độc quyền và những tổn thất phúc lợi do độc quyền gây ra

I Độc quyền thường
1.1 Khái niệm:
Độc quyền thường là trạng thái thị trường chỉ có duy nhất một
người bán và sản xuất ra sản phẩm không có loại hàng hóa nào
thay thế gần gũi. Mọi quyết định của nhà độc quyền về mặt sản
lượng đều có ảnh hưởng đến giá cả thị trường.
Một ngành được xem là độc quyền hoàn toàn khi hội đủ 2
điều kiện:
 Đối thủ cạnh tranh không thể gia nhập ngành.
 Không có những sản phẩm thay thế tương tự.
1.2 Nguyên nhân xuất hiện độc quyền
- Là kết quả của quá trình cạnh tranh. Những doanh nghiệp nào
có những quyết định kinh doanh sai lầm sẽ bị những doanh nghiệp
khác làm ăn hiệu quả hơn thôn tính, chiếm lĩnh thị phần và rốt
cuộc sẽ bị đào thải. Trong trường hợp cực đoan nhất, cạnh tranh
tự do đã để lại một doanh nghiệp duy nhất trên thị trường và
doanh nghiệp đó đương nhiên có được vị thế độc quyền.
- Do được chính phủ nhượng quyền khai thác thị trường. Với
những ngành được coi là chủ đạo của quốc gia (quốc phòng hay
công nghiệp sản xuất vũ khí), chính phủ thường tạo cho nó một cơ
chế có thể tồn tại dưới dạng độc quyền nhà nước.
- Do chế độ bản quyền đối với phát minh, sáng chế và sở hữu trí
tuệ. Những qui định này đã tạo cho người có bản quyền một vị thế
độc quyền lớn.
- Do sở hữu được một nguồn lực đặc biệt. Chẳng hạn, Nam Phi
có một lợi thế gần như độc quyền về khai thác và bán kim cương
vì những mỏ kim cương lớn nhất chủ yếu tập trung tại đây.
- Do có khả năng giảm giá thành khi mở rộng sản xuất.
1.3 Tổn thất phúc lợi do độc quyền thường gây ra
Hình1.1: Độc quyền thường
Trong đó MC: chi phí biên.

Trong điều kiện độc quyền, khi tăng sản lượng hàng hóa bán
ra sẽ làm giá cả giảm đi. Lợi nhuận tăng thêm do một đơn vị hàng
hóa bán ra có thể không bù đắp lợi nhuận giảm đi do giảm giá.
Tổng lợi nhuận bị giảm đi. Vì vậy, trong điều kiện cạnh tranh
hoàn hảo thì doanh nghiệp sẽ sản xuất sản phẩm khi đến chi phí
biên bằng thu nhập biên bằng giá (MC=MR=P).
Nhưng trong điều kiện độc quyền sản lượng được sản xuất ra
đến mức mà ở đó chi phí biên bằng thu nhập biên của doanh
nghiệp thấp hơn mức giá (MC=MR<P). Điều đó có thể giúp cho
độc quyền bán được với mức giá cao hơn và mức sản lượng thấp
hơn thị trường cạnh tranh hoàn hảo để thu lợi nhuận siêu ngạch.
Ở thị trường cạnh tranh hoàn hảo, nhà sản xuất sẽ sản xuất ở sản
lượng Q
E
(sản lượng có hiệu quả)với mức giá P
E
thì thặng dư của
người tiêu dùng ở thị trường này trên giá dưới cầu.
Nhưng ở thị trường độc quyền nhà sản xuất chỉ sản xuất ở
mức sản lượng Q
A
(sản lượng mà doanh nghiệp lựa chọn) với mức
giá P
B
>P
E
. Thặng dư của người tiêu dùng ở thị trường này là IP
B
B.
P

I
P
B
B
O
Q
Q
E
E
P
A
=P
E
MC=AC
Tổn thất phúc lợi do độc
quyền
A
Q
A
Vậy thặng dư người tiêu dùng đã mất đi một phần là
“P
B
BEP
E
”. Trong đó, P
B
BP
A
A là lợi nhuận độc quyền, tức phần
lợi nhuận mà người sản xuất được hưởng, phần còn lại không ai

được hưởng nên nó là phần tổn thất phúc lợi do độc quyền gây ra.
1.4 Các giải pháp can thiệp của chính phủ
Ban hành luật pháp và chính sách chống độc quyền.
• Đó là các điều luật nhằm ngăn cấm những hành vi nhất định
hoặc hạn chế một số cơ cấu thị trường nhất định.
• Đưa ra các quy định cho phép các cơ quan chức năng của
chính phủ được thường xuyên kiểm tra việc định giá và cung
ứng sản lượng của các hãng.
• Đề ra nhiều chính sách khuyến khích sự cạnh tranh quyết liệt
giữa các hãng.
Sở hữu nhà nước đối với độc quyền thường được áp dụng với
những ngành trọng điểm quốc gia như khí đốt, điện năng,…
Kiểm soát giá cả đối với các hàng hóa và dịch vụ do hãng độc
quyền cung cấp.
Đánh thuế được sử dụng để giảm bớt lợi nhuận siêu ngạch do
độc quyền, góp phần phân phối lại của cải trong xã hội.
Nói chung, không có một giải pháp nào là hoàn hảo. Vì thế,
khi quyết định kiểm soát độc quyền, chính phủ cần cân nhắc mọi
khía cạnh lợi hại của chính sách để có sự can thiệp hợp lý nhất.
II Độc quyền tự nhiên – trường hợp của các ngành dịch
vụ công
2.1 Khái niệm
Độc quyền tự nhiên là tình trạng trong đó các yếu tố hàm
chứa trong quá trình sản xuất đã cho phép hãng có thể liên tục
giảm chi phí sản xuất khi qui mô sản xuất mở rộng, do đó đã dẫn
đến cách tổ chức sản xuất hiệu quả nhất là chỉ thông qua một hãng
duy nhất.
2.2 Sự phi hiệu quả của độc quyền tự nhiên khi chưa bị điều
tiết
Theo định nghĩa, đường chi phí trung bình AC của hãng độc

quyền tự nhiên sẽ giảm dần khi qui mô sản xuất mở rộng, do đó
đường chi phí biên MC cũng đi xuống và luôn nằm dưới đường
AC. Nếu nhà độc quyền tự nhiên không bị điều tiết, họ sẽ sản xuất
tại Q
1
là nơi MR=MC theo nguyên tắc thông thường và đặt giá tại
P
1
. Lợi nhuận siêu ngạch mà hãng nhận được là hình chữ nhật
P
1
EGF.
Mức sản lượng Q
1
này không hiệu quả, mức hiệu quả phải đạt
tại Q
0
ở đó P=MC hay MB=MC. Nhưng nếu đặt giá ở P
0
thì một
khó khăn đặt ra là tại Q
0
, mức giá (P
0
) thấp hơn chi phí sản xuất
trung bình. Như vậy, hãng không đủ bù đắp các chi phí sản xuất
và không thể tồn tại được trong thị trường. Tổng mức lỗ của hãng
khi sản xuất tại mức sản lượng này sẽ bằng chênh lệch giữa chi
phí trung bình và giá (NP
0

) nhân với mức sản lượng (Q
0
), tức là
diện tích hình chữ nhật P
0
NMA.

Hình 1.2: Độc quyền tự nhiên
2.3 Các chiến lược điều tiết độc quyền tự nhiên của chính phủ
Q
$
E
B
G
M
Q
0
Q
2
Q
1
MR
0
P
0
N
P
2
F
P

1
AC
MC
A
D
Định giá bằng chi phí trung bình. Có thể loại bỏ được hoàn
toàn lợi nhuận siêu ngạch của hãng độc quyền nhưng vẫn chưa đạt
tới mức sản lượng hiệu quả.
Định giá bằng chi phí biên cộng với một khoản thuế khoán.
Đạt tới mức sản lượng hiệu quả nhưng hãng độc quyền phải chịu
một khoản lỗ, có thể bù đắp bằng trợ cấp của nhà nước thông qua
thuế khoán.
Định giá hai phần. Một phần cố định để bù đắp khoản lỗ cho
hãng độc quyền khi sản xuất ở mức sản lượng hiệu quả. Phần còn
lại định giá bằng MC tính theo lượng tiêu dùng của người mua. Ví
dụ: dịch vụ viễn thông
Phân biệt giá cả. Bán cùng một loại sản phẩm tại nhiều mức
giá khác nhau cho các đối tượng khách hàng khác nhau, mặc dù
chi phí sản xuất cho hai đối tượng khách hàng này là như nhau.