Bài giảng khoa học môi trường và sức khỏe môi trường part 3 pot

40

1

H SINH THÁI NƠNG NGHI P
KI M SỐT SÂU B NH VÀ C D I
I. H sinh thái nông nghi p
1. L ch s hình thành và phát tri n c a h sinh thái nơng nghi p
1.1. Q trình ti n hóa c a sinh gi i
Cùng v i xu t hi n lao ng và ti ng nói ã hình thành xã h i lồi ngư i tr i qua
kho ng 6000 năm trư c ây. Cũng như m i sinh v t, ngay t bu i u xu t hi n, con ngư i
ã tác ng vào môi trư ng thiên nhiên xung quanh
s ng. S can thi p c a con ngư i vào
t nhiên mô t qua cỏc giai o n sau:
Siêu
Săn bắt
Chăn
Nông
Công
Đô
công
thả
nghip
và đánh
nghip
thị
nghip
cá
hờa
hờa
Qua quỏ trình phát tri n, con ngư i thích nghi d n v i thiên nhiên. Theo th i gian, các

ho t ng s ng c a con ngư i ngày càng nâng lên trình
cao hơn, khai thác, s n xu t các
s n ph m lương th c, th c ph m ngày m t nhi u hơn.
1.2. Ba giai o n phát tri n l ch s c a nông nghi p
H sinh thái nông nghi p ư c mơ hình hóa b ng sơ
sau, d a trên phương th c và
cơng c
chia giai o n.
H¸i lư m

Sơ

Con
ngư
1. Tác

TrÝ tu (III)
Thiên
V t t, công c
nhiên
(II)
Lao đng s ng
ng c a con ngư i vào thiên nhiên trong ho t ng nông nghi p

1.2.1. Giai o n nông nghi p th công
Giai o n này b t u t khi con ngư i bi t làm ru ng và chăn th (vào th i i
á
gi a) t i cu i th k XVII. c trưng c a giai o n này là con ngư i tác ng t i thiên nhiên
ch y u b ng s c lao ng (lao ng s ng) cơ b p ơn gi n, v t tư k thu t ơn gi n, cịn trí
tu ch y u là kinh nghi m. Do ó s n ph m nông nghi p chưa nhi u, dân cư thưa th t, nhu

c u lương th c, th c ph m chưa nhi u, b i v y s tác ng c a con ngư i vào thiên nhiên cịn
h n ch .
1.2.2. Ho t ng nơng nghi p v i v t tư k thu t phát tri n
Cịn g i là giai o n Nơng nghi p cơ gi i hóa. B t u t
u th k 18 n nh ng
năm 70 c a th k 20. giai o n này c trưng n i b t là nhu c u lương th c, th c ph m
ngày càng tăng (hi n tư ng “bùng n dân s ”), th gi i tr i qua nh ng cu c kh ng ho ng
thi u tr m tr ng nguyên li u, nhiên li u và lương th c. “Cu c cách m ng xanh” và “5 hóa”
(cơ khí hóa, th y l i hóa, hóa h c hóa, sinh h c hóa và i n khí hóa) trong nơng nghi p em
l i nh ng l i ích to l n, song bên c nh ó là nh ng h u qu nghiêm tr ng do ô nhi m môi
trư ng, h y ho i sinh thái mà chúng em l i không ph i là nh .
1.2.3. Phát tri n nông nghi p trên cơ s khoa h c
Còn g i là giai o n s n xu t nông nghi p trên cơ s sinh thái h c, t i ưu hóa s n xu t
v i tư tư ng h th ng hay theo chi n lư c tái sinh b n v ng. T c là làm nông nghi p phù h p


1

41

v i các quy lu t khách quan c a t nhiên, d a vào trí tu c a con ngư i
i u khi n ho t
ng hài hòa các h th ng s n xu t nông nghi p và KHKT lúc này th c s tr thành l c
lư ng s n xu t tr c ti p.
2. V n cung c p lương th c, th c ph m
2.1. Nh ng lương th c th c ph m ch y u
các nư c, thư ng ngư i ta dùng chung m t danh t là th c ph m ch các lo i s n
ph m ưa vào ni dư ng con ngư i, trong ó có th t, cá, tr ng, s a, u, l c, v ng, khoai, ...
T t c các s n ph m này u có các ch t dinh dư ng c n thi t, tuy nhiên m c
và t l

khác nhau. Căn c vào m c
tr ng, nuôi nhi u hay ít, tùy t p quán dân t c hay vùng a lý
... mà ngư i ta chia làm 2 lo i chính các s n ph m nơng nghi p: lương th c, th c ph m song
ch có tính ư c l .
2.2. Lương th c
Thư ng g i t t c các s n ph m nông nghi p có nhi u glucid và ngu n cung c p nhi t
lư ng ch y u trong b a ăn. ó là lúa g o, mì, ngơ, ...
2.3. Th c ph m và rau qu
Là các lo i s n ph m b sung các ch t dinh dư ng c n thi t cho cơ th mà trong ngũ
c c khơng có.
2.4. N n ói và thi u th c ăn
Theo s li u thông báo c a FAO, tính n năm 1989, th gi i có kho ng 5.200 tri u
ngư i và tính trung bình c 10 ngư i có 1 ngư i ói. Ngồi s ngư i ói kinh niên, thư ng
xuyên có 500 tri u ngư i thi u ăn, s ngư i này t p trung ch y u các nư c ang phát tri n
và ch m phát tri n.
Trong th gi i hi n i, n n ói nghèo nguyên nhân do âu ? Tr l i câu h i này
khơng hồn tồn ơn gi n.
2.5. N n ói nghèo là h u qu c a s gia tăng dân s
Ngư i ta ư c tính, v i t l tăng dân s hi n nay, thì dân s th gi i 1 phút tăng thêm
170 ngư i, 1 ngày tăng thêm 240.000 ngư i và hàng năm tăng thêm 90 tri u ngư i. S gia
tăng dân s quá nhanh so v i t ng s n lư ng lương th c. Ví d : t i cu i th k XX này dân s
th gi i t 6 t ngư i,
nuôi s ng thêm 1 t ngư i m c s ng hi n nay, t ng s n lư ng
lương th c ph i tăng 40% trong ó năng su t cây tr ng ph i tăng 20%. Song th c ch t s gia
tăng s n lư ng lương th c l i r t th p 1,7% năm.
2.6. Ch
chính tr - kinh t xã h i
Ch
chính tr - kinh t xã h i là hàng rào c n tr s n xu t lương th c th c ph m. Vài ví
d sau ph n ánh rõ nét v n này:

− Nư c M là 1 trong s các qu c gia giàu có nh t th gi i. Theo F.A.O, nư c M hàng
năm s n xu t 17% s n lư ng lương th c th gi i và chi m t i 42,9% lư ng xu t kh u
lương th c. Song hàng nghìn ngư i dân M v n lâm vào c nh ói, thi u ăn.
− Năm 1974, lũ l t ã phá h y hàng nghìn héc ta t tr ng lúa Bangladesh, hàng tri u
ngư i dân nghèo lâm vào c nh ói nghèo, thi u ăn và ch t ói. Trong khi ó, cũng
t
nư c này, m t s vùng l i b i thu, m t s thành ph l n có kho ng 4 tri u t n g o d tr
trong kho. Ngư i ói v n ói vì h nghèo khơng
ti n mua g o.
− Năm 1978 m t công ty l n c a M ã u th u kho ng 2300 héc ta t tr ng cây lương
th c c a Guatemala dùng
tr ng bông xu t kh u. Ngư i dân b n x khơng có t
tr ng tr t, h ph i vào làm thuê cho công ty v i ng lương r m t, không
ti n mua
lương th c và n n ói ã x y ra hàng v n ngư i dân nư c này.
2.7. S m t cân b ng trong tiêu th


1

42

Trung bình 1 ngư i dân B c M s d ng 900 kg ngũ c c/năm, nhưng ch có 90kg
dùng làm lương th c, còn l i 810 kg h dùng làm th c ăn cho súc v t
s n xu t th t, tr ng
và s a. T i n , theo F.A.O (1989) trung bình 1 ngư i dân ch có 180 kg/năm.
2.8. Thiên tai, d ch b nh
Nh ng thi t h i lương th c th c ph m do thiên tai, sâu h i và chu t phá ho i mùa
màng. S li u c a F.A.O, hàng năm trên th gi i s n ph m nông nghi p b thi t h i do chu t,
sâu b ư c tính kho ng 15-20%, riêng s n ph m ngũ c c m t i có th ni s ng ư c

kho ng 130 tri u ngư i. Ngồi ra, ngư i nơng dân còn ch u c nh lũ l t, h n hán m t mùa ...
2.9. Phá ho i s n xu t do chi n tranh
Theo tính tốn c a H i ngh Qu c t v gi i tr quân b năm 1977, t ng chi phí t t c
qu c gia cho quân s và vũ trang ư c tính kho ng 1 t ơ la M /ngày. N u như s ti n ó u
tư cho phân bón, th y l i thì hàng tri u ngư i s s ng h nh phúc và kh e m nh hơn. i u này
chưa tính t i nh ng tàn phá do chi n tranh, nh ng thi t h i to l n v ngư i và c a c i v t ch t
do chi n tranh gây ra.
3. Cu c cách m ng xanh và v n gi i quy t lương th c th c ph m trên th gi i
3.1. Cách m ng xanh trong nông nghi p
Cùng v i ti n b c a KHKT, ngư i ta nh n th y n u như cây tr ng ư c chăm bón
y
(nư c, phân bón, phịng tr sâu b nh) cho năng su t cao hơn h n so v i cây tr ng m c
hoang d i ho c so v i cây tr ng khơng ư c chăm bón y . Các nhà khoa h c nông nghi p
l a ch n lai t o nh ng cây tr ng, h t gi ng t t
nhân lên trên các cánh ng cao s n, làm
cho s n lư ng lương th c tăng cao. Quá trình này ư c g i là cu c cách m ng xanh (Green
Revolution).
- N i dung c a cu c cách m ng xanh
Th i kỳ hưng th nh c a cách m ng xanh vào u nh ng năm 60 c a th k này. Cách
m ng xanh có 2 n i dung quan tr ng h tr và b xung cho nhau nh m t i nh ng k t qu vư t
b c trong năng su t nông nghi p. ó là:
+ T o ra nh ng gi ng m i và năng su t cao ch y u là cây lương th c
+ Và s d ng t h p các bi n pháp k thu t phát huy kh năng c a các gi ng m i.
- Các thành t u c a cách m ng xanh
Cu c cách m ng xanh ư c b t u Mehico cùng v i vi c hình thành m t t ch c
nghiên c u qu c t là: “Trung tâm qu c t c i thi n gi ng ngô và mì” (CIMMYT) và Vi n
nghiên c u qu c t v lúa Philippine - IRRI và
n
- IARI. V thành t u c a cách
m ng xanh có l khơng có ví d nào t t hơn là nh ng thành qu c a n , t m t nư c ln

có n n ói, khơng sao vư t qua ngư ng 20 tri u t n lương th c, thành m t t nư c
ăn và
còn dư
xu t kh u v i t ng s n lư ng k l c là 60 tri u t n/năm. Năm 1963, do vi c nh p
m t s nh ng ch ng m i c a Mehico và x lý ch ng Sonora 64 b ng phóng x ã t o ra
Sharbati Sonora có hàm lư ng protein và ch t lư ng t t hơn c ch ng Mehico tuy n ch n.
ây là m t ch ng lúa mì lùn, th i gian sinh trư ng ng n. c bi t, m t s trang tr i Punjab
t năng su t trung bình t i 47 t /ha t c là g n b ng năng su t trung bình Hà Lan, nư c có
năng su t lúa mì cao nh t th gi i h i ó. Ngồi ra, m t s lo i ngũ c c khác nh t o gi ng
m i cũng ã ưa n năng su t k l c. Bajra, m t ch ng kê có năng su t n nh 2500 kg/ha,
ngơ cao s n lư ng năng su t 5000-7300 kg/ha. Lúa mi n (Sorga) năng su t 6000-7000 kg/ha
v i nh ng tính ưu vi t như chín s m hơn, ch u sâu b nh t t hơn h n v i nh ng ch ng khác
c a a phương. c bi t lúa tr ng trên di n tích r ng
n
(trên 35 tri u ha), nhưng năng
su t trung bình ch
t 1,1 t n/ha. V i Cách m ng xanh, gi ng IR8 ã t o ra năng su t 8-10
t n/ha.
M t i u áng lưu ý là cách m ng xanh
n
không nh ng em n cho ngư i dân
nh ng ch ng cây lương th c có năng su t cao, mà cịn c i thi n ch t lư ng dinh dư ng c a


43

1

chúng g p nhi u l n. Ví d ch ng Sharbati h t v a to, v a ch c, ch a 16% protein, trong ó
3% là lizin. Do ti p t c c i ti n và tuy n l a gi ng nên có nơi ch ng này ã cho 21% protein.

Khu v c ông Nam Á trư c ây thư ng xuyên thi u 4-5 tri u t n g o và i quân
nh ng ngư i nghèo ói khơng ng ng gia tăng. Nh cách m ng xanh ã tr thành “t kính
trưng bày nh ng thành t u và kinh nghi m s n xu t nông nghi p - lâm nghi p mà nhi u nư c
ph i h c h i”.
Th t v y, nh ng gi ng c c cao s n do nh ng Vi n Nghiên c u v gi ng cây lương
th c qu c t IRRI, IARI, v.v. t o ra ã ư c ph bi n ngày càng r ng, nh t là các nư c ang
phát tri n. M t s s li u
ông Nam á, châu Phi và M Latinh ã ch ng minh i u này.
4. Nh ng xu hư ng gi i quy t v n lương th c
- Tăng di n tích canh tác:
Dân s tăng, di n tích nơng nghi p thu h p do làm nhà , giao thông, nhà máy,... Tăng
di n tích là tăng cư ng khai thác t r ng, th o nguyên, m l y, sa m c,... Khai thác nông
nghi p các vùng t này ch có th có ư c khi có
năng lư ng và ti n.
- Khai thác th c ph m bi n:
Bi n ã góp ph n ni s ng con ngư i t xa xưa và ngày nay tuy môi trư ng bi n b
h y ho i nghiêm tr ng, ngư i ta v n ph i hư ng ra bi n, i dương. Ngư i ta d tính dù có
tăng cư ng các k thu t ánh cá thì s n lư ng bi n t i a cũng không vư t quá 15% nhu c u
protein c a th gi i. Hơn n a, ô nhi m bi n do ơ th hóa, ch t th i công nghi p, giao thông
bi n, khai thác d u khí trên bi n, ... làm thi t h i l n s n lư ng cá trên th gi i.
5. Nh ng c trưng c a n n nơng nghi p hi n i
− Phân bón hóa h c
− H th ng th y l i
− Cơ gi i hóa trong nơng nghi p
− Các ch t ph gia hóa h c trong th c ph m
II. Ki m soát sâu b nh và c d i
1. M
u
Ngày nay, sau hơn 50 năm dùng các bi n pháp khác nhau ki m soát sâu b nh và c
d i thì lồi ngư i ng trư c m t nguy cơ: ô nhi m môi trư ng, s phát tán c a hóa ch t b o

v th c v t (HCBVTV) r ng rãi kh p nơi mà ngư i ta ã ch ng minh ư c s có m t c a
chúng trong ph m vi tồn c u, e d a m t c n b ng sinh thái nghiêm tr ng, s nhi m
HCBVTV do con ngư i s d ng tr c ti p ho c gián ti p c p tính và lâu dài, cho th h trư c
m t và mai sau, k c vi c gây r i lo n thai s n n vi c gây t bi n di truy n, d n n d t t
nhi u hình thái khác nhau c a th h mai sau.
Có 3 nhóm HCBVTV: Nhóm lân h u cơ, nhóm clo h u cơ và nhóm Carbamate
Nhóm
Lân h u cơ
Clo h u cơ
Carbamate

2. Tác

Tên HCBVTV
Diazinon, Malathion, Darathion, DDVP
Aldri, Chlordane, DDT, DDD, Dieldrin, Endosulfan, ...
Sevin, Bassa

ng c a HCBVTV - s nhi m c r ng rãi
H u h t nh ng HCBVTV ã gây c.
i v i nh ng sinh v t máu nóng trong ó có
con ngư i thì dùng lư ng HCBVTV càng l n, kh năng gây nhi m c do HCBVTV càng
r ng rãi. V i sinh v t và qu n th mơi trư ng nói chung thì dùng càng nhi u HCBVTV có l i
b di t nhi u hơn là có h i.


1

44

Vì sao ngư i ta l i dùng nhi u n v y ? (vì th y ngày càng tăng li u s d ng - m
và kh i lư ng). T i sao ph i tăng li u s d ng m c nhiên là tăng li u lư ng là tăng ô
nhi m môi trư ng và tăng nhi m c. Nhưng ngư i ta th y sâu b nh ã tr lên quen thu c và
kháng thu c. Ngư i ta cũng th y nhi u lo i sâu h i côn trùng khác cũng kháng thu c và l i
cho th h sau (F2) m t b gien có nh ng tính kháng thu c, làm gi m và th m chí m t hi u
qu c a HCBVTV b t u t ó và nguyên nhân ó.
Nhưng tăng li u s d ng khơng nh ng làm tăng ô nhi m môi trư ng ngo i c nh và
kh năng nhi m c mà còn tăng vi c gi t ch t nh ng loài cơn trùng, sâu b và vi sinh v t có
l i và ó cũng là m t nguyên nhân làm gi m năng su t cây tr ng.
Như v y, nói n tác ng c a HCBVTV là tác ng nhi m c r ng rãi, ó là khái
ni m cho th y s nhi m c lan r ng n qu n th sinh v t có l i.
3. Hóa ch t b o v th c v t và s c kh e con ngư i
H u h t nh ng HCBVTV gây c cho ngư i. T gi a nh ng năm 40 c a th k trư c,
ngư i ta nh n th y có hàng ngàn ngư i b ch t do ti p xúc v i HCBVTV hàng năm ( n nay,
con s ã lên 1-2 v n). M , ngư i ta dùng HCBVTV lân h u cơ t 1973 và s tăng nhi m
HCBVTV cũng nhi u hơn trư c.
c bi t, nh ng ngư i ti p xúc có tính ch t ngh nghi p. Nh ng nông dân phun thu c
và nh ng công nhân t i nh ng cơ s s n xu t HCBVTV.
Chúng ta có th o ư c lư ng HCBVTV ang có trong cơ th chúng ta, chúng có th
trư c m t chưa gây nh hư ng gì n s c kh e, nhưng h u qu lâu dài c a chúng ra sao thì
n nay ngư i ta v n chưa tr l i câu h i này m t cách th u áo ư c.
Th c ra, n u m t thi t k nghiên c u chu áo s áp ng ư c ph n nào câu tr l i
này. Ví d ngư i ta căn c vào ư ng nhi m qua nhu y u ph m d th y nh t qua th c ph m;
ây chia làm 2 nhóm chính:
- Nhóm ăn nh ng th c ph m bi dây dính HCBVTV (ngồi).
- Nhóm ăn nh ng th c ph m b nhi m HCBVTV (trong).
Nhi u nhà khoa h c ã nghiên c u tác ng c a các lo i HCBVTV khác nhau tr c
ti p trên con ngư i, i tư ng nghiên c u thư ng là công nhân ho c nông dân, HCBVTV có
kh năng gây ung thư trên ngư i, trên ng v t th c nghi m ã có k t qu , nhưng câu kh ng
nh cho v n HCBVTV gây ung thư trên ngư i òi h i ph i nghiên c u thêm.

4. Nh ng bi n pháp ki m sốt sâu b nh
Chúng ta th y có hàng lo t nh ng m t trái c a vi c s d ng HCBVTV: ô nhi m môi
trư ng, m t cân b ng sinh thái, nhi m c c p và m n tính cho ngư i và v t. T ó có nh ng
bi n pháp khác di t tr sâu b nh mà tránh ư c nh ng nh hư ng k trên.
4.1. Bi n pháp s d ng k thù t nhiên
B n thân sâu b nh cũng có nh ng k thù t nhiên, nghiên c u, phát tri n và s d ng
chúng như m t công c
tiêu di t sâu h i.
Bi n pháp này không gây ô nhi m môi trư ng, không phá h y cân b ng sinh thái,
không gây c cho ngư i và v t, nhưng có như c i m là t n kém, ch m, ph c t p trong t
ch c th c hi n.
4.2. Bi n pháp k thu t làm m t kh năng sinh s n
Nguyên lý chung c a bi n pháp này là: sâu b nh có th b ki m soát b ng vi c tiêu
di t tr c ti p, nhưng cũng có th b ng cách làm h ng gien chi ph i kh năng sinh s n khi
chúng trư ng thành.
4.3. Bi n pháp ki m sốt b ng s d ng hóc mơn


45

1

Các hóc mơn l ư c s d ng như là m t HCBVTV nó gi t cơn trùng sâu b b ng m t
lư ng r t nh . Chúng không gây ô nhi m môi trư ng, r t ch
ng ch ng l i nh ng côn trùng
c bi t, r t c hi u.
4.4. Bi n pháp tác ng gi i tính
Nhi u lo i cơn trùng sâu b mà con cái s b di t b i m t lư ng hóa ch t h p d n gi i
tính. Khi s d ng bi n pháp này, ch t h p d n gi i tính l i là nh ng b y hóa ch t h p d n gi i
tính tiêu di t con cái.

4.5. Bi n pháp nâng cao s kháng c c a nông s n
B n thân nông s n bình thư ng ã có kh năng kháng c nh t nh i v i sâu b nh
( kháng t nhiên). Nh ng nghiên c u cho bi n pháp này là nh m kéo dài, là s ti p s c
thêm cho kh năng kháng c ó.
4.6. Bi n pháp ki m soát t ng h p
Các bi n pháp n u th c hi n riêng r
u có nh ng như c i m. Vì v y, c n có bi n
pháp ki m sốt t ng h p, t c là k t h p gi a các bi n pháp ó l i v i nhau.

Câu h i lu ng giá cu i bài
1. Cách m ng xanh là gì ?
2. Làm th nào ki m soát sâu b nh và c d i ?

Tài li u tham kh o chính

1. B Giáo d c và ào t o, Thư vi n giáo trình i n t , Giaotrinh.khoahocmoitruong
,
2. Lê Th c Cán (1995), Cơ s khoa h c môi trư ng, Vi n i h c M Hà N i.
3. Cao Liêm, Ph m Văn Khê, Nguy n Th Lan (1998), Sinh thái h c Nông nghi p và b o v
môi trư ng, NXB Nông nghi p.
4. Lưu
c H i ( 2001), Cơ s khoa h c môi trư ng, NXB HQG Hà N i.
5. Mai Tr ng Nhu n, 2002. a hóa mơi trư ng. NXB HQG Hà N i.
6. Vũ Trung T ng (2000), C sinh thái h c, Nhà xu t b n giáo d c.
7. Mai ình Yên (2000), Cơ s sinh thái h c, Nhà xu t b n giáo d c.
8. Begon, M.,J.L.Harper, C.R.Townsend (2005), Ecolgy: Individuals, Populations and
Communities, Blachwell Science.


46

1

V SINH NƯ C U NG
I. Tài nguyên nư c và chu trình nư c trên trái

1 Tài nguyên nư c trên Trái

t

t

Nư c có trong khí quy n, trên m t t, trong các t ng nham th ch dư i m t t; nư c
t o nên i dương bao la, trong các bi n trên l c a, các h , m; nư c t o nên m ng lư i sông
h , su i...T t c các d ng nư c k trên u có ngu n g c t nư c ng m sâu trong c u t o a
ch t c a Trái t sinh ra. B ng con ư ng r t ph c t p, nư c ư c tách ra t trong nham th ch
nóng ch y trong lịng t ã "chui" d n lên m t t, t o thành m t nư c c a i dương. Ti p
theo, do quá trình b c hơi và nh chu trình tu n hoàn c a hơi nư c trên ph m vi tồn c u, nư c
có m t trong khí quy n, hình thành nh ng tr n mưa
t o nên sông, su i, h , ao, t o nên các
ngu n nư c m t, và sau ó là các t ng nư c ng m c a v Trái t.
2. Chu trình nư c và s phân b c a nư c
Ngu n nư c trong t nhiên ln ư c ln h i theo chu trình th y văn. Kho ng 1/3
năng lư ng M t Tr i do Trái t h p th ư c dùng làm b c hơi m t lư ng nư c kh ng l t
i dương, ư c tính 525 t t n m i năm. Nư c b c hơi vào khí quy n t o thành mây. Mây
ư c gió ưa vào t li n. Cùng v i s thoát hơi nư c c a th c v t, các q trình này làm cho
khơng khí có
m nh t nh. Khi g p l nh, hơi nư c ngưng t l i, rơi xu ng thành mưa và
tuy t. M t ph n nư c mưa th m qua t t o thành nư c ng m. M t ph n khác ch y vào sông
h r i ra bi n và i dương. T ây nư c l i b c hơi và t o ra mây, i vào vịng tu n hồn t

nhiên. Trong chu trình th y văn, ngu n nư c ư c luân h i qua quá trình b c hơi và mưa.
Th i gian luân h i thư ng ng n (hàng năm), nhưng i v i ngu n nư c ng m, chu trình có
th kéo dài hàng ngàn năm. Chu trình tu n hồn c a các lo i ngu n nư c ư c nêu trong
b ng 1.
Con ngư i l y nư c b m t, nư c mưa và nư c ng m
s d ng cho m c ích sinh
ho t và s n xu t. Nư c th i ư c t p trung x lý tr l i ngu n. Như v y nư c là m t tài
nguyên có th tái t o. ây là vịng tu n hồn nhân t o.
Theo tính tốn, kh i lư ng nư c t do bao ph trên Trái t kho ng 1,4 t km3. Trong
ó kho ng 71% bao ph quanh b m t Trái t và h u h t là nư c m n (chi m hơn 97% t ng
lư ng nư c g m nư c i dương, bi n, h nư c m n, m t ph n nư c ng m). Ph n nư c ng t
(bao g m c m t ph n nư c ng m và hơi nư c) ch khơng y 3%. Trong ó ã g n 77% là
óng băng hai c c và trong băng hà, ch còn l i m t ph n r t nh 0,7% t ng lư ng nư c, t c
là kho ng 215.200 km3 có vai trị quan tr ng b o t n s s ng trên toàn hành tinh.

Ngu n
Hơi m khơng khí
Sơng su i
Hơi m t
Nư c m l y

Chu trình tu n hồn c a các ngu n nư c
Th i gian luân h i
Ngu n
8 ngày
H nư c ng m
16 ngày
i dương
1 năm
Băng vĩnh c u

5 năm

3. Các ngu n nư c trong thiên nhiên
Trong thiên nhiên có ba ngu n nư c chính sau:
3.1. Nư c mưa

Th i gian luân h i
17 năm
1.400 năm
2.500 năm
9.700 năm


1

47

B n ch t nư c mưa tương i s ch v m t lý hóa và vi sinh v t. Tuy nhiên nư c mưa
l i có m t s như c i m như sau:
- Hàm lư ng mu i khoáng th p
- Lư ng nư c mưa không
cung c p cho ăn u ng và sinh ho t
- S lư ng nư c mưa thu ư c ph thu c vào lư ng mưa trong năm
Tuy v y, nư c mưa là ngu n cung c p nư c sinh ho t quan tr ng cho m t s h gia
ình nơng thơn Vi t Nam (do khơng có i u ki n s d ng ư c các ngu n nư c khác).
3.2. Nư c m t (nư c sông, nư c su i, nư c h , m)
Nh ng c i m chính c a nư c m t:
Tr lư ng d i dào, có th cung c p y
cho sinh ho t, s n xu t công, nông nghi p.
S d ng thu n ti n, d khai thác

Thư ng b nhi m b n ch t h u cơ và vi sinh v t. Vì v y mu n s d ng ngu n nư c
m t, nh t thi t ph i x lý tri t ch t h u cơ cũng như kh trùng nư c
3.3. Nư c ng m
ư c t o thành b i nư c mưa th m xu ng m t t, ư c l c s ch và gi l i trong các
l p t ch a nư c gi a các l p t c n nư c. Ch t lư ng nư c t t hơn nư c mưa và nư c
m t. Như c i m l n nh t c a nư c mưa là có nhi u s t, d b nhi m m n các vùng g n
bi n, thăm dị lâu và x lý khó khăn. ây là ngu n nư c quan tr ng nông thôn nư c ta.
II. Vai trò c a nư c u ng và sinh ho t
Cu c s ng trên Trái t ph thu c vào nư c. L ch s văn minh nhân lo i cho th y nhu
c u v nư c và s văn minh i ôi v i nhau. nhi u nư c, c bi t là các nư c phát tri n ã
lo i tr ư c nhi u b nh t t truy n qua ư ng nư c sinh ho t. S hi u bi t v tính ch t và vai
trị c a nư c trong i s ng s giúp ta gi i quy t nhi u v n liên quan n môi trư ng nư c.
Nư c cũng như khơng khí và th c ph m r t c n thi t cho s s ng c a con ngư i,
nh ng vai trị chính c a nư c như sau:
1. Nư c ư c coi như m t th c ph m c n thi t cho i s ng và cho nhu c u sinh lý c a cơ th
ngư i. Trong cơ th ngư i, nư c chi m m t t l r t l n: 63%; ngoài ra m t vài t ch c c a
cơ th , t l nư c còn cao hơn (da: 70%, th n: 83%, huy t tương: 90%). Dư i hình th c
hòa tan trong nư c, các ch t b dư ng ư c ưa vào cơ th và cũng do hình th c này, các
ch t c n bã ư c ào th i ra kh i cơ th . Nư c còn là y u t i u hòa thân nhi t, i u hòa áp
l c th m th u, nh hư ng n quá trình chuy n hóa các ch t
Nhu c u nư c u ng c a ngư i l n (60kg): 2 lít/ngày.
Nhu c u nư c u ng c a thi u niên (10kg): 1 lít/ngày.
Nhu c u nư c u ng c a tr em (5kg): 0,75 lít/ngày.
Khi ho t ng nhi u thì nhu c u cao hơn, có khi n 3 - 4 lít/ngày.
2. Nư c cung c p cho cơ th nh ng y u t c n thi t như: F, I, Mn, Zn. Khi thi u hay th a
nh ng nguyên t vi lư ng này s d n n b nh lý.
3. Nư c còn là môi trư ng trung gian
lưu truy n các b nh d ch như: t , l , thương hàn,
xo n khu n vàng da, b i li t, viêm gan A. Nư c cịn có th truy n các b nh v giun, sán.
Ngồi ra cũng do mơi trư ng nư c mà m t s ch t c như: Pb, Cu, Hg, As, các hóa ch t b o

v th c v t, nh ng ch t gây ung thư có th xâm nh p vào cơ th và gây tác h i n s c kh e.
4. Nư c là y u t :
m b o v sinh các nhân, nhà c a, chu n b th c ăn và v sinh cơng
c ng; nư c cịn c n thi t cho c u h a và cho s n xu t...


1

48

III. Tiêu chu n v s lư ng
Nư c dùng ăn u ng và sinh ho t ph i m b o hai yêu c u cơ b n:
v s lư ng: tiêu chu n t 60 - 100 lít cho m t ngư i m t ngày.
m b o an tồn v ch t lư ng: khơng có các y u t gây c h i. Căn c vào nhu
c u s d ng nư c, vào kh năng cung c p nư c t ng vùng. Sau ây là nh ng tiêu chu n lư ng
nư c cung c p cho m t ngư i trong m t ngày:
- Thành ph l n
:
100 lít/ ngày
- Thành ph v a
:
60 lít/ ngày
- Th tr n và nơng thơn : 40 lít/ ngày
- H i o và vùng núi cao: 10 lít/ ngày
Tình hình cung c p nư c s ch Vi t Nam và trên th gi i:
Vi t nam: + n cu i 1992 nông thôn nư c ta ch có 23,3% dân s ư c cung c p nư c
s ch.
+ Năm 1994 Vi t Nam có 521 i m dân cư ơ th , trong ó ch có 119 i m
dân cư có h th ng nư c máy - chi m 22,8%
Th gi i + Năm 1998: 1,5 t ngư i thi u nư c u ng và sinh ho t.

M : 600 l/ngày/ngư i
Châu Âu: 200 l/ngày/ngư i
Châu Phi: 30 l/ngày/ngư i
IV. Tiêu chu n v ch t lư ng
1.Tính ch t lý h c c a nư c u ng
1.1.
c (turbidity)
c c a nư c hình thành b i nh ng ch t l ng như: t sét, phù sa, các ch t h u cơ,
các ch t mùn.
c th hi n tính ch t h p th và lan t a ánh sáng c a m u nư c.
c
nh r t l n n ch t lư ng nư c u ng. ó là nơi n náu c a các vi trùng gây b nh, các hóa
ch t c như thu c tr sâu và kim lo i n ng ư c h p th lên các ch t lơ l ng trong nư c.
Hi u l c kh trùng nư c s b gi m m nh khi nư c có
c tăng cao: ch t kh trùng không
th ti p c n vi trùng, do hàng rào v t lý, ho c t o nên các ph n ng hóa h c v i các ch t gây
c làm gi m kh năng kh trùng. B i v y vi c s d ng nư c c có th nguy hi m cho s c
kh e. ơn v o
c là NTU (Nephelometric Turbidity Unit). Tiêu chu n nư c u ng:
c ≤ 1 NTU
- Xác nh
c:
c ư c xác nh b ng máy o
c. M u nư c ư c l y
vào m t ng nghi m và ti n hành so
c v i thang chu n. Thang chu n ư c chu n b t
hi razin sunfat (1 gam hòa tan trong 100ml nư c c t) và hecxametylen tetramin (10 gam hịa
tan trong 1lít nư c c t); l y 5ml m i lo i thu c th , tr n l n nhau và thêm nư c c t
100ml
ư c thang chu n g i là ơn v th tích v n c 400, ký hi u là 400 NTU. B ng cách pha

lỗng th tích v n c, ta s xác nh ư c NTU c a m u nư c.
1.2. Màu
Nư c u ng không ư c có màu, nư c h ao, thư ng có màu vì l n ch t bùn ho c rêu
t o. Nư c ng m sâu thư ng có màu vàng do ch t s t t o nên.
1.3. Mùi v
Nư c u ng khơng ư c có mùi, n u có mùi là nư c b nhi m b n, mùi c a nư c là do
nh ng nguyên nhân sau:


1

49

- Do nh ng ch t khoáng như mu i s t.
- Do khí hịa tan trong nư c như: H2S, Clor th a..
- Do th c v t b th i r a ho c b phân hóa.
1.4. Nhi t
Ngun nhân chính làm cho nư c có nhi t
tăng cao là do ngu n nư c b ô nhi m
nư c th i t các b ph n làm ngu i c a các nhà máy nhi t i n. Nư c th i này thư ng có
nhi t
cao hơn t 10-15oC so v i nư c ưa vào làm ngu i ban u. Nhi t
c a nư c tăng
d n n: gi m hàm lư ng oxi hòa tan trong nư c, các sinh v t phù du phát tri n m nh, trong
nư c x y ra hi n tư ng "n hoa" làm thay i màu s c và mùi v c a nư c...
Nư c ph i có nhi t
tương i n nh, thư ng kho ng 150C. M i s thay i c a
nhi t c a nư c có th giúp ta nghi ng nư c b nhi m b n t ngoài vào.
1.5. pH
Theo khuy n cáo c a WHO, nư c u ng ư c c n có pH n m trong kho ng: 6,5 - 8,5.

Vì pH c a nư c nh hư ng n t t c các quá trình x lý nư c, các q trình này có tác d ng
làm gi m virus và vi khu n tác h i, nên có th xem pH có nh hư ng gián ti p n s c kh e.
ng b ng Nam b ngu n nư c m t và nư c ng m có tính axit cao hơn các vùng khác
Vi t Nam
1.6. Ch t r n t ng s (TS: total solid)
Ch t r n t ng s g m các ch t r n lơ l ng (SS: suspended solid) và hịa tan.
Nư c có hàm lư ng ch t r n cao là nư c kém ch t lư ng và có th b ơ nhi m. Ch t
r n lơ l ng thư ng làm nư c c ho c b n không th s d ng cho m c ích ăn u ng và sinh
ho t. Ch t r n hòa tan (DS: dissolved solid) trong nư c thư ng không gây màu cho nư c và
không phát hi n ư c b ng m t thư ng, nhưng chúng có th gây nên mùi v khó ch u.
Ngư ng c c i c a ch t r n hòa tan i v i nư c u ng là 500mg/lít. TS ư c xác nh b ng
cách chưng m u nư c có th tích ã bi t, sau khi cho bay hơi h t, ti n hành cân ph n c n.
Ph n c n này bao g m c hai lo i: SS và DS. Giá tr c a TS thu ư c s thay i và ph thu c
vào nhi t
bay hơi. N u cho bay hơi 105oC thì m t s d ng nư c c u t o và k t tinh s
ư c gi l i trong c n. N u nung trong lò nung 180 oC thì k t qu s chính xác hơn, nhưng
nh ng ch t d bay hơi và m t s ch t h u cơ cũng bay hơi d ng CO2. Ch t r n lơ l ng (SS)
ho c t ng s ch t r n lơ l ng (TSS: total suspended solid) là m t ph n c a ch t r n có trong
nư c d ng khơng hòa tan. Hàm lư ng TSS trong nư c s cho bi t hàm lư ng sét, mùn và
nh ng ph n t nh khác ch a trong nư c
2. Tính ch t hóa h c c a nư c u ng
2.1. Ch t h u cơ
Các ch t h u cơ là các ch t có nguyên t cacbon (C) t o liên k t C-H trong phân t .
V m t v sinh, ngư i ta s d ng ch t h u cơ làm ch t ch i m
ánh giá tình tr ng nhi m
b n c a nư c. Vì ch t h u cơ là s n ph m trao i ch t c a sinh v t, v i ch t h u cơ t nư c
th i sinh ho t và nư c th i s n xu t vào các ngu n nư c. D a vào kh năng phân h y ch t
h u cơ do vi sinh v t trong nư c, ngư i ta phân các ch t h u cơ thành hai nhóm
- Ch t h u cơ d phân h y sinh h c (ho c các ch t tiêu th oxy) như các ch t ư ng,
ch t béo, protit...Trong môi trư ng nư c các ch t này d b vi sinh v t phân h y t o thành khí

cacbonic và nư c.
- Các ch t h u cơ khó phân h y sinh h c như các ch t DDT, PCB, Dioxin, các ch t a
vòng ngưng t . ây là các ch t có c tính cao, l i b n v ng trong mơi trư ng, nên có kh
năng gây tác h i lâu dài cho i s ng sinh v t và s c kh e con ngư i.
ánh giá hàm lư ng ch t h u cơ trong nư c, ngư i ta thư ng dùng các thông s
sau:


50

1

- Thông s kali permanganat: thông s này th hi n s oxy hóa c a ch t h u cơ b ng
ch t oxy hóa là kali permanganat (KMnO4). ơn v o là mg O2/L.
- Nhu c u hóa h c oxy (COD: chemical oxygen deman): là lư ng ch t oxy hóa (th
hi n b ng gam ho c miligam O2 theo ơn v th tích) c n oxy hóa ch t h u cơ trong nư c.
- Nhu c u oxy sinh hóa (BOD: biochemical oxygen deman): là lư ng oxy (th hi n
b ng gam ho c miligam O2 theo ơn v th tích) c n cho vi sinh v t tiêu th
oxy hóa sinh
h c các ch t h u cơ trong bóng t i
i u ki n chu n v nhi t
và th i gian. Như v y BOD
ph n nh lư ng các ch t h u cơ d b phân h y sinh h c có trong m u nư c.
Ch t h u cơ ≤ 2 mg oxygen/lít.
2.2. Các d n xu t c a Nitơ (ammoniac, nitric và nitrat )
Nh ng ch t này hi n di n trong nư c là do hi n tư ng vơ cơ hóa ch t h u cơ t o nên.
bi n lu n s nhi m b n c a m u nư c c n ph i s d ng các ch s này.
2.2.1. Amoniac là s n ph m u tiên c a s phân gi i ch t h u cơ
Trong ngu n nư c có pH < 7, ammoniac t n t i d ng ion amoni (NH4+); ngu n
nư c có pH > 7, amoniac t n t i ch y u d ng khí NH3. Amoniac hi n di n trong nư c là

m t ch i m c a s lây nhi m vi trùng, nư c b n và ch t th i ng v t. Nư c thiên nhiên
(nư c ng m ho c nư c b m t) lư ng NH3 thư ng m c < 0,2 mg. Tiêu chu n: NH3 ≤ 0,3
mg/lít
2.2.2. Nitrit: là s n ph m thối hóa c a ch t h u cơ sau NH3. Quá trình phân gi i NH3 thành
NO2 ư c th c hi n b i vi khu n hi u khí. Tiêu chu n NO2 ≤. 0,1mg/l.
2.2.3. NO3. Nitrat là s n ph m cu i cùng c a s phân gi i ch t h u cơ ch a nitơ. Trong nư c
thiên nhiên NO3 và NO2 ư c xem xét cùng nhau, vì có th bi n i t d ng này sang d ng
khác. Khía c nh s c kh e c a nitrat là h u qu c a vi c nó b bi n thành Nitric trong cơ th .
Nư c ng m thư ng có hàm lư ng NO3 cao vì do c u t o a ch t. Nư c b m t (sông, h )
hàm lư ng NO3 thư ng th p hơn nư c ng m, n u nư c m t có hàm lư ng nitrat cao là do b
nhi m ch t th i ch a phân bón, ho c các h p ch t

≤
có liên quan n NO3. Vì nitric và nitrat xu t hi n ng th i trong nư c u ng, nên n ng
cho phép trong nư c ư c tính như sau:
Trong ó:
C: N ng
tìm th y trong nư c u ng.
GV: N ng
cho phép trong nư c u ng
Tiêu chu n: NO3 < 10 mg/l.
Hàm lư ng nitrat và clorua trong nư c ng m Yêmn San'a (1995)
NO3-: ≈ 100-160 mg/L. Cl-: ≈ 220-400 mg/L
Tình hình nhi m ch t h u cơ, nitrat và clorua m t s ngu n nư c Vi t Nam (Qu ng Namà N ng)
Ngu n nư c
Ch t h u cơ: mg O2/L
Nitrat: mg/L
Cl-: mg/L
Nư c máy
0,93

v t
24,50
Nư c gi ng thành ph
3,11
0,30
232.80
Nư c gi ng nông thôn
1,37
0,20
40,00

2.3. Mu i Natriclorua (NaCl).


51

1

Hàm lư ng NaCl trong nư c t nhiên r t th p thư ng < 20 mg/l. Tuy nhiên do s ô
nhi m ngày càng tăng c a nư c b m t và nư c ng m, trong nh ng th p k g n ây ã xu t
hi n vi c tăng n ng
mu i NaCl nhi u vùng khác nhau trên Th gi i. Vì h u h t các d ch
th
ng v t u ch a nhi u NaCl, do v y NaCl là m t ch i m c a s nhi m b n do d ch th
mang l i. Riêng vùng ven bi n, do nh th y tri u xâm nhi m vào các ngu n nư c, lư ng
NaCl có th cao hơn m c bình thư ng, trư ng h p này không nghi là nư c b nhi m b n.
Tiêu chu n NaCl: 70 - 80 mg/l. Vùng ven bi n: 500 mg/l.
2.4. Các mu i sunfat và phosphat (SO4,PO4)
Hai lo i mu i này xu t hi n trong nư c u ng ch y u là do các nguyên nhân sau:
Do b nhi m b n (phân, nư c ti u) ho c b nhi m các ch t th i c a các ngành công

nghi p khác nhau. Ho c do c u t o a ch t c a vùng ó. Ngu n nư c ng m thư ng có Sunfat
và Photphat cao hơn các ngu n nư c khác. Do v y khi th y hàm lư ng c a hai ch t này quá
m c quy nh thì ph i xác nh ngu n g c xu t hi n c a chúng m i ánh giá tình tr ng c a
m u nư c. Tiêu chu n SO4 < 0,5 g/lít; PO4 < 1,5 g/lít.
2.5. Ch t s t (Fe)
S có m t c a ch t s t trong nư c, hàm lư ng cao, gây khó ch u cho ngư i dùng
nư c, vì ch t s t làm cho nư c có v tanh kim lo i,
l i các v t r trên áo qu n, pha chè m t
hương v . Nư c ng m thư ng có nhi u ch t s t hơn nư c b m t, vì do c u t o a ch t. Nư c
có nhi u ch t s t, dân gian g i là nư c b phèn.Tiêu chu n ch t s t trong nư c u ng: Fe < 0,5
mg/lít.
2.6.
c ng
Trong nư c hình thành b i s hòa tan các cation Ca, Mg, và Mn.
c ng trong nư c
tùy thu c vào pH,
ki m c a m u nư c. Ngu n g c t nhiên c a
c ng trong nư c là do
s xói mòn, rò r t
t á, nư c ng m thư ng c ng hơn nư c b m t vì giàu acid carbonic và
oxy hòa tan, nên hòa tan ư c nhi u Ca & Mg trong á s i.
Tương t như ch t s t, canxi trong nư c không nh n s c kh e, trái l i ó là m t ngu n
cung c p canxi cho cơ th , nhi u vùng có lư ng canxi trong nư c th p thì t l sâu răng tr em
thư ng cao. Tuy nhiên trong nư c sinh ho t, có nhi u canxi q thì s tr ng i l n. Vì t o nên kêt
c n các d ng c nung n u, t n nhi u xà phòng khi gi c áo qu n, lu c rau lâu chín. i v i các
vùng có b nh bư u c
a phương, nư c dùng ăn u ng ph i có
c ng th p, vì Canxi trong
trư ng h p này là m t y u t ngăn ch n tuy n giáp s d ng i t, do ó làm cho b nh bư u c phát
tri n. Ngồi ra, ã có nhi u nghiên c u sinh thái và d ch t h c phân tích ch ra r ng có s tương

quan ngh ch gi a b nh tim m ch và
c ng trong nư c u ng. Trong nhi u vùng mà nư c u ng
m m thì m t t l cao xơ c ng ng m ch, tim ti n tri n. Tuy v y cho n nay v n chưa có nh ng
k t lu n có th kh ng nh nư c m m làm cho các nguy cơ trên tăng cao. Tiêu chu n c ng
(mg CaCO3/lít):
0 - 60 mg/l :
nư c m m
60 - 120 mg/l : nư c c ng v a
120- 180 mg/l: nư c c ng
> 180 mg/l : nư c r t c ng
B ng 3.
Ngu n nư c
Sông H ng (Hà n i)
Sông Hương (Hu )
Nư c gi ng (Hu )

c ng và n ng
s t trong m t s ngu n nư c
Fe toàn ph n: mg/L
c ng: mg CaCO3/L
6,00 ± 3,5
7,40 ± 0,1
0,23 ± 0,02
46,8 ± 28,5
0,2-29,0
177 ± 52,0

3. Tính ch t vi sinh v t h c c a nư c u ng

1

52

Nư c là môi trư ng thu n l i nh t phát tri n nhi u lo i vi sinh v t. Nhi u loài vi sinh v t gây
b nh phát tri n trong nư c r t b n v ng và n u g p i u ki n thu n l i có th gây b nh hàng
lo t cho con ngư i. S ngăn c n các vi khu n phát tri n trong nư c tùy thu c vào nhi u y u t
như: nhi t ,
c, lưu lư ng dòng ch y, b c x , và kh năng i kháng c a các lo i vi sinh
v t trong nư c.
Vì có nhi u ch ng lo i vi sinh v t gây b nh s ng trong nư c và phương pháp xác nh
chúng r t ph c t p. Vì ngu n gây ơ nhi m vi sinh v t vào nư c ch y u là do nư c b ô nhi m
phân ngư i và ng v t. Do v y
ánh giá ch t lư ng v sinh c a nư c u ng v m t vi sinh
v t, ngư i ta thư ng kh o sát các vi sinh v t ch i m cho s nhi m phân. Vi khu n s d ng
làm ch i m cho s nhi m phân c a nư c ph i có nh ng c thù sau:
- Chúng thư ng xuyên có m t v i m t s lư ng l n trong phân ngư i và ng v t máu
nóng.
- Chúng d dàng ư c xác nh b ng nh ng phương pháp ơn gi n.
- Nh ng lo i vi khu n này không có m t trong nư c t nhiên.
-T c
phát tri n và tiêu di t trong nư c c a nh ng vi khu n này tương t như
nh ng vi khu n gây b nh.
- Nh ng vi khu n này không gây b nh
Căn c vào các tiêu chí trên, ngư i ta thư ng dùng nh ng lo i vi khu n sau ây
làm ch i m cho s nhi m phân c a nư c:
+ Fecal Coliforms
+ Total Coliforms
+ Clostridium Welchia (hay Cl. Perfringens )
+ Bacteriophage (th c khu n th )

3.1.Ý nghĩa v sinh c a fecal coliforms (coli phân)
Trong nhóm fecal coliforms, thì vi khu n tiêu bi u là Escherichia.coli. E.Coli là m t
thành viên c a h Enterobacteriaceae, thư ng xuyên cư trú trong ru t ngư i và ng v t máu
nóng (m t gam phân tươi có ch a 109 vi khu n E.Coli). Chính vì v y, ngư i ta thư ng s
d ng E coli như là vi khu n ch i m quan tr ng nh t
ánh giá c a s nhi m phân c a
nư c
S vi khu n E.Coli trong nư c ư c xác nh b ng colititre ho c coli index
- Colititre là th tích nư c nh nh t (tính b ng ml) ch a m t E. coli; thí d : colititre =
300, nghĩa là trong 300 ml nư c có ch a 1 E. coli.
- Coli index (ch s coli): là s coli có trong m t lít nư c; thí d : ch s coli = 20,
nghĩa là trong m t lít nư c có ch a 20 coli.
Ý nghĩa c a E. coli trong nư c: khi tìm th y E. coli trong nư c thì ch ng t m u nư c
m i b nhi m phân.
3.2.Ý nghĩa v sinh c a total coliforms (t ng coli)
Coliforms t lâu ã ư c bi t như là vi khu n ch i m ch t lư ng nư c u ng, vì
ngư i ta ã tìm th y chúng trong nư c b nhi m b n mà c bi t là phân ngư i và ng v t.
Vi khu n Coliforms bao g m nh ng lo i sau: escherisia, Citrobacter, Enterobacter và
Klebsiela. Chúng có nh ng c i m như sau:
Lên men ư ng lactose, phát tri n 30- 370C, chúng thư ng ư c v a tìm th y trong
phân và mơi trư ng b n (nư c b n, t, các ch t th i r a c a ng th c v t...).
Vì Coliforms v a có m t trong phân và khơng ph i t phân nên nhóm này ư c s
d ng
ánh giá tình tr ng nhi m b n nói chung. Coliform ư c dùng
ánh giá ch t lư ng
nư c cung c p t các ư ng ng (do ư ng ng b rò r , nên trong quá trình v n chuy n có


53

1

th ti p xúc v i nư c c ng, nư c b n), nghĩa là ánh giá s tái nhi m b n c a nư c máy ã
x lý.
3.3.Ý nghĩa v sinh c a vi khu n Clotridium perfrigens
Clotridium perfrigens là vi khu n k khí có nha bào, chúng thư ng hi n di n trong
phân ngư i và ng v t v i s lư ng nh hơn E.Coli. Lo i vi khu n này s ng r t b n mơi
trư ng bên ngồi vì chúng ch u nhi t và nhi u tác nhân lý, hóa khác nhau vì v y Clotridium
perfrigens ư c dùng làm chu n
giám sát các vi khu n gây b nh kháng l i các ch t kh
trùng trong nư c nghĩa là khi tìm th y Cl.Welchia trong nư c l c ã kh trùng thì ch ng t
trong m u nư c này có nhi u lo i vi khu n gây b nh kháng l i các ch t kh trùng. Vì v y,
c n ph i rà sốt l i q trình kh trùng nư c.
Tình hình nhi m total coliforms và fecal coliorms m t s ngu n nư c
Vi t Nam và Th gi i
Ngu n nư c
T ng coli (MPN/100ml)
Coli phân (MPN/100ml)
Sông Hương
2300-38000
60-240
Nư c gi ng vùng Hu
700 600
2,4 2
Nhà R ng
8-18.103
2-6.103
Sông Sài Gịn
Sơng Châu Âu
10-100.000

Sơng B c M
10-10.000

3.4.Ý nghĩa v sinh c a th c khu n th (bacteriophages)
Th c khu n th là nh ng virus (enterovirus) ký sinh trên nh ng vi khu n hi u, khi tìm
th y th c khu n th c a lo i vi khu n gây b nh trong nư c thì ch ng t lo i vi khu n ó ang
trong nư c, ho c trư c ây có lo i vi khu n ó trong nư c và ã b tiêu di t b i th c khu n
th tương ng. Vì lý do này Bacteriophages ã ư c ngh như là m t ch i m
ánh giá
ch t lư ng nư c u ng. Tiêu chu n nư c uông v m t vi sinh v t (nư c máy ã x lý)
Total coliforns
Feacal coliforms
Clotridium perfringens

< 2 MPN/100 ml
Khơng có /100ml
Khơng có /10ml nư c xét nghi m

4. Ký sinh trùng trong nư c
Ký sinh trùng là lo i sinh v t có kh năng s ng bám bên trong cơ th ngư i hay
ng v t, và chia thành hai lo i:
- Ký sinh trùng a ch t, không c n v t ch trung gian phát tri n
- Ký sinh trùng sinh v t, ph i qua cơ th c a 2,3 v t ch trung gian (như lo i nhuy n
th , tôm cá) s ng dư i nư c
5. Các vi y u t và ch t c trong nư c u ng
5.1. M t s nguyên t vi lư ng quan tr ng cho cơ th trong nư c u ng
Nư c u ng là m t trong nh ng ngu n cung c p cho cơ th con ngư i nhi u nguyên t
vi lư ng quan tr ng.V phương di n sinh h c ngư i ta ã ã có nhi u nghiên c u
kh ng
nh r ng có tác ng quan tr ng c a m t s nguyên t này lên s c kh e con ngư i: th a hay

thi u các nguyên t này u có tác ng lên s c kh e. Hai nguyên t quan tr ng là i t và
fluor.
5.1.1. I t
Cơ th m i ngày c n kho ng 150mg
tuy n giáp tr ng ho t ng bình thư ng, n u
thi u iode, tuy n ó s to lên và sinh ra b nh bư u giáp. Nư c là ngu n cung c p i t cho cơ
th và mang tính ch i m. Trong thiên nhiên, các th qu ng trong t u có ch a i t, nhưng
r t th p. Nư c bi n là kho d tr i t. Do hi n tư ng thăng hoa, i t t nư c bi n, theo nư c
mưa nh p vào t li n, vào các ngu n nư c b m t và m ch ng m. nh ng vùng xa bi n,


54

1

vùng núi cao khơng khí
ó r p ít i t, vì v y nh ng vùng này t l m c b nh bư u giáp
thư ng cao. Lư ng i t trung bình trong nư c: 5-6 µg i t/L
5.1.2. Fluor
Là nguyên t r t ph bi n trong thiên nhiên. Nư c ng m do c u t o a ch t, hàm
lư ng Fluor thư ng cao hơn nư c b m t. Fluor có t m quan tr ng c bi t
phòng ng a
sâu răng tr em (8 -9 tu i ). Khi n ng
F < 0,5mg/lít thì t l sâu răng tr em tăng lên rõ
r t. N u n ng
F trong nư c > 1,5mg/lít s làm hư men răng làm cho răng có màu th m và
nh ng v t này s t n t i mãi. N u dùng nư c có F > 5mg/lít lâu năm s có nh ng t n thương
cơ xương (Fluorose ), r xương. Trư ng h p nư c u ng thi u F thì ph i thêm Fluor vào
ngu n nư c u ng và n u nư c u ng nhi u F quá m c quy nh thì x lý ngu n b ng nh ng
phương pháp c bi t như l c nư c b ng than xương (tricalcium phosphat). Hàm lư ng Fluor

t i thích h p tùy thu c lư ng nư c u ng vào, tùy thu c vào
m và nhi t
khơng khí t ng
vùng. Căn c vào nhi u nghiên c u v lâm sàng và d ch t h c ngư i ta ã ưa ra hàm lư ng
F thích h p m c 1mg/lít m c này nguy cơ fluorosis răng là t i thi u và s ngăn ch n sâu
răng t i a.
B ng 5. Hàm lư ng fluor trong m t s ngu n nư
Ngu n nư c
Nư c gi ng Th a Thiên Hu
Nư c sơng Hương
Nư c gi ng Thanh Hóa
Nư c gi ng Ngh Tĩnh
Nư c gi ng huy n Ninh Hòa
Nư c gi ng Kurwoll-Bang Andhra
n
Châu M

c

Vi t Nam và Th gi i
Hàm lư ng F-: mg/L
0,37-0,98
0,38-0,65
0,38 0,31
0,7 0,37
2,5-4,5
6,0
12,0

5.2. M t s

c ch t vô cơ quan tr ng trong nư c u ng
5.2.1. Chì
Là nguyên t ư c tìm th y r t nhi u trong mơi trư ng s ng c a chúng ta. Khơng khí,
th c ph m và nư c u ng là nh ng ngu n ưa chì vào cơ th con ngư i. Nư c có các khí CO2
ng nư c;
t do và O2 hịa tan nhi u thì các th hịa tan chì t các ng d n nư c, các d ng c
lư ng chì này có th nguy h i cho s c kh e.Trong nh ng vùng có m chì các ngu n nư c
(nư c ng m và nư c m t) thư ng có lư ng chì cao hơn. Tiêu chu n: Pb < 0,1 mg/lít.
5.2.2.Th ch tín (Asen)

ư c phân b r ng rãi trong v trái t và ư c s d ng nhi u trong thương m i,k
ngh , asen xâm nh p vào ngu n nư c là do ngu n nư c b ô nhi m nư c th i công nghi p.
Các vùng có m asen thì nư c vùng ó cũng có hàm lư ng asen cao. Asen vơ cơ ư c xem
là nguyên t gây ung thư cho ngư i và ư c IRAC (Intertional Agency for Research on
Cancer) x p vào nguy cơ s 1. Khi hàm lư ng As vư t q 0.05mg/lít trong nư c ng ư c
coi là nguy hi m.Tiêu chu n: A s <= 0,05mg/lít.
5.2.3.Th y ngân (Hg)

Thư ng trong nư c dư i d ng vô cơ và dao ng trong kho ng 0.0001mmg/l n
0.0005mg/l. Trong cơ th ngư i th n là cơ quan chính tích lũy Hg (methylmercury ). Th y
ngân nh hư ng chính lên h th n kinh trung ương. Ch t này có c tính cao và có khuynh
hư ng tích lũy t t c m i giai o n c a dây chuy n th c ph m trong nư c.
B ng 6. Tình hình nhi m Pb, As và Hg m t s ngu n nư c m t
Ngu n nư c
Pb (µg/L)
As (µg/L)
Nư c sông Hương
5,44 1,04
13,1
Sa L ng c a sông Th Vãi

7-55 mg/kg
V nh Minamata

Vi t Nam và Th gi i
Hg (µg/L)
0,23 0,03
0,1-0,2 mg/L
1-10 mg/L


55

1
Sơng Nine

400

40-60

5

Các lồi nhuy n th thư ng tích t Methylmercury. S hi n di n Hg trong nư c ch
y u do ngu n nư c b ô nhi m có ch t th i cơng nghi p. B ng
c th y ngân khi dùng nư c
u ng có hàm lư ng Hg > 1mg/lít. Năm 1972, WHO ã thi t l p li u ăn vào ch p nh n hàng
tu n t m th i (provisional tolorable weekly intake: PTWI): 3.3mg/kg tr ng lư ng cơ th .
V. Các hình thưc cung câp nươc ng nơng thơn
nơng thôn nư c ta, hi n nay ang s d ng các hình th c cung c p nư c u ng như
sau
1. B ch a nư c mưa

Là hình th c cung c p nư c ph bi n nông thôn Vi t Nam, nh m thu h ng ngu n
nư c mưa có trong m t s ngày mưa hai mi n B c và Nam. N u thu h ng t t, ngư i ta thu
ư c nư c có ch t lư ng t t, khá s ch, ít ch t h u cơ, có c ng th p, pH t 6-6,5
Khi s d ng nư c mưa c n ph i lưu ý:
- Ph i lo i ph n nư c mưa trong 10-15 phút u tiên do ã b nhi m b n khi rơi qua
t ng khí quy n, qua mái và qua máng thu, sau ó m i h ng vào b
- Ph i nh kì thau tát b hàng năm và thư ng xuyên quét s ch rác, b i có trên mái nhà
và máng thu
kh ng ch vector gây b nh, ngăn c n s sinh s n c a mu i, ngư i ta thư ng làm
b kín có n p y và có th cho vào b vài con cá rô phi, cá vàng cá ăn b g y
2. Gi ng khơi
Gi ng khơi là cơng trình thu nư c ng m m ch nơng, có ư ng kính 0,8-2m và chi u
sâu 3-20m; ph c v c p nư c cho m t gia ình hay m t t p th nh . Nư c ch y vào gi ng có
th t áy ho c t truy n th ng bên qua các khe h
thành ho c qua các ng bê tông x p
dùng làm thành gi ng. Thành gi ng có th xây b ng g ch, bê tông x , bê tông á h c, á ong...
tùy theo v t li u a phương. Khi g p t d s t l , ngư i ta dùng các kh u gi ng b ng bê
tông, g ch, ng sành... v i chi u cao 0,5-1m r i v a ào, v a ánh t t kh u gi ng xu ng cho
nhanh chóng và an toàn. Các kh u gi ng n i v i nhau b ng v a xi măng t l 1: 2.
tránh nư c mưa ch y trên m t kéo theo ch t b n th m vào gi ng, ph i lát n n và
xây b xung quanh gi ng cao hơn m t t ch n 0,8m ng th i ph i b c t sét dày 0,5m
xung quanh thành gi ng t m t t xu ng t i
sâu 1,2m. V trí gi ng nên ch n g n nhà
nhưng ph i cách xa các chu ng ni súc v t, h xí t i thi u là 7-10m. Khi ch n v trí ào
gi ng c n tham kh o các tài li u a ch t th y văn và kinh nghi m dân gian không ph i ào
gi ng sâu và thu ư c nư c ng m có ch t lư ng t t.
3. Gi ng hào l c
T i các vùng mà ào gi ng sâu t i 10m không g p m ch nư c, ho c vùng ven bi n g p
m ch nư c m n, ngư i ta ph i ào gi ng hào l c l y nư c l c t h , ao, ho c mương máng d n
nư c.

3.1. Gi ng hào l c áy h
ào m t hào gi ng n cách ao kho ng 2m, chi u sâu c a hào r ng 0,5-0,7m, và d c
thoai tho i n gi ng... Như v y hào t không t i ao mà có m t o n t m ng gi a hào và ao,
nh kho ng t này mà bùn và các h t c n trong ao, h ... ư c gi l i không theo nư c vào
trong gi ng. Trong hào
cát vàng hay cát en thành m t l p dày t 0,7-0,8m và ư c lèn n n
k , sau ó
t lên trên và n n ph ng như trư c. Vách gi ng ư c mi t xi măng cho kín,
nhưng gi a hai kh u khơng trát kín
cho nư c th m vào gi ng. Nư c ao, h , mương qua
hào l c có cát nh ó ư c l c t t, ta có nư c trong, hàm lư ng các ch t h u cơ gi m.
3.2. Gi ng hào l c áy kín


1

56

vùng ven bi n, vì nh hư ng c a nư c m n, ngư i ta ph i xây hào g ch và trát áy
gi ng th t kín. Khác v i hào t, hào xây g ch s ăn thông v i gi ng, vách gi ng và hào có
t thêm m t v tre an có
cu i nh
gi cát không vào gi ng. Khi s d ng hình th c
gi ng hào l c c n chú ý ch n ao h s ch, v sinh hoàn c nh và ư c b o v t t dành cho l c
nư c sinh ho t và nh kỳ thau r a ho c thay l p l c.
4. B ch a nư c khe núi cao
nh ng vùng núi có ngu n nư c khe ch y ra quanh năm có th :
- Xây m t b thu nư c và d n nư c v c m dân cư gia ình b ng ư ng ng. Nh có
s chênh l ch v
cao mà nư c t ch y.

- Xây nhà có mái che cho b thu nư c, xung quanh có hàng rào b o v .
5. Gi ng chân i, chân núi
Mi n núi, vùng trung du và vùng có gị i có th ào gi ng chân i, chân núi.
- Ch n a i m: Ch n phía chân i vì thư ng có nhi u cây m c xanh quanh năm,
hay có m ch nư c nh ch y ra.
- Khi ào gi ng c n xây b cao quanh mi ng gi ng
tránh nhưng b n t trên i ho c xung
quanh ch y vào gi ng.
6. Nư c máng l n
Ngư i ta khai thác ngu n nư c ch y ra t các khe núi á trên núi cao, d n nư c v
làng b n nhà dân b ng các ng d n nư c. Các ng d n nư c ư c làm b ng cách ghép n i các
ng c a cây n a, cây v u... ã ư c c m t cho lưu thông. Trên thành ng ngư i ta dùi nhi u
l
cho nư c ư c ti p xúc v i khơng khí (có tác d ng làm l ng c n Ca++) và tránh không
cho chu t r ng, chim r ng làm b n ngu n nư c.
7. Gi ng khoan t máy bơm tay
Kh i u nh s giúp
c a UNICEF, hi n nay nhi u nơi ã ào nh ng gi ng khoan
l y nư c m ch ng m và t máy bơm tay. Tùy theo
sâu c a gi ng khoan thu ư c nư c
có ch t lư ng khác nhau, song v n
t ra là ph i xây d ng ng th i các b l c lo i s t có
trong nư c.
VI. Các hình thưc cung câp nươc uông
ô th
ô th là t p h p l n dân cư nhi u h gia ình, hình thành m t c ng ng s ng chung
t i m t khu v c cùng a lý và khí h u. Tùy theo c i m c a t ng vùng, ngư i ta tìm các
ngu n cung c p nư c thích h p, ch hóa và x lý có ư c nư c s ch
- Tr m khai thác nư c ng m sâu.
- Tr m khai thác nư c m t

- Tr m khai thác nư c b ng h th ng t ch y
VII. Các phương pháp chê hoá và xư lý nươc
1. X lý nư c gi ng
Sau khi ào và xây d ng gi ng xong c n ph i x lý nư c gi ng, g m các bư c sau.
1.1.X lý ch t s t
Khi còn trong m ch nư c ch t s t d ng hòa ta: s t hydrocarbonat [Fe(HCO3)2] hay
FeSO4, nhưng khi nư c t m ch ch y vào gi ng, m t th i gian s chuy n thành d ng
hydroxyt s t III [Fe(OH)3] và k t t a thành các h t oxyt s t (Fe2O3) lơ l ng trong nư c, làm
nư c gi ng c có màu vàng (dân gian thư ng dùng danh t nư c b phèn
ch hi n tư ng
nư c gi ng có nhi u ch t s t).


57

1

Như th mu n lo i ch t s t ra kh i nư c, c n ph i lo i các h t oxyt s t thì nư c s
trong, h t màu vàng, th c hi n khâu này, c n ph i l c nư c qua h th ng s i, cát
Xây g n gi ng m t b l c và m t b
ng nư c ã l c. B l c chia thành hai b :m t
b l c ph và m t b l c chính. Trong b l c ph ch t m t l p s i l n, n u nư c gi ng có
nhi u ch t s t, thì thay s i l n thành vơi sư ng (vơi chưa chín trên mi ng lị vơi). Trong b l c
chính l c t t dư i lên trên.
M t l p s i nh 30 cm.
M t l p cát vàng 30 cm.
T t c v t li u l c ph i ư c r a s ch r i m i s p vào b l c. Nư c gi ng ư c
vào b
l c ph trư c khi qua l p s i l n, nh cơ ch oxy hóa, s t hai d ng hòa tan bi n thành s t ba k t
t a và n u là vơi sư ng thì s t o thành s t ba nhanh hơn nh tác d ng c a vôi và hydroxytcarbonat

s t.
Fe(HCO3)2 + Ca(OH)2 → Ca(HCO3)2 + Fe(OH)2
4Fe(OH)2+ O2 H2O → Fe(OH)3
2Fe(OH)3 → Fe2O3 + 3H2O
Sau khi nư c qua l p cát thì h u h t ch t s t (Fe2O3) ư c lo i b .
1.2. Kh trùng nư c gi ng
Hi n nay v n
cung c p nư c u ng nông thôn và kh trùng nư c gi ng nông thôn
là m t v n
ang ư c các t ch c UNICEF, UNDP,WHO, quan tâm n r t nhi u. Vì ch t
lư ng nư c gi ng tác ng l n n s c kh e c a m t b ph n dân cư r t l n nhi u qu c gia.
Các t ch c Qu c t này ã ưa ra nhi u bi n pháp gi i quy t v n ch t lư ng nư c u ng
nông thôn. Sau ây là vài bi n pháp chính:
1.2.1. Kh• trùng b•ng Chlor
Hóa ch t dùng ch y u là Chlorua vơi. Dùng bình hai l : Bình này có 2 l
Cl2
khuy ch tán ra ngồi. Trong bình tr n u cát + Chlorua vơi:1,5 kg clorua vơi + 3,0 kg cát
thơ. Bình ư c treo lơ l ng dư i m t nư c gi ng m t mét. Lo i bình này có th kh trùng
nư c gi ng t 9- 13 m3 nư c v i m c tiêu th 900-1300 lít /ngày êm.
Cách thi t k m t b l c nư c lo i ch t s t
Cát vàng 30 cm
B l c chính

B l c ph

Nư c
l c
ã
lo i
ch t s t

S i l hay á vôi
sư ng 30 cm

S i l hay á răm 30 cm
Hình1. Sơ

b l c ch t s t trong nư c gi ng

2.2. Phương pháp kh trùng c i n
Thư ng dùng Chlorua vôi. Cách ti n hành như sau:


58

1

- Tính kh i lư ng nư c gi ng: nhân di n tích mi ng gi ng v i chi u cao m c nư c
hàng ngày.
- Tính kh i lư ng hóa ch t h u trùng cho vào gi ng:kho ng 10-115 chlorua vôi/1m3 nư c
gi ng.
- Ti n hành kh trùng: cho clorua vôi vào gi ng, yên 12 gi ,sau ó hút h t nư c
gi ng.Nư c gi ng m i t m ch nư c dâng lên là m u nư c s ch ã kh trùng
2. X lý nư c máy
Quy trình x lý nư c các nhà máy cung c p nư c như sau:
- B ph n bơm nư c s ng (nư c sông ho c nư c gi ng ng m sâu).
- B ph n x lý ch t s t( n u ngu n nư c cung c p là nư c ng m).
- B ph n kh
c ( n u ngu n nư c cung c p là nư c sông).
- B l ng.

- B l c. H th ng kh trùng. ài ch a, h th ng ng d n phân ph i nư c.
2.1.Kh ch t s t (n u ngu n nư c cung c p là nư c ng m)
Ph n l n nư c gi ng ng m sâu u ch a nhi u ch t s t, do v y mu n s d ng c n ph i
lo i ch t s t ra kh i nư c. Có nhi u phương pháp kh ch t s t nhưng t t c
u d a trên
nguyên lý: Chuy n s t II d ng hòa tan sang d ng s t III k t t a ; Sau ó l ng và l c. Phương
pháp làm thoáng nư c b ng giàn mưa nhân t o có hai giai o n:
- Chuy n hdrocarbonat s t sang hydrat s t:

Fe(HCO3)2 + 2H2O → Fe(OH)2 + 2H2CO3
H2CO3 → CO2
+ H2 O
- Chuy n Hydrat s t II n hydrat s t III
4Fe(OH)2 + H2O + O2 →
4Fe(OH)3
→
Fe2O3 + 3H2O
2Fe(OH)3
Trong quá trình x lý, nư c gi ng ư c bơm lên m t giàn b ng g chi u cao t 2,5 3m.Nư c gi ng t trên giàn rơi xu ng thành nh ng h t nh như các h t mưa CO2 hay hydrat
s t II →ð hydrat s t III → oxyt s t III.
Phương pháp dùng vôi kh ch t s t
Dùng vôi tôi, pha thành dung d ch bão hịa tính tốn cho m t lư ng dung d ch vôi c
th vào nư c lo i ch t s t, cơ ch như sau:
4Fe(OH)2 + 2H2O + O2
→ 4Fe(OH)3
2Fe(HCO3)2 + Ca(OH)2 → Ca(HCO3)2 + Fe(OH)2
Fe(OH)3
→ Fe2O3 + 3H2O
2.2. Kh

c. N u ngu n cung c p nư c là nư c b m t (ao, h , sơng...)

Nư c sơng thư ng có
c cao, vì ch a nhi u phù sa, g m các h t sét (ch a SiO2 ),
các h t keo này trong nư c khơng n nh, vì mang i n tích âm cùng d u nhau, nên xơ y
nhau khơng ng ng, không ngưng t p ư c làm nư c b
c. Mu n làm trong nư c, ngư i ta
cho vào nư c m t lư ng phèn nhôm sunfat thích h p g i là ánh phèn nư c. Khi cho nhôm
sunfat vào nư c t o thành nh ng ph n t mang i n tích dương, s hút l y nh ng h t keo
SiO2 mang i n tích âm t o thành m t kh i có phân t lư ng l n, nh ó có th l ng d dàng,
làm nư c trong.
Al2(SO4)3 + 6H2O
→ 2 Al(OH)3 + 3H2SO4
Ngoài vi c th y phân hóa nhơm sunfat, t o nên nhơm hydrat mang i n tích dương,
cịn thêm ph n ng sau:


59

1

Al2(SO4)3 + 3Ca(HCO3)2 →
2Al(OH)3 + 2CaSO4 + 6CO2
(Vì trong thư ng có canxi d ng hydro carbonat). i v i các ngu n nư c nghèo
canxi, ph n ng này x y ra m nh, nâng cao t c
l ng c n, c n thêm vào nư c m t lư ng
Ca(OH)2 thích h p. Lúc ó s có các ph n ng sau ây x y ra trong nư c:
2H2CO3 + 2Ca(OH)2→ 2Ca(HCO3)2 + 2H2O
Al2(SO4)3 + 3Ca(HCO3)2
→ 2Al(OH)3 + 3CaSO4 + 6CO2

- Như th ,

lo i

c ra kh i nư c hồn tồn c n có nh ng i u ki n sau:

- Nư c có pH > 7.
- Thêm Ca(OH)2 vào nư c n u c n thi t.
- Dung d ch nư c và phèn tr n u nhau (Floccuting).
-L
ng phèn ph i t i thích h p (test alumin).
- Có
th i gian c n l ng, trư c khi ưa nư c vào b l ng l c.
2.3. H th ng l ng và l c
Sau khi ánh phèn xong, ngư i ta cho nư c ch y vào b l ng và quá trình này dư i tác
d ng tr ng lư ng c a h t c n s rơi d n xu ng áy b . Sau m t th i gian nh t nh, ngư i ta
cho nư c ch y qua h th ng l c nư c b ng cát, lo i toàn b ch t l n c n ra kh i nư c.
2..4. Kh trùng nư c u ng
Nư c c n cho nhu c u sinh ho t và ăn u ng c n ph i trong s ch, khơng ư c có vi khu n
gây b nh.
t ư c i u này, c n ph i kh trùng nư c m t cách chu áo, và thư ng xuyên ki m
soát ch t ch ch t lư ng nư c u ng v m t vi sinh v t. Có nhi u phương pháp kh trùng nư c
u ng, nhưng phương pháp hi n nay ư c ưa chu ng và có hi u qu nh t v n là phương pháp chlor
hóa nư c.
2.4.1. Cơ ch kh trùng nư c b ng chlor
Khi cho chlor vào nư c, th năng oxy hóa c a nư c tăng lên. B t kì clo d ng nào:
khí clo trong các bình nén, hypoclorit Natri, ho c hypoclorit canxi... u hòa tan trong nư c
t o thành axit hypoclorơ và axit clohydrit. Ph n ng c a clo trong nư c x y ra như sau:
Cl2 + H2O → HOCl + HCl
Axit clohydrit b phân ly thành ion:

HCl → H+ + ClM t ph n HOCl phân ly thành H+ và OClHOCl
⇔ H+ + OClLư ng HOCl không phân ly s tham gia vào quá trình kh trùng. S cân b ng gi a
HOCl và H+, OCl- ph thu c vào pH c a nư c. Khi pH cao (ki m) ph n ng nghiêng h n v
phía ph i, khi pH th p (axit) ph n ng nghiêng v phía trái t o thành HOCl. Như v y pH càng
th p thì hi u qu kh trùng càng cao. pH khuy n cáo là < 8. Clo khí ch a trong bình nén có
khuynh hư ng tăng pH c a nư c m c
v a ph i.
S hình thành clo k t h p x y ra theo m t ph n ng ti p di n. Nguyên t hydro trong
amoniac l n lư t b thay th b i clo:
NH3 → NH2Cl → NHCl2 → NCl3
Khi mu n ph n ng t o thành monocloramin (có tính ch t b n hơn, song kh trùng
y u hơn) thì lư ng clo và amoniac cho vào nư c ph i t t l thích h p sao cho:
NH3 + Cl2 ⇔ NH2Cl + HCl