Đánh giá tác dụng điều trị nhồi máu não sau giai đoạn cấp của bài thuốc bổ dương hoàn ngũ thang

ĐặT VấN Đề
Đột quỵ não chiếm tỷ lệ cao trong bệnh lý thần kinh, là vấn đề cấp thiết
của y học mỗi quốc gia. Ở các nước phát triển, đột quỵ não (ĐQN) là nguyên
nhân gây tử vong đứng hàng thứ hai sau bệnh tim mạch [17], [42], [75], [76].
Ở Hoa Kú, tỷ lệ mắc bệnh là 794/100.000 dân trong đó 85% đột quỵ
do thiếu máu não cục bộ. Năm 1993, Hội Tim mạch Hoa Kỳ đã đề cập thêm
việc chăm sóc đột quỵ khẩn cấp như một phần trong hồi sức cơ bản và hồi sức
cấp cao.
Ở Pháp năm 1994 chiếm tỷ lệ là 65.000/52.346.000 bị đột quỵ và 50% trở
thành tàn phế.
Ở Châu Phi, Châu Á, tỷ lệ đột quỵ ở các nước và khu vực đang phát
triển tương đương với Châu Âu, Châu Mỹ. Bệnh có xu hướng gia tăng hàng
năm ở Thái Lan, Trung Quốc, Đài Loan. Tại Trung Quốc, thống kê có tới
6.000.000 người bị đột quỵ, trong đó nhồi máu não (NMN) chiếm 62%.
Ở Việt Nam, tỷ lệ mắc bệnh đang tăng nhanh với mức độ đáng lo ngại.
Theo Lê Văn Thành và cộng sự, điều tra một số địa phương ở miền Nam cho
kết quả của bệnh tương đương với các nước trên thế giới.
Nhồi máu não chiếm tỷ lệ 68 – 70% sè ĐQN, thường gặp ở người 60 –
70 tuổi, nam lớn hơn nữ [62], [64]; tỷ lệ tử vong 28 – 39%. Hiện nay, người ta
quan tâm đến nhồi máu não người trẻ với tỷ lệ mắc bệnh 5 – 10%. Nguyên
nhân do bệnh về máu, tim mạch. Đây là đối tượng có khả năng điều trị tốt và
là thành phần đang có nhiều cống hiến cho xã hội.
Từ năm 1975, bằng các tiến bộ về phương pháp chẩn đoán, hồi sức cấp
cứu, phẫu thuật thần kinh, đẩy mạnh các biện pháp dự phòng, kết hợp y học
hiện đại (YHHĐ) và y học cổ truyền (YHCT), dùng thuốc và không dùng
thuốc đã đưa lại kết quả khá lớn trong chẩn đoán và điều trị. Trung Quốc có
1
các chế phẩm như: An cung ngưu hoàng hoàn, Hoa đà tái tạo hoàn, Ngưu
hoàng thanh tâm hoàn, dịch truyền Đan sâm ; ở Việt Nam còng có mét số
nghiên cứu điều trị NMN như: Nguyễn Văn Vụ nghiên cứu tác dụng của bài
thuốc “Kỷ cúc địa hoàng hợp Tứ vật đào hồng”, Bùi Xuân Tuyết nghiên cứu

tác dụng của viên nang “Tuần hoàn não”, Nguyễn Đức Vượng dùng “Kiện
não hoàn”, Tô Hoàng Linh dùng “Phục não” những nghiên cứu này đã thu
được kết quả khả quan. Tuy nhiên tỉ lệ tái phát bệnh còn cao dẫn đến tử vong
hoặc gây tàn phế nặng nề và mất khả năng lao động suốt đời ảnh hưởng chất
lượng cuộc sống [21], [37], [51], [52], [60].
Hiện nay, nhiều bác sĩ chỉ định hoặc bệnh nhân (BN) tù mua các chế
phẩm sẵn có trên thị trường đÓ điÒu trị ĐQN, trong khi tiềm năng về thuèc
YHCT của chóng ta rất lớn.
Để có thêm một phương thuốc kết hợp điều trị NMN bằng YHCT cũng
như làm phong phú thêm lý luận của YHCT về chứng trúng phong, chúng tôi
tiến hành nghiên cứu đánh giá tác dụng điều trị NMN sau giai đoạn cấp của
bài thuốc “Bổ dương hoàn ngũ thang” với mục tiêu:
1. Xác định độc tính cấp (LD50) của bài thuốc “Bổ dương hoàn ngũ
thang” trên thực nghiệm.
2. Đánh giá tác dụng điều trị bệnh nhân đột quỵ nhồi máu não sau giai
đoạn cấp của bài thuốc “Bổ dương hoàn ngũ thang” trên lâm sàng.
2
Chương 1
Tổng quan tài liệu
1.1. phần Y học hiện đại
1.1.1. Đặc điểm giải phẫu sinh lý tuần hoàn não.
1.1.1.1. Hệ thống mạch máu não
Não được tưới máu bởi hai hệ động mạch: Hệ động mạch cảnh trong và
hệ động mạch đốt sống- thân nền [24], [28], [76].
Hình 1.0. Động mạch não [24]
3
* Hệ động mạch cảnh trong: Tưới máu cho 2/3 trước của bán cầu đại
não và chia làm 4 ngành tận:
+ Động mạch não trước: Tưới máu cho mặt trong của bán cầu, mặt dưới
và mặt ngoài thuỳ trán.

+ Động mạch não giữa: Tưới máu cho mặt ngoài bán cầu, vùng trán –
thái dương, đỉnh – thái dương, nửa trước thuỳ chẩm.
+ Động mạch thông sau: Tạo sự nối thông của vòng mạch đa giác
Willis.
+ Động mạch mạc mạch trước: Chạy vào các mạch để tạo thành đám rối
màng mạch bên, giữa, trên.
* Hệ động mạch đốt sống- thân nền: Cung cấp máu cho 1/3 sau của
bán cầu đại não, tiểu não và thân não. Hai động mạch não sau là hai nhánh tận
cùng của động mạch đốt sống thân nền, tưới máu cho mặt dưới của thuỳ thái
dương và mặt giữa thuỳ chẩm. Theo Lazorthes và Gemege, tuần hoàn não có
3 hệ thống nhánh thông.
1.1.1.2. Cơ chế điều hoà tuần hoàn não
Lưu lượng máu não không phụ thuộc hoàn toàn vào lưu lượng máu do
tim co bóp.
Sự điều hoà lưu lượng máu não thông qua cơ chế Bayliss: khi tim bóp
mạnh đẩy máu lên não nhiều, các mạch máu nhỏ ở não co lại hạn chế tưới
máu, khi máu lên não Ýt thì mạch máu não giãn ra để chứa máu nhiều hơn
[20], [28], [29].
+ Sự điều hoà theo cơ chế thần kinh: Không mạnh và làm thay đổi tuần
hoàn não không đáng kể.
4
+ Điều hoà qua chuyển hoá: Phân áp CO2 tăng gây giãn mạch, ngược
lại, phân áp O2 tăng dẫn đến co mạch và làm giảm lưu lượng tuần hoàn não.
1.1.1.3. Sinh lý tế bào não khi tiêu thụ Oxi
Giảm lưu lượng tuần hoàn não và thiếu O2 não vùng thiếu máu não cục bộ
do huyết khối và tắc mạch ở trung tâm, lưu lượng máu thấp dưới 10ml/100g
não/phút sẽ tử vong trong vài giờ và không hồi phục; Vùng xung quanh có
lưu lượng máu thấp từ 20-30ml/100g não/phút, lúc này các tế bào não chưa
chết, không hoạt động điện nhưng vẫn duy trì tế bào sống, vùng này được gọi
là “vùng tranh tối tranh sáng”. Nếu Shunt tuần hoàn hoạt động tốt hoặc dưới

tác dụng của một số thuốc giúp cho tế bào hô hấp được, các tế bào thần kinh
sẽ hồi phục và tiếp tục hoạt động bình thường. Thời gian phục hồi “vùng
tranh tối tranh sáng” chỉ kéo dài trong vài giê rồi có thể chuyển sang hoại tử,
vì thế, điều trị NMN phải tiến hành càng sớm càng tốt [16], [29], [42].
1.1.2. Đét quỵ não.
1.1.2.1. Khái niệm đột quỵ não.
Theo định nghĩa của Tổ chức Y tế thế giới (WHO)- 1990: Đột quỵ não
“Là một hội chứng lâm sàng được đặc trưng bởi sự mất cấp tính chức năng của
não (thuờng là khu trú), tồn tại quá 24h hoặc tử vong trước 24h. Những triệu
chứng thần kinh khu trú phù hợp với vùng não do động mạch bị tổn thương phân
bố, không do nguyên nhân chấn thương sọ não” [16], [42].
Các trường hợp chảy máu dưới nhện mà bệnh nhân còn tỉnh táo, có đau
đầu nhưng không có dấu hiệu tổn thương thần kinh khu trú, cứng gáy không
rõ rệt, không thường xuyên và không kéo dài được vài giờ không được xếp
vào khái niệm đột quỵ não [16], [17].
Đột quỵ não còn gọi là tai biến mạch máu não (cerebral vascular
accidents), ngập máu não (apoplexy) [16], [17].
5
Đột quỵ não gồm: Đột quỵ chảy máu não (Hemorrhagic stroke) và đột
quỵ thiếu máu não (Ischemic stroke), trong đó đột quỵ chảy máu chiếm
khoảng 15% và đột quỵ thiếu máu não chiếm khoảng 85% [16], [17], [29].
1.1.2.2. Đột quỵ chảy máu não (Hemorrhagic stroke) gồm: Chảy máu não
(tức chảy máu trong nhu mô não), chảy máu dưới nhện, chảy máu não thất
(Chảy máu não thất có các thể: chảy máu não thất tiên phát, chảy máu não
thất thứ phát và chảy máu não thất trào ngược) ( Phân loại quốc tế lần thứ 10
các bệnh mạch máu não - ICD, 10/1992) [16], [17], [29], [42].
1.1.2.3. Nhồi máu não (Cerebral infarction)
Nhồi máu não còn gọi là đột quỵ thiếu máu não (Ischemic stroke) hay
nhũn não hoặc nhuyễn não (Encephalomalacia hoặc Ramollissement cerebral).
(Phân loại bệnh mạch máu não theo ICD-10/1992 ) [16], [17].

* Tắc mạch não (Embolism).
Là do cục tắc được phát tán từ nơi khác, di chuyển theo dòng máu tới
và làm giảm tưới máu vùng não do động mạch đó phân bè [16], [17], [75],
[76].
* Huyết khối động mạch não (Thrombosis).
Là một quá trình bệnh lý liên tục, do tổn thương thành mạch, làm rối
loạn chức năng hệ thống đông máu và hoặc rối loạn tuần hoàn, dẫn đến hẹp
hoặc tắc động mạch não và xảy ra ngay tại vị trí động mạch bị tổn thương.
* Hội chứng lỗ khuyết.
Các ổ khuyết xảy ra khi các mạch xuyên có đường kính nhỏ hơn
0,2mm bị tắc. Đường kính các ổ khuyết dưới 1,5cm trên phim chụp cắt lớp vi
tính sọ não. Sự thoái hoá này phần lớn do hậu quả của bệnh tăng huyết áp
(THA) mãn tính có vữa xơ động mạch (VXĐM). Hay gặp ở vùng chất trắng
dưới vỏ, các hạch nền não, thân não, tiểu não [16], [17], [34], [75].
1.1.3. Các nguyên nhân gây nhồi máu não
6
1.1.3.1. Nguyên nhân tắc mạch não.
+ Cục tắc từ tim tới mạch não: Trong bệnh hẹp van 2 lá, rung nhĩ, hội
chứng yếu nút xoang, loạn nhịp hoàn toàn, bệnh Osler, sa van 2 lá, viêm sùi
van động mạch chủ…[2], [5], [16], [17], [19], [27], [76].
+ Cục tắc từ mạch tới não: Cục tắc thường là mảnh, mảng vữa xơ hoặc
các tổ chức bệnh lý của các động mạch lớn như động mạch chủ, động mạch
cảnh … bong ra, đi theo dòng máu gây tắc mạch não.
+ Cục tắc ngoài hệ tim mạch tới mạch não: Tắc mạch do khí trong các
trường hợp thay đổi áp suất đột ngột (Thợ lặn, du hành gia ), tắc mạch hơi
do tiêm truyền, phẫu thuật, tắc mạch do nước ối trong sinh đẻ ở sản phụ, tắc
mạch do dập nát phần mềm [8], [31], [32], [47].
1.1.3.2. Nguyên nhân gây huyết khối động mạch não
+ Tổn thương của VXĐM là mảng vữa rất giàu Cholestrol và chất xơ
làm lớp áo trong động mạch dày lên [23], [42], [50], [61].

+ Tăng huyết áp mạn tính làm tăng sinh tế bào cơ trơn, dày lớp áo giữa
của thành mạch làm hẹp lòng động mạch [16], [26], [42].
+ Viêm tắc động mạch trong các trường hợp viêm nút quanh động mạch,
viêm động mạch do giang mai, AIDS.
+ Các nguyên nhân khác: Bệnh hồng cầu hình liềm, đông máu rải rác
trong lòng mạch, bệnh bạch cầu (Leucemie) cấp và mạn, đa u tuỷ (Kahler), đa
hồng cầu, khối bệnh lý phát triển nội sọ, ngộ độc khí oxit cacbon (CO), nhiễm
độc chì mạn tính …[50], [61].
1.1.3.3. Nguyên nhân của nhồi máu lỗ khuyết.
Nhồi máu lỗ khuyết là do tắc một nhánh xuyên nhỏ của động mạch não
lớn, nhất là các nhánh nuôi các hạch nền, đồi thị, bao trong và cầu não.
7
1.1.3.4. Các yếu tố thuận lợi.
Nh béo phì, nghiện rượu, nghiện thuốc lá, đái tháo đường, co thắt mạch
làm cản trở lưu thông máu.… Ngoài ra còn có các nguyên nhân: Dùng thuốc
tránh thai, dùng thuốc chống đông, bệnh Luput ban đỏ hệ thống … [5], [23],
[31], [32], [42], [75].
1.1.4. Biểu hiện lâm sàng, cận lâm sàng và chẩn đoán NMN.
1.1.4.1. Biểu hiện lâm sàng
* Đặc điểm chung:
+ Tiền sử: Có tăng hoặc giảm huyết áp, rối loạn lipid máu, có những cơn
thiếu máu não thoảng qua, thường trên 60 tuổi.
+ Tiền triệu: Có thể có cảm giác choáng váng, tê bì chi thể trước khi xảy
ra đột quỵ từ vài giờ đến vài ngày.
+ Đột quỵ thường xảy ra ban đêm hoặc sáng sớm, khởi phát cấp tính đột
ngột các triệu chứng lâm sàng thường tăng dần từng nấc.
+ Ý thức: Tỉnh táo hoặc lú lẫn, Ýt khi có hôn mê trừ khi nhồi máu não
diện rộng ở bán cầu hoặc khu vực dưới nền tiểu não.
+ Tùy vùng tổn thương mà có các biểu hiện bệnh lý khác nhau, tổn
thương thần kinh sọ não khác nhau.

+ Rối loạn cơ vòng: BÝ đái hoặc đái không tự chủ. Rối loạn thần kinh
thùc vật, có thể tăng tiết đờm dãi.
+ Rối loạn tâm thần chủ yếu thấy BN có rối loạn cảm xúc như dễ xúc
động, dễ cười, dễ khóc, và có triệu chứng trầm cảm [16], [17], [42].
* Các thể lâm sàng:
+ Lâm sàng huyết khối động mạch não:
8
- Huyết khối hệ động mạch cảnh trong: Hay gặp ở chỗ phân chia động
mạch cảnh trong và động mạch cảnh ngoài từ động mạch cảnh gốc. Khi động
mạch cảnh gốc hẹp, sẽ có triệu chứng TK khu trú, điển hình là hội chứng mắt
tháp: giảm hay mất thị lực cùng bên với động mạch bị tổn thương, liệt nửa
người trung ương bên đối diện
- Huyết khối động mạch não trước: Ýt khi có rối loạn ý thức, BN
thường có biểu hiện trầm cảm, rối loạn trí nhớ, rối loạn chức năng cao cấp,
liệt nửa người trung ương đối diện bên não bị tổn thương .
- Huyết khối động mạch não giữa: BN có rối loạn ý thức, liệt nửa người
trung ương, liệt dây VII trung ương bên đối diện với bên tổn thương, liệt mặt
và tay nặng hơn chân. Tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân NMN động mạch não giữa
rất cao, tỷ lệ tàn tật nghiêm trọng dù đã được cấp cứu và chăm sóc đặc biệt.
- Huyết khối động mạch não sau: Bán manh cùng tên bên đối diện, mất
ngôn ngữ giác quan, mất khả năng đọc nếu tổn thương bán cầu trội.
- Huyết khối động mạch sống nền: Lâm sàng điển hình biểu hiện là các
hội chứng giao bên: liệt các dây thần kinh sọ não kiểu ngoại vi cùng bên tổn
thương, rối loạn vận động và hoặc mất cảm giác nửa người bên đối diện.
- Huyết khối tiểu não: Rối loạn ý thức từ nhẹ đến nặng, đau đầu, buồn
nôn, nôn. Mất điều hoà không tăng khi nhắm mắt như: Rối loạn phối hợp vận
động sai tầm, quá tầm, các động tác vụng về giật cục.
+ Lâm sàng tắc mạch não: Các triệu chứng lâm sàng xuất hiện đột ngột, tuỳ
theo vị trí và đường kính mạch tắc, có thể rối loạn ý thức nhẹ hoặc hôn mê.
Có thể co giật nếu cục tắc ở nhánh nhỏ ở vỏ não.

+ Hội chứng lỗ khuyết: Lâm sàng chung của nhồi máu lỗ khuyết thường có
cơn thiếu máu não thoảng qua, triệu chứng thần kinh khu trú xuất hiện đột
ngột hay từ từ, Ýt có triệu chứng đau đầu, nôn và co giật [16], [29], [34], [47].
1.1.4.2. Biểu hiện cận lâm sàng nhồi máu não
9
* Chọc ống sống thắt lưng:
Dịch não tuỷ thường không có máu.
* Chụp cắt lớp vi tính sọ não (CT-scanner sọ não )
+ Trường hợp điển hình: Có ổ giảm đậm độ thuần nhất, hình thang,
hình tam giác đáy quay ra ngoài, hình tròn nhỏ, hình oval hoặc hình dấu phÈy
phù hợp với vùng phân bố của động mạch não.
+ Trường hợp không điển hình: Các dấu hiệu sớm như mất dải đảo, mờ
nhân đậu, mờ rãnh cuộn não, dấu hiệu động mạch não tăng tỷ trọng.
+ Trường hợp hội chứng lỗ khuyết: có các ổ giảm đậm tỷ trọng hình
tròn hoặc hình oval trong chất trắng và các hạch nền não, đường kính <1,5
cm.
* Chụp cộng hưởng từ (Magnetic Resonance Imaging-MRI): Có khả năng
phát hiện chính xác ổ NMN, nhất là các ổ nhồi máu câm không có triệu chứng
lâm sàng.
* Chụp động mạch não (Digital Subtraction Angiography-DSA): Thấy rõ
nét hình ảnh động mạch não, phát hiện hẹp, tắc, phình mạch , dị dạng mạch
não, co thắt mạch não.
* Chụp cắt lớp phát xạ photon đơn (Single Photon Emmision Computed
Tomography-SPECT): Đây là phương pháp đánh giá chức năng tưới máu não,
sử dụng các chất phóng xạ tiêm tĩnh mạch.
* Siêu âm Doppler xuyên sọ: ĐÓ phát hiện dấu hiệu tắc, hẹp động mạch
trong sọ [34], [75], [76].
1.1.5. Nguyên tắc điều trị nhồi máu não.
1.1.5.1. Nguyên tắc cấp cứu điều trị
+ Duy trì các chức năng sống và điều chỉnh các hằng số sinh lý.

+ Chống phù não nếu có phù não.
+ Các thuốc nhằm phục hồi và cải thiện tuần hoàn não.
10
+ Các thuốc điều trị triệu chứng.
+ Đảm bảo dinh dưỡng, chăm sóc hộ lý, hạ thân nhiệt, phục hồi chức năng
[1], [29], [34], [75], [76].
1.1.5.2. Một số phương pháp và thuốc điều trị cụ thể
* Các thủ thuật can thiệp.
Tạo hình động mạch qua da, kỹ thuật giải phóng cục tắc, làm tiêu cục
tắc huyết khối, kỹ thuật nong rộng lòng mạch ở các động mạch bị hẹp….
* Thuốc điều trị làm tan cục máu đông (Thrombolytic drugs).
Thuốc thường dùng là: Streptokinaza, Urokinaza, rtPA, đường dùng
chủ yếu là tĩnh mạch. Cần thận trọng khi dùng thuốc, nếu không bệnh nhân sẽ
gặp nguy hiểm. Theo Hommel M. và cộng sù, dùng Streptokinaza điều trị
ĐQN làm tăng tỷ lệ tử vong. Theo các số liệu điều tra tổng quát sau điều trị
tiêu huyết khối (corchane) ở các bệnh nhân NMN cấp (số liệu thu thập từ 321
hãng dược phẩm cho đến năm 2001), bao gồm 17 thử nghiệm (NINDS,
ATLANTIS, PROACT ) trên 5216 BN, đưa vào thống kê 5144 BN trong đó:
4 thử nghiệm dùng Streptokinaza, 8 thử nghiệm dùng rtPA tĩnh
mạch(2889/5114= 56%), 2 thử nghiệm dùng rtPA động mạch. Đánh giá
chung nh sau: điều trị tiêu huyết khối tuy có tỷ lệ tử vong cao trong 7-10 ngày
đầu, tỷ lệ chảy máu trong sọ cao hơn, nhưng nếu điều trị sớm dưới 6 giờ, cứ
1000 BN sẽ loại trừ được 44 trường hợp tử vong hoặc sống thực vật. Với rtPA
tỷ lệ này cao hơn, cứ 1000 BN có 57 trường hợp thoát chết hoặc sống thực vật
nếu được điều trị trước 6 giờ, nếu trong 3 giờ đầu thì tỷ lệ này là 140/1000.
Liều rtPA được vận dụng là 0,9mg/kg cân nặng (liều tối đa 90mg) được dùng
trong vòng 01 giê, 10% liều được tiêm nhanh trong vòng vài phút đầu tiên
(bolus) [42], [44], [62].
* Thuốc chống đông:
11

Heparin, Dicumarin (Antivitamin K, Thrombosan), Acenocumarin,
Amisindion, Warfarin Theo Hồ Hữu Lương: Heparin có hiệu quả tốt trong
nghẽn mạch (embolism), trong huyết khối thì còn phải bàn thêm.
* Thuốc chống ngưng tập tiểu cầu.
Theo Nguyễn Văn Chương, các thuốc chống kết dính tiểu cầu có thể
giảm 15% tỷ lệ tử vong, 25% biến chứng tắc mạch [13]. Thường dùng các
loại: Aspirin, Ticlopidil, Clopidogrel, Dipyridamol. Khi dùng thuốc nhóm này
không hiệu quả, nên dùng kháng vitamin K để điều trị [13], [32], [38], [47].
* Thuốc tăng cường tuần hoàn não
Có thể dùng các thuốc giãn mạch, chống co thắt, giảm độ nhớt của
máu, tăng chuyển hoá, tăng sử dụng O2 của tế bào thần kinh, bảo vệ tế bào
thần kinh trong tình trạng thiếu O2 vào mục đích này [13], [32], [38].
+ Piracetam (Nootropyl, Ucetam, Lilonton ): Tăng chuyển hoá của tế
bào thần kinh, gắn vào các phân tử phospholipid làm tăng tính bền vững của
màng tế bào.
+ Duxil: Tăng cường O2 trong máu động mạch, đảm bảo cung cấp
thường xuyên O2 cho thành động mạch và cho não.
+ Pervincamin: Tác dụng như Cavinton nhưng mức độ mạnh hơn.
+ Stugeron (Cinarizin): Ức chế các chất co mạch, làm tăng cường tuần
hoàn não và động mạch vành, kháng histamin mạnh.
+ Sibelium: Là thuốc chẹn canxi không làm hạ HA, làm tăng cường
tuần hoàn cơ quan tiền đình, thính giác, tăng cường tuần hoàn não.
+ Cebrex (Ginkgo biloba, Giloba, Bilkan,Tanakan, Ginkgo-E,
Sagokan).
12
Đây là cao đã được chuẩn hoá của lá Bạch quả. Ginkgo biloba dọn sạch
gốc tự do, ngăn ngừa sự phá hủy màng tế bào, kích thích giải phóng
catecholamin, ức chế yếu tố hoạt hóa tiểu cầu, chống ngưng tập tiểu cầu, cải
thiện vi tuần hoàn, duy trì sự hoạt động của động mạch, tĩnh mạch, làm bình
thường sự chuyển hóa của não (tăng tiêu thụ glucose, hạn chế mất cân bằng

chất điện giải) trong điều kiện thiếu máu cục bộ. Thuốc được dùng điều trị rối
loạn tuần hoàn não, một vài chứng bệnh về mắt (tắc mạch võng mạc). Gần
đây, được nghiên cứu dùng trong các biểu hiện: Chán nản, khác thường về
ứng xử, đau đầu mạn do căng thẳng, biểu hiện tâm thần vận động, thần kinh
do đái tháo đường, giảm sút trí tuệ, trí nhớ (khi có các biểu hiện này do rối
loạn tuần hoàn não hay có liên quan đến tuần hoàn não) [22], [37], [38], [44].
* Thuốc bảo vệ thần kinh (Neuro protective)
Thường được dùng sớm trong 6 giờ đầu như: kháng glutamate, chống
gốc tự do, chẹn canxi, cung cấp dinh dưỡng, dự phòng tổn thương khi tưới
máu… song, hiệu quả và an toàn nhất là các thuốc dinh dưỡng thần kinh, điển
hình là Cerebrolysin, Nifedipin, Nicardipin, Numodipin (Nimotop) [32], [38],
[44].
1.2. Quan niệm của y học cổ truyền về nhồi máu não.
Căn cứ vào các biểu hiện lâm sàng thì đột quỵ thuộc phạm vi chứng
“trúng phong”. Đó là tình trạng bệnh có các biểu hiện chính là đột nhiên hôn
mê, bất tỉnh, bán thân bất toại (bại liệt nửa người), mồm méo mắt lệch, nói
khó hoặc không nói được, chi thể tê bì. Bệnh thường xảy ra đột ngột, diễn
biến nhanh, tình trạng nặng nề, phức tạp [4], [14], [33], [75], [76].
Tróng phong là chứng bệnh đã được đề cập tới từ hơn 2.000 năm nay
trong các y văn cổ như “Nội kinh”, “Kim quỹ yếu lược”, qua các thời kỳ lịch
sử được bổ sung và hoàn thiện dần.
13
Nguyên nhân, cơ chế gây trúng phong rất phức tạp nhưng quy lại
không ngoài sáu yếu tố là phong (nội phong, ngoại phong), hỏa (can hỏa, tâm
hỏa), đàm (phong đàm, thấp đàm, nhiệt đàm), huyết (huyết hư, huyết ứ), khí
(khí hư, khí trệ, khí nghịch) và hư (tỳ hư, thận hư, âm hư). Trong những yếu
tố đó thì can thận âm hư là căn bản. Huyết ứ thường xuyên xảy ra, tác động
tương hỗ lẫn nhau làm cho phong động, khí huyết nghịch loạn, gây trúng
phong.
Vương Thanh Nhiệm cho rằng: Nguyên khí hư thì kinh lạc rỗng, bán

thân vô khí làm cho chân tay không cử động được gọi là bán thân bất toại.
Điều trị dùng bài “Bổ dương hoàn ngũ thang” [71], [75], [76], [77].
1.2.1. Biện chứng luận trị giai đoạn cấp tính
Tróng phong gồm hai thể lớn là trúng phong kinh lạc và trúng phong tạng
phủ. Căn cứ vào tình trạng ý thức: NÕu không có hôn mê thì biện chứng theo
tróng phong kinh lạc, còn có hôn mê biện chứng theo tróng phong tạng phủ [4],
[75], [76].
1.2.1.1. Tróng phong kinh lạc
Tróng phong kinh lạc bao gồm các thể:
* Lạc mạch rỗng hư, phong tà xâm nhập
Biểu hiện lâm sàng: Bệnh nhân tự nhiên xuất hiện bại liệt nửa người,
mồm méo, mắt lệch, nói khó, chân tay tê bì kÌm theo có đau đầu, ngạt mũi,
đau nhức trong xương, có thể có sốt, sợ lạnh; chất lưỡi nhợt, rêu lưỡi trắng
hoặc vàng máng; mạch huyền hoặc huyền tế
Nguyên nhân bệnh sinh: Do chính khí bất túc, phong tà thừa hư mà
xâm nhập gây tổn thương kinh lạc. Theo tài liệu Tố vấn- Thiên cốt không
luận: Phong tà có thể gây nên hàng trăm thứ bệnh khác nhau. Trong Thiên
thái âm dương minh luận cho rằng: Khi phong xâm phạm vào cơ thể thường
tác động tới phần dương, gây nên bệnh ở phần trên của cơ thể. Khi phong tà
14
xâm phạm vào bì phu có thể lưu lại ở cơ phu hoặc vào kinh lạc làm cho cơ
phu không được nuôi dưỡng đầy đủ, nếu thể trạng đàm trọc nội thịnh thì
phong kết hợp với đàm tác động tới kinh lạc.
Pháp điều trị: Khứ phong thông lạc, hoạt huyết dưỡng huyết.
Phương thuốc: Đại tần cửu thang gia giảm [75].
* Phong đàm thượng nhiễu, đàm nhiệt phủ thực
Biểu hiện lâm sàng: Bệnh nhân đau đầu, chóng mặt, nhiều đờm, đột
ngột hoặc từ từ dẫn tới liệt nửa người, mồm méo mắt lệch, chân tay tê bì, nói
khó, tinh thần không tỉnh táo, đại tiện táo. Lưỡi bệu màu đỏ sẫm, rêu lưỡi
vàng nhớp. Mạch huyền hoạt hoặc huyền sác.

Nguyên nhân bệnh sinh: Do ăn uống không điều độ, ăn quá nhiều đồ
cay nóng, đồ béo ngọt hoặc do lao động quá mệt nhọc làm cho tỳ mất kiện
vận, thủy thấp sẽ tích tụ lại sinh ra đàm, đàm uất lâu ngày hoá nhiệt gây trở
trệ kinh lạc, che lấp thanh khiếu. Nếu tinh thần uất ức, quá tức giận làm cho
can phong nội động. Phong kết hợp với đàm, với nhiệt gây nên tình trạng bế
trở kinh lạc, ảnh hưởng tới sự lưu thông của khí huyết, che lấp thanh khiếu mà
gây nên bệnh.
Pháp điều trị: Hoá đàm thanh phủ.
Phương thuốc: Tinh lâu thừa khí thang gia giảm [75].
* Can thận âm hư, phong dương thượng nhiễu
Biểu hiện lâm sàng: Bệnh nhân đau đầu, chóng mặt, miệng khô, ù tai,
ngủ Ýt hay mê, đau lưng mỏi gối, chân tay tê bì. Liệt nửa người, miệng méo,
mắt lệch, nói khó. Đại tiện táo, nước tiểu vàng. Chất lưỡi đỏ, lưỡi Ýt rêu hoặc
rêu vàng. Mạch huyền tế sác hoặc huyền hoạt [75].
Nguyên nhân bệnh sinh: Theo tài liệu Tố vấn- Thiên sinh khí thông
thiên luận: Do phiền lao mà ảnh hưởng tới dương khí, dương khí thăng lên
sinh ra phong, đồng thời gây hao tổn tinh huyết. Tinh huyết bất túc thì gây
15
nên can thận âm hư, can âm không được nuôi dưỡng đầy đủ làm cho can
dương cang thịnh. Khi gặp các điều kiện bất lợi như tinh thần bị kích thích,
uống nhiều rượu, lao động quá mệt nhọc, thời tiết khí hậu thay đổi đột ngột
làm cho âm hư ở dưới, dương cang thịnh ở trên, dương hoá phong động làm
cho khí huyết nghịch loạn. Đây là nội phong, nội phong nhiễu động thì hoá
hỏa thăng phù lên trên, có thể kết hợp với đàm trọc, huyết ứ gây nhiễu loạn
kinh lạc, bế trở thanh khiếu gây trúng phong.
Pháp điều trị: Tư dưỡng can thận âm, trấn can tức phong.
Phương thuốc: Trấn can tức phong thang gia giảm [3], [67], [71].
* Tỳ hư đàm thấp, đàm trọc thượng nhiễu
Biểu hiện lâm sàng: Đau đầu, chóng mặt, tức ngực, ăn Ýt, dễ nôn. Đột
ngột xuất hiện huyễn vựng, nôn, buồn nôn, nhìn đôi hoặc mắt mờ, lưỡi bệu,

nói khó, chân tay tê bì, liệt nửa người. Chất lưỡi bệu màu xám tối, rêu lưỡi
trắng dính hoặc vàng dính. Mạch huyền hoạt hoặc hoạt sác [75], [76].
Nguyên nhân bệnh sinh: Do ăn nhiều chất béo ngọt hoặc nghiện rượu
làm tỳ vị tích trệ, tân dịch tích tụ sinh đàm; hoặc uất giận ưu tư làm khí trệ
sinh đàm. Đàm uất hóa hỏa mà sinh bệnh.
Pháp điều trị: Táo thấp hoá đàm, tức phong khai khiếu.
Phương thuốc: Bán hạ bạch truật thiên ma thang gia giảm [71].
1.2.1.2. Tróng phong tạng phủ
Tróng phong tạng phủ có: Chứng bế và chứng thoát. Phân biệt chứng
bế và chứng thoát có sự khác nhau về sự mạnh yếu của chính khí và tà khí.
Giữa chứng bế và chứng thoát có thể chuyển hoá lẫn nhau [71], [75], [76].
* Chứng bế: Người bệnh đột nhiên ngã lăn ra, bất tỉnh nhân sự, miệng
mím, răng cắn chặt, hai bàn tay nắm chặt, bí đại tiểu tiện. Lâm sàng chia
thành dương bế (thuộc nhiệt chứng) và âm bế (thuộc hàn chứng).
+ Dương bế :
16
Biểu hiện lâm sàng: Ngoài triệu chứng nh trên còn biểu hiện mặt đỏ,
hai gò má đỏ, người nóng, đờm dãi nhiều, hơi thở thô, vật vã không yên, có
thể có nôn, nấc. Chất lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng, dính. Mạch huyền hoạt, hữu lực.
Nguyên nhân bệnh sinh: do thể trạng thuộc thể can dương cang thịnh,
khi tinh thần bị kích thích quá mức làm cho can dương thăng phù lên trên gây
nên phong động. Huyết theo khí nghịch lên trên, kết hợp với đàm, hỏa làm
che lấp thanh khiếu, tâm không tàng được thần dẫn tới mê man, bất tỉnh nhân
sự.
Sách Tố vấn: Huyết theo khí nghịch lên trên thì gây chứng đại quyết. Chứng
dương bế là do phong hỏa nội bế, đàm nhiệt hỗ kết gây bế trở kinh mạch, che
lấp tâm khiếu.
Pháp điều trị: Tân lương khai khiếu, thanh can tức phong.
Phương thuốc: Chí bảo đan hoặc An cung ngưu hoàng hoàn để tân
lương khai khiếu, sau đó dùng bài Linh dương giác câu đằng thang để thanh

can tức phong, dục âm tiềm dương [74], [75], [76].
17
+ Âm bế :
Biểu hiện lâm sàng: Ngoài các triệu chứng nh chứng bế, còn có thêm
biểu hiện sắc mặt trắng nhợt, tình trạng li bì, Ýt dãy dụa, chi thể lạnh, nhiều
đờm dãi. Bụng trướng, nhiều mồ hôi. Chất lưỡi nhạt, rêu lưỡi trắng dính [74],
[75], [76].
Nguyên nhân bệnh sinh: Thể trạng dương hư, âm thịnh, tỳ thận bất túc,
tâm dương hư suy, vận hoá thất thường. NÕu tinh thần u uất thì nội phong
nhiễu động, phong hợp với đàm thấp làm che lấp thanh khiếu gây nên bệnh.
Pháp điều trị: Tân ôn khai khiếu, trừ đàm tức phong.
Phương thuốc: Tô hợp hương hoàn, khi đã tỉnh dùng bài Điều đàm
thang gia giảm [71].
* Chứng thoát:
Biểu hiện lâm sàng: Bệnh nhân đột ngột ngã vật ra, bất tỉnh nhân sự,
mắt mở, miệng há, hơI thở yếu, tay chân lạnh, ra mồ hôI đầm đìa, đại tiểu tiện
dầm dề không tự chủ, sắc mặt nhợt nhạt, chất lưỡi tím tối, rêu lưỡi trắng
nhờn, mạch vi muốn tuyệt.
Nguyên nhân bệnh sinh: Tình trạng dương khí suy đến cực điểm, dễ
dẫn tới âm dương ly thoát, khí của tạng phủ và cơ thể suy kiệt sắp tuyệt. Do
vậy, tình trạng bệnh nhân thường rất nặng nề.
Pháp điều trị: Ých khí hồi dương, phù chính cố thoát.
Phương thuốc: Sâm phô thang gia vị [74], [75], [76].
1.2.2. Biện chứng luận trị giai đoạn hồi phục và di chứng
Giai đoạn này gồm các thể bệnh như sau:
* Khí hư, huyết ứ, kinh lạc trở trệ:
Biểu hiện lâm sàng: Bại liệt nửa người, chi thể tê bì, mồm méo, mắt lệch,
nói khó, sắc mặt không tươi nhuận, có thể chân tay phù. Chất lưỡi tím, ban
điểm ứ huyết. Rêu lưỡi trắng mỏng. Mạch tế sáp, vô lực.
18

Nguyên nhân bệnh sinh: Khí huyết hao tổn, tổn thương nguyên khí, não
không được dưỡng. Khí hư làm vận chuyển huyết khó khăn, ứ trệ mạch lạc;
âm huyết hao hư làm âm không chế được dương, nội phong, đàm trọc, huyết
ứ nhiễu loạn thanh khiếu gây nên bệnh.
Pháp điều trị: Ých khí hoạt huyết, thông kinh hoạt lạc.
Phương thuốc: Bổ dương hoàn ngũ thang gia giảm [71], [75].
* Âm hư dương cang, mạch lạc ứ trở:
Biểu hiện lâm sàng: Bại liệt nửa người, chân tay co cứng, hoa mắt, chóng
mặt, ù tai, mặt đỏ. Người phiền táo không yên, nói khó, chi thể tê bì. Chất
lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng. Mạch huyền, hữu lực.
Pháp điều trị: Bình can tiềm dương, tức phong thông lạc.
Phương thuốc: Trấn can tức phong hoặc Thiên ma câu đằng gia giảm [71].
* Phong đàm trở trệ kinh lạc:
Biểu hiện lâm sàng: Lưỡi to bè, nói ngọng, nói khó, rêu lưỡi trắng mỏng,
dính. Mạch huyền tế.
Pháp điều trị: Tức phong thông lạc, trừ đàm tuyên khiếu.
Phương thuốc: Giải ngữ đan gia giảm [71].
* Thận tinh hư tổn:
Biểu hiện lâm sàng: Không nói được, hồi hộp trống ngực, đoản khí. Lưng
gối mỏi yếu. Mạch trầm tế nhược.
Pháp điều trị: Bổ thận tinh, khai âm, lợi khiếu.
Phương thuốc: Địa hoàng Èm tử gia giảm [75], [76], [78].
19
1.2.3. Một sè nghiên cứu điều trị trúng phong của YHCT
* Trong nước:
+ Nguyễn Văn Vụ: Nghiên cứu tác dụng điều trị NMN sau giai đoạn cấp
của bài thuốc “Kỷ cúc địa hoàng và Đào hồng tứ vật”. Nghiên cứu 103 bệnh
nhân NMN sau giai đoạn cấp, trong đó 60 BN uống bài “Kỷ cúc địa hoàng và
Đào hồng tứ vật”; 43 BN uống Cavinton, sau 30 ngày điều trị thấy: 88,3% sè
BN giảm độ liệt, trong đó 11,7% phục hồi hoàn toàn, 18,3% đỡ nhiều, 58,3%

đỡ Ýt [60].
+ Bùi Xuân Tuyết: Nghiên cứu tác dụng điều trị NMN sau giai đoạn cấp
của viên nang “Tuần hoàn não”. Thành phần gồm: Ngưu tất, Đương quy,
Hồng hoa, Hoài sơn, Cam thảo. Nghiên cứu 132 bệnh nhân NMN sau giai
đoạn cấp, trong đó 82 BN uống bài “Tuần hoàn não”, 50 BN uống Cavin ton,
sau 3 tuần điều trị thấy: Điểm Orgogozo ở nhóm uống “Tuần hoàn não tăng”
hơn so với nhóm chứng (36, 8 và 30,8). Lượng giá hoạt động theo thang điểm
Barthel ở nhóm uống “Tuần hoàn não” tăng hơn so với nhóm chứng (32, 25
và 25,6). Các chỉ số triglycerid, cholesterol, LDL-C đều giảm, HLD-C máu
đều tăng có ý nghĩa thống kê [51].
+ Nguyễn Đức Vượng dùng bài “Kiện não hoàn” điều trị 30 bệnh nhân
NMN sau giai đoạn cấp trong một tháng: Toàn bộ BN phục hồi được chức
năng vận động (50% BN phục hồi hoàn toàn, 33,33% BN còn liệt độ I,
13,34% BN còn liệt độ II). Điểm Orgogozo tăng từ 64,33% lên 88,17% [52].
+ Tô Hoàng Linh dùng bài thuốc “Phục não” điều trị 36 BN NMN sau
giai đoạn cấp trong một tháng, kết quả nhóm nghiên cứu: Thể trúng phong
kinh lạc (25% BN được phục hồi hoàn toàn, 50% BN còn liệt độ I, 13,9% BN
còn liệt độ II). Thể trúng phong tạng phủ (5,0% BN còn liệt độ I, 2,8% bệnh
nhân còn liệt độ II, 2,8 BN còn liệt độ III) [37].
20
* Ngoài nước:
Hiệp hội Chẩn trị trúng phong cấp tính Trung Quốc nghiên cứu:
+ An cung ngưu hoàng hoàn: 53 BN tróng phong tạng phủ có hôn mê,
dùng An cung ngưu hoàng hoàn mỗi lần 1 viên hòa tan trong 20 ml nước thụt
giữ đại tràng, cứ 12 giê thụt 1 lần, liệu trình là 07 ngày. Kết quả: tốt 68%,
khá: 32%. Mét nghiên cứu khác dùng An cung ngưu hoàn hoàn hòa tan bơm
qua sonde dạ dày, 1 viên/lần, ngày 2 lần. Với thể dương bế dùng thêm Linh
dương giác, với âm bế dùng thêm Điều đàm thang. Kết quả đạt 85% [78].
+ Thanh khai linh: 40- 60 ml pha với 500 ml dung dịch Glucose 10%
truyền tĩnh mạch chậm. Nghiên cứu trên 124 BN, trong đó 111 ca đột quỵ

NMN, 23 ca đột quỵ xuất huyết não. Nhóm chứng 32 ca dùng dung dịch
Nicotin acid pha với 500ml dung dịch Glucose 10%. Cả 2 nhóm đều dùng
mỗi ngày một lần, liệu trình là 28 ngày, Kết quả: Nhóm đột quỵ NMN đạt
kết quả 81,1%, nhóm chứng đạt 50% , sự khác biệt có ý nghĩa thống kê với
p < 0,01. Nhóm đột quỵ xuất huyết não đạt hiệu quả 91%. Mét nghiên cứu
khác điều trị cho 50 BN trong 14 ngày đạt kết quả 80% [67], [73].
+ Ngưu hoàng tỉnh não: Truyền tĩnh mạch cho 62 bệnh nhân ĐQN đạt
hiệu quả 98,3% [78].
+ Bệnh viện Phúc Kiến: nghiên cứu trên 56 BN tróng phong cấp tính dùng Hoa
đà tái tạo hoàn thấy kết quả chung đạt 89%, trong đó 43% đạt kết quả tốt [78].
+ Bệnh viện Quảng Châu nghiên cứu thấy Hoa đà tái tạo hoàn tác dụng
trên di chứng ĐQNMN tốt hơn Nhân sâm tái tạo hoàn [46], [78].
+ Tôn Khang Thái điều trị 101 BN đạt kết quả tốt, Vương Hân điều trị 30
BN đạt kết quả tốt 26 BN; hai tác giả này đều dùng Địa hoàng Èm tử thang [78].
21
+ Chu Trường Hữu dùng bài Huyết phủ trục ứ thang gia giảm điều trị
trúng phong thấy triệu chứng thần kinh khu trú cải thiện rõ [78].
+ Tô Văn Đệ dùng bài Tứ vật đào hồng điều trị thiếu máu não cục bộ đạt
kết quả 92%, Chu Thác Lâm điều trị NMN đạt kết quả 93% [78].
+ Cao Giáp Khương nghiên cứu kết hợp YHCT và YHHĐ điều trị 195
BN thể NMN, tác giả chia nhiều thể, mỗi thể lại dùng 1 bài thuốc, kết quả
khái 53%, chuyển biến tốt 36% [68].
Ngoài ra, còn có các bài thuốc khác dùng điều trị NMN như: Bổ âm
thông lạc thang, Song bổ thông lạc hoàn, viên nang Sâm kỳ, viên nang Ých
thận thông lạc, Bổ âm thông não thang, thuốc nước “Phức phương bắc kỳ”,
Thuốc tiêm “Phức phương đan sâm”, Xuyên khung, dịch truyền Hoàng kỳ,…
[68], [70], [73].
1.2.4. Bài “Bổ dương hoàn ngũ thang”
1.2.4.1. Nguồn gốc:
Theo tài liệu Phương tễ học của Lý Phi do nhà xuất bản Bộ Y tế Bắc

Kinh ban hành (2/2003); bài thuốc “Bổ dương hoàn ngũ thang” được chọn từ
sách Y lâm cải thác của Vương Thanh Nhiệm thời đại nhà Thanh (Thế kỷ 17-
18 sau Công nguyên). Bài thuốc gồm: Sinh hoàng kỳ, Quy vĩ, Xích thược,
Địa long, Hồng hoa, Xuyên khung, Đào nhân [71], [77]. Có tác dụng: Bổ khí
hoạt huyết, khư ứ thông lạc.
1.2.4.2. Các nghiên cứu cho thấy:
Bài thuốc này có tác dụng giãn mạch, chống co thắt cơ trơn, hạ thấp độ
nhớt của máu, kháng cục máu đông, hạ huyết áp, hạ lipid, cường tim, kháng
22
viêm, tăng cường chức năng miễn dịch, xúc tiến hồi phục tổn thương thần
kinh [71].
23
1.2.4.3. Các vị thuốc trong nghiên cứu:
* Hoàng kỳ (Radix Astragali)
Là rễ phơi hay sấy khô của cây
Hoàng kỳ Astragalus membranaceus
(Fisch) Bunge. Thuộc họ Đậu Fabaceae
[35], [36], [69], [72].
+ Thành phần hoá học: Sở dược
thuộc Viện nghiên cứu Y dược học Bắc
Kinh: Trong Hoàng kỳ có choline
betain, nhiều loại acid amin và
sacaroza. Những tài liệu trước chỉ mới
biết chất nhầy và chất đường. Gần đây
phát hiện trong Hoàng kỳ có chứa
lượng lớn Sebenium, Astragalosid I-
VIII, Isoflavonoid và Polysacharid.
+ Tác dụng dược lý: Hoàng kỳ có tác dụng kích thích các trung tâm miễn
dịch, thúc đẩy quá trình chuyển hoá, tăng cung lượng tim, lợi niệu, hạ áp và
kháng khuẩn. Được sử dụng nhiều trong điều trị ung thư, HIV/AIDS và một

số bệnh thuộc cơ địa dị ứng. Tăng khả năng thực bào của các đại thực bào,
tăng cường chức năng tế bào T đã bị suy yếu, Polysacharid của Hoàng kỳ làm
tăng hoạt hoá interleukin 2 (IL2), tăng naturalkill (NK). Tăng cường chức
năng của thận khi suy thận và viêm thận mạn vì Hoàng kỳ sắc hoặc chế tễ có
tác dụng làm tăng IgG. Hoàng kỳ giúp ổn định màng tế bào hồng cầu, nâng
cao hàm lượng c-AMP, tăng cường tái sinh DNA, điều tiết hàm lượng đường
máu.
+ Tác dụng YHCT: Bổ khí, kiện tỳ, lợi niệu, thác sang.
24
H×nh 1.01. Hoµng kú [69]
* Qui vĩ


(
(Radix Angelicae sinensis)
Là rễ phơi hay sấy khô của cây Đương
qui Angenicae sinensis (Oliv.) Diels. Họ
Hoa tán Apiaceae [35], [36].
Tên khác: Tần qui, Tây qui, Xuyên qui,
Vân qui.
+ Thành phần hoá học: tỷ lệ tinh dầu là
0,2%; tinh dầu có tỷ trọng 0,955 ở 15
0
C,
màu vàng sẫm, trong; acid tù do chiếm
40%, thành phần chủ yếu giống tinh dầu
của Đương qui Nhật Bản.
+ Tác dụng dược lý: ức chế co thắt tử
cung, giảm kết tập tiểu cầu, tăng sinh hồng
cầu, giãn mạch vành tim và ngoại vi. Giảm mỡ máu, tăng miễn dịch, tăng sinh

tế bào gan, trẫn tĩnh, chống viêm, giảm đau,
giảm tổn thương do phóng xạ, ức chế ung
thư, kháng khuẩn.
+ Tác dụng YHCT : Bổ huyết, hoạt huyết, điều huyết, thông kinh, hoạt
trường vị.
* Xích thược


(
(Radix Paeoniae rubrae).
Là rễ phơi hay sấy khô của cây
Thược dược Paeonia lactiflora Pall.
Họ Mao lương Ranunculaceae [35],
[36].
+ Thành phần hoá học: có tinh bét,
tanin, nhựa, chất nhầy, chất đường, sắc
tố và acid benzoic. Tỷ lệ acid benzoic
trong xích thược thấp hơn bạch thược.
+ Tác dụng dược lý: giãn mạch vành,
tăng khả năng chịu đựng thiếu oxy,
chống ngưng tập tiểu cầu, chống thiếu
25
H×nh 1.02. Qui vÜ [69]
H×nh 1.03. XÝch thîc


[69]