công tác lập dự toán và kiểm soát chi phí trong kế toán quản trị chi phí của doanh nghiệp

1
Lời mở đầu
Cùng với sự phát triển và xu thế hội nhập của nền kinh tế nước ta là các
yêu cầu về việc có được các thông tin đáng tin cậy được xử lý có hiệu quả nhất.
Đây là một trong những nhân tố quyết định sự thành công của doanh nghiệp.
Để đáp ứng được yêu cầu này của các nhà quản lý đòi hỏi kế toán cung
cấp thông tin một cách thường xuyên, liên tục và hữu ích phục vụ kịp thời ra
quyết định của nhà nhà quản trị ở nhiều cấp độ khác nhau. Chính những yêu
cầu về tính tốc độ, linh hoạt, hữu ích của thông tin mà kế toán tài chính không
thể đảm trách được, kế toán quản trị ra đời như là một tất yếu khách quan của
cơ chế thị trường. Kế toán quản trị ở các nước phát triển được ứng dụng một
cách rộng rãi trong công tác quản lý và điều hành nội bộ của doanh nghiệp.
Ngành Dệt may nói chung và Công ty Dệt May 29/3 (HACHIBA) nói
riêng đã và đang chịu áp lực cạnh tranh rất lớn từ sau 31/12/2004 khi thị trường
Dệt may đã hội nhập hoàn toàn. Trong điều kiện Việt Nam chưa là thành viên
của WTO sẽ khiến cho hàng dệt may xuất khẩu mất đi lợi thế mà các thành
viên WTO được hưởng nhất là sự cạnh tranh từ các nước xuất khẩu lớn như:
Trung Quốc, Ấn Độ. Do đó để tồn tại và phát triển chỉ có những sản phẩm có
sức cạnh tranh cao, giá cả phù hợp mới có cơ may chiếm lĩnh được thị trường.
Vấn đề trước mắt cần đặt ra cho Công ty Dệt May 29/3 là phải tiết kiệm
chi phí. Chính vì lẽ đó mà trong thời gian gần đây Công ty Dệt May 29/3
bước đầu tổ chức công tác kế toán quản trị mà tập trung vào công tác lập dự
toán và kiểm soát chi phí.
Tuy nhiên trên thực tế từ trong phương hướng xây dựng đến tổ chức
thực hiện thì việc ứng dụng kế toán quản trị trong việc lập dự toán chi phí và
báo cáo kiểm soát chi phí vẫn chưa được tổ chức khoa học, quy cũ vẫn còn
mang nặng nội dung của KTTC hay nói cách khác là nó chưa được vận dụng
2
và tổ chức thực hiện tại công ty với tư cách là một công cụ quản lý kinh tế và
cung cấp thông tin kinh tế tài chính. Các nội dung của kế toán quản trị chi phí
được thực hiện đan xen giữa nhiều bộ phân và chưa có bộ phận chuyên trách.

Vì vậy xuất phát từ nhu cầu khách quan về mặt lý luận và thực tiễn
trong quá trình thực tập em đã chọn đề tài: "Kế toán quản trị với việc lập dự
toán và báo cáo chi phí tại Công ty Dệt May 29/3".
3
Chương I:
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CÔNG TÁC LẬP DỰ TOÁN
VÀ KIỂM SOÁT CHI PHÍ TRONG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ
CHI PHÍ CỦA DOANH NGHIỆP
I. BẢN CHẤT CỦA KẾ TOÁN QUẢN TRỊ VÀ KẾ TOÁN QUẢN TRỊ
CHI PHÍ
1. Bản chất của kế toán quản trị
Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về kế toán quản trị nhưng nếu đứng
trên góc độ sử dụng thông tin để phục vụ cho chức năng quản lý thì:
"Kế toán quản trị là một chuyên ngành kế toán thực hiện việc ghi chép,
đo lường, tính toán, thu thập, tổng hợp, xử lý và cung cấp thông tin kinh tế có
thể định lượng nhằm phục vụ chủ yếu cho các nhà quản trị trong quá trình
hoạch định, kiểm soát và ra quyết định kinh doanh".
Qua đó ta thấy rõ bản chất của kế toán quản trị là một bộ phận của hệ
thống kế toán nhằm cung cấp thông tin chủ yếu cho các nhà quản trị nội bộ ở
mỗi tổ chức. Kế toán quản trị không chỉ thu thập, xử lý và cung cấp thông tin
phản ánh quá khứ mà cả thông tin hướng về tương lai mà các nhà KTTC
không thể đảm trách được. Đó là những thông tin được xử lý dựa vào những
thành tựu của công cụ quản lý, phương tiện tính toán hiện đại nhằm tăng
cường tính linh hoạt, kịp thời, hữu ích nhưng đơn giản. Đồng thời kế toán
quản trị hợp nhất với KTTC làm cho quy trình công việc kế toán hoàn thiện
và phong phú hơn.
2. Bản chất của kế toán quản trị chi phí
Thông qua quá trình hình thành và phát triển của kế toán quản trị thì
chúng ta nhận ra rằng kế toán quản trị chi phí trước hết phải là kế toán chi phí.
4

Nếu như những thông tin mà kế toán chi phí cung cấp là những thông
tin đã xảy ra trước đó thông qua việc lập các báo cáo chi phí và giá thành
nhằm kiểm soát chi phí, hạ giá thành thì thông tin mà kế toán quản trị chi phí
cung cấp bao gồm cả thông tin quá khứ và những thông tin có tính dự báo
thông qua việc lập kế hoạch và dự toán chi phí trên cơ sở các định mức chi
phí làm căn cứ để ra các quyết định thích hợp về giá bán, ký kết hợp đồng, tự
làm hay mua ngoài, có nên ngừng sản xuất hay không
Kế toán quản trị chi phí nhấn mạnh đến tính dự báo của thông tin và
trách nhiệm của nhà quản trị các cấp nhằm gắn trách nhiệm của họ với chi phí
phát sinh thông qua hệ thống thông tin chi phí được cung cấp theo các trung
tâm quản lý chi phí được hình thành trong đơn vị.
Kế toán quản trị chi phí sẽ cung cấp thông tin về lượng chi phí bỏ ra
như thế nào khi có sự thay đổi về lượng sản xuất, khi có sự thay đổi hay biến
động chi phí thì sẽ ảnh hưởng như thế nào đến lợi nhuận và ai sẽ là người
đứng ra gánh chịu trách nhiệm về sự thay đổi đó và giải pháp cần được đưa ra
để điều chỉnh kịp thời.
Điều này cho thấy kế toán quản trị chi phí mang nặng bản chất của kế
toán quản trị hơn là kế toán chi phí thuần tuý.
3. Kế toán quản trị chi phí với chức năng quản lý
Thông tin kế toán cung cấp về bản chất thường là thông tin kinh tế tài
chính định lượng và thông tin này giúp cho các nhà quản trị hoàn thành các
chức năng lập kế hoạch, tổ chức điều hành, kiểm tra và ra quyết định. Vai trò
của thông tin kế toán về chi phí với nhà quản trị có thể biểu hiện qua những
vấn đề cơ bản sau:
- Với chức năng lập kế hoạch: nhà quản trị phải thiết lập các loại dự
toán, kế hoạch như: chiến lược sản xuất kinh doanh, dự toán ngân sách linh
5
hoạt hàng năm. Các kế hoạch, dự toán được thực hiện dưới sự điều khiển của
trưởng phòng kế toán và sự giúp đỡ của nhân viên kế toán.
Ví dụ: thông qua dự toán nguyên vật liệu, dự toán chi phí nhân công,

dự toán chi phí sản xuất chung giúp nhà quản trị tiên liệu, liên kết các nguồn
lực và hạn chế rủi ro trong kinh doanh để đảm bảo lợi nhuận trong kỳ.
- Với chức năng tổ chức và điều hành: là quá trình tạo ra cơ cấu mối
quan hệ giữa các thành viên trong tổ chức cùng phối hợp để đạt mục tiêu
chung của tổ chức. Kế toán quản trị chi phí cung cấp thông tin để thực hiện
chức năng này thông qua việc thiết lập các bộ phận, xác lập quyền hạn và
trách nhiệm của các bộ phận trong bộ máy hoạt động của tổ chức để giám sát
việc thực hiện các kế hoạch chi phí đã đề ra trong từng khâu, từng bước công
việc.
- Với chức năng kiểm tra: khi kế hoạch đã được lập để đảm bảo tính
khả thi đòi hỏi phải so sánh với thực tế. Kế toán quản trị chi phí sẽ cung cấp
cho nhà quản trị những thông tin thực tế, thông tin chênh lệch giữa thực tế với
kế hoạch.
Ví dụ: báo cáo chi phí, báo cáo tình hình thực hiện định mức.
Nếu giữa báo cáo thực hiện với mục tiêu đề ra có sự sai biệt lớn thì
phải tiến hành điều tra để tìm hiểu nguyên nhân nhằm tìm ra hướng giải
quyết.
- Với chức năng ra quyết định:
Để có thông tin thích hợp đáp ứng nhu cầu ra quyết định của các nhà
quản trị, kế toán quản trị chi phí sẽ chọn lọc những thông tin cần thiết thích
hợp rồi tổng hợp trình bày chúng theo một trình tự dễ hiểu giải trình cho các
nhà quản trị. Kế toán quản trị chi phí không chỉ dừng lại ở việc cung cấp
thông tin, số liệu mà còn phải thực hiện với phân tích, đánh giá và nêu lên
kiến nghị, đề xuất tư vấn cho các nhà quản trị ra các quyết định phù hợp.
6
4. Các kỹ thuật nghiệp vụ cơ bản trong kế toán quản trị chi phí
Có bốn phương pháp kỹ thuật nghiệp vụ cơ bản:
- Thiết kế thông tin ở dạng so sánh được: Thông tin sẽ không phát huy
hết tác dụng của nó nếu không có tiêu chuẩn để so sánh. Do vậy kế toán quản
trị phải thiết kế thông tin dưới dạng những báo cáo có thể so sánh được làm

cho thông tin có ích với nhà quản trị.
- Nhận diện và phân loại chi phí:
Nhận diện các cách phân loại chi phí sao cho thích hợp và hữu ích, là
một phương pháp kỹ thuật nghiệp vụ của kế toán quản trị. Chi phí được phân
loại theo nhiều cách khác nhau nhằm thoả mãn yêu cầu của các nhà quản trị.
- Sử dụng các kỹ thuật phân tích để cung cấp các thông tin có dạng đặc
thù: phương pháp so sánh, phương pháp xác định các nhân tố ảnh hưởng
- Trình bày thông tin dưới dạng mô hình, phương trình, đồ thị: đây là
cách trình bày dễ thấy, dễ hiểu, và rõ ràng nhất các mối quan hệ và xu hướng
biến động của thông tin đang nghiên cứu.
7
II. ĐẶC ĐIỂM CỦA CHI PHÍ VÀ PHÂN LOẠI CHI PHÍ TRONG DOANH
NGHIỆP SẢN XUẤT
1. Đặc điểm của chi phí
Chi phí là biểu hiện bằng tiền những hao phí lao động sống và lao động
vật hoá phát sinh trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh. Chi phí là
những phí tổn về nguồn lực, tài sản cụ thể sử dụng trong hoạt động sản xuất
kinh doanh. Những nhận thức về chi phí có thể khác nhau về quan điểm hình
thức thể hiện chi phí nhưng tất cả đều thừa nhận một vấn đề chung, chi phí là
phí tổn về tài nguyên, vật chất, lao động và phải phát sinh gắn liền với mục
đích sản xuất kinh doanh. Đây chính là đặc điểm cơ bản của chi phí trong
hoạt động sản xuất kinh doanh.
Nếu như chi phí trong KTTC được đặt trong mối quan hệ với tài sản,
vốn sở hữu của doanh nghiệp và thường được đảm bảo bằng những chứng từ
nhất định chứng minh là phí tổn thực tế trong hoạt động sản xuất kinh doanh
thì đứng trên phương diện kế toán quản trị thì chi phí được nhận thức theo
phương pháp nhận diện thông tin ra quyết định. Với lý do này thì chi phí có
thể là những phí tổn thực tế phát sinh trong hoạt động sản xuất kinh doanh,
chi phí cũng có thể là những phí tổn ước tính để thực hiện một hoạt động sản
xuất kinh doanh, những phí tổn mất đi do chọn lựa phương án, hy sinh cơ hội

kinh doanh. Như vậy trong kế toán quản trị, khi nhận thức chi phí cần chú ý
đến sự lựa chọn, so sánh theo mục đích sử dụng, ra quyết định kinh doanh
hơn là chú trọng vào chứng cứ.
2. Phân loại chi phí trong doanh nghiệp sản xuất
Có nhiều cách phân loại chi phí theo các tiêu thức khác nhau:
a. Phân loại chi phí theo nội dung kinh tế ban đầu
- Chi phí nhân công.
- Chi phí nguyên vật liệu.
8
- Chi phí khấu hao TSCĐ.
- Chi phí dịch vụ thuê ngoài.
- Chi phí khác bằng tiền.
b. Phân loại chi phí theo công dụng kinh tế (theo khoản mục)
- Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp.
- Chi phí nhân công trực tiếp.
- Chi phí sản xuất chung.
- Chi phí bán hàng.
- Chi phí quản lý doanh nghiệp.
- Chi phí khác.
c. Phân loại chi phí theo mối quan hệ với thời kỳ tính kết quả
- Chi phí thời kỳ.
- Chi phí sản phẩm.
d. Phân loại chi phí theo phương pháp quy nạp
- Chi phí trực tiếp.
- Chi phí gián tiếp.
e. Phân loại chi phí theo mối quan hệ với mức độ hoạt động
Đây là cách phân loại chi phí phổ biến nhất trong kế toán quản trị. Theo
cách phân loại này, chi phí trong kỳ kế toán bao gồm: biến phí, định phí và
chi phí hỗn hợp:
- Biến phí:

Biến phí là những chi phí nếu xét về tổng số sẽ thay đổi tỷ lệ thuận với
mức hoạt động có thể là số lượng sản phẩm sản xuất ra, số lượng sản phẩm
tiêu thụ, số giờ máy vận hành Ngược lại nếu xét trên một đơn vị mức độ
hoạt động thì biến phí là một hằng số.
Trong một doanh nghiệp sản xuất, biến phí tồn tại khá phổ biến như:
chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp.
9
Nếu khảo sát tỉ mĩ về biến phí, nhận thức rằng biến phí tồn tại dưới
nhiều hình thức ứng xử khác nhau:
+ Biến phí thực thụ: là biến phí mà sự biến động của chúng thay đổi tỉ
lệ thuận và biến động tuyến tính với mức độ hoạt động như: chi phí nguyên
vật liệu trực tiếp, chi phí nhân công trực tiếp Với cách ứng xử tuyến tính
theo biến động đơn vị và mức độ hoạt động nên điều quan tâm và để kiểm
soát tốt hơn biến phí thực thụ, chúng ta không chỉ kiểm soát tổng số mà còn
phải kiểm soát tốt hơn biến phí trên một đơn vị mức độ hoạt động (định mức
biến phí) ở các mức độ khác nhau. Xây dựng và hoàn thiện định mức biến phí
thực thụ sẽ là tiền đề tiết kiệm, kiểm soát cách thức ứng xử của biến phí thực
thụ.
+ Biến phí cấp bậc: là những biến phí mà sự thay đổi của chúng chỉ xảy
ra khi mức độ hoạt động đạt đến một giới hạn, phạm vi nhất định. Ví dụ: chi
phí lương thợ bảo trì, chi phí điện năng những chi phí này cùng thay đổi tỷ
lệ với mức độ hoạt động nhưng chỉ khi quy mô sản xuất, mức độ hoạt động
của máy móc thiết bị tăng giảm đến một giới hạn nhất định.
- Định phí:
Định phí là những chi phí mà xét về tổng số ít thay đổi hoặc không thay
đổi theo mức độ hoạt động nhưng nếu xét trên một đơn vị mức độ hoạt động
thì tỷ lệ nghịch với mức độ hoạt động. Tuy nhiên cũng cần phải lưu ý là
những đặc điểm trên của định phí chỉ thích hợp trong từng phạm vi nhất định.
Một khi mức độ hoạt động vượt khỏi giới hạn thì nó có thể xuất hiện những
thay đổi đột biến.

Khảo sát tỉ mỉ về định phí, nhận thấy định phí tồn tại dưới nhiều hình
thức ứng xử khác nhau trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh
nghiệp.
10
+ Định phí bắt buộc: là những loại chi phí liên quan đến việc sử dụng
tài sản dài hạn như: khấu hao tài sản cố định, chi phí bảo dưỡng
+ Định phí không bắt buộc: còn được xem như định phí quản trị. Chi
phí này phát sinh gắn liền với quyết định hàng năm của nhà quản trị: chi phí
quảng cáo, nghiên cứu, giao tế. Về phương diện quản lý, nhà quản trị không
bị ràng buộc bởi quyết định về định phí không bắt buộc. Định phí không bắt
buộc có bản chất ngắn hạn trong những trường hợp cần thiết có thể bị cắt
giảm.
- Chi phí hỗn hợp:
Là những chi phí ở một mức độ hoạt động nào đó, chi phí hỗn hợp là
định phí, thể hiện đặc điểm của định phí ở mức độ hoạt động khác, nó có thể
bao gồm cả định phí và biến phí. Vì vậy để quản lý chi phí hỗn hợp phải kết
hợp hai phạm vi ứng xử tương ứng, phải cân nhắc, khảo sát chi tiết, tỉ mỉ tính
hữu dụng của chi phí hỗn hợp trong tương lai để tránh lãng phí, khi tiến hành
phải tăng công suất hoạt động để đơn giá bình quân của chúng giảm xuống.
Để xác định các thành phần biến phí và định phí trong chi phí hỗn hợp
theo từng phạm vi hoạt động, có thể dùng các mô hình toán học để kiểm định,
phân tích hoặc thực nghiệm. Dưới đây là các phương pháp cơ bản thường
được sử dụng:
- Phương pháp cực đại - cực tiểu.
- Phương pháp bình phương bé nhất.
- Phương pháp đồ thị phân tán.
f. Các cách phân loại khác về chi phí
- Chi phí kiểm soát được và chi phí không kiểm soát được.
- Chi phí chênh lệch
- Chi phí chìm

- Chi phí cơ hội
11
III. NỘI DUNG CÔNG TÁC LẬP DỰ TOÁN VÀ BÁO CÁO KIỂM SOÁT
CHI PHÍ TRONG KTQT CHI PHÍ
1. Lập dự toán chi phí sản xuất
Dự toán là những tính toán dự kiến một cách toàn diện và phối hợp
cách thức huy động cũng như sử dụng nguồn lực cho hoạt động sản xuất kinh
doanh theo định kỳ và được biểu hiện một cách có hệ thống dưới dạng số
lượng và giá trị. Dự toán chi phí sản xuất là phương tiện thông tin cung cấp
cho các chức năng hoạch định và kiểm soát chi phí của nhà quản trị nhằm đo
lường, chấn chỉnh quá trình tổ chức thực hiện chi phí trong từng bộ phận cụ
thể đảm bảo cho quá trình thực hiện mục tiêu chung của doanh nghiệp.
1.1. Dự toán nguyên vật liệu trực tiếp
Dự toán nguyên vật liệu trực tiếp được lập dựa trên cơ sở dự toán sản
lượng sản xuất và định mức chi phí nguyên vật liệu trực tiếp.
Dự toán chi
phí NVL trực
tiếp
=
Dự toán
lượng sản
phẩm sản
xuất
x
Định mức
tiêu hao NVL
trực tiếp
x
Định mức giá
của mỗi đơn

vị NVLTT
1.2. Dự toán nhân công trực tiếp
Dự toán thời gian
lao động (giờ)
=
Dự toán
SPSX
x
Định mức thời gian sản
xuất sản phẩm
Dự toán CPNC
trực tiếp
=
Dự toán thời
gian lao động
x
Định mức giá của mỗi
đơn vị thời gian lao động
1.3. Dự toán chi phí sản xuất chung
Dự toán chi phí sản xuất chung: Bao gồm dự toán biến phí sản xuất
chung và dự toán định phí sản xuất chung.
•
Dự toán biến phí sản xuất chung:
Trường hợp biến phí sản xuất chung được xây dựng theo từng yếu tố
chi phí (chi phí vật liệu gián tiếp, chi phí nhân công gián tiếp ) theo mỗi đơn
12
vị hoạt động thì quá trình lập dự toán biến phí sản xuất chung được thực hiện
tương tự như dự toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp, dự toán chi phí nhân
công trực tiếp.
Ví dụ: biến phí sản xuất chung cho 1 giờ máy hoạt động là 2000đ, dự

toán số giờ máy hoạt động trong kỳ là 6000 giờ, dự toán biến phí sản xuất
chung là 6000 x 2000 = 12.000.000đ
- Trường hợp biến phí sản xuất chung được xác định bằng một tỷ lệ
trên biến phí trực tiếp thì dựa vào dự toán biến phí trực tiếp, tỷ lệ biến phí sản
xuất để lập dự toán biến phí sản xuất chung.
Dự toán biến phí
sản xuất chung
=
Dự toán biến
phí trực tiếp
x
Tỷ lệ biến phí
sản xuất chung
•
Dự toán định phí sản xuất chung:
Đối với các yếu tố định phí sản xuất chung bắt buộc, căn cứ vào định
phí sản xuất chung hàng năm chia đều cho 4 quý để xác định định phí sản
xuất chung hàng quý.
Đối với các yếu tố định phí sản xuất chung tuỳ ý, căn cứ vào hành động
nhà quản trị xác định thời điểm chi tiêu để tính vào chi phí cho kỳ dự toán
thích hợp. Căn cứ vào dự toán biến phí và dự toán định phí sản xuất chung
tổng hợp thành dự toán chi phí sản xuất chung:
Dự toán chi phí sản
xuất chung
=
Dự toán biến phí
sản xuất chung
+
Dự toán định phí
sản xuất chung

1.4. Dự toán chi phí bán hàng
•
Dự toán biến phí bán hàng:
Dự toán biến phí
bán hàng
=
Dự toán số lượng
sản phẩm tiêu thụ
x
Định mức biến
phí bán hàng
13
•
Dự toán định phí bán hàng: tương tự như lập dự toán định phí sản
xuất chung. Điều này có nghĩa là dự toán định phí bán hàng chính là tổng hợp
dự toán định phí bắt buộc và định phí quản trị cần thiết cho kỳ bán hàng.
Dự toán chi phí
bán hàng
=
Dự toán biến phí
bán hàng
+
Dự toán định phí
bán hàng
1.5. Dự toán chi phí quản lý doanh nghiệp
Dự toán biến phí
quản lý doanh nghiệp
=
Dự toán biến
phí trực tiếp

x
Tỷ lệ biến phí quản
lý doanh nghiệp
•
Dự toán định phí quản lý doanh nghiệp:
Tương tự như dự toán định phí sản xuất chung:
Vậy:
Dự toán chi phí
quản lý doanh
nghiệp
=
Dự toán biến phí
quản lý doanh nghiệp
+
Dự toán định phí
quản lý DN
•
Dự toán linh hoạt:
Từ đầu đến giờ chúng ta giả định là làm việc với ngân sách cố định.
Nghĩa là các chi phí dự báo trong kỳ được giữ nguyên không đổi bất chấp mọi
việc xảy ra trong thời kỳ đó. Nhưng với ngân sách linh hoạt, chúng ta có thể
điều chỉnh các chi phí nếu hoạt động sản xuất và doanh số bán hàng có thay
đổi so với ngân sách ban đầu.
Ngân sách linh hoạt được Viện kế toán quản trị công chứng Anh Quốc
(CIMA) định nghĩa như sau: "Ngân sách linh hoạt là ngân sách được hoạch
định sao cho có thể thay đổi tương ứng với mức độ hoạt động thực tế đạt
được"
Trong thực tế một ngân sách linh hoạt bao gồm nhiều ngân sách ứng
với mức độ hoạt động thực tế đạt được sản xuất kinh doanh khác nhau.
Ví dụ, doanh nghiệp có thể lập ngân sách cho 3 mức sản lượng có thể

xảy ra, khi đó chi phí được tính toán cho các mức này.
14
Mặc dù phải tốn thêm công sức để tính toán, ngân sách linh hoạt có thể
rất hữu ích. Hiện nay, máy tính đã làm cho việc tính toán này trở nên rất nhẹ
nhàng.
Việc đầu tiên phải làm khi hoạch định ngân sách linh hoạt là phân loại
chi phí thành:
- Chi phí cố định: là chi phí mà nó không đổi khi mức sản xuất và tiêu
thụ thay đổi.
- Chi phí biến đổi: là chi phí thay đổi cùng với mức sản xuất và tiêu
thụ.
Ví dụ minh hoạ:
Biến phí sản xuất: 50 triệu
Chi phí cố định : 50 triệu 2000 sản phẩm
=> Biến phí đơn vị:
2000
50
= 25.000 đồng/sản phẩm
Ngân sách linh hoạt:
SX/ tiêu thụ (đvsp)
chi phí (đồng
Ngân sách 1
2000
100 triệu
Ngân sách 2
3000
(50tr+25.000 x 3.000) 125 triệu
Báo cáo kiểm soát thực hiện ngân sách:
SX/ tiêu thụ (đvsp)
chi phí (đồng

Ngân sách
2700
(50tr+25000x2700)
117,5tr
Thực tế
2700
130tr
Biến động
0
(130-117,5) = 12,5tr.
Bất lợi
Tóm lại nếu như dự toán là cơ sở cung cấp thông tin cho chức năng
hoạch định của nhà quản trị thì dự toán chi phí cũng là căn cứ để đánh giá
trách nhiệm của bộ phận quản lý. Thông qua việc lập và phân tích các báo cáo
15
bộ phận nhằm chỉ ra đâu là nơi có vấn đề, trách nhiệm thuộc về ai, và nguyên
nhân của những biến động chi phí nhằm kiểm soát tốt hơn các chi phí sản
xuất phát sinh.
2. Kiểm tra, đánh giá thực hiện chi phí thông qua các báo cáo bộ
phận
Kiểm tra đánh giá việc thực hiện chi phí là yêu cầu cần thiết đối với
doanh nghiệp. Thông qua quá trình kiểm soát chi phí giúp cho doanh nghiệp
tiết kiệm được chi phí làm giảm giá thành, tăng lợi nhuận, nâng cấp hiệu quả
sản xuất kinh doanh. Qua việc phân tích tình hình biến động chi phí có thể
xác định được các khả năng tiềm tàng, các nguyên nhân chủ quan, khách quan
tác động đến sự tăng giảm chi phí thực tế so với chi phí tiêu chuẩn đặt ra
trước đó từ đó để ra các giải pháp khắc phục những tồn tại, khai thác khả năng
tiềm tàng góp phần tiết kiệm chi phí.
Chi phí sản xuất kinh doanh rất đa dạng, phong phú bao gồm nhiều
loại, mỗi loại có đặc điểm vận động yêu cầu quản lý khác nhau. Để tạo điều

kiện kiểm soát chi phí và khai thác tốt hơn những tiềm năng trong hoạt động
thì chúng ta cần phải đi sâu vào công tác phân tích tình hình thực hiện dự toán
chi phí sản xuất theo từng khoản mục chi phí để hướng đến việc đánh giá
những nguồn gốc, nguyên nhân, trách nhiệm trong việc thực hiện dự toán.
Quá trình tính toán phân tích có thể thiết lập thành các bảng biểu phân tích
thích hợp để hệ thống thông tin sự tác động của các nhân tố để thuận lợi cho
quá trình đánh giá.
2.1. Báo cáo về nguyên vật liệu trực tiếp
Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp bao gồm chi phí nguyên liệu, vật liệu
chính, vật liệu phụ, kể cả bán thành phẩm mua ngoài dùng trực tiếp để sản
xuất ra sản phẩm.
16
Chi phí nguyên vật liệu trực tiếp thường chiếm tỷ trọng lớn trong giá
thành sản phẩm trong ngành công nghiệp nhẹ cho nên việc kiểm soát chi phí
nguyên vật liệu trực tiếp có ý nghĩa lớn đến việc hạ giá thành.
CPNVLTT = SLSPSX x Định mức tiêu hao NVLTT x Đơn giá mua
Do đó mà chi phí nguyên vật liệu trực tiếp chịu ảnh hưởng của 3 nhân tố:
- Số lượng sản phẩm sản xuất .
- Định mức tiêu hao.
- Đơn giá mua.
Tuy nhiên, sự tăng giảm của chi phí sản xuất không phản ánh kết quả
tiết kiệm hay lãng phí, vì chi phí nguyên vật liệu trực tiếp là chi phí khả biến
nên sản phẩm sản xuất tăng thì chi phí nguyên vật liệu trực tiếp tăng và ngược
lại. vì vậy cần phải đảm bảo sự phối hợp một cách chặt chẽ giữa khâu sản
xuất và khâu tiêu thụ đảm bảo chi phí tồn kho tối thiểu.
Vì vậy để tiết kiệm chi phí nguyên vật liệu trực tiếp thì chúng ta cần
phải kiểm soát được định mức tiêu hao nguyên vật liệu và đơn giá nguyên vật
liệu.
Để làm rõ mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến chi phí nguyên vật
liệu trực tiếp của từng loại sản phẩm, tỏng chi phí nguyên vật liệu trực tiếp

của doanh nghiệp giúp cho nhà quản trị trong việc kiểm soát chi phí chúng ta
có thể xây dựng bảng báo cáo và phân tích chi phí nguyên vật liệu trực tiếp
như sau:
17
BẢNG PHÂN TÍCH CHI PHÍ NGUYÊN VẬT LIỆU
Chỉ tiêu Sản phẩm A Sản phẩm B Sản phẩm
Dự
toán
Thực
hiện
Chênh
lệch
Mức độ
ảnh hưởng
Dự
toán
Thực
hiện
Chênh
lệch
Mức độ
ảnh hưởng
1. Số lượng SPSX
2. Định mức tiêu hao NVL
- Vật liệu X
- Vật liệu Y

3. Đơn giá NVL
- Vật liệu X
- Vật liệu Y

Để xác định mức độ ảnh hưởng của từng nhân tố đến sự biến động của chi phí nguyên vật liệu trực tiếp ta có
thể sử dụng các phương pháp kỹ thuật tính toán như phương pháp so sánh, phương pháp thay thế liên hoàn.
Thông qua bảng phân tích chi phí nguyên vật liệu trực tiếp chỉ ra những biến động bất lợi hay thuận lợi của
định mức tiêu hao nguyên vật liệu và giá cả nguyên liệu từ đó bộ phận quản lý phải có trách nhiệm giải thích rõ
18
nguyên nhân chủ quan hay khách quan tác động đến sự biến động này và đồng thời đề ra các giải pháp thích hợp để
kiểm soát chi phí nguyên vật liệu ở đầu vào và khai thác các khả năng còn tiềm tàng.

19
2.2. Báo cáo chi phí nhân công trực tiếp
Chi phí nhân công trực tiếp là biểu hiện bằng tiền khoản hao phí về lao
động sống mà doanh nghiệp phải trả cho công nhân trực tiếp sản xuất bao
gồm: tiền lương chính, tiền lương phụ, các khoản phụ cấp theo lương và các
khoản BHXH, BHYT, KPCĐ được trích theo tỷ lệ trên tiền lương và tính vào
chi phí. Do chi phí nhân công trực tiếp là chi phí khả biến nên mức độ hoạt
động tăng lên, chi phí tăng lên và ngược lại. Thông qua quá trình phân tích
chi phí nhân công trực tiếp giúp cho nhà quản trị kiểm sóat chi phí hiệu quả
hơn.
Ta có:
Tổng CPNCTT = x CP nhân công bình quân
Do vậy khi phân tích chi phí nhân công trực tiếp cần phải so sánh chi
phí nhân công với đại lượng kết quả hoàn thành như chỉ tiêu số lượng sản
phẩm, giá trị sản xuất hay doanh thu, so sánh mức độ tăng năng suất lao động
với mức độ tăng của chi phí nhân công bình quân cho thấy việc tuyển dụng và
sử dụng lao động có hiệu quả hơn, lao động đem lại nhiều lợi ích hơn và
ngược lại.
Như chúng ta đã biết hệ thống các báo cáo về lao động hiện nay tại các
doanh nghiệp chỉ mới tập trung vào việc cung cấp thông tin cho việc tính
lượng chứ chưa đi vào phân tích và đánh giá nguyên nhân của những biến

động của chi phí lao động theo hướng bất lợi hay có lợi. Để đáp ứng yêu cầu
trên thì chúng ta có thể áp dụng bảng phân tích chi phí nhân công trực tiếp
theo mẫu sau:
BẢNG PHÂN TÍCH CHI PHÍ NHÂN CÔNG TRỰC TIẾP
Chỉ tiêu Kế
hoạch
năm X1
Thực
tế năm
X1
Mức
chênh
lệch
Tỷ lệ (%)
chênh
lệch
Mức độ
ảnh
hưởng
20
(∆)
1. Giá trị sản xuất
2. Tổng CPNCTT
3. Số lao động bình quân
4. CPNC BQ cho một lao động
5. năng suất lao động bình quân
6. Tỷ trọng CPNCTT (%)
Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố được xác định như sau:
∆TCPNCTT - GTSX = (GTSX
1

- GTSX
0
) x
0
NSLÂ
1
x CPNC
0
∆TCPNCTT - NSLĐ = GTSX
1
x
)
NSLÂ
1
NSLÂ
1
(
01
−
x CPNC
0
∆TCPNCTT - CPNC = GTSX
1
x
1
NSLÂ
1
x (CPNC
1
- CPNC

0
)
Thông qua số liệu trên bảng cho thấy việc sử dụng lao động chi trả
lương của doanh nghiệp thực tế có hiệu quả so với kế hoạch hay không có
đảm bảo kết hợp lợi ích của doanh nghiệp với lợi ích của người lao động hay
không. Đồng thời cũng cho thấy doanh nghiệp có tiết kiệm hay lãng phí chi
phí nhân công trực tiếp từ đó chỉ có các nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên.
2.3. Báo cáo về chi phí sản xuất chung
Chi phí sản xuất chung là những chi phí phục vụ và quản lý liên quan
đến quá trình phát sinh ở các phân xưởng, bộ phận sản xuất. Đây là khoản
mục chi phí được cấu thành từ nhiều yếu tố chi phí có đặc điểm vận động
khác nhau và được nhiều người quản lý khác nhau. Sự phát sinh của chi phí
sản xuất chung có thể gắn liền với mức độ hoạt động khác nhau như số lượng
sản phẩm sản xuất, số giờ lao động, số giờ hoạt động của máy móc thiết bị.
Với sự phức tạp của chi phí sản xuất chung, việc phân tích chi phí này có
nhiều hướng tiếp cận khác nhau. Tuy nhiên để đánh giá mức tiết kiệm hay
21
lãng phí chi phí sản xuất chung nhằm kiểm soát chi phí sản xuất chung, doanh
nghiệp có thể phân tích tổng hợp trên bảng kê phân tích như sau:
22
BẢNG KÊ PHÂN TÍCH CHI PHÍ SẢN XUẤT CHUNG
Chỉ tiêu
Thực
t
Dự
toán
Dự toán
điều
Tổng
chênh

Mức độ ảnh hưởng
Chênh
lệch do
giá
Chênh
lệch do
khối lượng
1. Biến phí SXC
- CP vật liệu
- Nhiên liệu
- Công cụ
- Tiền lương

2. Định phí SX chung
- Vật liệu gián tiếp
- Tiền lương
- Khấu hao TSCĐ
- Tiền thuê nhà xưởng
- Tiền bảo hiểm tài sản

Mức hoạt động thực tế Mức hoạt động thực tế
x Đơn giá thực tế x Đơn giá dự toán
Mức độ HĐ thực tế Mức độ HĐ tiêu chuẩn
x Đơn giá dự toán x Đơn giá dự toán
Bảng phân tích chi phí sản xuất chung cho thấy chi phí sản xuất chung
biến động theo chiều hướng có lợi hay bất lợi qua đó tìm hiểu nguyên nhân
chủ quan hay khách quan dẫn đến sự biến động đó và đề ra các giải pháp
nhằm kiểm soát tốt các chi phí sản xuất chung phát sinh.
* Chênh l ch do giá = ệ
-

* Chênh l ch doệ
kh i l ngố ượ
-=
23
2.4. Lập báo cáo kết quả kinh doanh bộ phận theo phương pháp số
dư đảm phí
Báo cáo bộ phận là một bộ phận cung cấp thông tin doanh thu, chi phí,
lợi nhuận trong nội bộ của doanh nghiệp.
Báo cáo bộ phận được thành lập theo mô hình ứng xử chi phí, nghĩa là
toàn bộ chi phí phát sinh phải tách ra thành biến phí và định phí nhằm tạo
điều kiện thuận lợi để nhận thức về cách ứng xử chi phí với những mức độ
hoạt động khác nhau.
Báo cáo bộ phận phản ánh kết quả kinh doanh của toàn bộ doanh
nghiệp và các bộ phận trong tổ chức cơ cấu tổ chức quản lý của doanh nghiệp
hoặc kết quả kinh doanh của toàn bộ doanh nghiệp với các sản phẩm, dịch vụ,
khu vực kinh doanh của doanh nghiệp. Báo cáo bộ phận cũng có thể thể hiện
thu nhập, chi phí, kết quả một khu vực, một đơn vị, phòng ban hay một mặt
hoạt động nào đó trong doanh nghiệp.
Báo cáo bộ phận có thể được xây dựng gợi ý dưới những hình thức sau:
1. Thể hiện các chỉ tiêu theo tổng giá trị và tỷ lệ:
Chỉ tiêu
Toàn công ty
(bộ phận)
Bộ phận (SP,
khu vực)
Bộ phận (SP,
khu vực)
Số tiền Tỷ lệ
Số
tiền

Tỷ lệ
Số
tiền
Tỷ lệ
1. Doanh thu
2. Các khoản giảm trừ DT
3. Biến phí bộ phận
4. Số dư đảm phí
5. Định phí bộ phận
6. Số dư bộ phận (LN bộ phận)
7. Chi phí cấp trên phân bổ
8. Lợi nhuận sau phân bổ chi
phí cấp trên
24
Ngày tháng năm
Kế toán phụ trách Giám đốc
Với hình thức báo cáo theo tổng giá trị và tỷ lệ giúp nhà quản trị có
những thông tin cần thiết phục vụ cho hoạt động quản trị như tổng mức giá trị
và tỷ lệ của doanh thu biến phí, số dư đảm phí, định phí từng cấp, lợi nhuận
từng phạm vi.
25
2. Hình thức thứ hai: Thể hiện các chỉ tiêu theo giá trị và đơn vị:
Chỉ tiêu
Toàn công
ty (bộ
phận)
Bộ phận sản
phẩm, khu vực
Bộ phận (sản
phẩm, khu vực)

Số tiền Số tiền Đơn vị Số tiền Đơn vị
1. Doanh thu
2. Các khoản giảm trừ DT
3. Biến phí bộ phận
4. Số dư đảm phí
5. Định phí bộ phận
6. Số dư bộ phận
(LN bộ phận)
7. Chi phí cấp trên phân bổ
8. Lợi nhuận sau phân bổ
chi phí cấp trên
Ngày tháng năm
Kế toán phụ trách Giám đốc
Với hình thức báo cáo thể hiện theo tổng giá trị và đơn vị giúp nhà
quản trị có những thông tin cần thiết phục vụ cho hoạt động quản trị như tổng
mức giá trị và giá trị đơn vị của doanh thu, biến phí, số dư đảm phí, định phí
từng cấp, lợi nhuận từng phạm vi.
3. Các phương pháp xác định chi phí trong doanh nghiệp sản xuất
Phương pháp xác định chi phí là phương pháp tổng hợp các chi phí có
liên quan đến việc sản xuất và tiêu thụ sản phẩm (hay còn gọi là phương pháp
tính giá). Mục đích của việc tổng hợp chi phí nhằm cung cấp thông tin về chi
phí đơn vị cần thiết cho nhà quản trị để điều hành hoạt động sản xuất kinh
doanh. Định giá bán sản phẩm, định giá hàng tồn kho cuối kỳ, xác định kết