Lời nói đầu
I. Tính cấp thiết của đề tài:
Tốc độ phát triển như vũ bão của ngành công nghệ thông tin đã đem lại cho con
người những tiến bộ vượt bậc trong đời sống kinh tế - xã hội. Dặc biệt với sự phát
triển nhanh chóng của nền kinh tế thế giới trong những năm qua thì xu hướng khu
vực hoá, toàn cầu hoá đã trở thành một xu thế tất yếu khách quan. Viêt Nam
không nằm ngoài xu thế này với việc tham gia vào những tổ chức, diễn đàn kinh tế
khu vực và quốc tế, các hiệp đinh thương mại song phương và đa phương. Hội
nhập kinh tế quốc tế là một bước đi đúng đắn mở ra cho Việt Nam những cơ hội
mới, tạo điều kiện cho Việt Nam không ngừng nâng cao vị thế của mình trên
trường quốc tế, trên cơ sở tiếp thu và ứng dụng khoa học công nghệ, về cơ chế
quản lý của các nước phát triển.Tuy nhiên hội nhập kinh tế cũng đặt Việt Nam
trước những thách thức lớn cần được giải quyết, đặc biệt trong lĩnh vực tài chính
và ngân hàng vì đây là lĩnh vực có vai trò quyết định mức độ hội nhập kinh tế.
Từ trước đến nay, hệ thống ngân hàng vẫn luôn được coi là hệ tuần hoàn của nền
kinh tế. Hệ thống ngân hàng hoạt động thông suốt, lành mạnh sẽ là tiền đề để các
nguồn tài chính được luân chuyển, sử dụng có hiệu quả, kích thích tăng trưởng
kinh tế một cách bền vững.Trong những năm vừa qua ngành ngân hàng chúng ta
đã có những bước phát triển cả về lượng và về chất. Trong quá trình hội nhập kinh
tế, mức độ cạnh tranh giữa các ngân hàngtrong nước và nước ngoài là hết sức gay
gắt đặt ngân hàng trước sự lựa chọn: Tồn tại hay không tồn tại. Muốn tồn tại và
phát triển ngân hàng không ngừng đổi mới và cải cách, đặc biệt là nâng cao năng
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
lực quản lý trong lĩnh vực ngân hàng, tăng cường hợp tác quốc tế giưac các ngân
hàng thương mại trong hoạt động kinh doanh tiền tệ - một hoạt động mang lại
nguồn lợi nhuận khổng lồ. Để có thể phát triển và hội nhập với nền kinh tế khu
vực và trên thế gới, thì việc đầu tư đổi mới hiện đại hoá công nghệ thanh toán và
công nghệ ngân hàng là điều kiện tiên quyết. Dịch vụ thanh toán điện tử đã trở nên
phát triển trên thế giới. Tuy nhiên dịch vụ thanh toán điện tử ở nước ta nói chung,
ngân hàng nói riêng đang ở bước tiếp cận ban đầu, còn nhiều vấn đề phải làm. Mặt
khác với mục tiêu là một ngân hàng đang nỗ lực đổi mới công nghệ và áp dụng
các dịch vụ ngân hàng tiên tiến thì việc nâng cao chất lượng của hoạt động chuyển
tiền điện tử của ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Nam Hà Nội là
một đòi hỏi khách quan
Xuất phát từ những lý do trên kết hợp với tình hình thực tế tại đơn vị thực
tập mà đề tài “Lợi ích của thanh tóan thương mại điện tử và phát triển ứng
dụng tại NHNo&PTNT Nam Hà Nội” được chọn làm nội dung chính để nghiên
cứu trong khoá luận này.
II. Mục đích nghiên cứu:
- Hệ thống hoá lý luận về hoạt động chuyển tiền điện tử của ngân hàng thương mại
- Phân tích đánh giá công tác thanh toán và chuyển tiền điện tử của NHNo&PTNT
Nam Hà Nội
- Đề xuất giải pháp và kiến nghị nâng cao hiệu quả hoạt động chuyển tiền điện tử
III. Đối tượng phạm vi và thời gian nghiên cứu:
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
Phân tích làm sáng tỏ về mặt lý luận của hoạt động chuyển tiền điện tử, đánh
giá thực trạng thanh toán và chuyển tiền điện tử tại NHNo&PTNT Nam Hà Nội, từ
đó dưa ra kién nghị giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động CTĐT, phục vụ
tốt hơn cho nhu ccàu phát triển kinh tế (không xét đến dịch vụ thanh toán mà ngân
hàng cung cấp cho khách hàng). Thời gian nghiên cứu từ năm 2002-2003.
IV. Phương pháp nghiên cứu:
Phương pháp phân tích, phưong pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử và
phương pháp so sánh, phân tích thống kê làm công cụ chủ đạo để thực hiện đề tài
này.
Cấu trúc khoá luận:
Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục và danh mục và tài liệu tham khảo,
khoá luận bao gồm các chương sau:
- Chương 1: Lý luận chung về hoạt động CTĐT qua ngân hàng
- Chương 2: Chuyển tiền điện tử với hoạt động kinh doanh của NHNo&PTNT
Nam Hà Nội
- Chương 3: Một số giải pháp và kiến nghị nâng cao hiệu quả hoạt động CTĐT
Chương 1: Lí luận chung về hoạt động chuyển tiền điện tử qua ngân hàng
1.1. khái niệm và vai trò của chuyển tiền điện tử trong nhtm
1.1.1. Khái niệm về chuyển tiền điện tử.
a. Khái niệm về thanh toán vốn giữa các ngân hàng
Ngân hàng là một trong những trung gian tài chính lớn nhấtcủa nền kinh tế, nghiệp
vụ kinh doanh ngân hàng rất đa dạng và phong phú. Dù hoạt động dưới hình thức
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
nào cũng được kết thúc ở việc thanh toán quyết toán do đó thanh toán là một chức
năng quan trọng của ngân hàng. Tuỳ thuộc vào mối liên hệ giữa các ngân
hàng( cùng hệ thống hay khác hệ thống) mà các ngân hàng áp dụng cac phương
thức thanh toán khác nhau. Hiện nay thanh toán vôn giữa các ngân hàng có thể
thực hiện theo năm phương thức chủ yếu sau:
- Thanh toán liên hàng trong cùng hệ thống
- Thanh toán bù trừ khác hệ thống
- Thanh toán uỷ nhiệm thu hộ, chi hộ
- Thanh toán qua tài khoản tiền gửi tại ngân hàng Nhà nước
- Mở tài khoản lẫn nhau để thanh toán
Thanh toán liên hàng
Thanh toán liên hàng là quan hệ thanh toán giữa các chi nhánh ngân hàng trong
nội bộ hệ thống phát sinh trên cơ sở nghiệp vụ thanh toán không dùng tiền mặt
giữa các ngân hàng có mở tài khoản tiền gửi thanh toán ở các chi nhánh ngân hàng
khác nhau hoặc các nghiệp vụ chuyển tiền, điều hoà vốn trong nội bộ hệ thống
ngân hàng
Tuỳ theo đặc điểm và điều kiện về ứng dụng công nghệ thông tin riêng mà mỗi
ngân hàng xây dựng cho mình một hệ thống thanh toán một cách thích hợp. Có
những hệ thống ngân hàng tổ chức hệ thống thanh toán liên hàng toàn hệ thống
nhưng có một số hệ thống ngân hàng, bên cạnh hệ thống TTLH toàn hệ thống còn
thiết lập thêm hệ thống TTLH nội tỉnh để phục vụ cho việc thanh toán giữa các chi
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
nhánh ngân hàng trong cùng một tỉnh, một thành phố và thực hiện kiểm soát, đối
chiếu liên hàng nội tỉnh theo sự uỷ quyền của cấp TƯ
Hiện nay Việt Nam có các hệ thống thanh toán liên hàng sau:
- Hệ thống thanh toán liên hàng của NHNN
- Các hệ thống thanh toán liên hàng của các NHTM NN
- Các hệ thống thanh toán của các NHTM cổ phần
- Các hệ thống thanh toán của các chi nhánh NH nước ngoài
- Hệ thống thanh toán của kho bạc Nhà nước
Trong thanh toán liên hàng tiến hành các nghiệp vụ thanh toán liên hàng theo sự
uỷ nhiệm chi của hệ thống thanh toán liên hang mà họ tham gia nên không phải
trực tiếp thanh toán vốn với nhau. Việc thanh toán vốn giữa các đơn vị ngân hàng
thông qua kiểm soát, đối chiếu liên hàng và theo dõi số dư tài khoản liên hàng di,
liên hàng đến của các đơn vị liên hàng tại trung tâm thanh toán ( nếu là thanh toán
liên hàng toàn hệ thống ) Và chi nhánh ngân hàng cấp tỉnh ( nếu là thanh toán liên
hàng nội tỉnh).Như vậy tuy đơn vị ngân hàng tham gia thanh toán liên hàng không
phải là đơn vị kinh tế hạch toán độc lập nhưng là đơn vị hạch toán nội bộ phải có
đầy đủ vốn để đảm bảo hoạt động tanh toán liên hàng nói riêng. Trường hợp thiếu
vốn thì phải nhận vốn điều hoà của hệ thống và phải chịu chi phí trả lãi nhận điều
hoà.
Thanh toán bù trừ giữa các ngân hàng
Thanh toán bù trừ giữa các ngân hàng (TTBT) là phương thức thanh toán vốn giữa
các ngân hàng được thực hiện bằng cách bù trừ tổng số phải thu, phải trả để thanh
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
toán số chênh lệch ( kết quả bù trừ). TTBT phát sinh trên cơ sở các khoản tiền
hàng hoá, dịch vụ của khách hàng mở tài khoản ở các ngân hàng khác nhau hoặc
thanh toán vốn của bản thân ngân hàng. TTBT được áp dụng giữa các ngân hàng
khác hệ thống với nhau hoặc có thể áp dụng giữa các đơn vị ngân hàng thuộc cùng
một hệ thống ngân hàng. Tuỳ thuộc vào phương pháp trao đổi chứng từ, chuyển số
liệu mà có cơ chế TTBT trên cơ sở chứng từ giấy (TTBT giấy) và TTBT điện
tử .Đối với các chứng từ giấy, các ngân hàng, tổ chức tín dụng và Kho Bạc Nhà
nước, kể cả các đơn vị trực thuộc được phép làm dịch vụ thanh toán tham gia
TTBT được gọi là ngân hàng thành viên. Các ngân hàng thành viên phải mở tài
khoản tại tiền gửi tại ngân hàng chủ trì. Đối với TTBT khác hệ thống thì các ngân
hàng thành viên phải mở tài khoản tiền gửi tại ngân hàng chủ trì là NHNN trên địa
bàn. Ngân hàng chủ trì chịu trách nhiệm tổng hợp các kết quả thanh toán bù của
các ngân hàng thành viên. Ngân hàng chủ trì được quyền trích tài khoản tiền gửi
của ngân hàng thành viên để thanh toán. TTBT có thể tổ chức trong phạm vi địa
bàn ( nội thành, nội thị và các đơn vị ngân hàng có cự li gần đẻ đảm bảo giao nhận
chứng từ TTBT theo phiên giao dịch trong ngày), hoặc có thể tổ chức TTBT theo
khu vực hay toàn quốc.
Hiện nay do trình độ phát triển của công nghệ thông tin,các ngân hàng có thể thực
hiện TTBT với nhau theo phương thức bù trừ điện tử thông qua hệ thống thanh
toán điện tử liên ngân hàng của NHNN, theo đó các NHTM chỉ phải mở một tài
khoản duy nhất tại NHNN và thực hiện toàn bộ các giao dịch thanh toán của ngân
hàng mình qua tài khoản này.Nếu trước kia, mọi hoạt động thanh toán diễn ra giữa
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
các ngân hàng được tổ chức phân tán tại các chi nhánh NHNN trên địa bàn thì
hiện nay việc thực hiện từ khâu xử lý chứng từ đến khâu thanh toán đều được kết
nối với tất cả thành viên. Nhờ đó giúp cho NHNN và các ngân hàng thành viên
hàng ngày có thể nhận biết, kiểm tra và tổng hợp được toàn bộ hoạt động thanh
toán toàn hệ thống của mình với các ngân hàng khác một cách nhanh chóng. Vì
thế các ngân hàng có thể cân đối nguồn vốn và sử dụng một cách kịp thời, khi cần
thiết có thể vay và cho các ngân hàng khác vay từ đó nâng cao hiệu quả sử dụng
vốn của toàn hệ thống.
Thanh toán qua tài khoản của NHNN
Thanh toán qua tài khoản tiền gửi tại NHNN dược áp dụng đối với những ngân
hàng khác hệ thống khác địa bàn đều mở tài khoản tại NHNN (cùng hoặc khác chi
nhánh, sở giao dịch NHNN).
Việc thanh toán giữa các ngân hàng theo phương thức này được thực hiện từng lần
theo số tiền ghi trên bảng kê các chứng từ thanh toán.Ngân hàng bên trả tiền lập
bảng kê kèm chứng từ gốc gửi đến NHNN nơi mở tài khoản yêu cầu NHNN trích
tài khoản nhà nước thanh toán trả cho người thụ hưởng. Nếu ngân hàng của nguời
thụ hưỏng và ngân hàng của người trả tiền cùng mở tài khoản tại cùng một chi
nhánh NHNN thì việc thanh toán rất đơn giản, chi nhánh NHNN chỉ cần căc cứ
vào các chứng từ gốc được gửi đến để hạch toán vào các tài khoản tiền gửi tương
ứng.Nếu hai NHTM này mở tài khoản tại các chi nhánh NHNN khác nhau thì chi
nhánh NHNN phải căn cứ vào chứng từ gốc để lập lệch chuyển tiền di nơi ngân
hàng của người thụ hưởng mở tài khoản. Hiện nay NHNN đã xây dựng riêng một
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
hệ thống CTĐT nên việc thanh toán theo phương thức này càng trở nên đơn giản,
nhanh chóng và chính xác hơn.
Thanh toán uỷ nhiệm thu hộ chi hộ
Uỷ nhiệm thu hộ, chi hộ là phương thức thanh toán được áp dụng đối với ngân
hàng cùng hệ thống hoặc khác hệ thống theo sự thoả thuận cam kết với nhau, ngân
hàng sẽ thực hiện thu hộ chi hộ cho ngân hàng kia trên cơ sở chứng từ thanh toán
của khách hàng có mở tài khoản của ngân hàng kia.
Để thực hiện phương thức thanh toán này thì hai ngân hàng phải tiến hành kí kết
hợp đồng với nhau để thống nhất với nhau về nguyên tắc, thủ tục và nội dung
thanh toán.Việc thu hộ, chi hộ giữa hai ngân hàng chỉ được tiến hành trong phạm
vi những khoản thanh toán đã được thoả thuận và qui định trong hợp đồng.
Mở tài khoản lẫn nhau để thanh toán
Phương thức nay có thể áp dụng giữa hai ngân hàng cùng hệ thống hoặc khác hệ
thống với điều kiện ngân hàng kia để hạch toán các khoản thanh toán qua lại giữa
hai ngân hàng và các ngân hàng phải đăng kí mẫu dấu chữ ký của người có thẩm
quyền ra lệnh thanh toán với nhau. Ngân hàng phát sinh nghiệp vụ thanh toán có
trách nhiệm lập chứng từ thanh toán (nếu là tài khoản của chính mình) Hoặc bảng
kê có kèm theo chứng từ thanh toán của khách hàng (đối với khoản thanh toán của
khách hàng) gửi tới ngân hàng có quan hệ tiền gửi để yêu cầu thanh toán.
Trên đây là năm phương thức mà các ngân hàng có thể sử dụng để thanh toán cho
nhau , tuỳ thuộc vào từng điều kiện cụ thể mà mỗi ngân hàng có thể lựa chọn cho
mình phương thức thanh toán thích hợp. Ngày nay, cùnh với sự phát triẻn của
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
khoa học kĩ thuật cũng như phần mềm thanh toán hiện đại ra đời đã hỗ trỡ đắc lực
cho công tác thanh toán của ngay càng trở nên nhanh chóng và chính xác.
Như vậy: Thanh toán vốn giữa các ngân hàng là nghiệp vụ thanh toán qua lại giữa
cá ngân hàng nhằm tiếp tục quá trình hình thanh toán tiền giữa các xí nghiệp, tổ
chức kinh tế, cá nhân với nhau mà họ không cùng mở tài khoản tại một ngân hàng
hoặc thanh toán vốn trong nội bộ các hệ thống ngân hàng”
b. Khái niệm thanh toán CTĐT
Thanh toán là việc thực hiện nghĩa vụ trả tiền hoặc chuyển tiền giữa các tổ chức cá
nhân. Hoạt động thanh toán là việc mở tài khoản, thực hiện dịch vụ thanh toán của
các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán và việc mở tài khoản, sử dụng dịch vụ
thanh toán cuẩ người sử dụng dịch vụ thanh toán.Thanh toán có thể thực hiện dưới
hình thai vô cùng đơn giản, tồn tại duới dạng trao đỏi vật chất như hàng đổi hàng,
chi trả bằng tiền mặt và cho đến nay người ta có thể thực hiện dịch vụ thanh toán
hoàn toàn phi vật chất: thanh toán điện tử.Thanh toán điện tử được thực hiện thông
qua các ngân hàng, các ngân hàng cung ứng các phương tiện thanh toán, thực hiện
các giao dịch thanh toán trong và quốc tế, thực hiện thu hộ, chi hộ và các loại dịch
vụ khác theo yêu cầu của người thực hiện dịch vụ thanh toán
Thanh toán liên hàng điện tử hay chuyển tiền điện tử (CTĐT) là phương thức
thanh toán vốn giữa các đơn vị liên hàng trong cùng một hệ thống bằng chương
trình phần mềm chuyển tiền điện tử với sự trợ giúp của hệ thống máy tính và hệ
thống mạng truyền tin nội bộ.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
Chuyển tiền điện tử áp dụng phương thức “Kiểm soát tập trung, đối chiếu tập
trung”. Do việc kiểm soát và đối chiếu được tập trung tại TTTT và kết thúc ngay
trong ngày nên đảm bảo tất cả các chuyển tiền được kiểm soát trước khi trả tiền
cho khách hàng, từ đó đảm bảo an toàn tài sản.
Theo văn bản qui trình nghiệp vụ CTĐT (ban hành theo quyết định số 516 ngày
26/07/2000 của Tổng giám đốc NHNo&PTNT Việt Nam) thì: “Chuyển tiền điện
tử là quá trình xử lý một khoản chuyển tiền qua mạng máy tính, kể từ khi nhận
được lệnh chuyển tiền của người phát lệnh đến khi hoàn tất việc thanh toán cho
người thụ huởng (đối với chuyển tiền Có) hoặc thu tiền từ người nhận lệnh (đối
với lệnh chuyển Nợ).
1.1.2. vai trò của thanh toán chuyển tiền điện tử
Thanh toán giữa các ngân hàng qua chuyển tiền điện tử có vai trò quan trọng trong
quá trình luân chuyển vốn an toàn, nhanh chóng và hiệu quả
a. Đối với khách hàng:
Giúp thực hiện việc thanh toán hộ cho khách hàng chính xác, an toàn, nhanh
chóng và hiệu quả
Bằng khả năng nghề nghiệp và chuyên môn cao cũng như được sự trợ giúp của các
phương tiện kỹ thuật hiện đại, các ngân hàng có thể thanh toán cho khách hàng
một cách nhanh chóng, chính xác và an toàn nhất, đồng thời có thể cập nhật
thường xuyên, liên tục số dư tài khoản, tình hình thanh toán của các ngân hàng.
Ngoài ra, bằng khả năng nắm bắt tổng hợp các thông tin kinh tế cũng như am hiểu
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
trong nhiều lĩnh vực kinh doanh, ngân hàng cũng có thể tư vấn cho khách hàng
cách làm ăn có hiệu quả nhất
b. Đối với ngân hàng
Thanh toán điện tử thực hiện điều hoà vốn một cách nhanh chóng trong nội bộ hệ
thống giữa các ngân hàng và góp phần củng cố, phát triển mối quan hệ giữa các
ngân hàng
Thanh toán vốn giữa các ngân hàng có tác dụng điều hoà vốn trong nội bộ hệ
thống ngân hàng với nhau và nâng cao hiệu quả sử dụng vốn.Do nhu cầu vốn của
các chủ thể trong nền kinh tế là luôn biến động nên không ngân hàng nào có thể
đảm bảo chắc chắn là lượng vốn của mình có thể đáp ứng ngay được tất cả mọi
nhu cầu phát sinh. Chính vì thế mà ngân hàng thiếu vốn sẽ nhận được sự điều
chuyển của ngân hàng thừa vốn, ngân hàng thừa vốn sẽ không lâm vào tinh trạng
huy động quá nhiều nhưng không cho vay được mà vẫn phải trả lãi tiền gửi cho
khách còn ngân hàng thiếu vốn sẽ không phải chịu lãi suất tiền cao hơn lãi suất
huy động do phải đi vay nóng của các tổ chức tín dụng khác để duy trì hoạt động
kinh doanh. Ngoài ra các ngân hàng thừa vốn còn được tăng thêm thu nhập do
được hưởng lãi suất điều hoà vốn
Bằng việc thực hiện dịch vụ thanh toán cho khách hàng, ngân hàng có thể huy
động một khối lượng vốn lớn với chi phí thấp.
Thanh toán vốn giữa các ngân hàng còn góp phần củng cố và phát triển mối quan
hệ giữa các ngân hàng với nhau nếu họ thanh toán một cách sòng phẳng nhanh
chóng
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
c. Đối với nền kinh tế:
Tăng nhanh tốc độ tập trung thanh toán của ngân hàng đối với nền kinh tế quốc
dân và phát huy vai trò giám đốc đối với nền kinh tế.
Thực hiện tốt nhiệm vụ thanh toán vốn giữa các ngân hàng góp phần thúc đẩy
thanh toán không dùng tiền mặt phát triển, giảm lưọng tiền mặt trong lưu thông,
do đó góp phần giảm chi phí lưu thông xã hội như: in tiền, vận chuyển, bảo quản,
cất giữ… tiền mặt, tạo điều kiện cho việc điều hành chính sách tiền tệ của NHNN
và hạn chế rủi ro.
Hầu như tất cả các loại hình doanh nghiệp thực hiện kinh doanh đều có tài khoản
tại ngân hàng nên bằng việc theo dõi tình hình thanh toán giữa các ngành nghề,
các lĩnh vực kinh tế của khách hàng trong toàn bộ nền kinh tế ngân hàng có thể
đánh giá được ngành nào có khả năng phát triển từ đó tư vấn được cho Chính phủ
đầu tư vào lĩnh vực kinh tế đó, góp phần thúc đẩy nền kinh tế phát triển.
Như vậy có thể thấy thực hiện tốt công tác thanh toán chuyển tiền điện tử không
chỉ có ý nghĩa to lớn đối với toàn bộ nền kinh tế, với các ngân hàng mà còn đem
lại lợi ích cho cả tổ chức, cá nhân thực hiện thanh toán qua ngân hàng.
1.2. Các căn cứ pháp lý về hoạt động ctđt
Năm 1993, NHNN Việt Nam đã có những quy định đầu tiên về việc phát hành và
thanh toán thẻ nhằm tạo điều kiện hành lang pháp lý cho việc bắt đầu phát hành,
sử dụng thanh toán thẻ. Đồng thời NHNN cũng rất khuyến khích các cá nhân, tổ
chức sử dụng tài khoản ngân hàng và thanh toán qua ngân hàng. Các văn bản
chính hướng dẫn có liên quan đến hoạt động CTĐT gồm:
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
Quyết định 308/QĐ/NH2 do thống đốc Ngân hàng nhà nước Việt Nam ban hành
ngày 16/9/1997 về qui chế lập, sử dụng, kiểm soát, xử lý, bảo quản và lưu trữ
chứng từ điện tử của các ngân hàng và tổ chức tín dụng
Quyết định số 353/1977/QĐ-NHNN2 do Thống đốc NHNN Việt Nam ban hành
ngày 22/10/1997 về qui chế CTĐT.
Nghị định 64/2001/NĐ-CP do chính phủ ban hành ngày 20/9/2001 về hoạt động
thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán: quy định về hoạt động
thanh toán qua các tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán bao gồm các quy định về
mở tài khoản, thực hiện dịch vụ thanh toán, tổ chức và tham gia các hệ thống
thanh toán của tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán: mở tài khoản, sử dụng dịch
vụ thanh toán của người sử dụng dịch vụ thanh toán.
QĐ số 44/2002/QĐ-TTG do thủ tướng chính phủ ngày 21/3/2002 về việc sử dụng
chứng từ điện tử làm chứng từ kế toán để hạch toán và thanh toán vốn của các tổ
chức cung ứng dich vụ thanh toán.
Cụ thể, chứng từ điện tử là hình thức của lệch thanh toán được sử dụng trong
thanh toán điện tử, thay thế cho chứng từ bằng giấy được truyền đi giữa các ngân
hàng qua mạng vi tính. Chứng từ điện tử được tạo trên hệ thống máy vi tính thông
qua việc chuyển hoá chứng từ giấy thành chứng từ điện t. Khi chuyển hoá phải
đảm bảo đúng mẫu đã được cài đặt trong máy, đầy đủ các yếu tố của chứng từ điện
tử và chính xác với số liệu. Chương trình thanh toán điện tử đã cài sẵn các chứng
từ như: giấy nộp tiền, ngân phiếu thanh toán, uỷ nhiệm chi, séc chuyển
khoản…Chứng từ điện tử đủ điều kiện lưu hành phải được thể hiện dưới dạng dữ
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
liẹu điện tử, được mã hoá không bị thay đổi trong quá trình chuyển mạng máy tính
hoặc trên mạng mang tin như băng từ, đĩa từ và các loại thẻ thanh toán.
Chứng từ điện tử được chuyển hoá thành chứng từ giấy để vừa làm căn cứ để hạch
toán tài khoản điều chuyển vốn vừa làm chứng từ cho khách hàng.
Nội dung chứng từ điện tử bao gồm: các nội dung cơ bản của chứng từ giấy thông
thường:
1. Tên gọi của chứng từ (ví dụ: uỷ nhiệm chi, uỷ nhiệm thu…)
2. Số, ký hiệu chứng từ và ký hiệu loại nghiệp vụ
3. Ngày, tháng, năm lập chứng từ điện tử, ngày giá trị của chứng từ điện tử
4. Tên, địa chỉ, số hiệu tài khoản của đơn vị cá nhân chuyển tiền
5. Tên, địa chỉ, tài khoản của đơn vị cá nhân thụ hưởng
6. Tên, địa chỉ, mã ngân hàng thanh toán
7. Tên, địa chỉ, mã ngân hàng phục vụ bên thụ hưởng.
8. Nội dung của nghiệp vụ kinh tế phát sinh
9. Các chỉ tiêu về số lương và giá trị
10. Chữ ký điện tử của người lập và những người liên quan chịu trách nhiệm về
tính chính xác của dữ liệu trên chứng từ.
Chữ ký điện tử là loại khoá bảo mật tham gia hệ thống thanh toán điện tử được xác
định duy nhất cho mỗi cá nhân khi thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình với
TTTT. Khi một cá nhân ghi chữ ký điện tử của mình trên chứng từ điện tử thì chữ
ký đó có giá trị như chữ ký bằng tay trên chứng từ giấy.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
Quyết định số 309/2002/QĐ-NHNN về quy chế thanh toán điện tử liên ngân hàng
do NHNN ban hành ngày 9/4/2002 trong đó quy định lệnh thanh toán là một tin
điện do ngân hàng thành viên lập và sử dụng để thanh toán trong hệ thống thanh
toán liên ngân hàng
1.3. nội dung chủ yếu của hoạt động ctđt
1.3.1. Một số thuật ngữ dùng trong chuyển tiền điện tử
+ Các bên tham gia trong quá trình thanh toán CTĐT:
Người phát lệnh: Là tổ chức hoặc cá nhân gửi lệnh chuyển tiền đến ngân hàng để
thực hiện việc chuyển tiền điện tử.
Người nhận lệnh: Là tổ chức hoặc cá nhân được thụ hưởng khoản tiền (nếu là lệnh
chuyển Có); là cá nhân hoặc tổ chức phải trả tiền (nếu là lệnh chuyển Nợ có uỷ
quyền) – còn gọi là lệnh chuyển tiền.
Ngân hàng A (NHA): Là ngân hàng trực tiếp nhận lệnh chuyển tiền từ người phát
lệnh để thực hiện lệnh chuyển tiền đó.
Ngân hàng B (NHB): Là ngân hàng (được xác định trên lệnh chuyển tiền) sẽ trả
cho người thụ hưởng (nếu là lệnh chuyển Có) hoặc sẽ thu tiền từ người nhận lệnh
(nếu là lệnh chuyển Nợ).
Ngân hàng trung gian: Là ngân hàng làm trung gian chuyển tiền giữa NHA và
NHB.Tuỳ từng khoản chuyển tiền điện tử mà có thể có một hoặc một số ngân
hàng trung gian tham gia thực hiện.
Ngân hàng gửi lệnh: Là NHA hoặc NH trung gian gửi lệnh chuyển tiền tới một
ngân hàng tiếp theo để thực hiện lệnh chuyển tiền của người phát lệnh.
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
+ Các loại lệnh chuyển tiền:
Lệnh chuyển tiền: Là một chỉ định của người phát lệnh đối với ngân hàng dưới
dạng chứng từ kế toán nhằm thực hiện việc chuyển tiền điện tử: Lệnh chuyển tiền
có thể bằng chứng từ giấy hoặc chứng từ điện tử.Lệnh chuyển tiền có thể là lệnh
chuyển Có hoặc lệnh chuyển Nợ.
Lệnh chuyển Nợ: Là lệnh chuyển tiền của ngưòi phát lệnh nhằm ghi Nợ tài khoản
của người nhận có tài khoản tại NHB một số tiền xác định và để ghi Có cho tài
khoản của người phát lệnh tại NHA về số tiền đó.
Lệnh chuyển Có: Là lệnh chuyển tiền của người phát lệnh nhằm ghi Nợ tài khoản
của người phát lệnh tại NHA một số tiền xác định để ghi Có cho tài khoản của
người nhận lệnh (người thụ hưởng) tại NHB về số tiền đó.
Lệnh chuyển tiền giá trị cao: Là lệnh chuyển tiền có số tiền bằng hoặc lớn hơn
mức qui định của thống đốc NHNN theo từng thời kì.
Lệnh chuyển tiền giá trị thấp: Là lệnh chuyển tiền có số tiền dưới mức quy định
của từng hệ thống ngân hàng.
Lệnh chuyển tiền khẩn: Là lệnh chuyển tiền Có mà khách hàng yêu cầu chuyển
ngay (khẩn) không phụ thuộc vào giá trị cao hay thấp.
Ưu tiên thanh toán những lệnh chuyển tiền khẩn và những loại lệnh chuyển tiền
có giá trị cao, những lệnh chuyển tiền có giá trị thấp sẽ được thanh troán theo lô.
+ Phạm vi CTĐT:
Theo “ qui chế chuyển tiền điện tử” do thống đốc ngân hàng nhà nước ban hành
bao gồm: các chuyển tiền Có và chuyển tiền Nợ có uỷ quyền bằng tiền đồng hoặc
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
bằng ngoại tệ giữa các đơn vị trong cùng hệ thống ngân hàng, Kho bạc Nhà nước,
hoặc giữa các hệ thống ngân hàng và Kho Nhà nước trong nước với nhau.
1.3.2. Tài khoản và chứng từ trong thanh toán CTĐT
Chứng từ sử dụng trong CTĐT: chứng từ ghi sổ trong kế toán CTĐT là lệnh
chuyển tiền (bằng giấy hoặc dưới dạng chứng từ điện tử), chứng từ gốc làm cơ sở
để lập lệnh chuyển tiền là các chứng từ thanh toán theo chế độ hiện hành (UNT,
UNC, giấy nộp tiền, séc…). Việc chuyển hoá chứng từ điện tử thanh chứng từ
giấy hoặc ngược lại để phục vụ yêu cầu thanh toán và hạch toán phải đảm bảo sự
khớp đúng giữa chứng từ dùng làm căn cứ để chuyển hoá và chứng từ đã chuyển
hoá đúng mẫu quy định và đảm bảo tính hợp pháp của chứng từ.
Tài khoản sử dụng trong CTĐT: Trong CTĐT, tuỳ theo từng hệ thống ngân hàng
để có cách sử dụng tài khoản khác nhau. Hiện nay có hai cách sử dụng tài khoản:
Cách 1: Sử dụng tài khoản chuyển tiền và thanh toán chuyển tiền.Theo cách này
các tài khoản được bố trí:
- Tài khoản chuyển tiền của đơn vị chuyển tiền:
+TK 5111-chuyển tiền đi năm nay +TK 5121-chuyển tiền đi năm trước
+TK 5112-chuyển tiền đến năm nay +TK 5122-chuyển tiền đến năm trước
TK 5113-chuyển tiền đến năm nay chờ xử lý +TK 5123-chuyển tiền đến năm
trước chờ xử lý.
- Tài khoản thanh toán chuyển tiền tại TTTT
+TK 5131-TT chuyển tiền đi năm nay +TK 5141-TTchuyển tiền đi năm trước
+TK 5132-TT chuyển tiền đến năm nay +TK 5142-TTchuyển tiền đến năm trước
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
+TK 5133-TT chuyển tiền đến năm nay chờ xử lý +TK 5143-TT chuyển tiền
đến năm trước chờ xử lý.
Cách 2: Sử dụng tài khoản “thanh toán khác giữa các đơn vị hệ thống NH”. Theo
cách này chỉ sử dụng một tài khoản duy nhất là TK 5191-Điều chuyển vốn
Như vậy, có nhiều cách sử dụng tài khoản trong CTĐT nhưng dù sử dụng theo
cách nào thì cũng phai đảm bảo các yêu cầu :
+ Đảm bảo hạch toán một cách đầy đủ, rõ ràng, chính xác. nhanh chóng mọi
khoản chuyển tiền của các đơn vị chuyển tiền và kiểm soát, đối chiếu của TTTT
+ Kiểm soát, xử lý được nguồn vốn trong thanh toán của các đơn vị CTĐT
1.3.3. Qui trình trong chuyển tiền điện tử
Tại ngân hàng thực hiện chuyển tiền đi (NHA)
Kế toán giao dịch: có nhiệm vụ nhận, kiểm soát chứng từ và xử lý chứng từ theo
quy định
Đối với chứng từ bằng giấy: kiểm tra tính hợp lệ, hợp pháp của việc lập chứng
từ.Kiểm tra số dư tài khoản của khách hàng đủ để thực hiện chuyển tiền, kiểm tra
uỷ quyền đối với chuyển tiền nợ. Nếu chuyển tiền khẩn yêu cầu khách hàng ghi
“khẩn” lên góc bên phải chứng từ.Nếu các yếu tố trên chứng từ là hợp pháp, hợp
lệ sẽ được chuyển kiểm soát duyệt, kế toán hạch toán vào tài khoản thích hợp và
ghi số bút toán lên góc trên bên phải chứng từ. Nếu chứng từ sai sót chuyển trả lại
cho khách hàng. Sau đó kế toán giao dịch nhập dữ liệu trên chứng từ vào chương
trình CTĐT theo mẫu có sẵn và kiểm soát lại thông tin đã nhập, kí trên chứng từ
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
giấy (chứng từ gốc chuyển tiền) sau đó chuyển chứng giấy đồng thời với việc
truyền dữ liệu qua mạng vi tính cho kế toán chuyển tiền xử lý.
Đối với chứng từ điện tử: nhận được chứng từ điện tử kế toán giao dịch phải kiểm
soát chặt chẽ đảm bảo tính hợp pháp của nghiệp vụ và tính hợp lệ của chứng từ
trước khi thực hiện hạch toán chuyển tiền. VIệc kiểm soát chứng từ điện tử theo
quy định 367/2003 QĐ-NHNN ngày 22/4/2003 của thống đốc NHNN ban hành
quy chế lập, sử dụng, kiểm soát, xử lý bảo quản và lưu trữ CTĐT của các ngân
hàng và tổ chức tín dụng.Nếu không có sai sót kế toán giao dịch sẽ chuyển hoá
chứng điện tử ra chứng từ giấy, sau đó kế toán giao dịch cũng tiến hành tạo dữ liệu
chuyển tiền, kí trên chứng từ giấy đồng thời truyền qua mạng CTĐT và dữ liệu
chuyển tiền cho kế toán chuyển tiền xử lý tiếp như đối với chứng từ giấy.
Kế toán chuyển tiền: có nhiệm vụ kiểm soát và lập các lệnh chuyển tiền.
Khi nhận được chứng từ (chứng từ gốc hoặc giấy in ra) dữ liệu qua mạng máy tính
kế toán chuyển tiền nhập lại số bút toán, kiểm tra tính hợp lệ của chứng từ, tính
hợp pháp của nghiệp vụ, chữ kí của kế toán giao dịch kết hợp kiểm dữ liệu trên
máy và chứng từ. Nếu chứng từ hoặc dữ liệu có sai sót phải chuyển trả lại kế toán
giao dịch để xử lý lại. Sau đó kế toán chuyển tiền căn cứ vào chứng từ chuyển tiền
để bổ sung thêm các yếu tố cần thiết, kiểm soát lại các dữ liệu và kí chữ kí lên
chứng từ giấy, chữ kí điện tử lên chứng từ điện tử và toàn bộ file dữ liệu, lệnh
chuyển tiền và chứng từ gốc chuyển tiền cho người kiểm soát.
Người kiểm soát: Người kiểm soát kết hợp kiểm tra bằng mắt với chương trình,
đối chiếu và kiểm soát các dữ liệu của lệnh chuyển tiền với chứng từ gốc do kế
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
toán chuyển tiền chuyển đến để đảm bảo dữ liệu đã được nhập đầy đủ, chính xác
đúng mẫu biểu, khớp đúng với chứng từ chuyển tiền của khách hàng (vhứng từ
điện tử hoặc chứng từ giấy), kiểm tra các chữ kí của kế toán giao dịch, kế toán
chuyển tiền trên chứng từ giấy.Nếu có sai xót chuyển cho kế toán chuyển tiền và
kế toán giao dịch xử lý, người kiểm soát không được tự ý sửa bất kỳ yếu tố nào
trên chứng từ gốc chuyển tiền cũng như dữ liệu của lệnh chuyển tiền (chương trình
không cho phép sửa chữa). Nếu đúng người kiểm soát sẽ kí duyệt (ghi chữ kí điện
tử vào lệnh) và chuyển đi.
Hạch toán và xử lý lệnh chuyển tiền đi:
- Đối với lệnh chuyển có NHA hạch toán:
Nợ: TK khách hàng
Có: TK 5111
- Đối với lệnh chuyển có giá trị cao: Khi nhận được yêu cầu xác nhận của ngân
hàng B, NHA phải làm thủ tục xác nhận lệnh chuyển tiền có giá trị cao. Kế toán
viên chuyển tiền phải kiểm soát và đối chiếu lệnh chuyển tiền có giá trị cao đã gửi
đi, nếu đúng thì lập dữ liệu xác nhận, in ra giấy và kí chữ kí để chuyển toàn bộ
chứng từ sang cho kiểm soát viên, kiểm soát viên kiểm soát lại lần nữa nếu không
có gì sai sót thì ki xác nhận và chuyển ngay cho NHB.
- Đối với lệnh chuyển Nợ NHA hạch toán:
Nợ: TK 5111 (chuyển tiền đi năm nay)
Có: TK thích hợp
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
Trong TH nhân được thông báo từ chối chấp nhận lệnh chuyển tiền (có ghi rỗ lí do
từ chối) và lệnh chuyển tiền (nợ hoặc có của NHB) NHA phải kiểm soát chặt chẽ
nếu hợp lệ thì hạch toán:
Đối với từ chối lệnh chuyển nợ:
Nợ: TK thích hợp (trước đây đã ghi có)
Có: TK 5112
Đối với từ chối lệnh chuyển có:
Nợ: TK 5112
Có: TK thích hợp (trước đây đã ghi nợ)
Trong trường hợp có sự cố kĩ thuật truyền tin không chuyển được lệnh đi: sau thời
điểm ngừng nhận lệnh chuyển tiền trong ngày NHA lập biên bản sự cố kĩ thuật
trong CTĐT và thông báo cho khách hàng biết về tình trạng của lệnh chuyển tiền
đi chưa chuyển được do sự cố kĩ thuật truyền tin.Khi đó ta xử lý các lệnh chuyển
tiền chưa chuyển được đi như sau: trả lại chuiứng từ chuyển tiền cho khách hàng
(nếu khách hàng yêu cầu) Hoặc ghi nhập sổ theo dõi chứng từ chuyển tiền chưa
truyền đi được do sự cố kĩ thuật. Sang ngày làm việc hôm sau khi đã khắc phục
xong sự cố, phải thực hiện chuyển tiền ngay và ghi xuất sổ theo dõi chứng từ
chuyển tiền chưa chuyển đi được do sự cố kĩ thuật.
Tại trung tâm thanh toán
Kiểm soát các lệnh chuyển tiền: Phòng kế toán tại ngân hàng cấp trung ương đóng
vai trỏtung tâm thanh toán CTĐT có trách nhiệm tiếp nhận lệnh chuyển tiền của
các NHA, thực hiện kiểm soát hạch toán và chuyển đi các ngân hàng B có liên
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
quan. Toàn bộ quá trình tiếp nhận, kiểm soát hạch toán, truyền dẫn lệnh và lưu trữ
dữ liệu đều được xử lý một cách tự động theo các chương trình được cài sẵn trong
máy tính.Khi nhận được lệnh chuyển tiền do NHA chuyển đến thì người được
giao nhiệm vụ kiểm soát của TTTT sử dụng mật mã vào chương trình kiểm tra
tính hợp pháp và đúng đắn của lệnh chuyển tiền. Lệnh chuyển tiền đến phải được
kiểm soát theo quy định chung đối với chứng từ điện tử và các quy định cụ thể:
- Kiểm tra chữ kí điện tử ghi trên chuyển tiền
- Mã NHA, NHB
- Số lệnh, ngày lập lệnh, loại lệnh chuyển tiền
Ghi chữ kí điện tử để truyền đi các NHB liên quan. Trên lệnh chuyển tiền phải có
ký hiệu xác nhận đã kiểm soát và tên người chịu trách nhiệm kiểm soát của TTTT
Hạch toán tại TTTT
- Đối với lệnh chuyển có đến:
Nợ: TK 5131/NHA
Có: TK 5132/NHB
- Đối với lệnh chuyển nợ đến:
Nợ: TK 5131/ NHB
Có: TK 5132/ NHA
- Đối với chuyển tiền có giá trị cao chương trình sẽ tự động thống kê lại để kiểm
soát và số liệu phục vụ báo cáo chuyển tiền điện tử theo quy định
Xử lý tại TTTT
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
- Kiểm soát lệnh chuyển tiền nếu phát hiện có sai sót TTTT phải tra soát ngay cho
NHA để xác định nguyên nhân và biện pháp xử lý thích hợp đảm bảo an toàn tài
sản và an toàn hệ thống
- Khi có sự cố kỹ thuật truyền tin đối với những lệnh chuyển tiền trung tâm đã
nhận được nhưng do sự cố kỹ thuật không thể chuyển toéi NHB trong ngày thì
trung tâm lập “biên bản sự cố kỹ thuật trong CTĐT” và “bảng kê chi tiết chuyển
tiền đến chờ xử lý” để lập phiếu chuyển khoản hạch toán vào tài khoản chuyển
tiền đến năm nay.
+ Đối với lệnh chuyển tiền có:
Nợ: TK 5132/ NHA
Có: TK 5133.1 (lệnh chuyển có, lệnh huỷ lệnh chuyển nợ đến chờ xử lý)
+ Đối với lệnh chuyển nợ đến:
Nợ: TK 5133.1
Có: TK 5132/ NHA
Sang hôm sau khi khắc phục được sự cố kỹ thuật thì chuyển tiếp NHB và hạch
toán.
+ Đối với lệnh chuyển nợ:
Nợ: TK 5131/ NHB
Có: TK 5133.2
+ Đối với lệnh chuyển có
Nợ: TK 5133.2
Có: TK 5131/ NHB
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
Tại ngân hàng nhận chuyển tiền đến (NHB)
Kiểm soát lệnh chuyển tiền đến: Nhận được lệnh của NHA (qua TTTT) người
kiểm soát vào chương trinhf kiểm tra chữ ký điện tử của TTTT để xác định tính
đúng đắn chính xác của lệnh chuyển tiền đến, sau đó truyền lệnh chuyển tiền qua
mạng vi tính cho kế toán chuyển tiền xử lý tiếp. Đối với lệnh chuyển tiền khẩn
NHB phải ưu tiên thưch hiện việc kiểm soát và hạch toán ngay cho khách hàng
(không chờ xử lý theo lô) trường hợp có nhiều lệnh chuyển tiền khẩn đến cùng
một lúc trật tự ưu tiên sẽ được sắp xếp theo thứ tự thời gian nhận lệnh. Lệnh nào
đến trước thì sẽ ưu tiên xử lý truớc. Đối với lệnh chuyển tiền có giá trị cao, khi
kiểm soát lệnh chuyển tiền đến chương trình sẽ tự động tạo điện yêu cầu xác nhận
chuyển tiền có giá trị cao người kiểm soát duyệt và gửi điện xác nhận chuyển tiền
giá trị cao cho NHA
Kế toán chuyển tiền: Khi nhận được lệnh chuyển tiền qua mạng vi tính kế toán
chuyển tiền tiến hành in ba liên lệnh chuyển tiền đến (trường hợp thanh toán
chuyển tiếp thì in 4 liên), kiểm soát các yếu tố của lệnh chuyển tiền đến để xác
định có đúng lệnh chuyển tiền gửi cho ngân hàng mình hay không, các yếu tố trên
lệnh có hợp lệ, hợp pháp không. Sau khi kiểm soát xong kê toán chuyển tiền ký
vào các liên lệnh chuyển tiền (bằng giấy) lấy chữ ký kiểm soát trên lệnh chuyển
tiền sau đó chuyển hai liên lệnh chuyển tiền đến cho kế toán giao dịch xử lý
Kế toán giao dịch: căn cứ vào lệnh chuyển tiền do kế toán chuyển tiền chuyển đến
tiến hành kiểm soát và ký trên chứng từ sau đó hạch toán vào tài khoản thích hợp
Hạch toán kệnh chuyển tiền đến
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -
- Đối với lệnh chuyển tiền có đến:
Nợ: TK 5112
Có: TK thích hợp
- Đối với lệnh chuyển Có giá trị cao trước khi trả tiền cho khách hàng, nhân hàng
phải làm thủ tục xác nhận: khi nhận được điện xác nhận của NHA người kiểm soat
giải mã và kiểm soát tinh xác thực của điện xác nhận, sau đó chuyển cho kế toán
viên chuyển tiền in ra đính kèm với lệnh chuyển có giá trị cao và tiến hành trả tiền
cho khách hàng.
Trong trường hợp hết giờ giao dịch mà vẫn không nhận được điện xác nhận của
NHA thì hạch toán vào tài khoản chuyển tiền đến chờ xử lý
Nợ: TK 5112
Có: TK 5113.2
Sang ngày hôm sau khi nhận được điện xác nhận của NHA thì tất toán tài khoản
chuyển tiền đến chờ xử lý
Nợ: TK 5113.2
Có: TK khách hàng
- Đối với lệnh chuyển nợ đến: Nếu trên tài khoản khách hàng có đủ tiền thì NHB
hạch toán:
Nợ: TK khách hàng
Có: TK 5112
Sau đó gửi thông báo chấp nhận lệnh chuyển nợ cho NHA và báo nợ cho khách
hàng
Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version -