Một số biện pháp phát triển kĩ năng tự học cho học sinh

Mt s bin pháp phát trin k  hc cho
hc sinh qua s dng tài liu tham kho trong
dy hc lch s  ng trung hc ph thong

Nguyn Hng Nhung

i hc Giáo dc
LuLí luy hc; Mã s: 60 14 10
ng dn: TS. Nguyn Th Th Bình
o v: 2012

Abstract: Nghiên c lý lun v t hc nói chung và t hc ca hc sinh
(HS) qua s dng tài liu tham kho (TLTK) lch s nói riêng. Tìm hiu thc tin
vic phát trin k  hc ca HS trung hc ph thông (THPT) qua s dng tài
liu tham kho. Tìm hich s u
ch s Vit Nam 1945-1   xut mt s
bin pháp phát trin k  hc cho HS qua s dng TLTK. Thc nghi
phu qu ca các bi xut.

Keywords: ng dy; Môn Lch s; K  hc; Tung hc ph
thông

Content
1. Lý do chọn đề tài
Yêu cu bc thit ra trong xã hi hii: giáo do th h tr không
ch dng li  vic truyn th tri thc mà phng ti vic bng cho hc sinh kh
 hc.
Rèn luyc t hc cho HS THPT có v trí quan trng trong vic thc hin
mc tiêu b môn và góp pho ra nh c thc
hành, t chng.
Vn  t hc quan tâm, tuy  mi ch dng li  lý lun, còn

trong thc tin dy hc, GV vn còn gp nhiu GV và HS
vc tm quan trng ca vic t hng ti
vic rèn k 
i vi môn Lch s, còn nhiu quan nim Lch s là môn ph, y
hc Lch s không hiu qu và to hng thú cho HS. Vii my hc
c quan tâm.
t nh HS tip nh và sâu sc v các s kin, nhân vt,
v lch s là phc tính tích cc, ch ng ca HS.
Xut phát t nhng lí do trên, chúng tôi chn v Một số biện pháp phát triển
kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học lịch sử ở trường
THPT”  tài nghiên cu.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Các nhà nghiên cu giáo di quyt v này
i nhi và m khác nhau.
2.1. Trên thế giới
T thi c i, v t hc vai tn ca nó.
c th hing giáo dc ca Khổng Tử, R.R.Sing. Các ông
nhn mi hc phi tích cc, ch ng trong quá trình hc kin thc và nhn ra
các tia bn thân.
i vi các nhà khoa hTây, v c quan tâm, nghiên
cu sâu trên tng khía cnh c th.
Nhà giáo di ca Hi Lp c i Xôcrat (469-c bin vi
y hc g m phát huy tính tích ca HS.
J.A.Cômenxki (1562- m Tip Kh ng bin pháp dy hc
ng HS ph      n c bn cht ca s vt, hi ng.
J.J.Rousseau (1712-1778), Tohr Dewey (1859-1952), TS N.Đ.Đairi hay I.F.Kharlamov
u khng nh: công tác t hc gi vai trò to ln trong vic nâng cao tính tích cc hot
ng trí tu ca HS. Vai trò quan trng ca t hc khnh qua nghiên cu
ca các nhà giáo dc tiêu biu th k XVII  Petalogi (1824-1890), Ditecvec
(1790-1886), và Usinxki (1824-1870), Rubaki,   m T.Makiguchi (1871-


Tóm l cn nh u
khg lc thc tin ca tr i hình thc t hc, t phát trin.
2.2. Các tác giả trong nước
GS Nguyễn Cảnh Toàn u công sc trong vic tìm hiu vn  t
hc  nhiu loo khác nhau, th hin qua các tác phm: “Quá trình dạy – tự
học”, “Luận bàn về kinh nghiệm tự học…
V  hc trong môn Lich su công trình nghiên
cu v v này: cun “Đối mới việc dạy, học lịch sử lấy HS làm trung tâm” GS Phan
Ngọc Liên ch biên, cun “Phát huy tính tích cực của HS trong dạy học Lịch sử ở
trường THCS” ca GS Phan Ngọc Liên, PGS Trịnh Đình Tùng, tác phm “Các con
đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” ca GS TS
Nguyễn Thị Côi, cun “Hệ thống các phương pháp dạy học lịch sử ở trường THCS” do
PGS Trịnh Đình Tùng ch 
V t hc lun bàn sôi ni trên các tc và thi;
Nghiên cu giáo dc; Nghiên cu Lch s; tp chí Giáo dc. Các bài vit ca tác gi
Nghiêm Đình Vì, PGS Trịnh Đình Tùng, Th.S Võ Hoàng Ngọc, Vũ Duy Yên, PGS TS
Nguyễn Văn Đản, GS Phan Trọng Luận, Nguyễn Thị Thế Bình... u vào
các khía cnh khác nhau ca v t hc nhm nâng cao chng ging dy b môn.
Bên c t hc  u qua nhiu lun án và luc

y, có không ít các công trình nghiên cu v v t hc và k 
hc qua TLTK. Các tài liu tp trung nghiên cu khá sâu sc và h thng v mt lý lun:
c, các bin pháp phát trin k  h
u vic phát trin k  hc qua s dng TLTK.
Nhng kt qu nghiên cu ca các tác gi c chính là ngun tài liu quý báu, là
nh, gi ý có giá tr cho chúng tôi thc hin lun này.
3. Đối tƣợng nghiên cứu
ng nghiên cu ca lu quá trình dy hc môn Lch s  ng
THPT

4. Phạm vi nghiên cứu
 u v t hc nói chung, mà tp trung nghiên cu
v phát tri hc vi TLTK cho HS và  xut mt s bim
nhm phát trin k   hc qua s dng TLTK cho HS trong dy hc lch s 
ng THPT.
Do thi gian hn ch  tài gii hn vic vn dng các bin pháp phát trin k 
t hc qua s dng TLTK cho HS trong dy hc Lịch sử Việt Nam giai đoạn 1945-1954
lp 12 THPT (chương trình chuẩn)
- Phn thc nghim, chúng tôi ch tin hành qua mt bài hc trên lp.
- Phm vi thc nghim gii hn  mt s ng ph thông ti Hà Ni và các tnh
phía BTHPT Phm Hng Thái (Hà Ni), THPT Tro (Hà Ni), THPT
Hng, Hà NBình), THPT Chuyên H
Long (Qung Ninh), THPT Chuyên Amsterdam (Hà Ni), Trung tâm GDTT Thun
Thành (Bc Ninh)
5. Mục tiêu nghiên cứu
   kh nh tm quan trng ca vic rèn luyn k   hc vi
  xut mt s bin pháp phát trin k  hc
cho HS qua s dng TLTK trong dy hc lch s  ng THPT (vn dng qua phn
n 1945-1954, lp 12 THPT - n).
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên c   lý lun v t hc nói chung và t hc ca HS qua s dng
TLTK lch s nói riêng.
- Tìm hiu thc tin vic phát trin k  hc ca HS THPT qua s dng tài
liu tham kho.
- Tìm hich s ìm hi
Lch s Vit Nam 1945-  xác  xut mt s bin pháp phát trin
k  hc cho HS qua s dng TLTK.
- Thc nghiu qu ca các bi xut.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: m, c và phân tích các ngun tài liu

p chí, lun án...
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn bao gồm: quan sát, d gii vi GV,
HSu tra xã hi hng kê toán hc..
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm
8. Giả thuyết nghiên cứu
Trong thc t ging dy lch s  ng THPT hin nay, nhi
n vic phát trin k   hc vi TLTK cho HS. Ch ng dy hc Lch s 
ng THPT s ng mc tiêu môn hc nu vn dc các bin
pháp phát trin k g t hc cho HS qua s d
9. Những đóng góp của đề tài
Về lí luâ
̣
n: 
 hc qua s dng TLTK
Về thư
̣
c tiê
̃
n: 





  , 







, 









 , 

 m, 




 ng dn cho HS trong hc tp
môn Lch s
10. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phn M u, Kt lun, Tài liu tham kho và Ph lc, lum 2

 lý lun và thc tin ca vic phát trin k  hc ca HS
qua s dng TLTK trong dy hc lch s  ng THPT
t s bin pháp phát trin k  hc cho HS qua s dng TLTK
trong dy hc lch s  ng THPT (vn dng trong dy hc Lch s Vit Nam 1945-
1954)

CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ
HỌC CHO HS QUA SỬ DỤNG TLTK TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG
THPT
1.1. Cơ sở lý luận
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Khái niệm tự học
T hc là hong t giác, tích cc, t lc phát huy ni lc ca bn thân nhm
tìm ra cách h i tri thc, k  xo, hình thành và phát trin tàn din
i hc
1.1.1.2. Khái niệm kỹ năng
K  hiu là kh c hin có kt qu mng  la
chn và vn dng nhng tri thc, kinh nghi c mc tiêu và phù hp vi
u kin, hoàn cnh cho phép.
1.1.1.3. Kỹ năng tự học và tự học lịch sử
K  hc là kh c hin có kt qu hong t hc nhng
hiu bit v hong t hc và k  hi hi trong hot
ng dy hc.
T hc lch s ca HS là vic t nm vng kin thc lch s và vn dng thành
th bin hin vn dng.
1.1.1.4. Phát triển kỹ năng tự học lịch sử
Phát triển theo t n ting Vi mang t nh thành to, t yu thành
mnh.
Phát triển kỹ năng c hiu là nâng cao kh c thc hin h
thng các thao tác nhm làm bii chiu chúng vng c th 
t ti nhng phm
 c mt k i thc hin nhiu thao tác, phi có
s kiên trì, tích ci vi HS THPT, HS phi có nn tng, k  hc
hình thành. Vì vy tài không nêu lên các bin pháp hình thành k 
sâu vào vi xut các bin pháp nhm nâng cao, phát trin các k 

1.1.1.5. Tài liệu tham khảo
Chúng ta có th hiu tài liu tham kho trong dy hc lch s chính là những sách,
báo (ngoài SGK) hay các công trình nghiên cứu về những điều đã xảy ra trong quá khứ
của xã hội loài người.
Có nhiu loi TLTK trong dy hc lch s  ng THPT. Bên cnh tài liu thành
y hc lch s còn s dng tài liu tham khu hin vt, dân
tc hc, ngôn ng 
1.1.1.6. Phát triển kỹ năng tự học với tài liệu tham khảo
Phát trin k  hc lch s qua s dng tài liu tham kho chính là nâng cao
khả năng HS tự nắm vững kiến thức lịch sử và vận dụng thành thạo kiến thức đó trong
cuộc sống qua việc đọc, nghiên cứu sách, báo, công trình nghiên cứu (ngoài SGK)
Phát trin k  hc lch s cho HS tc  các k  c
hình thành (HS bit làm) s phát trin lên m o)i vi HS
THPT, các k c hình thành t bc THCS, ví dc tài liu, ghi chép,
s dng tài liu lch s  tr li câu hi... Tu i
ng d  phát trin các k   m thành thc, nhun nhuyn; HS
i thc hành rt nhiu ln khi thành tho, chng.
1.1.2. Cơ sở xuất phát của vấn đề phát triển kỹ năng tự học của học sinh qua sử dụng
tài liệu tham khảo
1.1.2.1. Mục tiêu giáo dục và đào tạo
Mc tiêu ca môn Lch s  ng THPT là cung cp kin th n, có h
thng v lch s phát trin hp quy lut ca dân tc và xã hi.  
bng lc, t hào dân tcVing dn HS t hc qua s dng TLTK
s phát huy tính tích cc ca HS, góp phn thc hin tt mc tiêu môn h ra.
1.1.2.2. Đặc trưng của bộ môn Lịch sử
Lịch sử mang tính quá khứ, tính không lặp lại, tính cụ thể, tính hệ thống (tính logic
lịch sử) và tính thống nhất giữa “sử” và “luận”. Ngoài SGK, HS cn phi s dng
nhiu loi tài liu khác nhau nhm khôi phc li lch s mng, sâu sc. Do
a TLTK trong hc tp lch s là rt quan trng.

1.1.2.3. Đặc điểm tâm sinh lý học sinh THPT
Phát trin k  hc cho HS THPT không nhng phù hp vm tâm
sinh lý la tui, s phát trin nhân cách và trí tu ca HS, phù hp vi quan nim dy hc
mi mà còn th hin s tôn trng và tu kin thun li cho s phát trin ca mi con
i.
1.1.2.4. Yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học
T hc là ng  HS phát huy vai trò ch ng, rèn luyn nhng phm cht,
c cá nhân nhm khc phc hn ch v kh  n dng kin thc, kh 
thc hành, c yêu ci mi trong giáo dc.
1.1.3. Vai trò, ý nghĩa của sử dụng tài liệu tham khảo đối với việc phát triển kỹ năng tự
học cho học sinh
1.1.3.1.Vai trò
S dng TLTK n cn thi HS hi ni dung SGK và
làm cho bài ging cng, hp dn.
1.1.3.2. Ý nghĩa
S dng TLTK giúp HS có khng kin thc phong phú, hiu su sc bn cht
ca v lch s, t y sinh c  giáo dng, tình cm
c mn cho các em. TLTK trong t hn trong vic
phát tric nhn thc bi
i chiu nhng s kin-hing lch s. Khi t hc, tính
tích cc lp trong hong nhn thc phát trin.
Tóm li, s dng TLTK giúp HS phát trin trên c 3 mt: kin th, k 
1.1.4. Một số kỹ năng tự học cần hình thành và phát triển cho học sinh khi sử dụng
TLTK
GV cn rèn luyn và phát trn cho HS các k c vi TLTK. Có th tp
trung vào nhng k 
Kỹ năng phát hiện kiến thức cơ bản qua TLTK: HS cc ý bn cht, ch
o nht. Vit quan trng trong khâu thu nhn thông tin.
Kỹ năng đối chiếu TLTK với SGK để khắc sâu kiến thức cơ bản: Khi làm vic
vi hc phi có s i chiu. T ng c và khc sâu

kin thn.
Kỹ năng trình bày kiến thức cơ bản qua TLTK: c hiu là kh 
ni dung kin thi 2 hình thc: trình bày ming và trình bày vit.
Kỹ năng sử dụng TLTK để trả lời câu hỏi: HS phi bit la chn kin thc thu
nhc t vic nghiên cu TLTK kt hp vi SGK và phân tích, tng h hoàn
thành các câu hi, bài tp trong SGK và do GV giao cho.
Kỹ năng sưu tầm TLTK: m TLTK ph  và có
ngun gy.
Kỹ năng ghi chép nội dung kiến thức qua TLTK: HS cn cht lc kin thc và
ghi theo ý hiu ca mình. HS có th h thng hóa b  lp b
Kỹ năng biết thắc mắc, đặt câu hỏi và tìm cách trả lời: Bit thc m
 kin thc.
Kỹ năng tự kiểm tra, đánh giá: Vic s d t kia
bn thân giúp HS cng c và hiu sâu sc kin thc.
Kỹ năng sử dụng TLTK trong các hoạt động ngoại khóa: Công tác ngoi khóa
lch s góp phn bng, làm sâu sc, phong phú, toàn din tri thc lch s mà HS thu
nhn trên lp.
1.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Thực trạng việc phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng tài liệu tham
khảo ở trường THPT
Chúng m, d giu tra qua phi
i vi 26 GV và 370 HS mt s a bàn Hà Ni, Qung Ninh, Bc Ninh,

Kết quả cho thấy:  GV và HS khnh tm quan tra t
hc, TLTK i vi HS trong hc tp. Tuy nhiên, phn lng dn HS các
bin pháp t hc vi TLTK mn, khoa hc.
1.2.2. Nguyên nhân thực trạng dạy - tự học Lịch sử qua sử dụng TLTK trong dạy học
Lịch sử trường THPT
Về GV: GV vn ch yu s d n thng: thuyt trình, din
ging, ít m rng kin thkhin HS không có hng thú hc tp. Mt b phn không

nh ng d hc
Về HS: Các em quan nim môn Lch s không quan trng nên thi gian, công sc
các em dành cho t hc lch s t hn ch. HS c trang b các k 
t hc vi TLTK nên vic t hc ca các em va mt nhiu thi gian mà hiu qu li
không cao.
Ngoài ra, tn ca SGK không nêu rõ mc tiêu nên trong khi
làm vic lp vng, không bit chut
qu c.
Lý lun và thc tit ra yêu cu cn thit phi phát trin cho HS k 
hc qua s dng TLTK trong dy hc lch s gii quyt v này cn có h thng
các bin pháp c th, khoa hc.

CHƢƠNG 2
MỘT SỐ BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG TỰ HỌC CHO HS QUA
SỬ DỤNG TLTK TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ Ở TRƢỜNG THPT (VẬN DỤNG
TRONG DẠY HỌC LSVN 1945-1954)

2.1. Mục tiêu, cấu trúc, nội dung cơ bản của chƣơng trình lịch sử THPT
2.1.1. Mục tiêu
Về kiến thức: HS phi nc h thng nhng khái nim, v lch s khái
quát nhn nht ca nhng s kin ra trong quá kh ca xã hi
nói chung, Vit Nam nói riêng.
Về kĩ năng: Phát tric ca nhn thng, trí
nh c bio hc tp b môn
 dng b, tranh nh, tài li
Về thái độ: c, nim t hào dân tc và lòng bi
i vi nhng anh hùng, chi quc.
2.2.2. Cấu trúc, nội dung cơ bản
 trình lch s THPT bao hàm khng kin thn ca lch s th
gii và lch s Vic sp xp mt cách h thng, theo tuyn tính v mt thi

gian.  tip nhc ni dung kin thc ht sc phong phú trong khi thng các
tit hc trên lp hn chi HS phi t hc qua khai thác thêm các tài liu tham
kho ngoài SGK.
Vi phm vi ca mt lut nghi  m bo tính chính xác, c
thc kim nghim thc ta chn phn lch s Vit Nam 1945-1954
  xut, áp dng các bin pháp phát trin k  hc cho HS qua
s dng TLTK.
2.2. Vị trí, vai trò, nội dung cơ bản của chƣơng trình LSVN 1945 - 1954
Nghiên cu LS n 1945-1954 lp 12 THPT giúp hc sinh nm vng
c nhng v ch yu ca lch s dân tc thi kì kháng chin chng Pháp. LSVN t
1945-u ngiúp các em s có cái nhìn toàn cn và
khoa hc v bc tranh LSVN. Mt khác, là ni dung kin thc không th thiu
trong các k thi tt nghip, i hc và thi hc sinh gii. Dn LSVN 1946-
1954 là phn kin thc ht sc quan trng.
2.3. Một số yêu cầu sử dụng tài liệu tham khảo trong dạy học Lịch sử
- Vic phát trin k  hc phi giúp HS nm vng kin th
ng mc tiêu dy hc.
- Các bin phát trin k  hc phi có tính va sc, phù hp vi nhn thc
ca HS
- Vic phát trin k  hc qua s dng TLTK cho HS phi góp phn tích cc
i my hc lch s  ng ph thông
- Vic phát trin k  hc qua s dng TLTK cho HS bao gm quá trình
hình thành, rèn luyn và phát trin mt h thng các k 
2.4. Một số biện pháp phát triển kỹ năng tự học cho HS qua sử dụng tài liệu tham
khảo trong dạy học lịch sử (vận dụng trong dạy học Lịch sử Việt Nam1946-1954)
2.4.1. Phát triển kỹ năng phát hiện kiến thức cơ bản qua TLTK
TLTK là ngun tài liu b tr, làm sâu sc kin
thn là yêu cu tiên khi làm vic vi TLTK.
- Thứ nhất, phát triển kỹ năng tìm ý chính, lập dàn ý
GV có th khéo léo t chc công vi

- Yêu cc hoc gi mc to cho c ln TLTK
- t câu h HS tóm tt kin thng thc ý thc,
 trong quá trình hc tp ca HS
- Nhn xét ý kin ca HS và hoàn thin câu tr li.
V  rèn luyn và phát trin k  cn thc hin các công
vic: