Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa

MỞ ĐẦU

Như ta đã biết, Đại hội lần thứ IX của Đảng Cộng sản Việt Nam đã xác
định mơ hình kinh tế tổng qt của Việt Nam trong thời kỳ q độ đi lên chủ
nghĩa xã hội, đó là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, mà về
thực chất đây chính là nền kinh tế hàng hố nhiều thành phần vận động theo cơ
chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xhcn.
Xét về phương diện lý luận, mơ hình trên đã khẳng định tính tất yếu của
Việt Nam phải trải qua kinh tế thị trường. Đây là hồn tồn đúng đắn, khơng chỉ
xét riêng về phương diện lý luận mà nhận thức này đã được kiểm chứng bằng
thực tiễn của cả nhân loại và Việt Nam. Khơng còn nghi ngờ gì nữa, cho đến
nay trên thế giới những nước có nền kinh tế phát triển nhất cũng chính là những
nước có bề dày phát triển kinh tế thị trường dài nhất. Cả thế giới ngày nay đang
bị sức hút, đang bị hấp dẫn bởi tình độ phát triển ngoạn mục của các nước ở
đỉnh cao của phát triển kinh tế thị trường. Một số nước đi sau chỉ trong một thời
gian ngắn (chừng 30 năm) hố thành rồng (đó là các nước NICS), bởi vì, trước
hết, họ chấp nhận và đi theo mơ hình kinh tế thị trường ngay từ đầu, họ biết khai
thác tối đa kinh nghiệm và sự hỗ trợ của các nước có nền kinh tế thị trường phát
triển. Trái lại, mơ hình kế hoạch hố tập trung qua thực tiễn 70 năm tồn tại, rốt
cuộc, đã đẩy chủ nghĩa xã hội lâm vào khủng hoảng. Việt Nam nhờ sớm nhận
thức được tính tất yếu phải phát triển kinh tế thị trường, đề ra đường lối đổi mới,
nên 20 năm qua đã thu được những thành tựu bước đi đáng khích lệ. Sự kiểm
chứng qua thực tiễn phát triển qua nhân loại như trên đủ để xác nhận tính đúng
đắn, về mặt lý ln, tính tất yếu phải trải qua kinh tế thị trường của mọi quốc gia
có trình độ phát triển lực lượng sản xuất lạc hậu muốn tiến lên cùng thời đại.
Đây là sự nhận thức hồn tồn đúng đắn, xét về cơng tác nghiên cứu lý luận của
Việt Nam trong những thập kỷ qua. Rất tiếc, sự nhận thức về kinh tế thị trường
ở Việt Nam hiện nay trong nhiều trường hợp mới chỉ đến thế.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

1

Khi i sõu vo nghiờn cu, c thhoỏ nhng iu kin cho s hỡnh thnh,
phỏt trin (tc l c s khỏch quan) ca kinh t th trng cũn khỏ nhiu vn
mang tớnh ch quan, duy ý chớ, mang tớnh giỏo iu m chỳng ta s cú dp núi
n sau ny.
Trờn c s nghiờn cu nhng hc thuyt v vi trũ kinh t ca Nh nc
trong nn kinh t th trng v nhng tỡm tũi tham kho ti liu sỏch bỏo trong
nhng nm gn õy cựng vi s hng dn ca giỏo viờn b mụn, emó chn
ti Nn kinh t th trng nh hng xó hi ch ngha Vit Nam. ng
thi ti cng giỳp em hiuv thy c nhng chớnh sỏch, gii phỏp v hng
i ỳng n ca ng v Nh nc trong quỏ trỡnh i mi nn kinh t Vit
Nam.
Vi nhng hiu bit v kinh nghim thc t cũn hn ch, nhng sai sút
mc phi trong khi thc hin s l iu khụng th trỏnh khi, em rt mong nhn
c nhng li phờ bỡnh v gúp ý quý bỏu ca cụ giỏo.
Em xin chõn thnh cm n.
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

2

NI DUNG
I. BN CHT CA KINH T TH TRNG NH HNG
X HI CH NGHA VIT NAM
1. Lý lun chung v th trng.
Kinh t th trng l kinh t hng hoỏ phỏt trin trỡnh cao, khi tt c
cỏc quan h kinh t trong quỏ trỡnh tỏi sn xut xó hi u c tin t hoỏ; cỏc
yu t ca sn xut nh t ai v ti nguyờn, vn bng tin v vn vt cht, sc
lao ng, cụng ngh v qun lý; cỏc sn phm v dch v to ra; cht xỏm u l
i tng mua bỏn, l hng hoỏ.
Kinh t th trng c coi nh mt h thng cỏc quan h kinh t, khi cỏc

quan h kinh t gia cỏc ch th u biu hin qua mua bỏn hng hoỏ dch v
trờn th trng.
Kinh t th trng l cỏc t chc nn kinh t - xó hi, trong ú, cỏc quan
h kinh t ca cỏc cỏ nhõn, cỏc doanh nghip u biu hin qua mua bỏn hng
hoỏ, dch v trờn th trng v thỏi c x ca tng thnh viờn ch th kinh t
l hng vo vic tỡm kim li ớch ca chớnh mỡnh theo s dn dt ca giỏ c th
trng.
a. u im.
Vi cỏch hiu nh trờn ta cú th thy kinh t th trng cú mt s u im
nh sau:
-Kinh t th trng thỳc y vic ci tin k thut tng nng sut lao ng
lm cho sn phm hng hoỏ phong phỳ a dng, giỏ thnh h, thỳc y lc
lng sn xut phỏt trin nhanh. Bi mc ớch ca ngi sn xut hng hoỏ lcú
lói cao nht, do ú h phi lm th no cú giỏ tr cỏ bit ca hng hoỏ l thp
nht. Mun vy, h phi tng nng sut lao ng. Vỡ vy phi ca tin k thut,
nõng cao trỡnh tay ngh, t chc qun lý sn xut trong ú yu t quan trng
nht, yu t cú tớnh cht quyt nh l k thut. Ci tin k thut lỳc u ng
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

3

dụng ở từng người, từng xí nghiệp sau lan rổnga tồn xã hội làm xuất hiện một
ngành mới. Và nhưvậy lực lượng sản xuất đã phát triển thêm một bước.
-Kinh tế thị trường thúc đẩy sự phân cơng lao động xã hội phát triển
nhanh chóng làm cho sự chun mơn hố và hiệp tác hố ngày càng cao. Do đó,
q trình xã hội hố sản xuất, xã hội hố lao động phát triển nhanh. Đó là xu
hướng phát triển của nền kinh tế hiện đại.
-Kinh tế thị trường thúc đẩy q trình tích tụ tập trung sản xuất cao độ,
các mối quan hệ kinh tế phát triển, tạo điều kiện cho nền kinh tế tăng trưởng và
phát triển nhanh.

b. Nhược điểm.
Mặc dù với những ưu điểm khơng thể phủ nhận như trên, nền kinh tế thị
trường cũng khơng tránh khỏi những khuyết tật cố hữu.
-Trong nền kinh tế thị trường lợi nhuận vừa là động lực vừa là mục đích
của các chủ thể kinh tế. Vì lợi nhuận kích thích của chủ thể kinh tế năng động,
ra sức cải tiến kĩ thuật, hợp lý hố sản xuất, nâng cao trình độ tay nghề làm sản
phẩm hàng hố phong phú đa dạng mà giá trị lại giảm xuống. Nhưng cũng vì lợi
nhuận, họ bất chấp những thủ đoạn, những gian trá giả dối trong kinh doanh.
Bản thân họ thì được lợi nhưng cái lợi đó so với những thiệt hại đồng thời gây ra
cho người tiêu dùng và tồn xã hội là q nhỏ bé khơng thể bù đắp. Mục tiêu
kinh tế của đất nước khơng thực hiện được. Về kinh tế thì như vậy còn đạo đức
tình người trong xã hội cúng bị xem nhẹ và lãng qn.
-Bản chất thì trường là bất bình đẳng, kẻ mạnh thì sống, kẻ yếu thì chết.
Trong cạnh tranh ai khơng cải tiến kỹ thuật, năng suất thấp, giá trị cao thì lỗ, trở
thành người nghèo và ngược lại. Qua đó sự phân hố giàu nghèo gia tăng mà tệ
nạn xã hội cũng dễ phát triển.
-Nền kinh tế thị trường có cơ cấu khơng hợp lý, mất cân đối. Những
ngành nghề nào trong xã hội đem lại lợi nhuận cao sẽ có nhiều người tham gia
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

4

và ngược lại. Bởi trong cơ chế thị trường sự gia nhập hay rút lui khỏi một ngành
nghề, lĩnh vực là tự do.
-Kinh tế thị trường tạo ra sự ơ nhiễm mơi trường. Do mục đích người sản
xuất là lợi nhuận cao nhất, họ phải tiết kiệm chi phí triệt để. Những chất thải độc
hại trong q trình sản xuất chưa có tác động trực tiếp đến họ khơng được xử lý.
Ơ nhiễm mơi trường sống chung của tồn xã hội là tất yếu.
-Cũng do một phần các ngun nhân trên nền kinh tế thị trường khơng
tránh khỏi những đợt sóng khủng hoảng, thất nghiệp, lạm phát, suy thối về kinh

tế. Kinh tế thị trường phải gắn với thị trường, thơng qua thị trường người sản
xuất mới biết được hàng hố của mình có được xã hội chấp nhận hay khơng.
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

5

II. NN KINH T TH TRNG VIT NAM HIN NAY:
1. Thc trng nn kinh t th trng Vit Nam
a-Th trng hng hoỏ v dch v:
Th trng hng hoỏ v dch v ó hỡnh thnh, phỏt trin v ang m rng
t khi i mi. Nhiu loi hng hoỏ v dch v ó cú kh nng cnh tranh trờn
th trng khu vc v th gii. Th trng hng hoỏ v dch v ang tng bc
ỏp ng c yờu cu tiờu dựng v dch v trong nc. Tuy nhiờn, th trng
ny mi hỡnh thnh, kh nng cnh tranh vn cũn thp. Th trng hng hoỏ
phỏt trin nhanh khu vc thnh th v cỏc ụ th ln, khu vc nụng thụn cũn
rt n gin. T chc th trng cũn thiu cht ch. Th trng dch v, nht
ldch v cht lng cao (bo him, ti chớnh, ngõn hng, t vn, khoa hc -
cụng ngh, o to v.v) cũn trỡnh rt thp v cha thc s hi nhp quc
t. Nhiu loi hỡnh dch v cụng trong c ch th trng cha c xỏc lp. Dch
v y t, giỏo cc trong nn kinh t th trng nh hng xó hi ch ngha cũn
lỳng tỳng. Tớnh cnh tranh v hi nhp khu vc v quc t trong lnh vc dch
v cũn thp.
b. Th trng lao ng.
Th trng lao ng nc ta mi bt u hỡnh thnh v mang tớnh t
phỏt. Th trng phỏt trin khụng ng u v b chia ct gia cỏc vựng, cỏc khu
vc kinh t. Quan h cung - cu v th trng lao ng cũn b chia ct, khộp kớn,
thiu thụng tin v ang b cỏc hng ro, lc cn khỏc chi phi nh quy nh v
h khu, nh v.v Quy mụ th trng nh hp v núi chung cha vn hnh
theo nguyờn tc th trng. T l lao ng tham gia vo th trng lao ng cũn
rt thp. Tớnh chung trờn phm vi c nc, mi ch cú khong 17% lao ng

tham gia vo th trng ny. Khu vc nụng thụn chim hn 60% lc lng lao
ng nhng mi ch khong hn 4% lao ng thc s tham gi vo th trng
lao ng. iu ỏng quan tõm i vi th trng lao ng nc ta l s lng
lao ng ln, nhng c cu lao ng v cht lng lao ng cũn nhiu bt cp
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN

6

so với u cầu phát triển lực lượng sản xuất. Ngành nghề ít, chất lượng tay nghề
thấp là rào cản về sự cạnh tranh với thị trường lao động khu vực và quốc tế.
c. Thị trường bất động sản.
Thị trường bất động sản tuy mới hình thành nhưng đang phát triển đa
dạng. Đây là một thị trường nhạy cảm, liên quan đến quyền sở hữu tư nhân về
các tư liệu sản xuất chủ yếu. Thị trường bất động sản đang diễn ra chủ u ở một
số thành phố và đơ thị lớn, khi sơi động, khi lắng chìm theo tín hiệu của hệ
thống chính sách bất động sản của Nhà nước. Thị trường bất động sản đang bị
méo mó và hoạt động khơng lành mạnh, thiếu minh bạch. Ở các khu vực đơ thị
khoảng 70% giao dịch bất động sản là do “thị trường ngầm” chi phối. Thị
trường bất động sản đang rất thiếu một mơi trường pháp lý nhất qn, rõ ràng,
minh bạch, nhất là đất đai, nhà ở. Tính cơng khai và hệ thống thơng tin về Thị
trường bất động sản đang còn sơ khai ở nước ta. Cần phải thiết lập quyền sở
hữu tư nhân đối bới bất động sản. Đây là một vấn đề mới vì nền kinh tế nước ta
đang ở giai đoạn tích luỹ ban đầu, từng cá nhân và xã hội chưa có nhiều bất
động sản.
c. Thị trường tài chính:
Thị trường tài chính đang trong giai đoạn bước đầu hình thành, mang
nặng tính chất q độ từ nền kinh tế kế hoạch hố tập trung sang nền kinh tế thị
trường. Đặc điểm cơ bản của Thị trường tài chính ở nước ta hiện nay là phần lớn
giáo dịch chính trên thị trường là bằng tiền mặt. Thị trường tài chính đang tiềm
ẩn nhiều khiếm khuyết, chưa đồng bộ, thiếu minh bạch. Dàn giáo dịch thị trường

tài chính chưa đáng kể,vốn ứ đọng trong dân còn lớn, đồng tiền hoạt động chưa
hiệu quả. Sự phát triển chậm chạp, thiếu đồng bộ của các yếu tố Thị trường tài
chính là một trong những nhân tố chủ yếu làm chậm tiến trình đổi mới, gây
nhiều cản trở đối với sự phát triển và bền vững của nền kinh tế nước ta. Một
mâu thuẫn lớn của nền kinh tế nước ta trước mắt và lâu dài là thiếu vốn phát
triển, phải vay vốn nước ngồi trong khi đó các nguồn vốn trong nước chưa
THƯ VIỆN ĐIỆN TỬ TRỰC TUYẾN

7

c huy ng v s dng cú hiu qua, do cha c phõn b theo tớn hiu ca
th trng.
d. Th trng khoa hc v cụng ngh.
Mc dự xut hin mt s hỡnh thc giao dc v thng mi nờn hot ng
khoa hc v cụng ngh nhng cho n nay nc ta cha cú Th trng khoa
hc v cụng ngh. Khoa hc v cụng ngh cha thc s tr thnh hng hoỏ. Th
trng khoa hc v cụng ngh thng l loi th trng trỡnh cao, gn lin
vi kinh t th trng hin i cú cụng nghip phỏt trin. õy, hng hoỏ chỏt
xỏm, thit b cụng ngh hin i c th trng chp nhn, giao dc theo quan
h cung - cu. Nn kinh t nc ta mi chuyn sang hot ng trờn c ch th
trng, mun i nhanh, tin kp cỏc nc cụng nghip hin i, rt cn phỏt
trin nhanh Th trng khoa hc v cụng ngh tip cn vi nn kinh t tri
thc v cụng ngh cao. Nu khụng cú chin lc chớnh sỏch phỏt trin th trng
khoa hc v cụng ngh. Chỳng ta s khụng cú c hi giao dc vi th trng
khoa hc v cụng ngh ca cỏc nn kinh t th trng hin i v l nguy c ca
s tt hu khoa hc v cụng ngh.
Di õy l nhng khi sc ch yu cu mi thnh phn v lnh vc kinh
t trong nc c th hin trong nhng nm gn õy.
Kinh t Nh nc: trong gn 20 nm qua, mc dự s lng cỏc doanh
nghip Nh nc liờn tc gim, t trờn 13 nghỡn doanh nghip nm 1995 xung

cũn gn 6 nghỡn doanh nghip nm 2003, nhng v s lng, cht lng sn
phm v hiu qu sn xut, kinh doanh khụng ngng c tng lờn, vỡ th, vai
trũ ch o ca nú trong c cu kinh t quc dõn tip tc gi vng. T trng
doanh nghip Nh nc trong c cu GDP tuy cú xu hng gim dn nhng
khụng vỡ th m gim v trớ ch o ca nú trong nn kinh t. Cỏc ngnh v sn
phm chin lc vn do khu vc kinh t Nh nc qun lý. Quy mụ, kt qu,
hiu qu sn xut, kinh doanh vn khụng ngng tng lờn. Kinh t Nh nc vn
l ngun thu ch yờỳ ca ngõn sỏch quc gia. Khụng nhng th, kinh t Nh
nc cũn cú vai trũ then cht trong i mi c ch qun lý, iu hnh, a tin
THệ VIEN ẹIEN Tệ TRệẽC TUYEN