Nghiên Cứu Động Vật - Sinh Vật Nhân Chuẩn Phần 7 doc

a daỷng õọỹng vỏỷt vaỡ
97
1983; Wolda vaỡ broadhead, 1985). Wolda (1986) cho rũng tỏỳt caớ caùc thọng tin coù
lồỹi cho rũng õọỹng vỏỷt vuỡng nhióỷt õồùi khọng khaùc bióỷt vồùi nhổợng loaỡi vuỡng ọn õồùi
trong thuỏỷt ngổợ ọứn õởnh taỷm thồỡi. Sổỷ ra hoa cuợng theo muỡa cho tổỡng loaỡi rióng
bióỷt mỷc duỡ mọựi loaỡi coù thóứ ra hoa ồớ mọỹt thồỡi õióứm khaùc nhau trong nm, õóứ dóự
daỡng thuỷ phỏỳn-chim ruọửi vaỡ cọn truỡng-tọửn taỷi quanh nm. Rổỡng nhióỷt õồùi vaỡo
xuỏn khọng coù maỡu sừc rổỷc rồớ nhổ rổỡng ọn õồùi vaỡ mọỹt sọỳ loaỡi hoa coù thóứ kờch thờch
du khaùch lỏửn õỏửu tión õóỳn thm vuỡng nhióỷt õồùi.
Quỏửn xaợ sinh vỏỷt õỏỳt õổồỹc bióỳt õóỳn sau sổỷ phong phuù cuớa thổỷc vỏỷt (quỏửn xaợ
sinh vỏỷt rổỡng nhióỷt õồùi). Tuy nhión mọựi quỏửn xaợ coù õỷc õióứm rióng nhổ vi sinh vỏỷt,
daỷng nỏỳm vaỡ õọỹng vỏỷt phọứ bióỳn thờch nghi vồùi nhổợng õióửu kióỷn mọi trổồỡng rióng
bióỷt naỡy. ọửng coớ laỡ nồi thờch hồỹp cho õọỹng vỏỷt n coớ cồớ lồùn. Thaỡnh phỏửn loaỡi thổỷc
sổỷ cuớa quỏửn xaợ thay õọứi dỏửn tổỡ vuỡng naỡy sang vuỡng khaùc nhổng sổỷ giọỳng nhau
nhióửu hồn laỡ khaùc nhau.
Mọựi mọỹt hóỷ sinh thaùi coù hai nhu cỏửu cồ baớn, goùp phỏửn cho sổỷ tọửn taỷi cuớa hóỷ
sinh thaùi õoù, õoù laỡ: (1) thu nhỏỷn, bióỳn õọứi vaỡ chuyóứn giao nng lổồỹng vaỡ (2) tờch luớy
vaỡ taùi sổớ duỷng vỏỷt chỏỳt cỏửn thióỳt cho sổỷ sọỳng.
1. Nng lổồỹng trong hóỷ sinh thaùi.
Nng lổồỹng õi vaỡo hóỷ sinh thaùi coù tổỡ nhióửu nguọửn nhổ laỡ nhióỷt, aùnh saùng,
m thanh vaỡ õióỷn tổỡ, tỏỳt caớ caùc thổù õoù õi vaỡo bũng hai daỷng laỡ (i) nng lổồỹng dổỷ
trổớ õổồỹc thỏỳy thọng qua nhổợng hồỹp chỏỳt hoùa hoỹc cao nng lổồỹng nhổ ATP, õoù laỡ
phỏửn nng lổồỹng chờnh phuỷc vuỷ cuọỹc sọỳng vaỡ (ii) nng lổồỹng vỏỷn õọỹng hỗnh thaỡnh
tổỡ quaù trỗnh vỏỷn õọỹng. Caùc daỷng nng lổồỹng naỡy õóửu tuỏn theo caùc qui luỏỷt cồ baớn
dổồùi õỏy.
a.

Qui luỏỷt bióỳn õọựi nhióỷt lổồỹng
Dổồng Trờ Duợng G.T. 2001
98
-

ởnh luỏỷt thổù nhỏỳt (luỏỷt baớo tọửn nng lổồỹng)
: trong mọỹt hóỷ thọỳng kờn, nng
lổồỹng khọng tổỷ sinh ra maỡ cuợng khọng tổỷ mỏỳt õi, noù chố coù thóứ chuyóứn
tổỡ daỷng naỡy sang daỷng khaùc. Thờ duỷ nhổ khi nhión lióỷu õổồỹc õọỳt chaùy
thỗ taỷo ra nng lổồỹng laỡm xe hồi chaỷy, nng lổồỹng trong cỏỳu truùc hoùa
hoỹc cuớa nhión lióỷu õổồỹc chuyóứn thaỡnh nng lổồỹng cồ hoỹc laỡ xe di
chuyóứn. Quaù trỗnh chuyóứn hoùa nng lổồỹng tổồng tổỷ nhổ thóỳ cuợng dióựn
ra trong sinh vỏỷt, sinh vỏỷt quang hồỹp lỏỳy vaỡ chuyóứn hoùa nng lổồỹng aùnh
saùng tổỡ mỷt trồỡi thaỡnh vỏỷt chỏỳt.
-
ởnh luỏỷt thổù hai
: sổỷ xaùo trọỹn trong vuợ truỷ laỡ sổỷ gia tng ọứn õởnh trong
suọỳt quaù trỗnh chuyóứn hoùa nng lổồỹng, nng lổồỹng bióỳn õọứi thaỡnh daỷng
õồn giaớn nhỏỳt vaỡ õổồỹc sổớ duỷng nhổ thóỳ nng lổồỹng õi tổỡ daỷng phổùc taỷp
õóỳn daỷng ờt phổùc taỷp hồn vaỡ cuọỳi cuỡng laỡ daỷng nhióỷt nng. Sổỷ chuyóứn
hoùa naỡy rỏỳt coù yù nghộa trong sinh hoỹc, khi qua mọựi giai õoaỷn chuyóứn
hoùa, nng lổồỹng bở mỏỳt õi ồớ daỷng nhióỷt nng, do õoù hỏửu hóỳt caùc sổỷ
chuyóứn hoùa õóửu nũm ồớ giai õoaỷn giổợa nng lổồỹng aùnh saùng tổỡ thổỷc vỏỷt
vaỡ caùc mổùc dinh dổồợng khaùc. Hióỷu suỏỳt chuyóứn hoùa trong chuọứi thổùc n
laỡ 10%, coỡn 90% õổồỹc sổớ duỷng trong mọựi giai õoaỷn
b.

Doỡng nng lổồỹng
Nghión cổùu doỡng nng lổồỹng seợ laỡ cồ sồớ cho vióỷc xaùc õởnh giồùi haỷn nng
lổồỹng cung cỏỳp trong quaù trỗnh saớn xuỏỳt caùc nguọửn vỏỷt chỏỳt sinh hoỹc.
Caùc sinh vỏỷt quang hồỹp lỏỳy nng lổồỹng aùnh saùng vaỡ chuyóứn hoùa thaỡnh
nng lổồỹng hoùa hoỹc, cung cỏỳp vaỡo hóỷ sinh thaùi nguọửn nng lổồỹng cồ baớn
õỏửu tión. où laỡ quaù trỗnh quang hồỹp, saớn xuỏỳt trón vỏỷt chỏỳt cồ baớn laỡ
Chlorophyll, khaùc vồùi sinh vỏỷt hoùa tọứng hồỹp khaùc. Tọứng nng lổồỹng
chuyóứn thaỡnh chỏỳt hổợu cồ õổồỹc goỹi laỡ sổùc saớn xuỏỳt sồ cỏỳp (bỏỷc 1) thọ, noù

a daỷng õọỹng vỏỷt vaỡ
99
rỏỳt khaùc bióỷt giổợa caùc hóỷ thọỳng. Thổỷc vỏỷt chố lỏỳy khoaớng 15-70% nng
lổồỹng thọ cho sổỷ duy trỗ quỏửn xaợ, phỏửn coỡn laỷi laỡ sổùc saớn xuỏỳt sồ cỏỳp
tinh. Tọứng nng lổồỹng tinh cung cỏỳp cho nhoùm sinh vỏỷt dở dổồợng goỹi laỡ
sổùc saớn xuỏỳt bỏỷc 2. Sinh vỏỷt dở lổồỹng lỏỳy nng lổồỹng tổỡ thổỷc vỏỷt goỹi laỡ
nhoùm n thổỷc vỏỷt (
herbivores
), lỏỳy nng lổồỹng tổỡ õọỹng vỏỷt khaùc goỹi laỡ
nhoùm dổợ (
canivores
) vaỡ lỏỳy nng lổồỹng tổỡ sinh vỏỷt chóỳt, tổỡ chỏỳt thaới cuớa
sinh vỏỷt khaùc vaỡ tổỡ detritus goỹi laỡ sinh vỏỷt hoaỷi sinh (
saprophytes,
saprozoites, detrivores
).
Baớng 4.1: Hióỷu quaớ sinh thaùi
NguọửnCaùch xaùc õởnh
Hióỷu suỏỳt quang hồỹpXaùc õởnh nguọửn aùnh saùng phuỷc vuỷ cho quaù trỗnh quang hồỹp chuyóứn tổỡ
CO
2
thaỡnh chỏỳt hổợu cồ
Hióỷu suỏỳt khai thaùcPhỏửn trm saớn phỏựm ồớ mọỹt mổùc dinh dổồợng õổồỹc tióu hoùa bồới mổùc
dinh dổồợng trón noù.
Hióỷu suỏỳt õọửng hoùaPhỏửn trm nng lổồỹng õổồỹc tióu hoùa thỏỷt sổỷ õổồỹc cồ thóứ hỏỳp thuỷ hồn
laỡ thaới ra.
Hióỷu suỏỳt tng trổồớng Phỏửn trm nng lổồỹng õổồỹc õọửng hoùa duỡng cho tng trổồớng hồn laỡ họ
hỏỳp hay sinh saớn.
Hióỷu suỏỳt sinh saớnPhỏửn trm nng lổồỹng õổồỹc õọửng hoùa duỡng cho sinh saớn hồn laỡ họ
hỏỳp hay tng trổồớng.

Hióỷu suỏỳt saớn xuỏỳtPhỏửn trm nng lổồỹng õổồỹc õọửng hoùa duỡng cho saớn xuỏỳt hồn laỡ họ
hỏỳp.
Hióỷu suỏỳt dinh dổồợng Hióỷu suỏỳt nng lổồỹng chuyóứn tổỡ mổùc dinh dổồợng õóỳn bổỷc dinh dổồợng
kóỳ tióỳp cao hồn.
Doỡng nng lổồỹng laỡ doỡng lổu chuyóứn cuớa nng lổồỹng xuyón suọỳt trong hóỷ
thọỳng tổỡ nguọửn bón ngoaỡi thọng qua mọỹt chuọứi sinh vỏỷt vaỡ trồớ vóử mọi trổồỡng,
doỡng lổu chuyóứn õoù õổồỹc bióứu dióựn qua hỗnh 4.3. Trong tổỡng giai õoaỷn chuyóứn
hoùa cuớa hóỷ thọỳng, chố mọỹt phỏửn nhoớ nng lổồỹng õổồỹc duỡng õóứ hỗnh thaỡnh hóỷ mọ
mồùi (tng trổồớng vaỡ sinh saớn), phỏửn lồùn nng lổồỹng coỡn laỷi duỡng cho họ hỏỳp vaỡ
caùc hoaỷt õọỹng cuớa cồ thóứ. Hióỷu quaớ nng lổồỹng laỡ sọỳ nng lổồỹng hổợu ờch, õoù laỡ mọỹt
nhỏn tọỳ quan troỹng trong vióỷc quaớn lyù vaỡ baớo tọửn bỏỳt cổù nguọửn taỡi nguyón sinh
hoỹc naỡo. Sổỷ phaùt trióứn cuớa phổồng thổùc canh taùc nọng nghióỷp thỏm canh hióỷn õaỷi
Dổồng Trờ Duợng G.T. 2001
100
laỡ caùch õổa nng lổồỹng vaỡo hóỷ thọỳng nhũm gia tng nng suỏỳt, tuy nhión hióỷu quaớ
nng lổồỹng laỷi thỏỳp
hồn so vồùi hóỷ thọỳng
canh taùc kióứu cọứ truyóửn.
Phổồng thổùc
phọứ bióỳn õóứ õo hióỷu
quaớ nng lổồỹng trong
hóỷ sinh thaùi laỡ hióỷu quaớ
bỏỷc dinh dổồợng, laỡ tố sọỳ
nng suỏỳt giổợa mọỹt bỏỷc
dinh dổồợng naỡo õoù vồùi
bỏỷc kóỳ tióỳp, tố sọỳ naỡy
khọng quaù 10%, coù khi chố coỡn 1-3%.
2. Chuọứi thổùc n vaỡ maỷng lổồùi thổùc n.
Quan hóỷ dinh dổồợng laỡ mọỹt daỷng chuớ yóỳu cuớa sổỷ tổồng taùc giổợa caùc sinh
vỏỷt trong bỏỳt cổù hóỷ thọỳng naỡo, mọỹt khi con vỏỷt naỡy n con vỏỷt khaùc thỗ caớ phỏửn vỏỷt

chỏỳt vaỡ nng lổồỹng õóửu õổồỹc chuyóứn hoùa.
a.

Daỷng thổùc n vaỡ mọỳi quan hóỷ
Quan hóỷ dinh dổồợng laỡ nóửn taớng cuớa cỏỳu truùc vaỡ chổùc nng cuớa quỏửn xaợ
sinh vỏỷt, khỏứu phỏửn n cuớa sinh vỏỷt laỡ mỏỳu chọỳt õóứ hióứu bióỳt roớ vóử quan hóỷ cuớa noù.
Mọỳi quan hóỷ giổớa caùc bỏỷc dinh dổồợng õổồỹc thóứ hióỷn trong baớng 4.2. Ngoaỡi
trổỡ nhoùm tổỷ dổồợng cỏửn aùnh saùng, nổồùc vaỡ CO
2
, nhoùm phỏn huớy cỏửn vỏỷt chỏỳt chóỳt
thỗ hỏửu hóỳt caùc nhoùm sinh vỏỷt coỡn laỷi õóửu lỏỳy nng lổồỹng thọng qua quaù trỗnh tióu
hoùa õoù goỹi laỡ saớn xuỏỳt bỏỷc hai (
secondary production
). Nhióửu nhoùm sinh vỏỷt coù mọỳi
quan hóỷ mỏỷt thióỳt giổợa õọỹng vỏỷt vaỡ thổỷc vỏỷt õoù goỹi laỡ cọỹng sinh (
symbiotic
), caớ hai
Hỗnh 4.3: Doỡng nng lổồỹng lổu chuyóứn trong hóỷ sinh thaùi giaớ thuyóỳt
õồn
g
iaớn. Dió
ỷ
n tờch mọựi họ
ỹp
bióứu th
ở
sinh khọỳi cuớa bỏ
ỷ
c dinh dổồợn
g

õoù.
a daỷng õọỹng vỏỷt vaỡ
101
nhoùm õóửu coù lồỹi trong mọỳi quan hóỷ naỡy. Mọỹt vaỡi loaỡi coù tờnh n õỷc bióỷt, loaỷi thổùc
n chố giồùi haỷn trong mọỹt nhoùm sinh vỏỷt nhỏỳt õởnh naỡo õoù. ọỹng vỏỷt n taỷp
(
Omnivores
) n caớ thổỷc vỏỷt lỏựn õọỹng vỏỷt. Mọỹt vaỡi loaỡi cuợng coù khaớ nng thay õọứi
tờnh n trong voỡng õồỡi cuớa noù.
Baớng 4.2: Caùc bỏỷc dinh dổồợng chờnh
Bỏỷc dinh dổồợng Thờ duỷ Nguọửn nng lổồỹng
Nng suỏỳt sồ cỏỳp (T1) Cỏy xanh, vi khuỏứn quang hồỹp, vi
khuỏứn hoùa tọứng hồỹp.
Nng lổồỹng mỷt trồỡi vaỡ nng
lổồỹng hoùa hoỹc
n thổỷc vỏỷtTrỏu boỡ, voi, thoớ, caù trờch, chỏu chỏỳu,
hỏửu hóỳt copepoda vaỡ Cladocera
Mọ cuớa thổỷc vỏỷt
n õọỹng vỏỷt sồ cỏỳp (T3) Nhióửu loaỷi caù, chim n cọn truỡng, soùi,
sổ tổớ, nhóỷn.
ọỹng vỏỷt n coớ
n õọỹng vỏỷt thổù cỏỳp (T4) Dióửu hỏu, haới cỏứu, caù nhọửng, caù nhaùmọỹng vỏỷt n õọỹng vỏỷt sồ cỏỳp
n taỷp Cua, chim, ngổồỡi Sinh vỏỷt ồớ nhióửu bỏỷc dinh
dổồợng
n vi khuỏứnNhióửu loaỷi vi khuỏứn, nỏỳm, giun, cuọỳn
chióỳu, ruọửi
Cồ thóứ chóỳt vaỡ chỏỳt thaới tổỡ
sinh vỏỷt khaùc
b.

Caùc bỏỷc dinh dổồợng
Nng lổồỹng, yóỳu tọỳ hoùa hoỹc vaỡ mọỹt vaỡi hồỹp chỏỳt hổợu cồ õổồỹc chuyóứn tổỡ
sinh vỏỷt naỡy sang
sinh vỏỷt khaùc thọng
qua chuọứi tờch luớy
goỹi laỡ chuọứi thổùc n
(hỗnh 4.4a). Tuy vỏỷy,
con õổồỡng õoù hióỳm
thỏỳy vaỡ maỷng thổùc
n (hỗnh 4.4b) phổùc
taỷp hồn nhổng laỡ
tióu bióứu. Nhióửu sinh vỏỷt trong mọỹt chuọứi hay maỷng luồùi thổùc n coù hỗnh thaỡnh
nón bỏỷc dinh dổồợng. Mọựi bỏỷc dinh dổồợng bao haỡm tỏỳt caớ sinh vỏỷt coù cuỡng bỏỷc thổùc
(a) (b)
Taớo khuó Taớo khuó vaỡ taớo giaùp
ỳu truỡng Cladocera
Nhuyóứn thóứ Ruọỳc
Calanus Caùc loaỡi Tunicates
Copepoda khaùc Calanus
Amphipoda
Haỡm tồ Caù chỗnh
Caù trờch mồùiCaù trờch bióứn bừc
Hỗnh 4.4: So saùnh chuọứi thổùc n (a) vaỡ maỷng lổồùi thổùc n (b) vồùi loaỡi caù
trờch. Caù trờch mồùi chố n Copepoda trong khi caù trờch bióứn bừc coù
nhióửu nguọửn thổùc n phuỷỷ.
Dổồng Trờ Duợng G.T. 2001
102
n (tờnh tổỡ nguọửn nng lổồỹng ban õỏửu laỡ nng lổồỹng mỷt trồỡi). Thuỏỷt ngổợ naỡy coù
nhióửu khoù khn vaỡ trồớ ngaỷi khi sinh vỏỷt coù thóứ n sinh vỏỷt ồớ caùc bỏỷc dinh dổồợng
khaùc nhau vaỡ ồớ mổùc dinh dổồợng coù nhióửu sinh vỏỷt phỏn huớy.

bỏỷc õỏửu tión cuớa chuọứi (vỏỷt saớn xuỏỳt cồ baớn hay mổùc dinh dổồợng õỏửu tión
T1) luọn laỡ thổỷc vỏỷt hay nhoùm sinh vỏỷt lỏỳy tổỷ dổồợng chuyóứn thaỡnh hồỹp chỏỳt giaỡu
dinh dổồợng hồn, rọửi chuùng laỷi laỡ nguọửn thổùc n thờch hồỹp cho bỏỷc dinh dổồợng kóỳ
tióỳp laỡ nhoùm n thổỷc vỏỷt (T2). Nhoùm n thổỷc vỏỷt laỡ laỡ nguọửn cung cỏỳp nng lổồỹng
cho nhoùm tióu thuỷ thổù cỏỳp hay nhoùm vỏỷt n mọửi sồ cỏỳp (T3) rọửi tióỳp tuỷc cho õóỳn T4
Tn, cuọỳi cuỡng laỡ nhoùm phỏn huớy. Coù nhổợng sinh vỏỷt coù thóứ lỏỳy nhióửu mừt xờch
thổùc n trong maỷng thổùc n nhổ nhoùm n taỷp.
c.

Thaùp sinh thaùi vaỡ doỡng nng lổồỹng
Mọỳi quan hóỷ giổợa caùc bỏỷc dinh dổồợng õổồỹc bióứu thở bũng thaùp sọỳ lổồỹng.
Hỗnh 4.2 thóứ hióỷn mọỳi quan hóỷ vóử sọỳ lổồỹng sinh vỏỷt ổu thóỳ trong mọựi bỏỷc dinh
dổồợng. Caùc mọỳi quan hóỷ naỡy õổồỹc thóứ hióỷn thaỡnh thaùp sinh khọỳi vaỡ cho caớ nng
lổồỹng, mọựi bỏỷc thaùp coù mọỳi quan hóỷ rióng trong cuớa noù.
-
Thaùp sọỳ lổồỹng
: thổồỡng tờnh toaùn trón sọỳ caù thóứ trong mọỹt õồn vở dióỷn tờch,
do mọựi caù thóứ chổùa mọỹt giồùi haỷn nng lổồỹng naỡo õoù vaỡ noù õaỷi dióỷn cho
bỏỷc dinh dổồợng maỡ noù õoùng vai troỡ chờnh. Thổỷc tóỳ rỏỳt khoù xaùc õởnh
õuùng sọỳ lổồỹng caù thóứ trong mọựi bỏỷc dinh dổồợng trong maỷng lổồùi thổùc
n, do õoù coù hai qui luỏỷt sau nhũm xaùc õởnh sọỳ lổồỹng trong thaùp (i)
chuyóứn sọỳ lổồỹng cuớa kyù sinh truỡng lón trón õốnh thaùp vỗ nhoùm vỏỷt dổợ coù
thóứ mang nhióửu kyù sinh truỡng, (ii) õổa nhoùm saớn xuỏỳt xuọỳng dổồùi cuỡng
vỗ noù coù thóứ cung cỏỳp nng lổồỹng cho caùc nhoùm sinh vỏỷt nhoớ hồn.
-
Thaùp sinh khọỳi
: tờnh toaùn trón khọỳi lổồỹng cuớa tổỡng bỏỷc dinh dổồợng laỡ õóử
nghở cuớa caùc nhaỡ sinh thaùi hoỹc, noù taỷo mọỹt phổồng phaùp õồn giaớn õóứ xaùc
a daỷng õọỹng vỏỷt vaỡ
103

õởnh tờnh ổu thóỳ cuớa tổỡng bỏỷc dinh dổồợng õoù, thổồỡng tờnh trón troỹng
lổồỹng khọ. Vióỷc õo sinh khọỳi õóứ tờnh thaùp dinh dổồợng thổồỡng tuỏn theo
luỏỷt 10%, nhổng cuợng coù trổồỡng hồỹp noù hỗnh thaỡnh mọỹt thaùp ngổồỹc vỗ
sổỷ phaùt trióứn vồùi tọỳc õọỹ nhanh cuớa tổỡng nhoùm sinh vỏỷt naỡo õoù.
-
Thaùp nng lổồỹng vaỡ sổỷc saớn xuỏỳt
: thaùp naỡy bióứu thở nng lổồỹng cuớa tổỡng
bỏỷc dinh dổồợng cuớa quỏửn xaợ, õồn vở tờnh nng lổồỹng laỡ KJ/ha/yr, thaùp
nng lổồỹng bióứu thở doỡng nng lổồỹng lổu chuyóứn. Thaùp naỡy khọng bao
giồỡ õaớo ngổồỹc vỗ luỏỷt baớo toaỡn nng lổồỹng.
d.

Chuọứi thổùc n vaỡ maỷng lổồùi thổùc n
Chuọứi thổùc n mọ taớ sổỷ chuyóứn õọứi nng lổồỹng vaỡ vỏỷt chỏỳt tổỡ vỏỷt saớn xuỏỳt
sồ cỏỳp õóỳn vỏỷt phỏn huớy trong hóỷ sinh thaùi. Hióỳm coù chuọứi naỡo coù trón 5 bỏỷc dinh
dổồợng vỗ sổỷ mỏỳt õi nng lổồỹng qua tổỡng giai õoaỷn. Chuọứi caỡng daỡi caỡng keùm bóửn
vổợng vỗ sổỷ lión kóỳt giổợa caùc mừc xờch dóự bở phaù vồớ. Trong chuọứi thổùc n ngừn hồn,
thổùc n sồ cỏỳp caỡng õổồỹc õọỹng vỏỷt n thổỷc vỏỷt sổớ duỷng vaỡ nhổ thóỳ hióỷu quaớ sổớ
duỷng caỡng cao.
Mọỹt caùch bióứu hióỷn quan hóỷ thổùc n trong thổỷc tóỳ tổỷ nhión trong hỏửu hóỳt tỏỳt
caớ hóỷ thọỳng laỡ maỷng thổùc n. où laỡ mọỹt ma trỏỷn cuớa chuọứi thổùc n bióứu thở doỡng
nng lổồỹng vaỡ thổùc n trong quỏửn xaợ. Trồớ ngaỷi chờnh laỡ maỷng thổùc n khọng thóứ
hióỷn õổồỹc tỏửm quan troỹng cuớa caùc mọỳi lión kóỳt khaùc nhau, mọỹt vaỡi õổồỡng dỏựn
chióỳm 80% trong khỏứu phỏửn vaỡ õổồỡng khaùc chố chióỳm 20%. Sổỷ phổùc taỷp naỡy cuợng
laỡ mọỹt bỏỳt lồỹi khi kóỳt quaớ coù nhióửu chi tióỳt, mọỹt vaỡi cỏỳu phỏửn õổồỹc xaùc õởnh õóỳn
loaỡi vaỡ mọỹt vaỡi cỏỳu phỏửn khaùc xaùc õởnh ồớ mổùc õọỹ nhoùm sinh vỏỷt.
Mọỹt quan õióứm cồ baớn khaùc vóử chổùc nng cuớa chuọứi/maỷng thổùc n laỡ quaù
trỗnh tờch luợy sinh hoỹc (
bioconcentration
) vaỡ phoùng õaỷi sinh hoỹc (

biomagnification
)
nhổ laỡ sổỷ ọ nhióựm trong hóỷ thọỳng dinh dổồợng. bỏỳt cổù bỏỷc dinh dổồợng naỡo, sinh
Dổồng Trờ Duợng G.T. 2001
104
vỏỷt coù khaớ nng tờch tuỷ vỏỷt chỏỳt tổỡ mọi trổồỡng vồùi mọỹt sọỳ lổồỹng õaùng kóứ, trổỷc tióỳp
hoỷc giaùn tióỳp, thọng qua hoaỷt õọỹng dinh dổồợng vaỡ họ hỏỳp, õoù laỡ sổỷ tờch luợy sinh
hoỹc dỏựn õóỳn tờch tuỷ õọỹc chỏỳt õóỳn mọỹt mổùc nguy hióựm thờ duỷ nhổ õọỹc tọỳ tổỡ taớo giaùp
tờch tuỷ vaỡo nhuyóựn thóứ coù thóứ gỏy tó lióỷt cho ngổồỡi.
II. Caùc hóỷ sinh thaùi trón õỏỳt.
Caùc hóỷ sinh thaùi trón traùi õỏỳt õổồỹc tọứng kóỳt trong baớng 4.3. Noù õổồỹc goỹi laỡ
sinh vỏỷt hóỷ khi xaùc õởnh õổồỹc kờch thổồùc vaỡ coù sổỷ õoùng goùp cuớa sổùc saớn xuỏỳt sồ
cỏỳp.
Baớng 4.3: Sổùc saớn xuỏỳt sồ cỏỳp ồớ caùc hóỷ sinh thaùi chuớ yóỳu trón traùi õỏỳt (Theo Chiras 1994)
Caùc hóỷ sinh thaùiDióỷn tờch
(Mkm
2
)
Sổùc saớn xuỏỳt sồ cỏỳp
thọ (g chỏỳt
khọ/m
2
/nm)
ặồùc tờnh sổùc saớn xuỏỳt sồ cỏỳp
thọ trón thóỳ giồùi (10
9
tỏỳn
khọ/nm)
Hóỷ sinh thaùi luỷc õởa
Rổỡng mổa nhióỷt õồùi 17.0 2200 37.4

Rổỡng muỡa nhióỷt õồùi 7.5 1600 12.0
Rổỡng xanh ọn õồùi (Taiga) 5.0 1300 6.5
Rổỡng thay laù ọn õồùi 7.0 1200 8.4
Rổỡng phờa bừc 12.0 800 9.6
Rổỡng cỏy gọứ vaỡ buỷi rỏỷm 8.5 700 6.0
Savannah 15.0 900 13.5
ọửng coớ ọn õồùi 9.0 600 5.4
Tundra 8.0 140 1.1
Sa maỷc vaỡ baùn sa maỷc18.0 90 1.6
Sa maỷc, õaù caùt, vaỡ bng 24.0 3 0.07
ỏỳt canh taùc 14.0 650 9.1
TỉNG CĩNG TRN T
145.0 742 110.5
Hóỷ sinh thaùi nổồùc
ỏửm lỏửy 2.0 2000 4.0
Họử vaỡ suọỳi 2.0 250 0.5
Bióứn khồi 332.0 125 41.5
Vuỡng nổồùc trọửi 0.4 500 0.2
Thóửm luỷc õởa 26.6 360 9.6
Baợi coớ bióứn vaỡ san họ 0.6 2500 1.6
Cổớa sọng vaỡ vuỡng nổồùc lồỹ 1.4 1500 2.1
TỉNG CĩNG TRN BIỉN
365.0 163
59.5
Tọứng sinh quyóứn 510 333 170
Âa dảng âäüng váût v
105
Nhán täú quan trng nháút âãø xạc âënh sỉû phán bäú cạc hãû sinh váût chênh trãn
trại âáút l nhiãût âäü l lỉåüng mỉa, nhçn chung vng cọ lỉåüng mỉa v nhiãût âäü cao
s cọ säú lỉåüng v kêch thỉåïc thỉûc váût låïn. Vng vé âäü cao nhiãût âäü l nhán täú quút

âënh sỉû hçnh thnh sinh váût hãû vç sinh váût phạt triãøn theo ma, trong khi âọ åí
vng än âåïi lỉåüng mỉa v nhiãût âäü cọ vai tr nhỉ nhau nhỉng âãún vng nhiãût âåïi
thç lỉåüng mỉa quan trng hån. Cao âäü cng l nhán täú quan trng nh hỉåíng sinh
váût hãû, sỉû biãún âäøi ca thỉûc váût thao cao âäü tỉång tỉû nhỉ khi âi tỉì vng khê háûu
áúm ạp sang vng lảnh hån.
1. Rỉìng nhiãût âåïi (tropical forests)
a. Rỉìng mỉa nhiãût âåïi (Tropical rainforest)
Qưn x giu thnh pháưn loi nháút v phỉïc tảp nháút trãn trại âáút l rỉìng
mỉa nhiãût âåïi. Nghiãn cỉïu khu rỉìng ny ráút khọ khàn nhỉ låìi ca Sanderson
(1945) l: “
Cại khọ cå bn nháút trong viãûc nghiãn cỉïu rỉìng l chụng ta khäng bao giåì tháúy
nọ. Mäüt khu rỉìng trung bçnh cao khong 100 feed v hçnh dảng giäúng nhỉ cại déa nhiãưu
táưng âãư ngỉåüc våïi cại mẹp chảm âáút. Khi âi vo bãn trong âọ chụng ta bë lảc. Chụng ta s
khäng tháúy cáy hay rỉìng v chụng ta cng khäng thãø tháúy cáy cho dáy leo vç dáy leo v
thỉûc váût ngoải k sinh cng phạt triãøn trãn âọ. Nãúu chụng ta âi mạy bay trãn rỉìng, chụng
ta khäng tháúy gç ngoi nhỉỵng nháúp nhä nhẻ nhng, tỉìng âạm xanh tri ra bãn dỉåïi. Nãúu
ta tro lãn cáy chụng ta cng khäng âảt âỉåüc nghéa thỉûc sỉû ca rỉìng xanh, kiãún, lạ cáy,
chim rưi v sỉû tạn loản räúi tung ca thm thỉûc váût lm räúi màõt ca ta
”.
Nhỉỵng khu rỉìng ny thỉåìng tháúy åí nhỉỵng vng quanh xêch âảo, åí nhỉỵng
nåi lỉåüng mỉa hng nàm tỉì 200 - 450 cm v nhiãût âäü trung bçnh cao hån 17
o
C.
Nhỉ thãú nỉåïc v nhiãût âäü khäng l úu täú giåïi hản. Nhỉng âáút åí vng âọ khạ
ngho nn chỉa âỉåüc cáy c bao ph xum x. Cại täút nháút l lỉåüng mỉa låïn.
Khäng cọ låïp mn dy nhỉ åí vng än âåïi, nhỉỵng lạ cáy rủng nhanh chọng v
Dỉång Trê Dng G.T. 2001
106
phán hy cung cáúp lải dỉåỵng cháút cho rỉìng. Dáưn dáưn, âáút rỉìng nhiãût âåïi sảch v
khäng thêch håüp cho näng nghiãûp.

Rỉìng mỉa nhiãût âåïi chiãúm cỉï nhiãưu vng åí Nam M, Trung M, Táy v
Trung Phi v mäüt vi nåi åí Madagasca, Âäng Nam Ạ cng våïi nhiãưu âo ri rạc åí
ÁÚn Âäü Dỉång v Thại Bçnh Dỉång. Våïi diãûn têch täøøng cäüng khong 3000 triãûu ha
våïi mäüt tè lãû khong 23% trãn ton thãú giåïi (Bunting, 1988). Dán säú åí nhỉỵng vng
ny chiãúm khong 20% dán thãú giåïi.
Vãư cáúu trục ca rỉìng chia lm nhiãưu táưng, cao nháút khong 40-50 m v låïp
giỉỵa cao khong 30-40 m (hçnh
4.5) tảo nãn mäüt låïp liãn tủc
mu xanh ca lạ hản chãú sỉû
xun tháúu ạnh sạng tỉì trãn
âãún màût âáút. Tỉì âọ hçnh thnh
nãn mäüt tiãøu vng khê háûu áøm
v täúi bãn dỉåïi tạn lạ thêch håüp cho quạ trçnh
phán hy váût cháút. Quạ trçnh phán hy nhanh
chọng gọp pháưn thục âáøy chu trçnh trçnh váût
cháút trong hãû sinh thại âọ.
Sỉû âa dảng loi åí rỉìng nhiãût âåïi khäng
äøn âënh, khäng cọ loi ỉu thãú kãø c âäüng váût v
thỉûc váût, thỉåìng cọ khong 50 loi trong mäüt
hecta, thỉûc ra cọ mäüt säú bạo cạo vãư säú loi thỉûc
váût thay thãú nhau trỉåïc hay sau giỉỵa Âäng Nam
Ạ v Nam M cng nhỉ cạc vng khạc â âỉåüc âiãưu tra. Gentry (1988) ghi nháûn
Hçnh 4.5: Cáúu trục cạc låïp tạn ca rỉìng mỉa nhiãût âåïi
nh 1: Rỉìng mỉa nhiãût âåïi Costa Rica
a daỷng õọỹng vỏỷt vaỡ
107
283 loaỡi cỏy trong mọỹt ha ồớ rổỡng ỏứm Peruvian, 63% sọỳ loaỡi naỡy laỡ cỏy õồn õọỹc vaỡ
sọỳ lổồỹng chố gỏỳp hai lỏửn so vồùi sọỳ loaỡi.
Cỏy rổỡng mổa nhióỷt õồùi coù voớ trồn laùng vaỡ coù laù hỗnh oval lồùn, heỷp vaỡ õốnh
nhoỹn õóứ nổồùc mổa nhanh choùng khọ trổồùc khi hióỷu suỏỳt quang hồỹp giaớm. Nhióửu

loaỡi cỏy coù róứ chuỡm õóứ chọỳng õồớ vổợng chừc (Warren vaỡ cọỹng sổỷ, 1988). Cỏy cao
nhỏỳt laỡ 60 m hay cao hồn nổợa nũm phờa trón cuớa õaùm cỏy thỏỳp hồn xen keớ nhau
hỗnh thaỡnh maỡn che. Khi õoù aùnh saùng yóỳu phaớn chióỳu tổỡ maỡn naỡy vaỡ cỏy tỏửng dổồùi
seợ ờt hồn. Rổỡng mổa nhióỷt õồùi cuợng coù õỷc tờnh ngoaỷi kyù sinh, thổỷc vỏỷt tổỡ khọng
khờ sọỳng baùm trón cỏy khọng coù róứ dổồùi õỏỳt,
Bromeliads
laỡ loaỡi thổỷc vỏỷt sọỳng baùm
phọứ bióỳn ồớ rổỡng New World. Dỏy boỡ hay dỏy leo cuợng rỏỳt phọứ bióỳn.
ọỹng vỏỷt sinh sọỳng ồớ rổỡng ỏứm nhióỷt õồùi cuợng rỏỳt õa daỷng nhổ cọn truỡng, boỡ
saùt, lổồợng thó vaỡ chim. Bồới vỗ coù nhióửu loaỷi thổỷc vỏỷt phỏn bọỳ rọỹng ồớ rổỡng nhióỷt õồùi,
thổỷc vỏỷt ồớ õỏy khoù coù thóứ nhồỡ gioù laỡm phaùt taùn phỏỳn hoa hay phaùt taùn haỷt giọỳng vỗ
thóỳ õọỹng vỏỷt coù vai troỡ quan troỹng trong vióỷc phaùt taùn cỏy traùi vaỡ haỷt giọỳng. Nhióửu
loaỡi thổỷc vỏỷt coù taùc õọỹng họứ tổồng vồùi õọỹng vỏỷt trong vióỷc phaùt taùn phỏỳn hoa nhổ
nhióửu loaỡi bổồùm coù thóứ phaùt hióỷn ồớ mọỹt rổỡng ỏứm coù thóứ thỏỳy ồớ nổồùc Myợ 500-600
loaỡi. Rổỡng ỏứm nhióỷt õồùi laỡ khu baớo tọửn lồùn vóử sổỷ õa daỷng trón haỡnh tinh, khoaớng
1/2 sọỳ lổồỹng loaỡi õọỹng vỏỷt vaỡ thổỷc vỏỷt phỏn bọỳ ồớ õoù. aớo Trinidad ồớ phiaù tỏy bừc
khồi xa cuớa Venezuela chố coù vaỡi trm dỷm vuọng coù thóứ coù sọỳ loaỡi bổồùm tổồng
õổồng caớ nổồùc Myợ õoù laỡ do rổỡng ỏứm nhióỷt õồùỳi chióỳm sọỳ lổồỹng lồùn ồớ õỏy. ọỹng vỏỷt
lồùn khọng phọứ bióỳn mỷc duỡ khố laỡ nhoùm n thổỷc vỏỷt quan troỹng nhỏỳt. Thọng qua
phaớ hóỷ cuớa vaỡi loaỡi chờnh yóỳu ồớ rổỡng ỏứm nhióỷt õồùi thỗ noù khaùc nhau so vồùi caùc loaỡi
chờnh yóỳu ồớ vuỡng khaùc, nhióửu loaỡi coù cuỡng hỗnh daỷng vỗ noù coù cuỡng õióửu kióỷn sọỳng.
ỷc tờnh chuớ yóỳu cuớa hóỷ sinh thaùi naỡy laỡ dóự bở suy taỡn, khi bở taỡn phaù thỗ khoù
phuỷc họửi do sổỷ saớn xuỏỳt chỏỷm.
Dỉång Trê Dng G.T. 2001
108
b. Rỉìng ma nhiãût âåïi (tropical seasonal forests)
Loải rỉìng ny âỉåüc phán biãût vo ma khä trong nhỉỵng vng khê háûu nhiãût
âåïi áøm. Cáy rủng lạ sút
ma khä v tảo ra mäüt sỉû
kẹm âa dảng hån rỉìng

mỉa nhiãût âåïi. Loải rỉìng
ny åí nhỉỵng vng cọ giọ
ma nhỉ ÁÚn Âäü, Âäüng
Nam Ạ, Âäng v Táy Phi,
Trung v Nam M,
Caribbean v Bàõc c. Khi
khê háûu tråí nãn khä hån
thç âáút ngho hån nhỉ åí
Nam M, Caribbean v
Nam Phi, rỉìng cáy lạ to
ny cọ thãú hãû nh hån
thay thãú. Tạn rỉìng chè cao
tỉì 3-10 m gäưm nhiãưu loải
cáy v bủi ráûm våïi loải
cáy thêch nghi âiãưu kiãûn
cọ lỉía v nhạnh xồõn
cün lải.
2. Cạc dảng rỉìng vng än âåïi
a. Rỉìng lạ rủng än âåïi.
Hçnh 4.6: Thnh pháưn loi âäüng váût rỉìng nhiãût âåïi Nam M v
Cháu Phi. (a) Capypara v H m ln; (b) chüt nhêm v cheo; (c)
Chüt lang v linh dỉång; (d) culi v vỉåün; (e) trục v tã tã. Ba
nhọm trãn åí cháu phi l bäü cọ gúc, åí Nam M l gáûm nháúm. Tuy
khạc nhau vãư thỉï báûc phán loải nhỉng chụng cọ hçnh dảng v kêch
thỉåïc tỉång tỉû (theo Ehrlich v Roughgarden, 1987).
Âa dảng âäüng váût v
109
Rỉìng än âåïi l loải rỉìng m ngỉåìi dán åí M v Cháu Áu ráút quen thüc.
Rỉìng ny täưn tải åí nhỉỵng vng cọ nhiãût âäü xúng tháúp âãún âọng bàng vo ma
âäng nhỉng khäng dỉåïi -12

o
C, lỉåüng mỉa hng nàm l 75-125 cm. Pháưn âáút räüng
låïn våïi âàûc tênh âọ hiãøn nhiãn l phán bäú åí Táy M, Âäng Ạ v Táy Áu.
Thäng thỉåìng lạ cáy rủng vo ma thu v xút hiãûn lải vo ma xn, màûc
d cọ vi ngoải lãû. ÅÍ Nam bạn cáưu, cáy thỉåìng xanh quanh nàm l rỉìng Bảch ân
(
Eucalyptus
) åí Cháu Ục v kãú âọ l cáy säưi phêa nam (
Nothofagus
) xút hiãûn åí phêa
nam ca Nam M, New
Zealand v Cháu Ục.
Tênh âa dảng loi
tháúp hån nhiãưu so våïi
vng nhiãût âåïi, cọ mäüt
hay hai loi cáy chiãúm ỉu
thãú åí mäüt vng no âọ
nhỉ nhọm cáy säưi (oak),
cáy mải cháu (hickory),
cáy thêch (maple) thỉåìng
tháúy åí nỉåïc M. Nhiãưu
cáy dảng tho mäüc trỉåïc
khi lạ rủng v ạnh sạng
úu (Heinrich, 1976), vo
h rỉìng khäng nhiãưu cáy
nhỉ rỉìng nhiãût âåïi vç thãú
cọ nhiãưu c bao ph màût âáút. Hiãúm cọ cáy thán b v leo. Låïp âáút màût giu dinh
dỉåỵng vç lạ rủng hng nàm khäng phán hy nhanh âỉåüc. Våïi hoảt âäüng näng
nh 2: Rỉìng thäng Douglas än âåïi åí Cathedral Grove thüc âo
Vancouver

,
Columbia Anh
(
theo Krasemann
,
Peter Arnold
)
.
Dổồng Trờ Duợng G.T. 2001
110
nghióỷp thờch hồỹp, loaỷi õỏỳt giaỡu dinh dổồợng õoù coù thóứ õổồỹc duy trỗ vaỡ kờch thờch
nọng nghióỷp phaùt trióứn.
Giọỳng nhổ thổỷc vỏỷt, õọỹng vỏỷt cuợng thờch nghi tọỳt vồùi sổỷ bióỳn õọứi cuớa thồỡi
tióỳt, nhióửu loaỡi õọỹng vỏỷt nguớ suọỳt nhổợng thaùng laỷnh. Chim di cổ vaỡ cọn truỡng õi
vaỡo thồỡi kyỡ ngổỡng sinh saớn, hay nguớ cho qua muỡa õọng nhổ laỡ ồớ giai õoaỷn nhọỹng
(õọi khi ồớ giai õoaỷn trổùng, ỏỳu truỡng hay trổồớng thaỡnh). Khu hóỷ boỡ saùt phuỷ thuọỹc
vaỡo bổùc xaỷ mỷt trồỡi õóứ lỏỳy nhióỷt cuợng ờt õi. ọỹng vỏỷt bao gọửm soùi, meỡo rổỡng, caùo,
gỏỳu vaỡ sổ tổớ nuùi.
b. Rổỡng mổa ọn õồùi (temperature rainforest)
Laỡ nhổợng vuỡng coù lổồỹng mổa haỡng nm cao khoaớng 200-380 cm, thổồỡng kóỳt
hồỹp vồùi sổồng muỡ, muỡa õọng ỏỳm aùp nhổng muỡa heỡ maùt do gỏửn bióứn, vỗ thóỳ rổỡng
thọng phaùt trióứn. Vồùi õióửu kióỷn õoù, rổỡng mổa ọn õồùi xuỏỳt hióỷn ồớ vuỡng bồỡ bióứn tỏy
bừc cuớa Bừc Myợ, ọng Nam Chỏu Uùc vaỡ phờa nam cuớa Nam Myợ.
ỏỳt tổồng õọỳi ngheỡo dinh dổồợng mỷc duỡ chổùa nhióửu chỏỳt hổợu cồ. Cỏy vỏn
sam ổu thóỳ trong vuỡng naỡy ngoaỡi ra coỡn nhióửu loaỡi thổỷc vỏỷt baùm ngoaỡi trón caùc cỏy
to nhổng khọng kyù sinh nhổ róu, õởa y vaỡ dổồng xố. Noù hỗnh thaỡnh mọỹt hóỷ sinh
thaùi phổùc taỷp trón traùi õỏỳt nhổng cuợng laỡ nồi saớn xuỏỳt nhióửu gọứ nón laỡ muỷc tióu
khai thaùc.
3. Sa maỷc (Deserts)
Quỏửn xaợ sinh vỏỷt sọỳng ồớ sa maỷc chởu õổỷng õióửu kióỷn thióỳu nổồùc. Sa maỷc

thổồỡng õổồỹc tỗm thỏỳy ồớ nhổợng vuỡng coù vộ õọỹ 30
o
bừc õóỳn 30
o
nam, giổợa nhổợng vộ
õọỹ cuớa rổỡng ỏứm nhióỷt õồùi, rổỡng ọn õồùi hay õọửng coớ tọửn taỷi. Hồn
1
/
3
dióỷn tờch bóử
mỷt traùi õỏỳt laỡ nhổợng vuỡng noùng, khọ raùo. Mọỹt lyù do cho sổỷ hỗnh thaỡnh sa maỷc laỡ
sổỷ di chuyóứn cuớa gioù trong tỏửng khờ quyóứn. Khọng khờ ỏứm, ỏỳm bọỳc lón tổỡ vuỡng xờch
õaỷo, gỷp hồi laỷnh taỷo ra mổa vaỡ tổỡ õoù hồi nổồùc bọỳc lón nổợa, di chuyóứn lón phờa bừc
Âa dảng âäüng váût v
111
hay xúng phêa nam ca xêch âảo. Sỉû bäúc håi, mỉa v sỉû di chuøn diãùn ra liãn tủc
âãún vé âäü 30
o
, lục âọ nọ tråí nãn khä, gàûp khê lảnh nọ chçm xúng âáút. Nọ nọng lãn
do sỉû nẹn v sinh ra dng khê nọng v khä âi xúng âãún vé âäü 30
o
bàõc hay nam.
Dng âäúi lỉu nhỉ thãú lm khäng khê khä hån räưi chụng âi vo vng xêch âảo gi
l
Hadley cell.
V nhỉ thãú nọ hçnh thnh nãn sa mảc nhỉ sa mảc Sahara ca Bàõc
Phi, Kalahari v Nabib ca Nam Phi, Arabian v Atacama ca Peru v Chile,
Sonoran ca Táy nam M, Gobi ca Trung Ạ v Simpson ca Cháu Ục. Âáút åí âáy
ngho cháút hỉỵu cå nhỉng giu khoạng.
Cọ hai âiãøm âàûc trỉng cho vng sa mảc l thiãúu nỉåïc (tháúp hån 25 cm trong

nàm) v nhiãût âäü cao vo ban ngy. Tuy nhiãn, sa mảc lảnh cng täưn tải v cng
âỉåüc phạt hiãûn åí phêa táy nụi âạ phêa táy Argentina v nhiãưu vng ca Cháu Ạ.
Thiãúu máy che ph, táút c cạc sa mảc âỉåüc chiãúu xả nhanh chọng v âãm âãún tråí
nãn lảnh. Khä càòn âỉåüc phn ạnh bàòng thỉûc váût trãn bãư màût. ÅÍ nhỉỵng sa mảc tháût
nh 3: Sa mảc Sonoran åí Arozona. Thỉûc váût chiãúm ỉu thãú bo gäưm cạc loi Xỉong räưng hçnh trủ
Canegiea
gigantea
, cáy lạ nh
Fouquieria splendens
v Cáy lạ kim
Opuntia sp
(theo Peter Stiling).
Dỉång Trê Dng G.T. 2001
112
sỉû, thỉûc váût chè bao ph êt hån 10% diãûn têch. ÅÍ nhỉỵng sa mảc håi khä nhỉ cáy gai
v mäüt vi âäưng c chiãúm tỉì 10 âãún 33 % diãûn têch. Hiãúm nhỉỵng sa mảc hon ton
l cạt khäng cọ sỉû säúng, nhỉng nhỉỵng nåi âọ cng täưn tải nhỉ sa mảc Atacama åí
miãưn táy Chile, vng ny khäng cọ mỉa.
Ba dảng thỉûc váût thêch nghi åí vng sa mảc l (1) nhỉỵng cáy hng nàm,
chụng chè phạt triãøn khi cọ mỉa; (2) Cáy nhiãưu nỉåïc nhỉ cáy xỉång räưng gai
(
Carnegiea gigantea
) v xỉång räưng trủ xút hiãûn åí phiạ táy nam ca sa mảc, nåi âọ
cọ nỉåïc v (3) sa mảc cáy bủi dảng c (
Fouquieria splendens
) cọ thán ngàõn, nhiãưu
nhạnh, lạ nh cọ thãø rủng trong sút thåìi gian hản hạn kẹo di. Âãø hản chãú bn àn
thỉûc váût, nhiãưu loải cáy cọ gai hồûc l cọ mi thåm ca họa cháút màûc d cáúu trục
sinh l ca thỉûc váût vng sa mảc l êt lạ v gai nhn cọ thãø âãø trạnh máút nỉåïc
Hçnh 4.7: Sỉû phán bäú theo khäng gian thêch håüp våïi âiãưu kiãûn khan hiãúm nỉåïc åí vng sa mảc, sinh váût cọ

thãø háúp thu nhiãưu nỉåïc sau cån mỉa.