Gia đình Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa- hiện đại hóa

A. LỜI MỞ ĐẦU:
Gia đình là một môi trường quen thuộc với hầu hết mọi người. Đó là lĩnh
vực mà ai cũng có thể tham gia với tư cách là người trong cuộc. Mặt khác,
đó cũng là lĩnh vực kinh tế, phong phú, phức tạp, đầy mâu thuẫn và biến
động.
Có thể nói gia đình là vấn đề của mọi dân tộc và thời đại. Đặc biệt trong vài
năm trở lại đây, vấn đề gia đình nổi lên như một tiêu điểm trọng yếu được cả
giới hàn lâm và giới chính trị quan tâm. Ở châu Á nói riêng, người ta nói
nhiều đến gia đình, văn hoá gia đình như một giải pháp để ngăn trở sự xâm
lăng của văn hoá phương Tây. Và không chỉ có thế, các quốc gia châu Á
trong đó có Việt Nam đang trải nghiệm trong một cuộc chuyển mình vĩ đại:
thực hiện công nghiệp hoá - đô thị hoá với quy mô và tốc độ ngày càng gia
tăng. Đồng thời với quá trình này ở Việt Nam là sự chuyển đổi sang cơ chế
kinh tế thị trường. Cố nhiên, những biến chuyển kinh tế - xã hội mãnh mẽ đó
không thể tác động sâu sắc đến gia đình, một thiết chế lâu đời và bền vững
song cũng hết sức nhạy cảm với mọi sự biến đổi của xã hội.Xuất phát từ bối
cảnh trên đặt ra câu hỏi :thực trạng gia đình Việt Nam trong thời kỳ đổi mới
này như thế nào, những vấn đề gì đang đặt ra đối với gia đình Việt Nam hiện
nay?
Với mục đích đi tìm câu trả lời cho câu hỏi trên chúng em chọn đề tài: “Gia
đình Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa- hiện đại hóa” cho tiểu luận
của mình. Với kiến thức đang có cộng với tinh thần tìm tòi học hỏi, chúng
em hy vọng bài viết sẽ đưa ra được các ý trả lời xác đáng với vấn đề đã đặt
ra.

1
MỤC LỤC
A.Lời mở đầu
B.Nội dung
I.Một số quan niệm chung về gia đình và gia đình Việt Nam hiện nay.
1.Khái niệm gia đình.

2.Gia đình Việt Nam : Truyền thống hay hiện đại?

II. Mối quan hệ cá nhân - gia đình trong bối cảnh Việt Nam đi vào công
cuộc hội nhập ,công nghiệp hóa-hiện đại hóa
1.Quá trình hội nhập và vấn đề gia đình ở châu Á.
2. Sự phát triển của kinh tế thị trường, toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế và
cuộc sống của gia đình Việt Nam hiện nay.
3.Những biến đổi trên đã ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các thành viên
gia đình Việt Nam hiện nay.
III.Chính sách pháp luật của Đảng và Nhà nước và định hướng về gia đình
Việt trên con đường tiến lên mô hình Chủ Nghĩa Xã Hội
1. Sự quan tâm của Đảng và Nhà nước về vấn đề gia đình.
2. Trích văn bản quyết định của thủ tướng chính phủ về việc phê duyệt
chiến lược xây dựng gia đình Việt Nam giai đoạn 2005 – 2010.
3. Nguyên nhân của những hiện tượng đi xuống trong văn hóa gia đình.
IV.Định hướng xây dựng gia đình Việt Nam trong hoàn cảnh mới.
1. Chính sách của Đảng về định hướng xây dựng gia đình tương lai.
2. Suy nghĩ về việc xây dựng đạo đức gia đình tiến bộ, lành mạnh.
C.Lời Kết
Phụ lục
Tài liệu tham khảo

2
B/NỘI DUNG:
I. Một số quan niệm chung về gia đình và gia đình Việt Nam hiện nay

1 Khái niệm gia đình :

Gia đình là một tổ chức xã hội được hình thành từ khá sớm trong lịch sử
của loài người. Ngay từ buổi đầu của lịch sử, khi con người tách khỏi giới

động vật và tự tổ chức cuộc sống với tư cách là một cộng đồng độc lập, thì
cũng là lúc con người tự tổ chức cuộc sống theo các mô hình cộng đồng nhỏ
- hình thức sơ khai của gia đình. Lúc đầu gia đình chỉ bao gồm các thành
viên có quan hệ trực huyết với nhau, chủ yếu là những người mẹ cùng các
con, cháu (gia đình mẫu hệ). Sau đó thì được mở rộng bao gồm thêm các
thành viên khác có thể có cùng huyết thống song cũng có thể không cùng
huyết thống.
Về quy mô gia đình, lúc đầu số lượng các thành viên gia đình tương đối
đông có khi lên tới hàng trăm người. Về sau, do yêu cầu thích ứng với cuộc
sống ngày càng phát triển của xã hội loài người nên số lượng các thành viên
gia đình giảm dần. Gia đình hiện đại ngày nay, số thành viên có khi chỉ có từ
1 - 3. Cho đến nay đã có nhiều định nghĩa khác nhau về gia đình, đồng thời
các quan điểm cơ bản về gia đình dường như cũng chưa có sự thống nhất,
thậm chí có sự trái ngược nhau.
Theo Từ điển tiếng Việt: “Gia đình là tập hợp những người cùng sống
chung thành một đơn vị nhỏ nhất trong xã hội, gắn bó với nhau bằng quan
hệ hôn nhân và dòng máu, thường gồm có vợ chồng, cha mẹ và con cái”.
Quan niệm này chỉ mới dừng lại ở một quan niệm phổ quát nhất về các loại
gia đình trong lịch sử, đồng thời cũng chưa bao gồm các hình thức gia đình
mới đang phát sinh trong các xã hội hiện đại ngày nay.
Nho giáo cho rằng, gia đình chính là một cái nước nhỏ. Vì thế, nếu “một
nhà nhân hậu thì cả nước nhân hậu. Một nhà lễ nhượng thì cả nước ăn ở đều
có lễ nhượng. Một người tham lam thì cả nước bị rối loạn” (Đại học,
Chương IX). Do đó, một xã hội muốn thanh bình thì trước hết cần phải có
những gia đình hòa thuận. Gia đình hòa thuận là gia đình mà mọi thành viên
luôn quan tâm đến nhau, chăm lo cho nhau. Trong gia đình đó, vợ chồng
sống hòa thuận thương yêu nhau, cùng nhau chăm lo nuôi dưỡng dạy dỗ con
cái nên người. Cha mẹ phải luôn giữ gìn lời ăn tiếng nói cũng như tác phong
làm việc của mình để làm tấm gương cho con cái noi theo. Ngược lại, con
cái phải luôn hiếu kính với ông bà, cha mẹ, biết phụng dưỡng chăm sóc ông

bà, cha mẹ, biết làm cho ông bà, cha mẹ được rạng rỡ và không làm việc gì
khiến cho ông bà, cha mẹ phải tủi hổ với hàng xóm láng giềng. Một gia đình
3
hoà thuận còn là một gia đình mà anh em biết bảo ban nhau cùng tiến bộ,
biết thương yêu đùm bọc lẫn nhau, biết em ngã thì chị nâng.
Những tư tưởng trên của Nho giáo, ở một mặt nào đó có thể nói rằng, phù
hợp với Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã
hội của chúng ta. Chúng ta cũng coi "Gia đình là tế bào của xã hội, là cái nôi
nuôi dưỡng cả đời người, là môi trường quan trọng trong giáo dục nếp sống
và hình thành nhân cách". Vì thế, Đảng ta đòi hỏi "Các chính sách của nhà
nước phải chú ý tới xây dựng gia đình no ấm, hoà thuận, tiến bộ. Nâng cao ý
thức về nghĩa vụ gia đình đối với mọi lớp người". Với tính cách tế bào xã
hội, vườn ươm các nhân tài của đất nước, nơi nuôi dưỡng những công dân
mới cho tương lai, gia đình có vai trò quan trọng trong việc xây dựng thành
công nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự tốt xấu của
mỗi gia đình đều có ảnh hưởng tới sự ổn định của xã hội, tới sự chuyển đổi
nền kinh tế từ kế hoạch hoá sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN
mà chúng ta đang tiến hành. Tất nhiên, gia đình mới mà chúng ta xây dựng
là một gia đình hòa thuận dựa trên cơ sở dân chủ: vợ chồng, cha con anh em
tôn trọng lẫn nhau, cùng nhau bàn bạc và quyết định những vấn đề lớn của
gia đình. Gia đình mới mà chúng ta xây dựng cũng đòi hỏi vợ chồng phải có
lòng chung thuỷ, làm cha, mẹ phải có đức nhân từ, làm con phải có đức hiếu
kính, làm anh em phải có sự thương yêu nhường nhịn. Hạt nhân của mỗi gia
đình ấy chính là vợ và chồng.
Theo tác giả Levy Strauss: gia đình là một nhóm xã hội học được quy
định bởi 3 đặc điểm thường thấy:
+ Hôn nhân
+ Quan hệ hôn nhân
+ Các ràng buộc và trách nhiệm giữa các thành viên trong gia dinh.
Liên Hợp Quốc định nghĩa: gia đình là một nhóm người có quan hệ họ

hàng cùng sống chung và có ngân sách chung.
Ở phương Tây, những năm gần đây xuất hiện nhiều dạng gia đình biến
thái khiến cho định nghĩa về gia đình đều trở nên bất cập. Chẳng hạn: Các
tác giả Jame W. Vander Zanden - cho biết: “Một cuộc thăm dò mới đây cho
thấy 45% người Mỹ ngày nay cho rằng một đôi không cần kết hôn mà cùng
chung sống với nhau thì được coi là một gia đình đích thực, 33% coi các đôi
cùng giới tính có nuôi nấng con cái là gia đình, còn 20% thì coi các cặp đồng
giới tính chung sống với nhau là một gia đình”. Đây có thể coi là một sự mở
rộng thái quá trong quan niệm về gia đình mà người Việt Nam khó chấp
nhận.
Đối với người á Đông nói chung và người Việt Nam nói riêng, gia đình là
một giá trị xã hội quan trọng vào bậc nhất. Nếu ở châu Âu gia đình nhiều khi
đơn giản chỉ được coi là một nhóm xã hội thì ở ta, gia đình được coi là một
4
tế bào xã hội có tính sản sinh với đầy đủ các yếu tố cấu thành của nó như vợ
- chồng - con cái. Bởi thế, để có thể tìm hiểu về gia đình Việt Nam, chúng
tôi tạm đưa ra một định nghĩa mang tính cổ điển như sau: gia đình là một tập
hợp những người cùng chung sống với nhau dựa trên quan hệ hôn nhân được
chính thức thừa nhận bởi pháp luật hay luật tục và huyết thống. Họ có trách
nhiệm đạo đức đối với nhau, có chung tài sản và cùng có trách nhiệm xã hội
hóa thế hệ mai sau. Đó là các quan hệ vợ - chồng, cha mẹ - con cái, anh
chị em ruột.
2. Gia đình Việt Nam : Truyền thống hay hiện đại?
Gia đình Việt Nam truyền thống được các nhà nghiên cứu cho là loại gia
đình chứa nhiều yếu tố dường như bất biến, ít đổi thay, ra đời từ nôi văn hóa
bản địa, được bảo lưu và truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Như vậy, gia
đình Việt Nam truyền thống là sản phẩm của nền văn minh lúa nước và tồn
tại ở địa bàn nông thôn. Cố nhiên, điều này không có nghĩa là ở các đô thị
không tồn tại kiểu gia đình truyền thống. Về vấn đề này tác giả Đỗ Thái
Đồng có viết: "Gia đình truyền thống chắc hẳn là gia đình ở nông thôn, là

gia đình ở những xã hội nông nghiệp á Đông đã tồn tại lâu đời và gần như
bất biến trên nhiều khía cạnh. Như vậy, đó cũng là kiểu gia đình nông
nghiệp, là một định chế gắn liền với nền nông nghiệp cổ truyền".
Nhân đây, cũng cần phải nói thêm rằng gia đình truyền thống đôi khi
được hiểu là "gia đình nho giáo". Về căn bản, điều này không sai. Song có lẽ
mỗi khái niệm đều có một sắc thái riêng nào đó và cho dù phần lớn nội hàm
2 khái niệm này trùng nhau nhưng chúng không hoàn toàn là 2 khái niệm
đồng nhất. Từ đó có thể thấy tính chất nông nghiệp, nông thôn và nho giáo
là những đặc trưng cơ bản của gia đình truyền thống Việt Nam. Và gia đình
nho giáo, theo chúng tôi, là một khái niệm rất thích hợp để chỉ kiểu gia đình
truyền thống ở các đô thị Việt Nam.
Trong dân gian, gia đình truyền thống được coi là đại gia đình mà các
thành viên liên kết với nhau bằng chuỗi quan hệ huyết thống. Trong gia đình
này có thể cùng chung sống từ 3 thế hệ trở lên: ông bà - cha mẹ - con cái mà
người ta quen gọi là "tam, tứ, ngũ đại đồng đường". Kiểu gia đình này khá
phổ biến và tập trung nhiều nhất ở nông thôn Bắc Bộ. Nền kinh tế tiểu nông
là cơ sở phát sinh và tồn tại của nó. Về mặt tâm lý, người Việt Nam luôn có
xu hướng quần tụ con cái xung quanh mình. Bởi thế, các đại gia đình cùng
sống dưới một mái nhà hoặc vài nhà kế nhau cũng là hình thức tổ chức gia
đình phổ biến ở đô thị. Vào những năm 60 trở về trước ở Hà Nội kiểu đại gia
này vẫn còn thường thấy. Gia đình truyền thống có các ưu điểm như có sự
5
gắn bó cao về tình cảm theo huyết thống, bảo lưu được các truyền thống văn
hóa, tập tục, nghi lễ, phát huy tốt các gia phong, gia lễ, gia đạo. Các thành
viên trong gia đình có điều kiện giúp đỡ nhau về vật chất và tinh thần, chăm
sóc người già và giáo dưỡng thế hệ trẻ. Đó là những giá trị rất căn bản của
văn hóa gia đình mà chúng ta cần kế thừa và phát huy. Tuy nhiên, nhược
điểm của loại gia đình này là ở chỗ trong khi giữ gìn các truyền thống tốt
đẹp thì cũng bảo trì luôn cả những tập tục, tập quán lạc hậu, lỗi thời. Bên
cạnh đó, sự khác biệt về tuổi tác, lối sống, thói quen cũng đưa đến một hệ

quả khó tránh khỏi là mâu thuẫn giữa các thế hệ: giữa ông bà - các cháu,
giữa mẹ chồng - nàng dâu... Bên cạnh việc duy trì được tinh thần cộng đồng,
gia đình truyền thống phần nào cũng hạn chế sự phát triển tự do của mỗi cá
nhân. Trong điều kiện của xã hội hiện đại "1 ngày bằng 20 năm" loại gia
đình này có vẻ thiếu cơ động và chậm thích ứng. Điều này giải thích tại sao
số lượng gia đình truyền thống kiểu đại gia đình giảm đáng kể và không còn
là khuôn mẫu của gia đình ngày nay.
Ở đây, một câu hỏi được đặt ra: vậy gia đình Việt Nam ngày nay có phải
là một gia đình hiện đại? Chúng tôi cho rằng điều này không hẳn đúng. Bởi
vì gia đình hiện đại phải là sản phẩm của một nền công nghiệp phát triển,
dân cư có lối sống đô thị và đạt đến một trình độ văn minh đô thị khá cao.
Trong khi đó, Việt Nam vẫn đang là một nước nông nghiệp. Cư dân nông
thôn chiếm tỷ trọng áp đảo - khoảng 3/4 dân cư cả nước với tất cả các đặc
trưng về lối sống, tâm lý, sinh hoạt của người tiểu nông. Theo số liệu dự báo
của Liên hợp quốc (năm 1993) đến năm 2000 tỷ trọng cư dân đô thị nước ta
sẽ lên 27,1%, năm 2010 là 34,8%. Như vậy quá trình đô thị hóa ở Việt Nam
đang ở giai đoạn khởi đầu. Văn minh nông nghiệp vẫn còn in đậm trong đời
sống văn hóa của mỗi người dân - kể cả cư dân đô thị bởi đa phần họ vừa
thoát thai từ nông thôn. Vậy nên gia đình Việt Nam ngày nay có thể được
coi là "gia đình quá độ" trong bước chuyển biến từ xã hội nông nghiệp cổ
truyền sang xã hội công nghiệp hiện đại. Trong quá trình này, sự giải thể của
cấu trúc gia đình truyền thống và sự hình thành hình thái mới là một tất yếu.
Gia đình đơn hay còn gọi là gia đình hạt nhân đang trở nên rất phổ biến ở
các đô thị và cả ở nông thôn - thay cho kiểu gia đình truyền thống từng giữ
vai trò chủ đạo trước đây.
Gia đình Việt Nam ngày nay phần lớn là gia đình hạt nhân trong đó chỉ có
một cặp vợ chồng (bố mẹ) và con cái mà họ sinh ra. Hầu hết các gia đình trí
thức, viên chức nhà nước, công nhân công nghiệp, gia đình quân đội, công
an đều là gia đình hạt nhân. Xu hướng hạt nhân hóa gia đình ở Việt Nam
đang có chiều hướng gia tăng vì nhiều ưu điểm và lợi thế của nó. Trước hết

gia đình hạt nhân tồn tại như một đơn vị độc lập, gọn nhẹ, linh hoạt và có
khả năng thích ứng nhanh với các biến đổi xã hội. Gia đình hạt nhân có sự
6
độc lập về quan hệ kinh tế. Kiểu gia đình này tạo cho mỗi thành viên trong
gia đình khoảng không gian tự do tương đối lớn để phát triển tự do cá nhân.
Cá nhân tính được đề cao. Trong xã hội hiện đại, mức độ độc lập cá nhân
được coi là một yếu tố biểu hiện chất lượng cuộc sống gia đình. Tính độc lập
cá nhân được gia đình tạo điều kiện nuôi dưỡng, phát triển sẽ tạo ra phong
cách sống, tính cách, năng lực sáng tạo riêng khiến cho mỗi người đều có
bản sắc. Đó cũng chính là con người mà sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại
hóa của Đảng ta đang cần đến.
Cố nhiên, gia đình hạt nhân cũng có những điểm yếu nhất định. Chẳng
hạn, do mức độ liên kết giảm sút và sự ngăn cách không gian giữa các gia
đình nên khả năng hỗ trợ lẫn nhau về vật chất và tinh thần bị hạn chế. ảnh
hưởng của thế hệ tới nhau ít đi cũng làm giảm khả năng bảo lưu các giá trị
văn hóa truyền thống trong gia đình. Dù vậy, gia đình hạt nhân vẫn là loại
hình khá phổ biến ở nước ta hiện nay và đó cũng là loại gia đình thịnh hành
trong các xã hội công nghiệp - đô thị phát triển. Có nghĩa - đó cũng là kiểu
gia đình của tương lai.
Trong quá trình hội nhập quốc tế, các quốc gia kém hoặc đang phát triển,
các dân tộc nói chung và các loại hình gia đình nói riêng đang đứng trước
nguy cơ bị đồng nhất hoá, bị làm suy kiệt những hệ thống giá trị và chuẩn
mực văn hoá riêng của cộng đồng mình, gia đình mình. Vì những lẽ đó mà
vấn đề củng cố, phát triển gia đình đã và đang trở thành mối quan tâm chung
của cộng đồng quốc tế.
II/ Mối quan hệ cá nhân - gia đình trong bối cảnh Việt Nam đi vào công
cuộc hội nhập ,công nghiệp hóa-hiện đại hóa
1. Quá trình hội nhập và vấn đề gia đình ở châu Á:
Tại các quốc gia mới giàu có ở châu Á, đời sống gia đình hiện nay đang
gặp phải những vấn đề đã từng xảy ra trong xã hội phương Tây. Trong các

cuộc thảo luận về các “giá trị châu Á”, mối quan hệ trong gia đình thường là
trọng điểm tranh luận. Ông Lý Quang Diệu (cựu Thủ tướng Singapore) là
người cổ vũ nhiệt thành cho nét đặc thù châu Á đã đưa ra nhận xét: Sự sụp
đổ các cấu trúc gia đình là nguyên nhân của các vấn đề nan giải trong xã hội
phương Tây. Ngược lại, sức mạnh kinh tế châu Á bắt nguồn từ những người
con ngoan ngoãn, biết tôn trọng quyền lực của cha mẹ và cha mẹ cùng nhau
chung sức đầu tư thì giờ và tiền bạc cho tương lai của con cái. Người ta cho
rằng, cấu trúc gia đình ở nhiều nước châu Á bền vững hơn các nước châu
Âu, vì nó có cội rễ vững chắc hơn, trong đó Khổng giáo được coi là nền tảng
ý thức hệ văn hoá Đông Á có vai trò quan trọng cho sự ổn định của gia đình.
7
Tư duy căn bản của Khổng giáo là các chế định nghiêm ngặt trong các mối
liên hệ giữa vua tôi, chồng vợ, cha con và anh em. Vậy mà, ngày nay tại các
nước châu Á đang xảy ra tình trạng lặp lại những bước đi đã từng làm khủng
hoảng đến sự phát triển bền vững của các gia đình phương Tây.
2. Sự phát triển của kinh tế thị trường, toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế
và cuộc sống của gia đình Việt Nam hiện nay.

Cùng với sự phát triển của kinh tế thị trường, Việt Nam đang trong quá
trình hội nhập quốc tế, ký kết hợp tác làm ăn với nhiều nước trên thế giới,
với các nước ASEAN, các nước châu Á, EU, Mỹ, … Vì vậy, đang diễn ra
nhiều sự thay đổi, nhiều tiến bộ trong hoạt động kinh tế của nhân dân ta.
Vậy những thay đổi này ảnh hưởng đến cuộc sống của các gia đình như thế
nào?
a/ Có sự giao lưu hợp tác về kinh tế rộng rãi giữa các gia đình ở thành
phố và nông thôn, kể cả với nước ngoài. Thu thập của các gia đình tăng lên,
tiêu dùng cũng tăng theo, không chỉ trong ăn uống mà nhiều nhu cầu giải trí,
văn hóa của những gia đình có điều kiện cũng được thỏa mãn tốt hơn trước.
Đối với con cái, việc đào tạo nghề nghiệp đa dạng hơn, kể cả du học ở nước
ngoài.

Trong cơ chế thị trường với quy luật cạnh tranh khốc liệt, các gia đình phải
tìm mọi cơ hội, điều kiện kinh doanh có lợi nhất, tốt nhất để kiếm được lợi
nhuận tối đa; thậm chí, có một số trường hợp còn bất chấp cả luật pháp nhà
nước và chà đạp lên đạo đức thông thường. Đồng thời, cạnh tranh cũng làm
nảy sinh nhiều sáng kiến ở người lao động, nhà kinh doanh để đáp ứng yêu
cầu sản xuất và thị trường tiêu thụ. Sự thay đổi về công việc, về nghề nghiệp
của một bộ môn bộ phận lao động diễn ra liên tục, kịp thời tạo điều kiện cho
họ và gia đình có thể sống và làm việc có hiệu quả nhất.
b/ Ảnh hưởng của văn hóa thế giới thâm nhập vào Việt Nam cùng với sự
gia tăng cường giao lưu quốc tế, như tham quan, du lịch. Sách báo…hoặc sự
phát triển các phương tiện thông tin đại chúng đã quốc gia như truyền hình,
mạng Internet… Văn hóa Âu Mỹ, văn hóa các nước phát triển, lối sống, nếp
sống của họ được du nhập bằng nhiều con đường khác nhau và có ảnh
hưởng lớn đến nhân dân ta, đặc biệt là lớp trẻ.
Hiện nay, trong xã hội, nguyên tắc tự do dân chủ được đề cao; quyền lợi cá
nhân, lợi ích cá nhân, tư duy cá nhân được nêu lên hàng đầu. Đồng thời,
cũng có sự phát triển của chủ nghĩa cá nhân ích kỷ đặt cái tôi lên trên hết.
Trong hôn nhân đã nảy sinh khuynh hướng chủ nghĩa thực dụng; không ít
người lấy nhau, bỏ nhau vì động cơ tiền tài, địa vị, danh vọng. Tỷ lệ ly hôn,
ly thân của các gia đình ở nước ta có xu hướng tăng lên hàng năm. Đồng
8
thời, đã định hình thành quan niện dễ dãi trong quan hệ tình dục nam nữ, gắn
với sự chung sống tạm bợ, không tính đến chuyện hôn nhân nghiêm túc và
lâu dài. Đó là những biểu hiện của lối sống bắt chước phương Tây: Nam nữ
ăn ở với nhau, chán thì chia tay; nếu nữ có thai thì đi nạo, phá thai, hay có
con thì tự nuôi…
Chủ nghĩa độc thân cũng phát triển trong nam nữ thanh niên nước ta hiện
nay. Sống độc thân nhưng khi cần vẫn có quan hệ tình dục với nam hay nữ,
vì họ không coi trọng quan hệ tình dục nam nữ phải gắn với hôn nhân, lập
gia đình, cũng như hậu quả nếu con cái sinh ra.

3. Những biến đổi trên đã ảnh hưởng đến mối quan hệ giữa các thành
viên gia đình Việt Nam hiện nay.

3.1 Gia đình phổ biến là có ít con, thu nhập lại tăng lên nên có điều kiện
nuôi con tốt hơn; thậm chí sinh ra chiều chuộng con, nhiều lúc quá đáng.
Đồng thời, cha mẹ đi làm suốt ngày, phần lớn ở xa nhà, ít có thời gian ở gần
con, săn sóc, theo dõi việc học tập, vui chơi, kết bạn của con. Họ phó mặc
cho nhà trường, các đoàn thể cả việc giáo dục văn hóa và xây dựng đạo đức,
nhân cách của con. Họ cung cấp tiền học, đồ chơi, ngày nay lại sắm máy vi
tính điện tử cho con chơi ở nhà và nghĩ rằng đã làm hết nghĩa vụ.
Như vậy, điển nổi bật hiện nay là quan hệ giữa cha mẹ và con cái khá lỏng
lẻo ở một số gia đình. Con cái họ trưởng thành chủ yếu từ môi trường xã
hội: nhà trường, bạn bè, hội hè. Hội hè có khi chỉ là những nhóm thanh thiếu
niên tụ tập nhau theo một ý thích chung, như đua xe máy, đi hát karaoke,
đến vũ trường, đánh bạc, hút sách, chè chén, nhậu nhẹt và do vậy, dễ sa vào
con đường trộm cắp, cướp giật khi thiếu tiền.
3.2 Thứ hai là thường có sự đứt đoạn trong quan hệ “cha truyền con nối”
về nghề nghiệp: con cái phần lớn làm nghề khác cha mẹ và tự do lựa chọn.
Đồng thời, sự truyền đạt kinh nghiệm sống, các kiến thức giữa các thế hệ
trong gia đình cũng diễn ra theo hai chiều: từ cha mẹ đến con cái và ngược
lại, từ con cái đến cha mẹ. Ngày nay, không phải chỉ có cha mẹ là người
hiểu biết nhiều nhất, là người giỏi nhất, là người thày dạy duy nhất của các
con. Lớp trẻ có điều kiện tiếp xúc với nhiều loại thông tin, sách báo nên dễ
dàng thu nhận được nhiều kiến thức mới, đặc biệt là về kỹ thuật sản xuất
hiện đại, các công nghệ thông tin… Bởi vậy, nhiều điều cha mẹ cần lắng
nghe con, học tập ở con, mà không tự coi là điều gì mình cũng biết. Đặc
biệt, khi con có ý kiến khác, cho mẹ phải lắng nghe con trình bày một cách
bình tĩnh, điều gì con nói đúng cần tiếp thu, không giấu dốt; điều gì con nói
sai phải thuyết phục bằng lỹ lẽ, không thể áp đặt một cách vũ đoan, gia
trưởng.

9
3.3 Hiện nay, trong gia đình, uy quyền độc đoán của người gia trưởng,
người chủ gia đình đang dần được dẹp bỏ. Những gia đình vẫn cần có người
làm chủ, cả cha mẹ đều là những người làm chủ gia đình. Gia đình có người
làm chủ thì trật tự kỷ cương sống mới có nề nếp, không thể ai muốn làm gì
thì làm. Nếp sống vô trật tự, bừa bãi của các thành viên sẽ phá vỡ sự hòa
thuận, êm ấm của gia đình.
Vì vậy, không nên hiểu lầm là đề cao tự do dân chủ trong gia đình đồng
nghĩa với không có người làm chủ. Trái lại, nhất thiết phải có người lãnh đạo
đức độ mới huy động được ý chí, sức lực, sự đoàn kết của các thành viên
cho mục đích chung là xây dựng sự bền vững, ấm no, hạnh phúc của gia
đình.
3.4 Về mối quan hệ bình đẳng, dân chủ giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ
trong trách nhiệm nuôi dạy con cái. Người mẹ ngày nay phần lớn đi làm
kiếm tiền nuôi con cái như người cha. Đồng thời, người mẹ thường phải làm
nhiều việc nội trợ gia đình, chăm sóc con cái, đặc biệt lúc con còn nhỏ tuổi.
Cách đối xử bình đẳng, dân chủ giữa vợ và chồng là yêu cầu của thời đại,
đồng thời là tâm gương hàng ngày diễn ra trước mắt con cái. Cần tạo điều
kiện để con cái biết ơn, thương yêu, gần gũi cả cha và mẹ. Nhiều gia đình,
do thái độ không đúng của người cha khiến con cái yêu thương mẹ, mà rất
sợ cha. Chúng tìm thấy sự che chở ở người mẹ, mà không phải ở người cha
hay ngược lại. Cũng có những gia đình do sự đối xử không bình đẳng giữa
các con, đặc biệt giữa con trai và con gái, con cả và con út cũng để lại những
ấn tượng không tốt đối với con cái, sự so đo tị nạnh và ghen ghét giữa anh
em với nhau ngay trong một gia đình. Đó là lỗi tại cha mẹ.
3.5 Chủ nghĩa cá nhân ích kỷ đang phát triển trong quan hệ vợ chồng, dẫn
đến sự không ổn định và thiếu bền vững của nhiều cuộc hôn nhân, ảnh
hưởng đến mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái.
Quyền tự do ly hôn ngày nay được pháp luật thừa nhận và khẳng định rõ
ràng. Nhiều cuộc ly hôn là chính đáng và cần thiết. Nhưng khi chủ nghĩa cá

nhân ích kỷ cảu người chồng hay người vợ phát triển ở một số gia đình, lòng
tự ái, sĩ diện cá nhân tăng nên, không gì kìm hãm nổi đã đã dẫn đến những
vụ ly hôn vỗi vã. Họ có quan niệm lệch lạc, đòi hỏi hạnh phúc cá nhân phải
được bảo đảm. Thực ra cái gọi là hạnh phúc riêng tư một mình mình hưởng
thụ, không có người thứ hai, thứ ba cùng chia sẻ thì liệu có cảm nhận được
giá trj của hạnh phúc đó không? Trừ khi đó là sự thỏa mãn cá nhân của một
thú vui vật chất ích kỷ, nhỏ mọn; còn nói đến hạnh phúc, tình yêu, tình cảm
liên quan đến cuộc sống gia đình thì cần có sự chia sẻ hạnh phúc đó với
người khác, là chồng, là vợ, là con cái thì mới tận hưởng được cái gọi là
hạnh phúc cá nhân. Đặc biệt, khi hạnh phúc cá nhân của một người lại được
xây dựng trên sự đau khổ của người khác, gây thiệt thòi cho người khác, ví
10