ĐẶC TRƯNG VỀ TINH THẦN ĐOÀN KẾT CỦA PHONG TRÀO TÂY SƠN pdf

ĐẶC TRƯNG VỀ TINH
THẦN ĐOÀN KẾT CỦA
PHONG TRÀO TÂY SƠN






Song, trải qua thực tiễn, qua tháng năm xông pha trận mạc,
cùng với sự lớn mạnh của phong trào, Nguyễn Huệ đã có được tầm
nhìn phổ quát hơn. Tầm nhìn đó không chỉ biểu hiện ở lĩnh vực quân
sự mà còn ở khía cạnh chính trị, việc tìm hiểu mối quan hệ giữa
Nguyễn Huệ với các thần triều cũ. Trong quan điểm "trung quân" thời
phong kiến, vấn đề này chẳng những thể hiện tầm nhìn của một lãnh
tụ, sự nhạy cảm thức thời của một số trí thức, quan lại phong kiến mà
nó còn tỏ rõ được sức thu hút, bản chất tiến bộ hay không của một
phong trào.

Mối quan hệ giữa Nguyễn Huệ với các thần triều cũ không chỉ biểu
hiện sau khi ông trở thành người anh hùng "áo vải cờ đào" áo sạm
đen màu khói súng giữa kinh thành Thăng Long ngày 5 tháng Giêng
năm Kỷ Dậu (1789) mà đã xác nhận qua thái độ ứng xử với viên tham
tấn Nguyễn Đăng Trường và danh sĩ Trần Văn Kỷ, những người đã
chịu nhiều ơn mưa móc của chúa Nguyễn. Với những người bên kia
chiến tuyến đó, trong quan niệm xưa mà Nguyễn Huệ đã "lấy lễ tôn
kính bậc thầy và khách" hoặc chủ động tìm mời, cho dự vào nơi "màn
trướng" - dù là sách lược đi nữa, cũng đáng để chúng ta trân trọng.

Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở những việc trên đây, tài năng và đức độ
của Nguyễn Huệ trong việc vời đón và trọng dụng nhân tài cũng chưa

đủ sức thu phục lòng người. Chỉ từ khi đánh tan 3.000 quân Trịnh,
tiến sát sông Gianh - ranh giới của hơn 200 năm cắt chia đất nước,
ruổi thẳng ra Bắc, lật nhào nền thống trị ngót 300 năm của họ Trịnh ở
Thăng Long, thực hiện một kỷ luật rất chặt chẽ trong quân đội, lập lại
trật tự bởi một sự công bằng nhanh gọn, làm những gì cần thiết để tỏ
rõ danh nghĩa "phù Lê". Nguyễn Huệ mới thực sự để lại những ấn
tượng tốt đẹp không dễ phai mờ trong dân chúng Bắc Hà, gây được
ảnh hưởmg nhất định đối với tầng lớp quan lại cấp thấp triều Lê.

Nhưng, do hạn hẹp về tầm nhìn và sự đố kỵ về tài năng, Nguyễn
Nhạc đã vội ra Thăng Long, ép Nguyễn Huệ trả lại đất cho vua Lê.
Việc làm đó đã gây nên sự bất đồng về quan điểm, dẫn tới bất hòa
giữa hai anh em và bùng nổ thành xung đột quân sự. Từ đây, mâu
thuẫn trong nội bộ phong trào lộ phát, dù cho đã được hòa dịu bằng
một thỏa hiệp nhưng vẫn gây nên xáo động trong quân đội Tây Sơn,
mà trước tiên là trong đội ngũ tướng soái. Do đó, vấn đề vời gọi và sử
dụng nhân tài, tức là tập hợp một bộ tham mū đồng tâm nhất trí đã
trở thành một quan tâm rất bức xúc trong suy tư và hoạt động của
Nguyễn Huệ. Ông tranh luận cởi mở và nhiều lần kiên trì thuyết phục
Trần Công Xán - một danh sĩ Bắc Hà; ông tha thiết mời gọi bằng lời lẽ
nhún nhường, bằng thái độ "chiêu hiền đãi sĩ" với ẩn sĩ Nguyễn Thiếp:
"15 năm tới bây giờ chưa một phút nào quên tìm người tài giỏi nay
trông lên thành Lục Niên có người tài ở đó, ấy là trời dành Phu tử cho
Quả đức vậy", cũng không ngoài mục đích đó. Tuy nhiên, ở giai đoạn
này, việc Trần Công Xán khăng khăng thà chết cho lòng trung với vua
Lê, Nguyễn Thiếp nhất mực chối từ , không nhận lờ xuống núi cũng
cho ta thấy rằng lực hấp đẫn của phong trào, của Nguyễn Huệ chưa
đủ mạnh đối với tri thức, quan lại triều cũ, thức tỉnh họ rũ được quan
niệm "trung quân" truyền thống.

Thế nhưng, từ cuối năm 1786, sau khi hoàn tất thoát vượt sự kiềm
tỏa của Nguyễn Nhạc, trở thành lãnh tụ chính của phong trào thì
Nguyễn Huệ đã bắt tay ngay vào việc thực hiện những nhiệm vụ to
lớn, phức tạp: củng cố và tăng cường lực lượng, trấn áp những thế lực
chống đối đang ngóc dậy, thiết lập quyền kiểm soát trên lãnh thổ phía
Bắc, cắt đặt quan chức, thu phục nhân tài, yên ủy muôn dân. Đến
giữa năm 1788, ông hành quân ra Bắc giết tướng Vũ Văn Nhậm, trao
binh quyền cho tướng Ngô Văn Sở. Theo một số tài liệu thì Ngô Văn
Sở xuất thân từ dòng dõi "Thạch Hà tướng phiệt", một dòng họ nhiều
đời phục vụ chính quyền Lê Trịnh. Các chức hiệp trấn và vị trí quan
trọng ở các bộ do tướng soái Tây Sơn đảm lãnh. Nguyễn Huệ hạ chỉ
văn để Lê Duy Cận làm giám quốc, tập trung phủ dụ triều Lê để nêu
rõ chính nghĩa của mình và kêu gọi họ "ở lại giúp đỡ giám quốc". Với
các danh sĩ ông chủ động phái người tìm mời, tiến cử. Nhớ lại trước
đây, hồi ra Thăng Long lần 1 (1786), quan lại triều cũ nói chung "thấy
thần sắc của Bắc Bình Vương nghiêm nghị, rực rỡ, ai cũng run sợ, hãi
hùng". Ngay cả khi tướng tiết chế Vũ Văn Nhậm được sai ra giết
Nguyễn Hữu Chỉnh, tình hình cũng chưa sáng sủa thêm là bao. Vũ
Văn Nhậm tưởng rằng "uy vũ của mình đủ khiến người ta phải phục",
thế mà, nhân danh Nguyễn Huệ, ông lệnh "đòi các quan văn võ phải
đến chầu hầu rốt cuộc, các viên quan có thế lực cũng chẳng ai đến".

Khác hẳn tình hình trên, bây giờ, bao trùm Thăng long cổ kính là bầu
không khí cởi mở và tin tưởng. Ngay từ ngày đầu nhiều người đã ra
mắt Nguyễn Huệ: các tiến sĩ Ngô Thì Nhậm, Phan Huy Ích, Nhuyễn
Thế Lịch, Ninh Tôn, Nguyễn Bá Lân Đối với những người này, tất
thảy, Nguyễn Huệ đều đối xử chân thành, không kiểu cách. Ông dành
cho họ sự thù tiếp thân mật, giản dị, tin cậy, ban cho họ tước phẩm;
dùng họ vào những chức vụ quan trọng tương ứng với tài năng của
mỗi người. Mặt khác, tôn trọng quyền lựa chọn của các cựu thần, ông

đã đồng ý để những người như tiến sĩ Phan Lê Phiên, tiến sĩ nguyễn
Hoàn về lại cố hương dưỡng nhàn như sở ngưyện "cho giữ nguyên
chức tước , sai bộ Lễ cấp phát giấy tờ" cho họ. Với những ai còn náu
mình ẩn nhãn, ông bền lòng mời gọi, do bản chất tiến bộ của phong
trào, cùng với những ứng xử thoáng đạt của Nguyễn Huệ trên đây,
chẳng máy chốc sự nghiệp của Bắc Bình Vương đã trở nên thuận lẽ
trời, hợp lòng người". Và đó là lực hấp dẫn chính để Nguyễn Huệ có
thể nhanh chóng thu phục được những nhân tài trong "nước cũ" về
mình để ổn định và sắp xếp công việc ở Bắc Hà.

Sau khi cắt đặt xong những việc căn bản ở Bắc Hà, trao phó toàn bộ
quyền hành cho các tướng soái cao cấp (như Ngô Văn Sở, Phan Văn
Lân, Nguyễn Văn Tuyết, Ngô Thì Nhậm ) với lời dặn: "mọi việc cho
tùy tiện mà làm, cùng nhau bàn bạc ổn thỏa, đừng vì mới - cũ mà xa
cách nhau, Nguyễn Huệ rời Thăng Long về lại Phú Xuân, khẩn trương
tăng cường lực lượng, sẵn sàng đối phó với những đe thách nguy hiểm
ở hai đầu đất nước. Ngày 24 tháng 1 năm Mậu Thân (1789), nhận
được cấp báo quân Thanh đã tràn xuống xâm lược nước ta, ngày 25
Nguyễn Huệ lập tức lên ngôi hoàng đế để "chính vị hiệu, giữ lòng
người", thống lĩnh đại quân theo đường thủy - bộ, tiến ra Bắc đại phá
quân Thanh. Bước ngoặt đó trong lịch sử dân tộc đã làm chuyển biến
sâu sắc tâm linh của giới trí thức, quan lại triều cũ mà tiêu biểu là thái
độ của Nguyễn Thiếp khi ông tâu trình với Quang Trung Nguyễn Huệ
trong một lần tiêp kiến ở đất Nghệ An: "Bây giờ trong nước trống
không, lòng người tan rã. Quân Thanh từ xa tới, không biết quân ta
yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế đánh giữ ra sao, chúa công ra đi
chuyến này, không quá mười ngày, giặc Thanh sẽ bị dẹp tan". Rõ
ràng là, tới đây, khi vươn lên làm nhiệm vụ dân tộc, củng cố hơn nữa
nền thống nhất đất nước, tiến hành chiến tranh giải phóng, bảo vệ
vẹn toàn lãnh thổ và chủ quyền quốc gia, phong trào Tây Sơn đã trở

thành đại biểu duy nhất cho lợi ích tối cao của dân tộc mà Quang
Trung Nguyễn Huệ là tâm điểm hợp tụ lòng người cả nước, có sức thu
hút mãnh liệt nhân tài. Lịch sử đã cho thấy, tất cả quan lại triều cũ
mà Nguyễn Huệ đã tìm mời, tin trao trọng trách, chủ động tạo ra
những điều kiện rất thuận lợi với quyền hành rộng rãi cho họ thì, họ
đều tỏ rõ tài năng, sức lực và phát huy được những sở trường của
mình, góp phần xứng đáng vào thắng lợi của cả dân tộc.

Đánh bại hoàn toàn 200.000 quân Thanh cũng là khởi đầu một thời kỳ
mới, trong đó nhiều vấn đề đặt ra, đòi hỏi phải đồng thời giải quyết.
Tình hình có dịu lắng mà chưa hẳn bình yên: phía Nam "quốc thù"
đang mạnh mẽ bành trướng thế lực; phía Bắc, lửa chiến tranh đã tắt
nhưng chưa nguôi, trong nước, các thế lực phản động đang lăm le
ngóc dậy; đất nước sau bao phen binh lửa và thiên tai, li loạn và đói
kém cần được phục hồi và ổn định; những vấn đề xã hội nóng bỏng
đòi hỏi phải khẩn trương khắc phục Tất thảy những điều đó là
thách đố nặng nề đối với vua Quang Trung và vương triều mới của
ông. "Chiêu cầu hiền" được ban ra trong hiện tình đất nước lúc đó, là
điều dễ hiểu: "Trẫm đang ghé chiếu lắng nghe, thức ngủ mong mỏi
mà có người tài cao học rộng chưa từng thấy đến. Hay Trẫm ít đức
không đáng để phò tá chăng? hay đang thời đổ nát chưa thể ra phụng
sự? Trẫm nơm nớp lo nghĩ, một ngày hai ngày cũng có hàng vạn sự
việc nảy sinh Ngẫm cho kỹ: cái nhà to lớn - sức một cây không dễ gì
chống đỡ, sự nghiệp thái bình - sức một người không thể đảm đương".
Sự thực, sau cuộc kháng chiến chống quân Thanh thắng lợi, bên cạnh
đội ngũ tướng soái văn, võ tiếp tục cống hiến tài sức cho Vương triều,
cuộc canh tân của đất nước đang đòi hỏi rất nhiều nhân tài để gánh
vác việc chung. Giờ đây, cảm tấm lòng của vua Quang Trung và giác
ngộ hơn về bao biến chuyển vừa qua, các "bậc có tài năng đều ra giúp
việc, những vị danh thần hưởng ứng chính nghĩa, những kẻ sĩ phu bỏ

tối theo sáng" mà tiêu biểu là các tiến sĩ Đoàn Nguyễn Tuấn, Vũ Huy
Tấn, Nguyễn Nễ, Nguyễn Huy Lượng, Bùi Dương Lịch…. Đến như
Nguyễn Thiếp bây giờ cũng nhận lời xuống núi, giúp vua Quang Trung
xây dựng nước non nhà. Đành là, mỗi người mang theo những tâm
niệm không hệt nhau nhưng rõ ràng, trong họ, hình ảnh vua Quang
Trung tài năng và tấm tình xứng đáng xứng đáng là vị vua hiền của
nước: "Mênh mông vương đạo mở ra, một tấc cũng thu, một li cũng
nhấc; dùng người không phân mới - cũ, thân - sơ, khiến cho bọn lười
biếng cũng thấy thanh minh, thịnh Sự". Cho nên, không phải là vô cớ
mà Ngô Trọng Khuê, một đại thần triều Lê dẫu chối từ lời mời của
Quang Trung nhưng vẫn nói về ông bằng những lời ca tụng đẹp:
"Lòng nhân hiếu cảm đến đất trời … Với các sĩ phu thì cuốn vào máy,
thu vào lồng, tìm trong hang núi, hỏi chốn thôn quê, thu hái chẳng
sót loài cỏ mọn". các tài liệu trên đây đã chứng tỏ lòng mến mộ vua
Quang Trung của các nhân tài. Thực ra, việc dùng những người vốn là
con đẻ của một vương triều, một chế độ vừa bị đánh đổ không chỉ
diễn ra với Nguyễn Huệ. Lịch sử còn lặp lại ở các phong trào, ở những
cuộc cách mạng thời cận, hiện đại. Có điều, để vời gọi được và sử
dụng có hiệu quả các tài năng, nhất là những tài năng lớn của đất
nước, nếu tấm lòng và "sức dùng" của cá nhân lãnh tụ là yếu tố tác
động trực tiếp thì, tính tiến bộ của một phong trào chính là yếu tố căn
bản. Tuy vậy, với Quang Trung, việc sử dụng nhân tài cũng còn đôi
điều hạn chế.

Trong cuộc đời cầm quân của mình, Nguyễn Huệ đã ra lệnh trừng trị
hai viên tướng là Nguyễn Hữu Chỉnh và Vũ Văn Nhậm. Ở hai trường
hợp này, nhiều quan điểm xem xét và đánh giá khác nhau. Bằng một
số tư liệu, chúng tôi cho rằng: bỏ Chỉnh ở lại Thăng Long, sau đó
khước từ nài xin của Chỉnh theo về Phú Xuân mà cho ở lại Nghệ An,
Nguyễn Huệ chưa thực sự nổ lực nhằm hạn chế tối đa phản bội cũng

như chưa triệt để khai thác tài năng vốn có ở viên tướng này, nhằm
phục vụ cho lợi ích phong trào. Dựa trên những tin báo chưa được
minh định vội lấy đó làm bằng chứng, cộng với định kiến (Nhậm, cũng
như Chỉnh, vốn là hàng tướng, Nhậm lại là con rể của Nguyễn Nhạc)
đã giết Vũ Văn Nhậm là việc làm mà, theo chúng tôi nghĩ, là chưa đủ
sức thuyết phục. Phải chăng, việc phế bỏ Nguyễn Hữu Chỉnh và triệt
bỏ Vũ Văn Nhậm là xạ ảnh của một thời kỳ đấu tranh trong nội bộ
phong trào, trong đó, Nguyễn Huệ đang nổ lực thâu tóm quyền lực,
khẳng định quyền, uy vượt thoát ảnh hưởng của Nguyễn Nhạc để trở
thành lãnh tụ chính của phong trào Tây Sơn?

Dù vậy, nhìn chung lại, qua 21 năm hoạt động sôi nổi, đặc biệt trong
6 năm là lãnh tụ tối cao của phong trào (1787 - 1792), trước những
đòi hỏi của phức tạp và đầy rẫy khó khăn, Nguyễn Huệ đã giải quyết
tương đối thành công vấn đề sử dụng con người; sử dụng nhân tài.
Chỉ riêng nhiều đại diện ưu tú của giới quan lại văn võ triều cũ đã dứt
khỏi một dĩ vãng vàng son chưa mấy xa xăm mà bản thân, gia đình,
gia đình và họ mạc hơn một lần hưởng nhiều ân trạch để tập hợp dưới
cờ đỏ Tây Sơn cũng chứng tỏ sức thu hút lớn lao của phong trào và cá
nhân Nguyễn Huệ. Mẫn cảm, xét đoán tinh và sâu, không mặc cảm
nặng nề bởi hoàn cảnh xuất thân và quãng đời hôm qua của các quan
lại triều cũ, Nguyễn Huệ đã vì nghĩa cả mà vời gọi tha thiết, tin giao
trọng trách, bán cho họ quyền hành rộng rãi đủ để họ tùy tài khu xử,
ứng tác. Vậy nên, dưới cờ đào của Người anh hùng áo vải, trí tuệ, tâm
lực của các nhân tài, tướng soái đã phát huy đầy đủ, góp phần to lớn
vào thắng lợi chung của toàn dân tộc.
Phong trào Tây Sơn thắng lợi là một sự kiện minh chứng cho tinh thần
đoàn kết được giữa anh em Tây Sơn, các tầng lớp nhân dân và các
thành phần dân tộc mà theo em nó vừa mang tính kế thừa truyền
thống và tính chất chính nghĩa của phong trào thông qua các chính

sách, con đường của người lãnh đạo phong trào. Thu phục nhân tâm,
ổn định lòng người…trên dưới đồng lòng trong suôta quá trình khởi
nghĩa. Yếu tố đoàn kết trong phong trào Tây Sơn, theo em đó là sự
kết dính của một chất keo bền vững tạo nên thắng lợi vĩ đại của
phong trào Tây Sơn vào cuối thế kỉ XVIII.