải rèn luyện
được để chuẩn bị cho cuộc sống sau này của mình.
NỘI DUNG 2: Dạy trẻ kiểu Nhật,
những chuyện đáng nhớ.
Theo dõi các bài viết về giáo dục trên
VietNamNet, độc giả Quách Đức Anh, hiện đang

nghiên cứu về giáo dục Nhật Bản tại Toky (Nhật
Bản) chia sẻ những câu chuyện mà anh quan sát
từ thực tế giáo dục mầm non ở xứ sở hoa anh
đào.
Học không chỉ là trên sách vở

Bé tập làm nghề nông
Điều đầu tiên khiến tôi rất ngạc nhiên là phương pháp dạy học
ở các trường mầm non của Nhật Bản.
Để giúp trẻ có tình yêu thương với động vật, cô giáo không
nói “các em phải biết yêu thương động vật”, mà họ cho các bé
tự nuôi và chăm sóc một loại động vật gì đó như: gà, chuột
lang, thỏ, rùa, thậm chí là cả giun đất mỗi một nhóm từ 4 - 5
em sẽ chăm sóc một con.
Qua quá trình các bé ngày ngày chăm sóc thú cưng của mình,
chơi đùa, trò chuyện, cho ăn, dọn chuồng đặc biệt những khi
thú bị ốm, tình cảm của các bé với các loài động vật sẽ dần
được hình thành. Sau đó, cô giáo chỉ cần nói rất ít về tình yêu
thương động vật mà trẻ vẫn hiểu được một cách sâu sắc.
Để giúp trẻ hiểu rằng không nên lãng phí đồ ăn, cô giáo không
giảng “một hạt thóc vàng chín hạt mồ hôi, nên các em không
được lãng phí ”.
Các bé được trực tiếp trồng lúa hoặc các loại rau củ trong
vườn cây hoặc bồn hoa của trường. Các bé sẽ tự gieo hạt,
chăm sóc, cho tới thu hoạch, tất nhiên là vẫn dưới có giáo viên
hướng dẫn nhưng chủ yếu là các bé tự làm.
Qua đó, trẻ hiểu được để làm ra được một củ cải hoặc một củ
khoai cho các bé ăn, các bác nông dân đã vất vả như thế nào.
Chơi là chính
Hàng ngày, các bé đến trường học từ 9h sáng cho tới 2h chiều,

và hầu hết thời gian của trẻ ở trường là để chơi.
Chỉ có 30 phút trước khi ra về là giờ hát tập thể và nghe cô
giáo kể chuyện. Toàn bộ thời gian còn lại, các bé có thể chơi
bất cứ trò gì mình thích trong khuôn viên nhà trường.
Trong trường, có rất nhiều thứ để chơi, từ trong nhà ra đến
ngoài sân, ở ngoài sân có bãi cát, xích đu, cầu trượt, dây leo
còn trong nhà có các loại nhạc cụ, đồ chơi, gỗ, gối, gấu bông,
búp bê, chăn, chiếu, băng dính, giấy màu
Rất nhiều thứ để chơi, và những loại đồ chơi này đều có đặc
điểm chung là giúp trẻ phát triển trí thông minh và khả năng
sáng tạo. Trẻ sẽ phải suy nghĩ, tìm tòi cách chơi, cách kết hợp
những thứ có sẵn trong lớp học hoặc ngoài sân để có được
những trò chơi thú vị.
Các bé được tự do chơi và làm thứ mình thích. Các cô giáo
hoàn toàn không can thiệp vào quá trình vui chơi của trẻ, chỉ
đứng từ xa quan sát và hỗ trợ khi cần thiết.
Một nhóm đi đào đất, xây hầm, xây nhà .
Một nhóm khác bày biện các dụng cụ và chạy nhảy ngoài sân.
Bé chơi, bé đào hầm xây nhà
Có bé chơi xích đu, nhào lộn hoặc đu xà
Có bé chơi với búp bê
Có bé chơi đàn, đánh trống
Nhờ đó, trẻ được phát triển một cách tự nhiên, sở thích, năng
khiếu, đam mê và khả năng tiềm ẩn của từng bé sẽ dần bộc lộ
và phát triển. Cô giáo sẽ ghi chép lại những điều này và trao
đổi với phụ huynh, từ đó giúp cho việc định hướng nghề
nghiệp của trẻ sau này.
Trẻ rất khỏe mạnh
Tôi đến thăm quan trường vào một ngày mùa đông, trời không
gợn mây, xanh thăm thẳm, có nắng vàng rực rỡ, nhưng nhiệt

độ ngoài trời chỉ vào khoảng 3~5oC, cái lạnh thấm qua da thịt
khiến tôi không ngừng run rẩy.
Vậy mà tất cả các bé đều mặc quần sooc ngắn. Hôm đó tôi
mặc quần bò ở ngoài và cả một quần len ở trong mà vẫn cảm
thấy lạnh, trong khi các bé chỉ mặc mỗi một quần sooc mà vẫn
chạy nhảy nô đùa bình thường.
Rất ngạc nhiên, tôi trao đổi cùng cô hiệu trưởng và được biết,
việc cho mặc quần sooc như vậy là để rèn luyện sức khỏe, sức
đề kháng cho bé.
Dù trời có lạnh đến mấy, thậm chí cả trong ngày tuyết rơi các
bé vẫn phải mặc quần sooc.
Khả năng chịu đựng là điều rất cần thiết, mang tính sống còn ở
một đất nước có nhiều thiên tai và khí hậu khắc nghiệt như
Nhật Bản.
Theo lời cô, trẻ em có khả năng thích nghi rất nhanh, nếu được
rèn luyện đúng mức thì khi trưởng thành các bé sẽ có sức khỏe
tốt, còn nếu quá nuông chiều hoặc quá chăm chút thì sau này
khả năng chịu đựng của trẻ sẽ rất kém.
Trẻ rất tự giác
Khi tôi bước vào lớp, vẫn trong giờ chơi tự do, có vài bé đang
chơi đồ hàng, một bé đang vẽ tranh, một số khác đang cắt dán
các vỏ hộp giấy để ghép thành hình nhà, thuyền các bé đang
chơi và đùa nghịch nên đồ chơi bày tứ tung trong phòng, mỗi
chỗ một cái, từ bút màu, búp bê, nhạc cụ, xếp hình, giấy lộn
rất bừa bãi.
Ngay cả bước đi cũng phải cẩn thận nếu không sẽ dẫm vào đồ
chơi các bé đang vứt dưới sàn.
Tôi đứng quan sát các bé được một lúc thì đến giờ học, cô
giáo từ ngoài bước vào và nhẹ nhàng nói với các bé “Đến giờ
nghe kể chuyện rồi, chúng ta cùng dọn đồ chơi đi nào”. Thế là

các bé lập tức dừng các trò đang chơi lại, cùng nhau dọn dẹp
và kê bàn ghế.
Chỉ sau ít phút đồ đạc đã được cất trở về đúng từng ngăn, mọi
thứ được sắp xếp ngăn nắp, khoa học, căn phòng trở lại gọn
gàng và sạch sẽ.
Bé nỗ lực hoàn thành công việc của mình
Tôi không thể tin vào mắt mình khi trước mắt tôi là những em
bé mới có 4 tuổi, nhưng lại có thể làm được những điều này,
mà lại vô cùng tự giác, không cần cô giáo quát mắng hay thúc
giục.
Trẻ rất đoàn kết
Trong lúc quan sát các bé dọn dẹp, tôi phát hiện một điều rất
thú vị. Đó là trẻ em Nhật Bản biết giúp đỡ và hỗ trợ nhau từ
khi còn rất nhỏ. Mặc dù không phải tất cả các bé đều tham gia
chơi và bày biện đồ đạc, nhưng khi dọn dẹp là tất cả các bé
cùng xắn tay vào làm, không cần biết là ai bày, các bé chỉ
quan tâm đến việc làm sao cho lớp học được gọn gàng sạch
sẽ.
Các bé luôn cố gắng nỗ lực tự hoàn thành công việc của
mình, ngay cả với những công việc có vẻ hơi quá sức. Nhưng
ngay khi thấy bạn mình gặp khó khăn, các bé khác lập tức
chạy đến giúp.
Một đứa trẻ 4 tuổi đã biết tự mình nỗ lực, và đã biết chạy tới
giúp đỡ bạn mình bất kể lý do, thì cũng không có gì ngạc
nhiên trước ý chí vươn lên và tinh thần đoàn kết của dân tộc
xứ hoa anh đào này.
Trẻ rất thích học
Chơi đùa thoải mái vô tư là thế, nhưng khi vào lớp học, tất cả
các bé đều chăm chú lắng nghe cô giáo, không hề có một tiếng
rúc rích trò chuyện nào phát ra từ lớp học gần 20 bé mới chỉ 4

tuổi này. Ngay cả khi cô giáo không có mặt trong lớp, các bé
vẫn ngồi ngoan, không hề chạy ra khỏi chỗ.
Không khí trong lớp học của các bé mẫu giáo tại Nhật Bản nghiêm túc
Không khí trong lớp học của các bé mẫu giáo tại Nhật Bản
nghiêm túc không kém gì các anh chị phổ thông trung học.
Rất tò mò, tôi trao đổi với các giáo viên trong trường “Các cô
giáo mầm non Nhật Bản thật là tuyệt vời, làm thế nào mà các
chị có thể khiến các bé chăm chú lắng nghe, ngoan ngoãn và
kỷ luật đến như vậy? Cần giảng dạy ra sao để có sức hấp dẫn
mãnh liệt với các bé đến thế?”
Các cô giáo giải thích rằng, nhắc nhở hoặc thậm chí là cả quát
mắng đi chăng nữa thì cũng chỉ có thể khiến các bé im lặng
trong ít phút, quan trọng là phải làm sao để khơi dậy được sự
ham học trong trẻ.
Trẻ em rất thích những điều mới lạ, nếu bắt các bé phải ngồi
im trong lớp cả ngày thì lớp học sẽ trở thành một cái gì đó rất
nhàm chán; ngược lại vì cả ngày đã được nô đùa chạy nhảy
thoải mái rồi, do đó, với các bé việc học là một cái gì đó rất
mới, rất hấp dẫn, rất thú vị (vì thật ra một ngày các bé chỉ ngồi
trong lớp học có 30 phút), nên bé nào cũng háo hức và chăm
chú lắng nghe. Các bé không phải học, mà là được học.
Cũng không phải đợi lâu, ngay ngày hôm sau, tôi đã được
chứng kiến một ví dụ cực kì rõ ràng về câu chuyện được học
chứ không phải học này.
NỘI DUNG 3
4 nguyên tắc nuôi dạy
con kiểu Nhật
Các bà mẹ Việt rất ngưỡng mộ mẹ Nhật
trong việc nuôi dạy con cái. Vậy nuôi con kiểu
Nhật có điều gì đặc biệt. Đôi khi chỉ cần hiểu

rõ vài nguyên tắc sau đây.
Có thể làm “mẹ Hổ” đến khi trẻ lên 2 tuổi
Khi con mè nheo, mẹ mắng con và bị gọi là “mẹ Hổ”. Nhiều
người không thích cách dạy dỗ “bạo lực” này nhưng làm “mẹ
Hổ” cũng có những điểm tốt không ngờ đến. Đối với trẻ 2
tuổi, khi đường kết nối giữa các tế bào trong não vẫn chưa
hoàn thiện thì những hành động lặp đi lặp lại mang tính động
vật, hay những uốn nắn nghiêm khắc mang tính động vật đều
có một ý nghĩa rất lớn. Giai đoạn này chỉ có những người như
“mẹ Hổ” mới làm được điều đó.
Nhưng giai đoạn dạy trẻ bằng cách lặp đi lặp lại mang tính
động vật, hay uốn nắn nghiêm khắc mà trẻ không cự tuyệt chỉ
đến khi trẻ 2 tuổi là kết thúc, còn sau giai đoạn này, trẻ sẽ bắt
đầu đưa ra chính kiến và thể hiện ý chí của bản thân. Khi trẻ
qua 2 tuổi cũng là thời kì vai trò “mẹ Hổ” cần phải kết thúc.