SỨC KHỎE - PHẦN HAI NHỮNG VẤN ĐỀ CÓ LIÊN QUAN TỚI TỪNG PHẦN THÂN THỂ - 8 pot

- Thëc têíy rûãa.

- Dûúåc phêím.

- Cấc thûá hốa phêím trang sûác: nûúác hoa, sấp mưi v.v

Tẩi sao cêìn àûa chấu bế túái bấc sơ? Cố ngûúâi hỗi:

"Tưi khưng biïët con tưi àậ múã hưåp thëc aspirin hay hưåp thëc
ng, vâ àậ ëng chûa. Cố thïí nố chó mt cố mưåt viïn, nhûng cng cố
thïí lâ nhiïìu hún. Vêåy phẫi lâm thïë nâo ?"

Trẫ lúâi : Nïëu chấu chó mt cố mưåt viïn aspirin thò bẩn chó cêìn
cho chấu ëng nhiïìu nûúác àûúâng lâ à. Chùỉc chùỉn chấu khưng viïåc
gò cẫ. Nhûng, nïëu khưng biïët chùỉc chùỉn sưë lûúång chấu àậ ëng phẫi
thò cêìn àûa chấu túái bấc sơ ngay.

173. CẪM NỐNG

Trễ em, nhêët lâ eấc chấu múái sinh, rêët nhẩy cẫm vúái nhiïåt.
Ngưìi trong phông nống quấ, chấu cng bõ cẫm nống, vò cú thïí bi bưëc
húi nûúác quấ mûác.

Thoẩt àêìu cú thïí chấu toất mưì hưi àïí chưëng lẩi cấi nống. Nïëu
sau àố, chấu khưng àûúåc ëng nûúác àïí b àùỉp lẩi lûúång nûúác àậ
mêët, cú thïí khưng toất mưì hưi nûäa vâ thên nhiïåt bùỉt àêìu tùng lïn.

Hiïån tûúång cẫm nống nhû vêåy lâ do ẫnh hûúãng ca núi úã,
phông úã nống hóåc kđn quấ nhû trûúâng húåp chấu bế ngưìi trong xe
húi àống kđn cûãa úã ngoâi nùỉng chùèng hẩn. Nhûng cng cố thïí xẫy ra
trong ma lẩnh, khi chấu mùåc nhiïìu qìn ấo quấ vâ cùn phông lẩi

àûúåc sûúãi quấ êëm.

Trong mổi trûúâng húåp, viïåc cho chấu ëng nhiïìu nûúác lâ cêìn
thiïët.

Triïåu chûáng ca chûáng cẫm nống: Thoẩt àêìu chấu bế toất
nhiïìu mưì hưi, vêåt vậ, àôi ëng vò khất. Sau àố khưng toất mưì hưi
nûäa, thên nhiïåt cố thïí lïn trïn 40oC.

Lâm thïë nâo khi bế cẫm nống? Lâm cho bế mất, tùỉm nûúác cố
nhiïåt àưå thêëp hún thên nhiïåt ca bế tûâ 2 - 3oC, chûúâm lẩnh hóåc
qën tậ têím nûúác mất. Cho ëng thëc chưëng sưët nhû aspirin,
acetamol vúái nhiïìu nûúác mất.
Nïëu thên nhiïåt chấu vêỵn khưng giẫm, cêìn àûa ngay chấu ài
cêëp cûáu, vò chûáng cẫm nống cng rêët nguy hiïím.

Àïí trấnh hiïån tûúång CẫM NốNG, ch ëu cêìn phẫi Àïì PHôNG
nhû: khưng cho cấc chấu mùåc nhiïìu qìn ấo quấ, ln ch cho cấc
chấu ëng à nûúác.

174. CẪM NÙỈNG

Cẫm nùỉng cố thïí coi nhû hiïån tûúång BỗNG cêëp 1, cêëp 2 vúái cấc
triïåu chûáng: thên nhiïåt tùng, mẩch nhanh, da nống vâ khư (sau àố
vâi giúâ cố thïí àỗ lïn), khưng cố mưì hưi, nưn ối vâ cố thïí ngêët.

Diïån tđch cú thïí bõ tấc dng búãi nùỉng câng rưång thò nguy cú
câng nùång. Mưåt chấu bế bõ say nùỉng chiïëu vâo mùåt cố thïí bõ nguy
túái tđnh mẩng.

Nïëu diïån tđch da bõ tấc dng ca nùỉng trïn 5% thò bấc sơ phẫi
àûa túái phông cêëp cûáu.

(Xem thïm Bẫng diïån tđch da trïn cú thïí, mc B6 vïì bỗng).

175. BÕ CƯN TRNG CHĐCH

Bõ ong, tô vô àưët: Nhiïìu bưå phêån ca cú thïí rêët nhẩy cẫm vúái
nổc ca loâi ong nïn rêët nhûác nhưëi.

Chđch ngûúâi, bao giúâ ong cng àïí lẩi ngôi. Búãi vêåy, phẫi tòm
cấch lêëy cấi ngôi nây ra, rưìi rûãa chưỵ bõ chđch bùçng nûúác pha giêëm,
chûúâm nûúác àấ. Nổc ong cố thïí lâm chưỵ da bõ chđch têëy àỗ, àau rất
trong vâi ngây.

Nïëu bõ ong chđch nhiïìu chưỵ - nhêët lâ úã cưí, úã miïång cấc chấu nhỗ
cố thïí nưn ối, nhõp tim tùng, khố thúã, toân thên bõ ph nïì, cưí hổng
bõ ph, rưëi loẩi tìn toân, nhiïìu khi nguy hiïím túái tđnh mẩng. Búãi
vêåy, khi thêëy mưåt chấu nhỗ bõ ong àưët úã vng miïång vâ cưí, cêìn àûa
chấu túái bïånh viïån àïí àïì phông nhûäng biïën chûáng cố thïí xẫy ra.

Bõ Bổ Cỗ ÀưëT - Cëi ma hê, thûúâng cố mưåt sưë loâi bổ úã cỗ. Cấc
trễ nhỗ chúi àa trïn cỗ, dïỵ bõ chng àưët, lâm da phưìng àỗ, ngûáa.
Nïn bưi lïn da cấc chấu loẩi dung dõch chưëng ngûáa thûúâng bấn úã cấc
hiïåu thëc. Cng cố cẫ nhûäng pommất bưi trûúác vâo da àïí chưìng
loâi bổ cỗ.
Bõ nhïån àưët: Vïët chđch ca nhïån thûúâng lâm da phưìng lïn, àỗ
vâ nhûác. Àưi khi gêy chống mùåt, sưët nhûng khưng nguy hiïím. Chó
cêìn rûãa sẩch chưỵ bõ chđch vâ chûúâm nûúác àấ. Nïëu cêìn, ëng aspirin
theo chó àõnh ca bấc sơ.

Bõ mỵi àưët: Nïëu bõ nhiïìu mỵi àưët, cấc chấu nhỗ cûåa qåy,
gậi vâ cố thïí tûå lâm nhiïỵm trng da, gêy sưët. Nïn rûãa nhûäng nïët
mỵi àưët bùçng xâ phông cố tđnh a xđt hay nûúác giêëm loậng. Bưi cho
cấc chấu cấc dung dõch chưëng ngûáa bấn úã hiïåu thëc. Àïí chưëng
mỵi, cố thïí dng cấc loẩi tinh dêìu chanh hóåc cỗ roi ngûåa, bưi lïn
nhûäng chưỵ da khưng cố qìn ấo che.

Rìi trêu: Cố loẩi rìi lúán - rìi trêu - cng àưët vâ ht mấu
ngûúâi. Vïët àưët gêy àau nhûác, cêìn àûúåc lau rûãa bùçng nûúác giêëm. Nïëu
cấc chấu bế àau nhiïìu, cho chấu ëng aspirin àïí giẫm àau, theo chó
àõnh ca bấc sơ.

176. BÕ BỔ VE ÀƯËT

Nhûäng loâi bổ, ve úã chố, úã trong cỗ, bi rêåm cố thïí gêy cho
ngûúâi mưåt sưë bïånh, nhêët lâ vâo ma hê chng ta hay ài chên àêët
trïn cỗ, vâo cấc bi cêy. Cố nhiïìu bïånh sưët do loâi bổ gêy ra. Cún
sưët kếo dâi kêm theo hiïån tûúång mêín àỗ khùỉp ngûúâi. Àưi khi cố cẫ
nhûäng mẫng da mêìu àen. Ngûúâi ta thûúâng dng thëc khấng sinh
àïí chûäa trõ.

Loâi bổ, ve cng cố thïí gêy ra bïånh Lyme, mưåt thûá bïånh cố
nhûäng biïíu hiïån mêín àỗ, liïåt mùåt vâ àau cấc khúáp. Àïí chûäa trõ,
cng dng thëc khấng sinh.

177. BÕ SC VÊÅT CÙỈN

Vïët cùỉn ca chố, mêo: Cêìn phẫi rûãa sẩch vïët cùỉn bùçng thëc sất
trng rưìi cho chấu túái bấc sơ àïí ëng thëc khấng sinh hóåc nïëu

cêìn, phẫi tiïm thëc àïì phông bïånh dẩi.

Phẫi àûa con chố àậ cùỉn ngûúâi túái súã th y àïí kiïím tra vâ theo
dội xem nố cố bõ bïånh dẩi khưng.

Vïët rùỉn cùỉn: Chó cố loâi rùỉn àưåc múái nguy hiïím. Thûúâng, rùỉn
hay cùỉn vâo tay vâo chên ngûúâi. Múái àêìu, vïët cùỉn khưng gêy àau
nhiïìu vâ dïỵ nhêån thêëy 2 vïët rùng cấch nhau 6-8mm. Chung quanh
vïët cùỉn thûúâng cố mưåt vng t mấu dûúái da. Mêìu ca àiïím nây
biïën àưíi dêìn tûâ àỗ sang tđm xanh. Vïët cùỉn câng lc câng àau, tay
hóåc chên bõ ph to dêìn, trúã thânh trùỉng nhúåt vúái nhiïìu àiïím t
mấu.

Nhûäng phẫn ûáng ca cú thïí mưỵi ngûúâi, mưỵi khấc: rưëi loẩn tiïu
hốa, àau bng, nưn ối, sưët hóåc lẩnh toân thên, nhõp tim tùng
nhanh túái mûác trêìm trổng, toân ngûúâi bõ "sưëc".

Nhûäng viïåc trûúác àêy ngûúâi ta thûúâng lâm nhû chûúâm lẩnh vâo
vïët thûúng, ht nổc àưåc ra, båc ga rư thò ngây nay khưng côn àûúåc
khuën khđch nûäa.

Viïåc tiïm thëc chưëng nổc àưåc cng côn cố nhiïìu kiïën khấc
nhau vò thûúâng cú thïí cng khưng chõu àûång àûúåc thëc. Tưët nhêët
lâ lâm cấc viïåc sau: Rûãa sẩch vïët thûúng vâ àûa gêëp nẩn nhên túái
bïånh viïån àïí tiïm thëc chưëng ën vấn.

Bấc sơ sệ quët àõnh cêìn phẫi lâm gò tiïëp theo.

178. BÕ NGẬ XËNG NÛÚÁC

Khi vúát chấu bế bõ ngậ xëng nûúác lïn, nïëu chấu khưng côn thúã
thò chûa nïn cưë gùỉng lâm cho nûúác ra khỗi phưíi mâ phẫi lâm ngay
àưång tấc cêëp cûáu hâ húi thưíi ngẩt àậ. Nïëu kõp thúâi, chấu cố thïí thúã
lẩi ngay nïn àûa ngay chấu túái bïånh viïån.

Nïëu tim chấu ngûâng àêåp, thò trong khi mưåt ngûúâi thûåc hiïån hư
hêëp nhên tẩo, mưåt ngûúâi khấc thûåc hiïån cấch xoa bốp tim ngoâi
lưìng ngûåc. Trong trûúâng húåp khưng cố ngûúâi ph gip, phẫi vûâa
lâm hư hêëp nhên tẩo, vûâa êën tay theo nhõp thúã lïn xûúng ûác, mưỵi
khi ta hâ húi vâo miïång chấu.

Trong thúâi gian àố, nhúâ ngûúâi ài bấo bấc sơ, hóåc gổi tưí cêëp cûáu
ngûúâi thûúâng trûåc bïn bậi biïín v v

Àïí cấc chấu sau nây chống biïët búi, nïn cho cấc chấu bế lâm
quen vúái nûúác tûâ nhỗ nhûng khưng àûúåc rúâi mùỉt khỗi Bế, d chó cho
Bế tùỉm trong chêåu tùỉm úã nhâ.

Khi cho chấu bế vâo nûúác, phẫi cho tûâ tûâ nhêët lâ sau khi vûâa
cho chấu phúi nùỉng.

179. CHÛÁNG NGÊËT KHI XËNG NÛÚÁC

Cố nhiïìu ngûúâi - cẫ ngûúâi lúán lêỵn trễ em vûâa xëng nûúác hưì;
ao, biïín àïí tùỉm, bưỵng ngêët xóu vâ bõ chòm hóåc nûúác cën ài ln.
Nïëu khưng àûúåc vúát ngay thò rêët nguy túái. tđnh mẩng. Ngun nhên
ca hiïån tûúång nây chûa àûúåc xấc àõnh nhûng ngûúâi ta cho rùçng àố
lâ do cú thïí nhûäng ngûúâi àố khưng chõu àûúåc sûå thay àưíi nhiïåt àưå
giûäa khưng khđ vâ nûúác.

Búãi vêåy, chng ta khưng nïn tùỉm nùỉng lêu quấ trûúác khi xëng
nûúác. Vâ, khi xëng nûúác, nïn xëng tûâ tûâ àïí khỗi gêy nhûäng cẫm
giấc àưåt ngưåt vïì nhiïåt àưå, nhêët lâ àưëi vúái trễ em.

180. BÕ ÀIÏÅN GIÊÅT

Nïëu chấu bế cho tay vâo chưët àiïån vâ khưng rt àûúåc tay ra,
khưng àûúåc kếo chấu ra mâ phẫi ài ngùỉt cêìu dao àiïån.

Nïëu chấu àng vâo mưåt dêy àiïån, phẫi gẩt dêy ra bùçng mưåt cấi
gêåy gưỵ hóåc mưåt vêåt cấch àiïån.

Nïëu chấu bế khưng côn thúã nûäa, phẫi thûåc hiïån ngay phûúng
phấp hư hêëp nhên tẩo vâ gổi cêëp cûáu.

181. VÏËT CÂO

Nhiïìu chấu bế cố nhûäng vïët câo úã mùåt do chđnh nhûäng bân tay
xinh xùỉn ca mònh tẩo nïn. Àố lâ nhûäng àưång tấc tûå nhiïn nhùçm
thùm th vâ tòm hiïíu xem cú thïí ca mònh thïë nâo. Àïí trấnh
nhûäng vïåt xûúác nhû vêåy, bẩn cố thïí cùỉt mống tay cho Bế (lc Bế
ng dïỵ cùỉt hún). Vïët xûúác do mống tay Bế tẩo ra lâ nhûäng vïët xûúác
lânh khưng cố gò nguy hiïím, sệ tûå khỗi vâ mêët dêëu vïët trong mưåt
vâi ngây.

182. VÏËT MÊO CÂO

Nhûäng vïët xûúác do mêo câo cố thïí thânh bïånh do mưåt loẩi vi
trng hóåc vi rt gêy ra. Thúâi gian nung bïånh tûâ 10 túái 30 ngây.
Vng bõ câo sệ nưíi hẩch, cố thïí cố m. Thđ d, nïëu Bế bõ câo úã cấnh

tay, hẩch sệ nưíi lïn úã nấch. Hẩch nưíi lêu tûâ mưåt túái ba thấng. Nïëu
cho Bế ëng thëc khấng sinh tûâ súám, cố thïí ngùn àûúåc trẩng thấi
hẩch cố m. Bùçng khưng, sệ phẫi chđch hẩch cho Bế.
X. CẤC BÏÅNH KHẤC ÚÃ TRỄ EM

183. CM, TRẨNG THẤI CM

Mưỵi khi chấu bế mïåt hóåc sưët, chng ta khưng nïn nghơ ngay lâ
chấu bõ cm. Bïånh gò thò phẫi nhúâ bấc sơ xấc àõnh vò cố nhiïìu bïånh
khấc nhau cng cố nhûäng triïåu chûáng ban àêìu giưëng nhû cm: úán
lẩnh, run, thên nhiïåt tùng, mùåt àỗ, hổng khư, àau lûng vâ chên tay.
Hiïån tûúång ho câng ngây câng nhiïìu khưng phẫi lâ triïåu chûáng ca
cm. Àa sưë trễ em hïỵ bïånh lâ óa chẫy vâ nưn, cûá 24 giúâ hay 48 giúâ lâ
lẩi sưët cao mưåt lêìn.

Khi àậ xấc àõnh lâ chấu bế bõ cm, bấc sơ sệ u cêìu phẫi àïí
chấu nùçm nghó tẩi giûúâng trong thúâi gian mưåt vâi ngây. Nïn cho
chấu ëng nhiïìu nûúác trấi cêy, nûúác chanh.

Trong thúâi gian cố dõch bïånh, trấnh àïí cấc chấu bõ lẩnh, mïåt vâ
têåp trung núi àưng ngûúâi.

Nïëu bâ mể bõ cm, nïn àïí ngûúâi khấc sùn sốc con mònh. Khi
cêìn cho con b, nïn àeo khêëu trang.

Àưëi vúái cấc trễ thú, bïånh cm cố thïí gêy ra nhiïìu biïën chûáng tûâ
viïm tai, mi, hổng túái viïm phïë quẫn, viïm phưíi, ho, hen túái àưå
khố thúã.

Viïåc tiïm chng chưëng bïånh cm cho cấc chấu hiïån nay chûa

thûåc hiïån àûúåc rưång khùỉp nhûng rêët cêìn àưëi vúái cấc chấu cố thïí
trẩng ëu vâ hay cố bïånh tai-mi-hổng.

184. BÏÅNH BAN ÀÂO

Bïånh ban àâo do vi rt gêy ra lâ bïånh hay lêy, cố thïí thânh
nhûäng dõch nhỗ vïì ma thu vâ ma àưng. Bïånh thûúâng gùåp úã trễ
em dûúái 3 tíi, bưỵng nhiïn bõ sưët cao trong nhiïìu ngây. Túái ngây
thûá 4, thûá 5, Bế cố thïí khỗi sưët, àưìng thúâi khùỉp ngûúâi Bế nưíi ban àỗ
trong vâi giúâ hóåc mưåt, hai ngây.

Tuy nhûäng lc sưët cao, chấu bế cố thïí bõ co giêåt, nhûng bïånh
nây chó lâ mưåt bïånh nhể.
185. CHÛÁNG BAN XËT HUËT

Chûáng ban xët huët cố àùåc àiïím: cấc vïët àỗ à cúä nưíi cấch
nhau trïn da, àưi khi thânh tûâng mẫng rưång do mấu thoất ra tûâ cấc
mẩch li ti (mao mẩch) dûúái da tẩo thânh. Chấu bế bõ ban xët
huët àưi khi sưë, chẫy mấu cam, àau ngûúâi v.v

Chûáng ban xët huët cố thïí liïn quan àïën sûå giẫm sưë lûúång
nhûäng tiïíu cêìu trong mấu, lâm rưëi loẩn sûå àưng mấu - hóåc do sûå
hû hẩi ca chđnh nhûäng mao mẩch dûúái da lâm mấu thoất ra àûúåc.

Ngun nhên ca chûáng ban xët huët cố thïí do nhiïỵm trng
(vi trng mâng nậo cêìu), hóåc virt (bïånh súãi, bïånh tùng àún bâo )
hóåc do chêët àưåc trong thëc mâ cú thïí chấu phẫn ûáng lẩi. Chûáng
nây côn lâ biïíu hiïån ca mưåt sưë bïånh nghiïm trổng vïì mấu do tưín
thûúng ca ty xûúng gêy ra.

ÚÃ trễ sú sinh - Cấc chấu sú sinh ra àúâi sau mưåt cåc àễ khố ca
bâ mể, cố thïí cố cấc nưët àỗ trïn mùåt: àố lâ nhûäng mẩch mấu nhỗ bõ
vúä. Hiïån tûúång nây sệ qua ài khưng cố gò àấng lo ngẩi. Kïí cẫ hiïån
tûúång xët huët nhỗ trong lông trùỉng mùỉt cng vêåy.

Nïëu chûáng nây ài àưi vúái hiïån tûúång giẫm àấng kïí sưë lûúång
tiïíu cêìu trong mấu thò phẫi ch xem chấu cố bõ chûáng nhiïỵm
trng sú sinh khưng.

Phất ban vò bïånh àau mâng ốc: Nïëu cng vúái hiïån tûúång phất
ban, chấu lẩi sưët thò phẫi nghơ ngay túái mưåt tưín thûúng úã mâng ốc
vâ phẫi àûa chấu túái bấc sơ hóåc vâo bïånh viïån ngay.

Phất ban do dẩng bïånh thêëp: Thûúâng thêëy úã cấc chi dûúái. Nïëu
phất ban kêm theo hiïån tûúång àau vng bng thò phẫi nghơ túái trễ
bõ lưìng råt hóåc cố liïn quan túái thêån, nhêët lâ khi nûúác tiïíu cố mấu
vâ anbumin. Cng cố nhûäng trûúâng húåp phất ban cố giẫm sưë lûúång
tiïíu cêìu mâ chùèng cố ngun nhên gò cẫ.

Chûáng phất ban nối chung thûúâng khỗi sau vâi tìn chûäa trõ.
Nhûng cng cố nhûäng trûúâng húåp kếo dâi túái 5-6 thấng: àố lâ chûáng
phất ban mận tđnh. Viïåc chûäa trõ mêët nhiïìu cưng sûác hún.

186. BÏÅNH TINH HƯÌNG NHIÏÅT

Bïånh tinh hưìng nhiïåt do mưåt loẩi liïn cêìu trng tấn huët gêy
ra. Hiïån nay bïånh nây hiïëm thêëy vâ cng khưng côn nguy hiïím
nhû xûa. Thúâi gian bïånh tûâ 4 túái 5 ngây. Cấc chấu bõ bïånh àưåt
ngưåt sưët cao, àau hổng vâ cố hẩch úã cưí, chống mùåt vâ nưn ối.

Ngûúâi mêín àỗ rêët nhanh, nhûäng nưët mêìu àỗ nưëi nhau thânh
tûâng mẫng rưång, cố nhûäng àûúâng viïìn khưng àïìu, bùỉt àêìu tûâ cưí
nấch, khuu tay rưìi lan ra toân thên kïí cẫ mùåt, trûâ vng miïång vâ
mùỉt. Àùåc biïåt chó sau vâi ngây lûúäi ca chấu bõ bïånh cố mâu àỗ tûúi
nhû mêìu trấi dêu.

Nïëu khưng cố biïën chûáng, bïånh thun giẫm trong vông vâi
ngây: thên nhiïåt xëng, cấc mẫng àỗ lùån mêët. Khoẫng 2, 3 tìn
sau, da bùỉt àêìu bong, nhêët lâ úã bân tay vâ bân chên cố thïí bốc
thânh mẫng vẫy.

Nhûäng biïën chûáng ca bïånh nây, ngây xûa rêët nguy hiïím
nhûng nay hêìu nhû khưng côn nûäa nhúâ tấc dng hûäu hiïåu ca
thëc penicilline àưëi vúái cấc trng streptocoque.

Nhûäng biïën chûáng, nïëu cố, thûúâng tấc àưång túái thêån vâ khúáp.
Khi bõ bïånh, ngûúâi ta thûúâng xết nghiïåm nûúác tiïíu àïí xem cố
anbumin trong thânh phêìn khưng.

Hiïån nay đt gùåp nhûäng trûúâng húåp bïånh nây úã trẩng thấi nùång.
Mưåt sưë trûúâng húåp nhể xẫy ra trong thúâi gian ngùỉn vúái cấc triïåu
chûáng àậ biïët nhû: bïånh dïỵ lêy lan, àau hổng, xết nghiïåm thêëy cố vi
trng streptocoque trong mêỵu tïë bâo lêëy úã hổng ra; bong da chên,
tay.

187. BÏÅNH BẨI LIÏÅT

Trûúác àêy, bïånh bẩi liïåt lâ mưåt bïånh thêåt àấng súå vò bïånh cố
thïí gêy biïën chûáng tûác thò lâm cho khưng thúã àûúåc, hóåc sau nây
lâm trễ em bõ teo cú vâ bẩi liïåt. Ngây nay, bïånh nây gêìn nhû khưng

côn úã cấc nûúác mâ trễ em àûúåc ëng thëc ngûâa hay tiïm phông
bïånh nây cng vúái mưåt sưë bïånh khấc nûäa.

Vêåy, nïn lâm gò àưëi vúái cấc chấu nhỗ núi côn dõch bïånh? Cố
nhiïìu trûúâng húåp:

- Trễ em àậ àûúåc tiïm phông bïånh trong vông 2-3 nùm trúã lẩi
àêy: khưng phẫi lo ngẩi gò.

- Trễ em múái tiïm mưåt lêìn: cêìn tiïm ngay lêìn nûäa hóåc ëng
thëc cho à liïìu.
- Trễ em chûa tiïm hóåc ëng thëc phông bïånh: ài tiïm vâ
ëng thëc ngay.

Sau ngây tiïm hay ëng thëc 8 ngây, thëc sệ cố tấc dng.
Nhûng cêìn phẫi tiïm hóåc ëng thëc tiïëp, àng k hẩn, à liïìu
lûúång.

Cấc chấu mùỉc bïånh sệ cố cấc triïåu chûáng: nưn ối hóåc cấc biïíu
hiïån khấc ca sûå rưëi loẩn tiïu hốa, sưët, àau trong chên, trong tay,
àau àêìu, hổng àỗ.

Hậy cho chấu nùçm nghó vâ àiïån thoẩi ngay cho bấc sơ, hóåc àûa
chấu vâo bïånh viïån.

188. BÏÅNH ÀÊÅU MA

Theo tưí chûác sûác khỗe thïë giúái (OMS) thò bïånh àêåu ma ngây
nay gêìn nhû khưng côn nûäa. Àố lâ vò viïåc tiïm phông bïånh àậ àûúåc
tiïën hânh trïn khùỉp thïë giúái vâ mưỵi khi phất hiïån bïånh, ngûúâi ta àậ

biïët cấch ly ngûúâi bïånh, núi cố dõch bïånh vúái mổi ngûúâi.

Tuy vêåy, úã mưåt sưë nûúác cố àiïìu kiïån vïå sinh kếm, chûáng bïånh
nây vêỵn cố thïí xẫy ra vâ chó cêìn mưåt ngûúâi úã núi bïånh di chuín túái
núi khấc sệ lâm cho núi àố cố dõch bïånh. Nhûng nhúâ cố sûå kiïím soất
ngùåt nghêo úã biïn giúái vïì y tïë nïn hiïån tûúång nây cng đt khi xẫy
ra. Trïn thïë giúái mưỵi lêìn úã àêu cố bïånh nây lâ ngûúâi ta lẩi thưng
bấo rưång ài khùỉp cấc núi, vâ mổi ngûúâi lẩi tiïm chng àïí phông
bïånh.

ÚÃ Phấp, ngûúâi ta khưng côn chng ngûâa bïånh nây nûäa, nhûng
nhûäng ngûúâi di du lõch sang cấc nûúác khấc vêỵn àûúåc khuën cấo
nïn tiïm chng àïí phông ngûâa.

Ch - Nhûäng trễ em àang bõ ngûáa dõ ûáng (eczema) khưng
nhûäng khưng àûúåc tiïm phông bïånh mâ cng khưng àûúåc tiïëp xc
vúái cấc trễ em nâo vûâa tiïm phông bïånh.

Khưng tiïm chng phông bïånh cho cấc chấu àang cố bïånh ngoâi
da hóåc bïånh thêån, bïånh thêìn kinh, bïånh àau mâng ốc, viïm nậo.

Vùỉc xin ngûâa bïånh àêåu ma àưi khi cố thïí gêy nhûäng biïën
chûáng úã da vâ nậo. Àêëy cng lâ mưåt l do àïí ngûúâi ta khưng tiïm
chng thûúâng xun nûäa, khi thêëy cố thïí bỗ qua àûúåc.
189. THY ÀÊÅU

Thy àêåu lâ bïånh nưíi mn hay gùåp nhêët úã trễ em. Bïånh nây rêët
dïỵ lêy nïn hêìu nhû khưng chấu nâo trấnh khỗi bïånh. Bïånh nây do
tiïëp xc trûåc tiïëp, do nûúác bổt vâ nhûäng vẫy mn. Sau khi tiïëp xc
vúái ngìn lêy bïånh tûâ 14-15 ngây, sệ cố cấc triïåu chûáng: chống mùåt

vâ sưët nhể. Àùåc biïåt lâ ngûúâi nưíi mn, bùỉt àêìu úã thên, rưìi àïën mùåt,
quanh miïång vâ da àêìu. Nhûäng mn nhỗ àưå vâi milimết, cố chûáa
mưåt chêët lỗng bïn trong, sệ khư lẩi sau 48 giúâ vâ hònh thânh mưåt
cấi vêíy. Chûâng 5-6 ngây sau, vêíy sệ bong ra àïí lẩi trïn da mưåt cấi
sểo lêu àưå vâi tìn. Nhûäng mn nhỗ cố chûáa virrt bïn trong nïn
dïỵ lêy sang cấc chấu khấc.

Hiïån tûúång mn nưíi lïn kếo dâi 2-3 ngây, gêy ngûáa khiïën cấc
chấu mën gậi lâm xûúác da, gêy nhiïỵm trng vâ cấc mn lêu àống
vêíy. Thưng thûúâng, sau 15 ngây phất bïånh thò cấc chấu khỗi.

Thy àêåu lâ bïånh nhể. Trûúâng húåp mn nưíi nhiïìu, cấc chấu cố
thïí bõ sưët cao nhûng rưìi cún sưët sệ qua ài. Cng àưi khi cố trûúâng
húåp bïånh ẫnh hûúãng túái vng tiïíu nậo vâ hïå thêìn kinh lâm chấu bế
ài lẫo àẫo trong thúâi gian bïånh àang phất triïín. Bïånh cố thïí kếo dâi
thïm mưåt đt nhûng cng khỗi sau vâi tìn.

Trong thúâi gian chấu bế bõ thy àêåu, viïåc chđnh lâ giûä gòn vïå
sinh cho chấu: cùỉt mống tay vâ giûä sẩch, khưng àïí chấu gậi àïí
trấnh nhiïỵm trng da vâ lêy lan sang chấu khấc, mùåc qìn ấo rưång
vâ nhể. Khưng cêìn xoa phêën vâ chó tùỉm sau khi àậ hïët mn. Nïëu
cêìn, chó bưi thëc sất trng lïn nhûäng vêíy hóåc mn to nhêët. Bấc sơ
cố thïí cho cấc chấu ëng mưåt đt thëc an thêìn àïí chấu dïỵ ng, khỗi
qëy vâ gậi vò ngûáa.

Khi khỗi hùèn, chấu múái àûúåc túái trûúâng hóåc nhâ trễ.

190. BÏÅNH THIÏËU MẤU (CÔN GỔI LÂ BÊÌN HUËT)

Nïëu bẩn thêëy mùåt con mònh bõ tấi nhúåt, xin chúá vưåi kïët lån

chấu bõ thiïëu mấu. Búãi vò nhiïìu khi mêìu da tûå nhiïn ca chấu lâ
nhû vêåy. Tưët nhêët lâ cho chấu túái mưåt bấc sơ.

Mâu da chó lâ mưåt phêìn, cêìn phẫi nhòn mâu ca mưi, lúåi, lêåt mđ
mùỉt coi bïn trong mđ: nïëu mâu sùỉc cấc phêìn nây nhúåt nhẩt thò chùỉc
chấu bế bõ thiïëu mấu rưìi. Chûáng nây côn kêm theo cấc triïåu chûáng:
mïåt mỗi, ngûúâi cố vễ lúâ àúâ, ụí oẫi, kếm hoẩt àưång, khưng chõu ùn.
Mấu ca cấc chấu kếm àỗ hún bònh thûúâng vò thiïëu huët sùỉc
tưë, mưåt thânh phêìn quan trổng nhêët ca hưìng cêìu cố chûáa gêìn nhû
toân bưå chêët sùỉt trong cú thïí. Huët sùỉc tưë cố nhiïåm v mang ưxy tûâ
phưíi túái cấc tïë bâo ca cấc mư.

Cấc chấu bế tûâ 4 thấng tíi trúã ài dïỵ bõ mùỉc bïånh nây do viïåc
ni dûúäng khưng à chêët sùỉt. Tẩi sao ? Vò sûäa khưng cung cêëp à
chêët sùỉt cho cấc chấu.

Vêåy têët cẫ cấc chấu bế chó ni bùçng sûäa àïìu bõ chûáng thiïëu sùỉt
chùng? Khưng phẫi. Khi àûúåc sinh ra, cấc chấu àậ mang sùén trong
ngûúâi mưåt lûúång chêët sùỉt cêìn thiïët ca mể truìn cho rưìi. Nhûng,
cố nhûäng trûúâng húåp àùåc biïåt nhû cấc chấu sinh àưi, sinh ba phẫi
cng chia nhau mưåt lûúång chêët sùỉt ca mể chùèng hẩn. Ngoâi ra, khi
cấc chấu bõ ưëm, bõ tiïu chẫy, bõ bïånh thiïëu huët sùỉc tưë do di truìn
hóåc ëng thëc lâm mưåt sưë hưìng huët cêìu bõ tiïu diïåt, chấn ùn
nïn lûúång sùỉt àûúåc tiïëp tïë khưng à cho cú thïí.

Àưëi vúái cấc chấu bế múái sinh, cấc bâ mể nïn ch túái mâu
phên ca Bế. Nïëu mâu nhúåt nhẩt lâ cố vêën àïì!

191. CHÛÁNG CAO HUËT ẤP

Trễ em kïí cẫ cấc chấu sú sinh cng cố thïí bõ chûáng cao huët
ấp, d trûúâng húåp nây hiïëm. Ngun nhên bïånh cố thïí do thêån cố
vêën àïì, hóåc khưng xấc àõnh àûúåc.

Ào huët ấp cho cấc chấu bế rêët khố vò cấc chấu hay cûåa qåy.
Tuy vêåy, câng ngây cấc bấc sơ câng ch túái viïåc nây vâ thûúâng
phẫi lêëy sưë ào ca cấc chấu úã trẩng thấi nghó ngúi, thoẫi mấi, khưng
súå hậi, àïí so vúái cấc sưë ào mêỵu ca tûâng lûáa tíi, chiïìu cao ca Bế
trai hay Bế gấi.

192. BÏÅNH ÛA CHẪY MẤU (BÏÅNH HUËT HÛÄU)

Ngun nhên bïånh ûa chẫy mấu lâ do cú thïí thiïëu mưåt sưë ëu
tưë cêìn thiïët cho sûå àưng mấu (cố nhiïìu thïí bïånh; trong sưë àố thïí
bïånh ûa chẫy mấu A lâ thûúâng thêëy nhêët). Chó cố cấc Bế trai bõ
bïånh nây mùåc d bïånh àûúåc truìn cho Bế tûâ cấc bâ mể khưng bõ
bïånh.

Nhûäng triïåu chûáng ca bïånh bùỉt àêìu tûâ àưå tíi chấu bế biïët ài:
mưåt vïët thûúng nhỗ nhû bõ àûát tay cng gêy chẫy mấu mậi. Hiïån
tûúång chẫy mấu côn cố thïí xẫy ra bïn trong cú thïí, àùåc biïåt úã cấc
khúáp nhû àêìu gưëi. Nïëu khưng àûúåc biïët tûâ trûúác, nhûäng hiïån tûúång
chẫy mấu ngoâi vâ trong cú thïí cố thïí dêỵn túái nhûäng biïën chûáng
nguy hiïím.

Àïí chûäa trõ bïånh, cêìn truìn nhiïìu lêìn cho bïånh nhên cấc loẩi
mấu tûúi, huët tûúng hóåc mấu cố cấc ëu tưë àưng mấu. Thûúâng
cêìn phẫi cố cấc nhốm bấc sơ chun ngânh àïí theo dội, chûäa trõ vâ
àưëi phố vúái cấc biïën chûáng ca bïånh.

Chấu bế bõ bïånh cêìn phẫi àûúåc ln ln bẫo vïå vâ tuåt àưëi
khưng tiïm chđch bùỉp thõt.

193. BÏÅNH NHIÏỴM K SINH TRNG TOXOPLASME

Bïånh nây gêy ra búãi mưåt loẩi k sinh úã thõt chûa chđn. Trễ em
cố thïí bõ bïånh do ùn thõt chûa nêëu k hóåc do mể àậ bõ bïånh nây
khi mang thai rưìi truìn lẩi cho con. Bïånh cố cấc triïåu chûáng nhû:
sưët, nưíi hẩch, mïåt mỗi, àau bùỉp thõt, àưi khi da bõ mêín àỗ. Trễ em
àậ bõ bïånh mưåt lêìn thò sệ àûúåc miïỵn nhiïỵm. Búãi vêåy, nïëu cấc Bế gấi
àậ bõ bïånh lc nhỗ thò sau nây, khi cấc chấu túái tíi sinh núã, cú thïí
chấu àậ àûúåc miïỵn nhiïỵm nïn khưng lêy sang con cấi nûäa.

Nhiïìu ngûúâi mùỉc bïånh mâ khưng biïët, nïn cố túái 85% ph nûä
cố mấu miïỵn nhiïỵm vïì bïånh nây.

194. PHÊN KHƯNG BỊNH THÛÚÂNG

Trûâ trûúâng húåp chấu bế ài tấo hóåc ài tûúát, côn nhûäng ngây
bònh thûúâng, phên chấu cố thïí nhû thïë nâo ?

Phên mïìm, đt: Chûáng tỗ sûå tiïu hốa bònh thûúâng.

Phên cố chêët nhêìy trùỉng hay xanh: Rưëi loẩn tiïu hốa hóåc Bế
bõ sưí mi. Nïëu sûå hư hêëp chấu vêỵn bònh thûúâng mâ lẩi ài phên
nhêìy thò cêìn phẫi nối cho bấc sơ biïët vò chấu cố thïí bõ rưëi loẩn ngay
úã mâng nhêìy ca råt.

Phên cố m: Nïëu trong chêët nhêìy lêỵn trong phên, cố cẫ m thò
chấu àậ bõ viïm úã mưåt bưå phêån nâo àố ca cú quan tiïu hốa. M lâ

cấc bẩch huët cêìu, cấc vi trng àậ chïët lêỵn vúái cấc mẫnh niïm mẩc
bõ bong ra.
Phên cố mấu: Nïëu bẩn thêëy tậ hay trong "bư" ca chấu bế cố
mấu, hóåc rộ hún lâ cố mấu chẫy úã hêåu mưn ca chấu bế ra, cêìn
phẫi àûa chấu túái bấc sơ ngay. Nïn giûä tậ lẩi vâ lêëy mưåt đt phên
trong bư vâo mưåt lổ nhỗ àậ rûãa sẩch, mang túái bïånh viïån àïí lâm xết
nghiïåm.

Nïëu chấu bế vêỵn khỗe bònh thûúâng, khưng sưët thò trong àoẩn
trûåc trâng cố thïí cố mưåt cc thõt thûâa (pư lđp). Bấc sơ sệ giẫi quët
bùçng mưåt cåc phêỵu thåt nhỗ.

Viïåc lêëy nhiïåt àưå cho chấu bế bùçng àûúâng hêåu mưn cng cố khi
lâm trûåc trâng bõ thûúng nhể (d nhiïåt kïë khưng bõ vúä). Vïët thûúng
nhû vêåy cng mau lânh.

Ngoâi ra côn cố cấc nguån nhên khấc nhû: chấu bế ài tấo, ài
tûúát, lâm råt bõ tưín thûúng nhể. Trûúâng húåp nây, phẫi chûäa bïånh
tấo hay ài tûúát.

Mưåt khẫ nùng nûäa cng cố thïí xẫy ra lâ chấu bõ lưìng råt.

Phên xanh: Phên xanh khưng hùèn lâ àiïìu àấng lo ngẩi vò chó
thïí hiïån viïåc di chuín quấ nhanh ca chêët thẫi qua råt, lâm cho
phên khưng à thúâi gian cố àûúåc mêìu bònh thûúâng. Hún nûäa, nïn
ch rùçng viïåc ưxy-hốa ca phên trong khưng khđ ngoâi trúâi, cng
cố thïí lâm phên ca chấu bế cố mâu xanh.

Phên xấm: Chấu bế ùn sûäa bô cư àùåc cố thïí lâm cho phên cố
mâu xấm.

Phên mâu nhẩt hóåc mâu trùỉng: Phên mêìu trùỉng cố thïí lâ biïíu
hiïån ca gan hoẩt àưång ëu, cố bïånh gan hóåc tùỉc ưëng mêåt úã cấc trễ
sú sinh.

Phên cố mâu sùỉc: Rau, c cẫi àûúâng, câ rưët àïìu lâm cho phên
cố mêìu sùỉc ca chng. Chêët sùỉt lâm phên cố mâu àen.

Nïëu bẩn thêëy phên ca chấu bế khấc thûúâng, nïn lêëy mêỵu, vâ
mang túái bấc sơ àïí nïëu cêìn thò lâm xết nghiïåm.

195. NHIÏỴM ÀƯÅC CHỊ

Trong cấc phông úã lêu khưng sang sûãa, sún bùçng loẩi sún cố
chêët chò trong thânh phêìn, cấc chấu nhỗ cố thïí cho nhûäng mẫnh
sún bõ bong vâo miïång vâ bõ nhiïỵm àưåc chò. Triïåu chûáng ca hiïån
tûúång nhiïỵm àưåc chò lâ: àau bng, ài tấo hóåc ài tiïu chẫy, rưëi loẩn
thêìn kinh, thêëy ngûúâi hưët hoẫng, bõ co giêåt, bõ thûúng tưín vïì thêån
vâ mấu.

Viïåc chûäa trõ cố mc àđch loẩi chò ra khỗi cú thïí qua nûúác tiïíu.

196. BÏÅNH SƯËT NƯÍI HẨCH, HAY BÏÅNH TÙNG BẨCH CÊÌU ÀÚN NHÊN
NHIÏỴM TRNG

Cấc trễ sú sinh đt khi mùỉc bïånh sưët nưíi hẩch, cấc chấu lúán hay
mùỉc bïånh nây hún.

Cấc chấu mùỉc bïånh bõ sưët vâ nưíi hẩch úã cưí, úã nấch, úã hấng.

Mën xấc àõnh àng lâ chấu àậ bõ bïånh nây, phẫi lâm xết
nghiïåm úã phông thđ nghiïåm (thûã nghiïåm phẫn ûáng Paul-bunel).
Bïånh thun giẫm mau nhûng ngûúâi bïånh côn thêëy mïåt mỗi trong
nhiïìu tìn.

197. SƯËT THÛÚNG HÂN

Nûúác ëng, sûäa, kem, nûúác àấ, hẫi sẫn (cua, sô, ưëc ) àïìu cố thïí
lâ ngun nhên gêy bïånh sưët thûúng hân, nhêët lâ vïì ma hê.

Bïånh thûúng hân cố cấc triïåu chûáng nhû sau: múái àêìu sưët nhû
nhiïìu bïånh khấc; rưìi khưng mën ùn, nưn, àau bng, tiïu chẫy (úã
trễ em, hiïån tûúång tiïu chẫy cố thïí khưng xẫy ra). Thên nhiïåt cố
thïí lïn cao túái 40oC vâ khưng thun giẫm mùåc d àậ chûäa trõ nhû
nhûäng lêìn sưët khấc, ài phên lỗng, sûác khỗe suy sp nhanh.

Khi thêëy chấu bế sưët cao, chùỉc cấc bẩn phẫi múâi bấc sơ túái ngay.
Nïëu nghi lâ sưët thûúng hân, bấc sơ sệ u cêìu cho chấu nùçm bïånh
viïån. Hiïån nay, àậ cố nhiïìu loẩi thëc khấng sinh rêët hiïåu nghiïåm
àưëi vúái bïånh thûúng hân. Tuy vêåy, sau khi khỗi bïånh, thúâi gian
phc hưìi àûúåc hoân toân sûác khỗe rêët lêu. Bïånh thûúng hân thûúâng
lâm cho ngûúâi bïånh mêët nhiïìu sûác khỗe, khỗi rưìi nhûng vêỵn ëu vâ
gêìy.

Nïëu bẩn súå chấu bế hóåc chđnh bẩn cố thïí bõ nhiïỵm bïånh, vò
bẩn sùỉp ài du lõch túái mưåt núi mâ àiïìu kiïån vïå sinh khưng àûúåc àẫm
bẫo lùỉm, hậy chđch cho mònh vâ cho chấu bế liïìu thëc phông bïånh
thûúng hân. Liïìu thëc sệ phẫi chđch lâm 4 lêìn, mưỵi lêìn cấch nhau
15 ngây, lûúång thëc lêìn sau nhiïìu hún lêìn trûúác. Chđch mưåt lêìn rưìi
nùm sau múái chđch lẩi. Lêìn thûá 3 cấch lêìn thûá hai 5 nùm. Chđch

thëc àau vâ cố thïí bõ sưët.

Hiïån nay, viïåc chđch thëc ngûâa bïånh thûúng hân khưng àûúåc
ch lùỉm, nhûng cấc bấc sơ vêỵn khun mổi ngûúâi nïn chđch ngûâa
mưỵi khi cố dõch bïånh hóåc cêìn phẫi ài ra nûúác ngoâi.

Trễ em chó nïn tiïëp tc túái trûúâng sau khi khỗi bïånh àûúåc 20
ngây trúã ài. Nïëu mën túái súám hún, cêìn cố chung kïët quẫ hïët trng
bïånh úã phên, sau khi thûã phên 2 lêìn, mưỵi lêìn cấch nhau 8 ngây.

Cấc chấu chung sưëng trong cng gia àònh vúái chấu bõ bïånh,
khưng cêìn thiïët phẫi nghó hổc.

198. HƯÅI CHÛÁNG ÀAO (DOWN)

Hưåi chûáng do hiïån tûúång dõ dẩng nhiïỵm sùỉc thïí úã cùåp nhiïỵm
sùỉc thïí 21, àấng lệ cố 2 nhiïỵm sùỉc thïí thưi thò lẩi cố túái 3. Sûå dõ
dẩng nây dêỵn túái hêåu quẫ chấu bế bõ chêåm phất triïín vïì trđ khưn,
cố mưåt sưë dõ têåt bêím sinh nhêët lâ úã tim, vâ mưåt vễ mùåt àùåc bõïåt, hai
lưng mây xïëch, ngúá ngêín vò chêåm hiïíu.

Ngûúâi bõ hưåi chûáng nây cng nhû ngûúâi bõ têåt nguìn. Cấc bêåc
bưë mể nïn liïn lẩc vúái nhûäng tưí chûác nhên àẩo, nhûäng trûúâng, lúáp
dânh riïng cho cấc chấu àïí àûúåc sùn sốc àùåc bõïåt.

Ngun nhên hưåi chûáng nây chûa àûúåc rộ, nhûng hay thêëy úã
cấc trễ em sinh ra khi mể àậ vûúåt quấ tíi 40.

199. BÏÅNH SÚÃI

Bïånh súãi do vi rt gấy ra, thûúâng gùåp úã cấc chấu bế trïn 1 tíi,
cố thïí cố dõch vâo ma xn. Sau khi bõ lêy nhiïỵm tûâ 10 túái 15
ngây, cấc chấu bế cố cấc triïåu chûáng nhû: ho, sưët. Hiïån tûúång ho
ca bïånh súãi cố àùåc àiïím lâm giổng chấu bế khân khân vâ lâm rân
ra nûúác mùỉt.

Sau mêëy ngây bõ súãi, tai, mùåt, chên, tay vâ toân thên chấu bế
cố nhûäng nưët àỗ nưíi lïn, rưìi lẩi mêët ài khoẫng 4, 5 ngây sau. Chấu
bế khỗi bïånh nhanh. Ngây nay, bïånh súãi đt khi cố bõïën chûáng. Tuy
vêåy, úã nhûäng chấu bế sûác khỗe kếm vâ nhûäng bế da àen, bïånh súãi
vêỵn cố thïí gêy ra viïm tai, viïm phïë quẫn, viïm phưíi.

Chấu bế bõ súãi cố thïí lêy sang chấu khấc úã thúâi k trûúác khi nưíi
ban. Ngûúâi ta thûúâng chng ngûâa cho cấc chấu tûâ thấng 12 trúã ài,
vò trûúác àố Bế côn giûä àûúåc cấc ëu tưë miïỵn nhiïỵm trong ngûúâi do
mể truìn lẩi. Thëc ngûâa súãi thûúâng pha thïm thëc ngûâa bïånh
quai bõ, cố thïí lâm chấu bế sưët nhể, thëc chùån àûúåc bïånh kïí cẫ
trûúâng húåp chấu bế àậ tiïëp xc vúái mưåt chấu khấc bõ bïånh, trong
vông 5 hưm vò thëc tấc dng nhanh hún vi rt cấc chấu bế dïỵ bõ
bïånh phưíi câng nïn tiïm phông bïånh súãi hóåc dng chêët
gammaglobuline àïí tùng cûúâng tđnh miïỵn nhiïỵm ca cú thïí.

200. AIDS

AIDS lâ mưåt bïånh nguy hiïím, chûa cố phûúng phấp chûäa trõ
hiïåu quẫ, do vi rt HIV gêy ra. Vi rt nây têën cưng vâo hïå thưëng
miïỵn nhiïỵm ca cú thïí lâm cho khẫ nùng tûå bẫo vïå ca cú thïí bõ suy
ëu trêìm trổng. Mưåt ngûúâi bõ bïånh sệ mang trong mấu nhûäng
khấng thïí àùåc bõïåt nïn khi xết nghiïåm mấu ca ngûúâi êëy sệ cho kïët
quẫ dûúng tđnh.

Mưåt ph nûä thûã mấu thêëy dûúng tđnh cố 20% khẫ nùng truìn
vi rt bïånh cho con trong lc côn mang thai hay khi sinh núã. Sûäa
mể cố thïí lâ ngìn lêy bïånh. Búãi vêåy, cấc ph nûä mấu àậ dûúng
tđnh khưng nïn cố mang vâ câng khưng nïn àễ.

Trễ sú sinh cố bïånh thûúâng thïí hiïån rộ tûâ thấng thûá 6: sûác khỗe
suy giẫm, ngûng phất triïín, bõ ài bõ lẩi cấc loẩi bïånh nhiïỵm trng,
nhiïỵm k sinh trng hay virt liïn quan túái cấc bïånh àûúâng hư hêëp
nhû ho; àûúâng tiïu hốa nhû tiïu chẫy; hïå thêìn kinh nhû àau mâng
ốc, bẩi liïåt v.v Bïånh thûúâng tiïën triïín rêët nhanh túái mûác trêìm
trổng.

Cấc chấu nhỗ côn cố thïí mùỉc bïånh nây do viïåc truìn mấu tûúi
hóåc cấc chïë phêím ca mấu cố nhiïỵm virt HIV.

Ngûúâi ph nûä mùỉc bïånh nây, cêìn theo nhûäng lúâi khun sau
àêy, d cho lúâi khun cố phêìn khùỉc nghiïåt :

- Nïëu lâ con gấi, khưng nïn lêëy chưìng.

- Nïëu lêëy chưìng, khưng nïn cố mang.
- Nïëu cố mang, phẫi súám cho ra thai.

- Nïëu mën giûä thai, khưng àûúåc cho con b sûäa mể .

Vò, nïëu bõ nhiïỵm bïånh, àûáa trễ chó sưëng àûúåc vâi thấng, lâm bưë
mể thïm àau bìn. Nïëu khưng lêy bïånh, thò chấu cng sệ súám bõ
mưì cưi vâ trúã thânh mưåt gấnh nùång cho xậ hưåi.

201. QUAI BÕ

Thưng thûúâng, cấc trễ em ngoâi 1 tíi múái bõ bïånh quai bõ, vâ
hay bõ vâo ma àưng hay ma xn. Nïëu trûúác khi sinh chấu, bâ
mể àậ tûâng bõ bïånh nây thò cấc em chùỉc chùỉn àûúåc miïỵn nhiïỵm tûâ 6
túái 7 thấng àêìu.

Bïånh quai bõ lâ mưåt bïånh lêy. Thúâi gian nung bïånh tûâ khi mùỉc
bïånh túái khi cố cấc triïåu chûáng vâo khoẫng 3 tìn, nhûng bïånh cố
thïí lêy sang chấu khấc trûúác khi cố triïåu chûáng bïånh mêëy ngây.

Triïåu chûáng chđnh ca bïånh lâ sûå phưìng lïn ca tuën nûúác bổt
dûúái tai, mưåt bïn hóåc cẫ 2 bïn. Chấu bế nët khố, àưi khi hấ miïång
cng khố. Tuën phưìng lúán nhêët trong vông 3 ngây, súâ vâo sệ lâm
chấu àau. Túái ngây thûá 5, chưỵ phưìng sệ nhỗ dêìn vâ hïët, nhûng thúâi
gian chấu bế bõ sưët cố thïí lêu hún, tûâ 5 - 6 ngây kêm theo hiïån
tûúång àau àêìu, nưn ối vâ àau vng bng.

Bïånh cố thïí cố cấc biïën chûáng nhể, àùåc biïåt cố thïí lâm viïm cấc
tinh noận úã cấc chấu trai àậ túái tíi trûúãng thânh, gêy àau àúán. Búãi
vêåy, chấu bế cố bïånh cêìn phẫi àûúåc cấch ly cêín thêån vúái cấc anh
trai vâ cẫ bưë nûäa. Hiïån tûúång viïm tinh hoân đt khi ẫnh hûúãng túái
khẫ nùng sinh sẫn, khưng nhû nhiïìu ngûúâi vêỵn nghơ trûúác àêy.

Trong thúâi gian bïånh, khi côn sưët thò chấu bế côn cêìn phẫi nùçm
nghó tẩi giûúâng. Nhiïìu khi chấu hïët àau úã mưåt bïn tai, chấu àậ hïët
sưët, tûúãng àậ khỗi nhûng bïånh lẩi bùỉt àêìu nưíi lïn úã bïn tai kia.

Sùn sốc cấc chấu bõ quai bõ, nïn cho ùn thûác ùn lỗng, trấnh
phẫi nhai nhiïìu. Àïí àúä àau bấc sơ cố thïí cho cấc chấu dng aspirin

theo hûúáng dêỵn vâ chûúâm khùn nống lïn trïn chưỵ phưìng.

Cấc chấu cố thïí tiïm phông bïånh quai bõ kïët húåp vúái viïåc phông
bïånh súãi vâ àêåu ma. Cấc chấu khỗi bïånh chó nïn trúã lẩi trûúâng khi
àậ hỗi kiïën ca bấc sơ.
202. BÏÅNH THÊËP

Nhiïìu ngûúâi nghơ rùçng chó cố ngûúâi giâ múái bõ bïånh thêëp.
Khưng àng. Trễ em cng bõ bïånh nây.

Thûúâng thêëy nhêët lâ bïånh thêëp khúáp cêëp, bïånh nây thûúâng đt
gùåp úã trễ em dûúái 5 tíi. úã cấc chấu cố bïånh thêëp, cấc khúáp bõ têëy
àỗ, àau, súâ vâo chưỵ àau thêëy nống. Mưỵi lêìn bõ bïånh, lêu vâi ngây cố
biïën chûáng àấng ngẩi nhêët lâ biïën chûáng vâo tim.

Bïånh nây do vi trng liïn cêìu trng (streptocoque) gêy ra, cố
thïí lâ sau mưåt lêìn viïm hổng.

Thëc khấng sinh pếniciline rêët cố tấc dng vúái bïånh nây.

Bïånh thêëp khúáp mẩn tđnh thûúâng cố cấc triïåu chûáng nhû: sưët
cao, cố nưët àỗ dûúái da vò cấc mẩch mấu vúä, cố hiïån tûúång trân dõch úã
mâng tim. Bấc sơ trõ bïånh nây bùçng thëc cố cortisone.

Côn mưåt dẩng khấc ca bïånh thêëp trễ em gêìn giưëng vúái bïånh
thêëp khúáp úã ngûúâi lúán: cấc khúáp bõ tưín thûúng mưåt cấch dêìn dêìn vâ
tûâng àúåt mưåt dêìn túái sûå cûáng khúáp vâ thânh têåt.

203. BÏÅNH ËN VẤN

Chûáng bïånh nguy hiïím chïët ngûúâi nây may thay àậ cố thëc
phông cố hiïåu quẫ 100%. ÚÃ Viïåt Nam 90% trễ em àậ àûúåc tiïm
phông bïånh ën vấn.

Nhûäng vi khín gêy bïånh ën vấn úã khùỉp mổi núi: trong àêët,
bi, phên ngûúâi vâ sc vêåt Búãi vêåy, khẫ nùng nhiïỵm bïånh àưëi vúái
mổi ngûúâi àïìu rêët lúán, nhêët lâ úã thưn qụ. Vïët thûúng khưng cêìn
sêu hay rưång, cng vêỵn cố thïí nhiïỵm trng ën vấn.

Phêìn lúán trûúâng húåp chó vò giêỵm phẫi mưåt cấi àinh ró, mùỉc chên
vâo mưåt súåi dêy kệm gai, bõ mưåt cấi dùçm àêm vâo dûúái mống tay, bõ
xûúác tay vò mưåt àưì chúi c àậ mêëy ngây khưng àng àïën

Vïët àưët ca cưn trng, vïët rùng ca chố, mêo, àïìu cố thïí lâ núi
xêm nhêåp ca loẩi vi khín ën vấn.

Búãi vêåy, mổi vïët thûúng d to hay nhỗ cng cêìn phẫi rûãa sẩch
vâ sất trng. Khi chấu nhỗ bõ thûúng, bấc sơ sệ quët àõnh cố phẫi