PHÂN TÂM HỌC NHẬP MÔN - PHẦN 3: TỔNG QUÁT VỀ CÁC CHỨNG BỆNH THẦN KINH – 2 pps

Phên têm hổc nhêåp mưn 17

nhûäng giai àoẩn trong thúâi k xẫy ra trûúác thúâi k 3 tíi nây. Sûå
phất triïín nây tiïën hânh nhanh àïën nưỵi sûå quan sất trûåc tiïëp
khưng thïí cố àûúåc nhûäng hònh ẫnh cưë àõnh rộ râng. Chó nhúâ vâo
mưn phên têm hổc, chng ta múái cố thïí dûåa vâo cấc chûáng bïånh
thêìn kinh àïí tòm ra nhûäng giai àoẩn xa xưi nhêët ca sûå phất triïín
khất dc (libido). Têët nhiïn àố chó lâ nhûäng cưng trònh xêy dûång,
nhûng nhúâ thûåc hânh mưn phên têm hổc cấc bẩn sệ thêëy nhûäng
cưng trònh xêy dûång nây thûåc cố đch vâ cêìn thiïët. Cấc bẩn sệ hiïíu
tẩi sao bïånh l hổc lẩi cố thïí
tòm ra àûúåc nhûäng sûå kiïån mâ chng
ta khưng biïët àûúåc trong cấc àiïìu kiïån bònh thûúâng.
Bêy giúâ chng ta cố thïí biïët rộ àúâi sưëng tònh dc ca trễ con
trûúác khi chng ch àïën cú quan sinh dc, sûå ch nây àûúåc sûãa
soẩn trong thúâi gian àêìu tiïn ca àûáa bế trûúác khi thúâi k tiïìm
tâng vâ bùỉt àêìu àûúåc tưí chûác chùåt chệ trong thúâi k dêåy thò. Trong
thúâi k àêìu tiïn cố mưåt thûá tưí chûác lỗng lễo hún mâ chng ta gổi lâ
thúâi k tiïìn sinh dc Nhûng trong thúâi k nây chđnh nhûäng
khuynh hûúáng sa àổa vâ dng hêåu mưn chiï
ëm àõa võ àưåc tưn chûá
khưng phẫi nhûäng khuynh hûúáng sinh dc lễ tễ. Sûå khấc biïåt giûäa
giưëng àûåc vâ giưëng cấi chûa giûä vai trô gò hïët, thay vâo àố chó cố sûå
khấc biïåt giûäa tđch cûåc vâ tiïu cûåc, sûå khấc biïåt nây bấo trûúác tđnh
cấch phên cûåc ca tònh dc. Trong nhûäng hoẩt àưång ca thúâi k
nây, àiïìu chng ta cố thïí gổi lâ giưëng àûåc xët hiïån dûúái hònh thûác
mưåt khuynh hûúáng mën ngûå trõ chùèng mêëy lc biïën thânh àưåc ấc.
Nhûäng khuynh hûúáng tiïu cûåc gùỉn liï
ìn vâo mưåt miïìn tònh dc
chung quanh hêåu mưn vâ hêåu mưn bùỉt àêìu giûä mưåt àõa võ quan
trổng. mën xem vâ biïët àûúåc phất hiïån mẩnh mệ; ëu tưë sinh

dc chó tham dûå vâo àúâi sưëng tònh dc vúái tû cấch lâ cú quan bâi
tiïët nûúác tiïíu. Nhûäng àưëi tûúång tònh dc trong giai àoẩn nây
khưng thiïëu, nhûng nhûäng àưëi tûúång nây khưng cêìn thiïët phẫi hổp
lẩi àïí thânh mưåt àưëi tûúång duy nhêët. Giai àoẩn cëi cng ca thúâi
k nây lâ thúâi k ch àïën hêåu mưn ài trûúác thúâi k ch àïën cấc
cú quan sinh dc. Rêët nhiïì
u ëu tưë trong giai àoẩn àêìu tiïn nây sệ
t lẩi àïí thânh lêåp àúâi sưëng tònh dc cëi cng sau àố vâ nhiïìu
khuynh hûúáng àêìu tiïn sệ dng à mổi cấch àïí len lỗi vâo àúâi sưëng
nây. Trûúác cẫ giai àoẩn sa àổa - hêåu mưn trong quấ trònh phất
triïín khất dc chng côn mưåt thúâi k tưí chûác sú khai nûäa trong àố
miïìn tònh dc sệ úã núi mưìm. Àùåc àiïím ca thúâi k nây lâ tònh dc
àûúåc biïíu hiïån bùçng hânh vi mt tay, cho nïn nhûäng ngûúâi Ai Cêåp
thúâi cưí àậ tỗ ra rêët sêu sùỉc khi hònh dung àûáa bế bùçng hònh ẫnh
cho tay vâ
o mưìm mt. Nhêët lâ ch Horus. Abraham àậ cho ta biïët
Sigmund Freud 18

nhûäng dêëu hiïåu àố sệ àûúåc thêëy lẩi trong nhûäng giai àoẩn sau àố
ca tònh dc.
Tưi súå nhûäng àiïìu vûâa nối chó lâm cấc bẩn mïåt nhổc thïm
chûá chùèng hiïíu biïët gò thïm. Cố thïí tưi àậ ài vâo quấ nhiïìu chi
tiïët. Nhûng cấc bẩn hậy kiïn nhêỵn: sau nây cấc bẩn sệ hiïíu hïët
têìm quan trổng ca nhûäng àiïìu tưi vûâa nối. Trong khi chúâ àúåi, cấc
bẩn hậy tẩm chêëp nhêån rùçng àúâi sưëng tònh dc, hay sûå hoẩt àưång
ca lông khất dc, khưng phẫi tûå nhiïn mâ thânh, phẫi trẫi qua
nhiïìu giai àoẩn kïë tiïëp nhau, chùè
ng giai àoẩn nâo giưëng giai àoẩn
nâo y nhû nhûäng giai àoẩn gip cho mưåt con ngâi trúã thânh con
bûúám. Chưỵ rệ ca sûå phất triïín àố chđnh lâ lc cấc khuynh hûúáng

lễ tễ chõu lïå thåc vâo cú quan sinh dc, nghơa lâ lc tònh dc chõu
lïå thåc vâo sûå sinh sẫn. Vêåy lc àêìu chng ta chó cố mưåt àúâi sưëng
tònh dc rúâi rẩc, do cấc khuynh hûúáng lễ tễ hổp thânh àïí tòm àûúåc
khoấi cẫm do cấc cú quan trong cú thïí gêy nïn, nhûäng khuynh
hûúáng nây hoẩt àưång àưåc lêåp, khưng lïå thåc vâo nhau. Sûå vư trêåt
tûå nây àûúåc giẫm búát nhúâ nhûäng tưí chûác tiï
ìn sinh dc dêỵn àïën giai
àoẩn sa àổa - hêåu mưn, sau khi qua giai àoẩn bùçng mưìm, giai àoẩn
thư sú nhêët. Thïm vâo àố cố nhiïìu hoẩt àưång khấc chûa àûúåc biïët
àïën àêìy à lâm gẩch nưëi giûäa giai àoẩn sau vâ giai àoẩn trûúác vâ
cao hún. Sau nây chng ta sệ hiïíu rộ hïët têìm quan trổng ca sûå
phất triïín lêu dâi vâ àïìu àùån ca sûå khất dc trong quan niïåm vïì
cấc chûáng bïånh thêìn kinh.
Ngây nay chng ta xết àïën mưåt khđa cẩnh khấc ca sûå phất
triïín nây, nghơa lâ nhûäng liïn quan giûäa nhûäng khuynh hûúáng lễ
tễ vâ àưëi tûúång. Hay nối cho àng ra chng ta xế
t nhanh sûå phất
triïín nây àïí rưìi dûâng lẩi lêu hún trûúác mưåt trong cấc kïët quẫ chêåm
chẩp àẩt àûúåc. Vêåy mưåt vâi ëu tưë cêëu thânh ca bẫn nùng tònh
dc cố ngay tûâ lc àêìu mưåt àưëi tûúång mâ nố cêìm giûä thûåc chùåt; àố
lâ khuynh hûúáng ngûå trõ, mën biïët vâ xem xết. Nhiïìu ëu tưë khấc
liïn quan àïën nhiïìu miïìn tònh dc trong thên thïí, ngay lc àêìu
cng chó cố mưåt àưëi tûúång, mưåt khi côn bấm vâo nhûäng nhiïåm v
khưng cố tđnh chêët tònh dc, nhûng rưìi bỗ rúi àưëi tûúång àố ngay
khi rúâi bỗ nhûäng nhiïå
m v àố. Àưëi tûúång tònh dc thûá nhêët dng
miïång lâ àưi v ca bâ mể thỗa mận nhu cêìu ni ùn ca àûáa bế
sú sinh. Sau àố mưåt khi àûáa bế àậ thỗa mận àûúåc cẫ tònh dc vâ
nhu cêìu ni ùn, nố sệ khưng cêìn àïën v mể nûäa, mâ thay vâo àố
bùçng ngốn tay nghơa lâ mưåt phêìn trong thên thïí nố. Khuynh

hûúáng dng mưìm trúã thânh tûå thỗa mận cng nhû khuynh hûúáng
Phên têm hổc nhêåp mưn 19

dng hêåu mưn hay dng nhûäng miïìn tònh dc khấc. Sûå phất triïín
sau àố theo àíi hai mc àđch: 1) thoẩt tiïn rúâi bỗ tđnh cấch tûå
thỗa mận, thay àưëi tûúång lêëy trong thên thïí mònh; 2) àưìng nhêët
hốa mổi àưëi tûúång khấc nhau ca nhiïìu khuynh hûúáng khấc nhau,
thay chng bùçng mưåt àưëi tûúång duy nhêët. Kïët quẫ nây khưng thïí
àêìy à hay giưëng nhû àưëi tûúång lêëy trong thên thïí àûúåc, vâ chó àẩt
àûúåc vúái àiïìu kiïån lâ mưåt sưë khuynh hûúáng sệ bõ tiïu hy vò khưng
dng àûúåc viïåc gò.
Sûå diïỵn tiïën àûa àïën viïåc chổn lûåa àưëi tûúång nây hay àưëi
tûúång khấc khấ
phûác tẩp vâ chûa mư tẫ theo mën. Chng ta chó
cêìn dêỵn chûáng bùçng sûå kiïån lâ khi chu k êëu trơ, ài trûúác giai àoẩn
tiïìm tâng gêìn hoân thânh rưìi thò àưëi tûúång àûúåc chổn gêìn giưëng
nhû àưëi tûúång gêy nïn khoấi cẫm trong thúâi k côn dng mưìm. Àưëi
tûúång nây khưng phẫi lâ àưi v ngûúâi mể nûäa nhûng vêỵn lâ ngûúâi
mể. Vêåy ngûúâi mể chđnh lâ àưëi tûúång dêìu tiïn ca tònh u. Chng
ta nối àïën tònh u khi nhûäng khuynh hûúáng tinh thêìn ca bẫn
nùng ca tònh dc giûä àõa võ quan trổng nhêët trong khi nhûäng sûå
àôi hỗi vïì thên thïí
hay tònh dc cùn bẫn ca bẫn nùng tònh dc bõ
dưìn ếp hay bõ qụn ài trong chưëc lất. Trong thúâi k ngûúâi mể lâ àưëi
tûúång àêìu tiïn ca tònh u sûå hoẩt àưång ca tinh thêìn àïí dưìn ếp
àậ bùỉt àêìu lâm cho àûáa bế khưng biïët gò àïën mưåt phêìn trong cấc
mc àđch tònh dc nûäa. Sûå lûåa chổn ngûúâi mể lâm àưëi tûúång àêìu
tiïn ca tònh u nây gùỉn liïìn vâo àiïìu mâ chng ta gổi lâ mùåc
cẫm Oedipe, sau nây sệ cố mưåt têìm quan trổng rêët lúán trong cấch
giẫi thđch cùn bïånh thêìn kinh ca mưn phên têm hổc, vâ cố lệ lâ

mưåt trong cấ
c ngun nhên chđnh ca sûå chưëng àưëi ca xậ hưåi àưëi
vúái phên têm hổc.
Cấc bẩn hậy nghe mưåt cêu chuån lùåt vùåt xẫy ra trong thúâi
chiïën tranh. Mưåt trong nhûäng ngûúâi can àẫm bïnh vûåc phên têm
hổc àûúåc àưång viïn vúái tû cấch bấc sơ qn y túái mưåt núi nâo àố
trong xûá Ba Lan vâ àûúåc cấc àưìng nghiïåp ch vò nhûäng quan sất
ca ưng àưëi vúái mưåt bïånh nhên. Khi àûúåc hỗi, ưng ta trẫ lúâi lâ súã dơ
àẩt àûúåc kïët quẫ bêët ngúâ nhû thïë lâ vò ưng àậ dng phên têm hổc
vâ sùén sâng chó bẫo cho àưìng nghiïåp vïì phûúng phấp nây. Tûâ àố
chiïìu nâo cấc bấc sơ trong àún võ, àưì
ng nghiïåp hay cêëp trïn ca
ưng ta àïìu t hổp àïí nghiïn cûáu phên têm hổc. Mổi viïåc trưi chẫy
nhû thûúâng cho túái hưm võ bấc sơ ca chng ta nối vïì mùåc cẫm
Oedipe: mưåt cêëp trïn ca bấc sơ àûáng dêåy tun bưë lâ ưng khưng
tin mưåt cht nâo vïì mùåc cẫm nây vâ ưng khưng thïí cho phếp nối
Sigmund Freud 20

àïën mùåc cẫm àố àưëi vúái nhûäng ngûúâi àậ cố gia àònh, nhûäng ngûúâi
rêët àấng kđnh trổng trong khi hổ chiïën àêëu cho tưí qëc ca hổ. Vâ
ưng ra lïånh cêëm khưng cho nối àïën phên têm hổc nûäa. Võ bấc sơ
phên têm hổc nối trïn khưng côn àiïìu gò phẫi lâm khấc hún lâ xin
àưíi sang mưåt àún võ khấc. Phêìn tưi, tưi cho rùçng nïëu mën chiïën
thùỉng mâ ngûúâi Àûác phẫi cêìn àïën mưåt “tưí chûác khoa hổc” nhû thïë
thò quẫ lâ mưåt àẩi hổa vâ têët nhiïn giúái khoa hổc Àûác khưng thïí
nâo tha thûá cho mưåt quan niïåm lưỵi thúâi nhû thïë lêu hún nûäa.
Mùåc cẫ
m Oedipe lâ cấi gò ghï gúám vêåy? Chó cấi tïn Oedipe à
cho cấc bẩn àoấn ra rưìi. Ai mâ chùèng biïët huìn thoẩi vïì àûác vua
Hi Lẩp Oedipe bõ sưë phêån bùỉt phẫi giïët cha vâ lêëy mể àậ phẫi

dng à mổi cấch àïí thoất khỗi sưë phêån àưåc ấc àố nhûng khưng
àûúåc nïn àậ tûå trûâng phẩt bùçng cấch chổc m àưi mùỉt ca chđnh
mònh khi biïët mònh àậ vư tònh phẩm cẫ hai tưåi to lúán nhêët lâ giïët
cha vâ lêëy mể. Chùỉc nhiïìu bẩn àậ vư cng xc àưång khi àổc vúã
kõch ca Sophocle vïì vêën àïì àố. Vúã kõch nây trònh bây cho ta biïët
tư
åi ấc ca Oedipe àậ dêìn dêìn àûúåc lưi ra ấnh sấng nhû thïë nâo khi
cåc àiïìu tra bõ àònh trïå nhiïìu lêìn vâ àûúåc tiïëp tc ra sao nhúâ cố
nhiïìu dêëu hiïåu múái xët hiïån: vúã kõch nhû cố vễ nhû diïỵn tiïën
trong cåc khẫo sất ca phên têm hổc. Ngûúâi mể vâ ngûúâi vúå àau
khưí Jocasta nhiïìu lêìn ngùn cẫn khưng cho cåc àiïìu tra tiïëp diïỵn,
viïån cúá rùçng cố rêët nhiïìu ngûúâi àậ nùçm mú thêëy mònh ng vúái mể
mònh, nhûng àố chó lâ nhûäng giêëc mú khưng àấng àïí . Chng ta
khưng coi khinh giêëc mú, nhêët lâ nhûäng giêëc mú àiïín hònh mâ
nhiïìu ngûúâ
i àậ cố, chng ta tin rùçng giêëc mú mâ Jocasta nối àïën
cố liïn quan chùåt chệ àïën cêu chuån kinh hoâng vâ k lẩ ca
huìn thoẩi .
Cố àiïìu àấng ngẩc nhiïn lâ vúã kõch ca Sophocle khưng hïì
gêy xc àưång hay giêån dûä cho bêët cûá mưåt khấn giẫ nâo, trong khi
nhûäng l thuët vư hẩi ca võ bấc sơ qn y nối trïn lẩi lâm cho
cêëp trïn ca ưng ta giêån dûä vâ phẫn àưëi dûä dưåi nhû thïë. Vúã bi kõch
nây thûåc ra cố tđnh cấch vư ln vò hy bỗ trấch nhiïåm tinh thêìn
ln l ca con ngûúâi, cho rùçng chđnh cấc thêìn linh àậ cố sấng
kiïën vïì tưåi ấc, àûa ra ấnh sấ
ng sûå bêët lûåc ca nhûäng khuynh
hûúáng ln l trong con ngûúâi trûúác sûå têën cưng ca tưåi ấc. Giấ
nùçm trong tay mưåt nhâ thú nhû Euripide, vúã kõch àố cố lệ sệ lâ
mưåt dõp bây tỗ sûå phêỵn nưå àưëi vúái thêìn linh vâ sưë mïånh. Nhûng àưëi
vúái con ngûúâi ngoan àẩo nhû Sophocle thò khưng lâm gò cố chuån

phêỵn nưå, ưng ta nế trấnh khố khùn bùçng cấch tun bưë rùçng tinh
Phên têm hổc nhêåp mưn 21

thêìn ln l cao àưå àôi hỗi con ngûúâi tn theo chđ ca thêìn linh
ngay cẫ khi thêìn linh ra lïånh phẩm tưåi. Tưi khưng thêëy cấi ln l
nây cố thïí lâ mưåt sûác mẩnh ca vúã kõch, nhûng thûåc ra ln l
khưng hïì ẫnh hûúãng àïí kïët qua ca vúã kõch. Khấn giẫ khưng hïì
chưëng àưëi lẩi ln l ca vúã kõch nhûng phẫn ûáng lẩi nghơa vâ
nưåi dung vúã kõch. Khấn giẫ phẫn ûáng y nhû chđnh hổ àang cố mùåc
cẫm Oedipe, nhû nhòn thêëy trong chđ ca thêìn linh vâ trong lúâi
tiïn tri nhûäng cấi gò cố trong vư thûác ca hổ vâ àang àûúåc l tûúã
ng
hốa, y nhû chđnh hổ àang cố mën gẩt bỗ ngûúâi cha ài vâ lêëy mể
mònh. Tiïëng nối ca thi sơ nhû bẫo hổ: “mây khưng thïí chưëng lẩi
trấch nhiïåm ca mây. Mây cố trêìn tònh rùçng mây àậ lâm à mổi
cấch àïí cûúäng lẩi mën phẩm tưåi ca mây cng vư đch. Lưỵi ca
mây vêỵn côn àố vò chđnh mây àậ khưng r bỗ àûúåc nhûäng mën
phẩm tưåi, nhûäng àố vêỵn tiïìm tâng trong vư thûác ca mây”. Àố
chđnh lâ mưåt sûå têm l. Ngay cẫ khi àậ dưìn ếp nhûng khuynh
hûú
áng xêëu xa vâo trong vư thûác rưìi, trong miïång vêỵn nối lâ mònh
khưng cố trấch nhiïåm gò cẫ, nhûng trong thêm têm con ngûúâi vêỵn
cho rùçng mònh cố trấch nhiïåm mâ khưng hiïíu vò sao?
Sûå thûåc mùåc cẫm Oedipe lâ mưåt trong cấc ngun nhên gêy
ra lông hưëi hêån giây vô nhûäng ngûúâi mùỉc bïånh thêìn kinh. Hún thïë
nûäa: trong cën sấch ca tưi vïì “nhûäng bíi àêìu ca tưn giấo vâ
ln l con ngûúâi”, xët bẫn nùm 1913 dûúái nhan àïì: “Vêåt tưí vâ
kiïng k” tưi àậ àûa ra giẫ thuët lâ chđnh mùåc cẫm Oedipe àậ
lâm cho toân thïí nhên loẩi trong nhûäng ngây àêìu tiïn thûác àûúåc
sûå phẩm tưåi ca mònh trong khi chđnh sûå phẩ

m tưåi nây lâ ngìn
gưëc cëi cng ca mổi tưn giấo vâ mổi ln l. Tưi cố thïí nối nhiïìu
àïën chuån àố nhûng thưi àïí khi khấc. Vò mưåt khi àậ nối àïën,
chng ta khố mâ thưi khưng nối àûúåc trong khi tưi mën quay lẩi
vêën àïì têm l cấ nhên.
Sûå quan sất àûáa bế trong thúâi k chổn lûåa àưëi tûúång trûúác
khi ài vâo thúâi k tiïìm tâng àậ cho ta biïët gò vïì mùåc cẫm Oedipe.
Chng ta thêëy dïỵ dâng rùçng, àûáa bế chó mën àưåc chiïëm ngûúâi mể,
khố chõu vò sûå cố mùåt ca ngûúâi cha, tỗ vễ giêån dưỵi mưỵi khi ngûúâi
cha tỗ vễ êu ë
m mể vâ khưng giêëu vễ hâi lông mưỵi khi cha ài xa,
cố lc nối rộ cẫm tònh ca mònh vâ hûáa lâ sệ lêëy mể. Ngûúâi ta bẫo
àố chó lâ nhûäng kiïën trễ con khưng liïn can gò àïën Oedipe,
nhûng d sao àố vêỵn lâ nhûäng sûå kiïån, àẩi diïån cho mùåc cẫm
Oedipe. Ngûúâi ta húi ngẩc nhiïn khi thêëy chđnh àûáa bế àố trong
mưåt vâi trûúâng húåp tỗ ra êu ëm àưëi vúái cha; nhûng nhûäng tònh
Sigmund Freud 22

cẫm nây, tuy àưëi lêåp nhau úã ngûúâi lúán, lẩi cố thïí hôa húåp nhau, ài
cẩnh nhau rêët lêu dâi trong vư thûác ca àûáa bế, Ngûúâi ta côn nối
rùçng nhûäng tònh cẫm àố tđnh cấch đch k ca àûáa bế gêy ra thưi
chûá khưng hïì cố tđnh chêët tònh dc. Chđnh ngûúâi mể chùm sốc àûáa
bế vâ àûáa bế cng mën ngoâi ngûúâi mể ra khưng ai lâm viïåc àố
cẫ. Àiïìu nây rêët àng nhûng thûåc ra trong tònh trẩng nây cng
nhû trong bao nhiïu tònh trẩng khấc tûúng tûå, tđnh đch k chó múã
àûúâng cho tònh dc sau nây thưi. Khi àûáa bế tỗ ra tô mô vïì phûúng
diïån sinh l, khi nố mën ng àïm cẩnh ngûúâi mể, mën xem mể
tùỉ
m rûãa hay dng nhiïìu hònh thûác khấc thûúâng lâm cho ngûúâi mể
cûúâi nhû nùỉc nễ vïì sûå ngêy thú ca con, thò tđnh chêët tònh dc

khưng côn cố àiïìu gò àấng nghi ngúâ nûäa. Chng ta khưng nïn qụn
rùçng ngûúâi mể cng sùn sốc àûáa bế gấi nhû thïë mâ khưng àûa àïën
kïët quẫ tûúng tûå, vâ nhiïìu khi ngûúâi cha cng tỗ vễ êu ëm àûáa bế
trai chùèng kếm gò ngûúâi mể nhûng khưng phẫi vò thïë mâ àûúåc nố
mïën u nhû àưëi vúái mể nố. Nối tốm lẩi, ngûúâi ta khưng thïí nâo
gẩt bỗ nghơ vïì tònh dc trong tònh trẩng nối trïn. Vẫ lẩi, nïëu àûáa
bế quấ đch k thò nố sệ cố lúåi hún nïë
u àûúåc cẫ hai cha mể cng êu
ëm, nố chùèng cố lúåi gò nïëu chó tòm tònh u úã ngûúâi mể thưi.
Tưi chó nối àïën thấi àưå ca àûáa bế trai àưëi vúái cha mể thưi.
Thấi àưå ca em gấi cng tûúng tûå. Lông êu ëm àưëi vúái cha,
mën gẩt bỗ ngûúâi mể ài, vúái nhûäng dấng àiïåu lâm àỗm, em bế gấi
nhiïìu khi hiïën cho chng ta mưåt bûác tranh àểp mùỉt khiïën cho
chng ta qụn nhûäng hêåu quẫ quan trổng ca tònh trẩng nây.
Chđnh cấc bêåc cha mể nhiïìu khi cng gip vâo viïåc gêy cho con
mùåc cẫm Oedipe nây bùçng cấch chiïìu theo khuynh hûúáng àưëi vúá
i
ngûúâi cng phấi, thânh ra trong nhûäng gia àònh àưng con ngûúâi
cha tỗ vễ thđch con gấi hún, trong khi ngûúâi mể lẩi thđch con trai.
Tuy vêåy d rêët quan trổng, ëu tưë nây cng chûa à lâ mưåt l lệ
chưëng lẩi thûåc chêët ca mùåc cẫm Oedipe àưëi vúái àûáa bế. Mùåc cẫm
nây trúã thânh mùåc cẫm gia àònh khi cố nhiïìu con lïn. Nhûäng kễ
àïën trûúác cho nhûäng kễ àïën sau lâ mưåt àe dổa cho quìn lúåi ca
mònh, võ thïë nïn trễ con thûúâng khưng àốn tiïëp cấc em mưåt cấch
nưìng hêåu mêëy vâ chó mong cho em mêët ài thưi. Nhûäng tònh cẫm
th
ghết nây thûúâng àûúåc trễ con nối ra miïång. Khi mën xêëu xa
ca àûáa bế thûåc hiïån, khi àûáa em bêët thêìn bõ chïët thò viïåc àố àưëi
vúái àûáa bế lâ mưåt biïën cưë quan trổng tuy nhiïn khi chđnh nố cng
chùèng nhúá gò cẫ. Khi cố em múái sinh, àûáa bế thûúâng úã vâo àõa võ

phïë àïë nïn khố lông qụn àûúåc sûå viïåc àố; nố àưëi vúái em cố nhûäng
tònh cẫm mâ vïì sau nây ngûúâi lúán thûúâng cho lâ tònh cẫm bêët
Phên têm hổc nhêåp mưn 23

mận, nhûäng tònh cẫm nây cố thïí lâ khúãi àiïím cho mưåt tònh cẫm
lẩnh lng àưëi vúái mể. Chng ta àậ nối rùçng nhûäng cưng trònh khẫo
cûáu vïì tònh dc vâ nhûäng hêåu quẫ ca nố gêìn liïìn vâo kinh
nghiïåm vïì àúâi sưëng trễ con. Khi anh em ca chng lúán lïn, thấi àưå
ca àûáa bế thay àưíi mưåt cấch cố nghơa. Nố sệ àem tònh u mể
àưíi thânh tònh u àưëi vúái em gấi khi thêëy mể àưëi vúái mònh cố vễ
lẩnh lng: ngay trong khi côn nhỗ cấc anh àậ qy qìn chung
quanh em gấi vâ tỗ vễ ghen tûác nhau. Àûáa bế gấi thûúâng àem anh
lúán thay vâ
o ngûúâi cha mâ nố cho lâ khưng tỗ vễ êu ëm nố nhû
ngây xûa nûäa, hay àem lông u em gấi nhû u mưåt àûáa con mâ
nố mën cố àưëi vúái cha nhûng khưng àûúåc.
Sûå thûåc xẫy ra nhû thïë àố. Tưi cố thïí dûåa vâo sûå quan sất
trûåc tiïëp cấc trễ con, sûå giẫi thđch nhûäng k niïåm ca chng àïí kïí
cho cấc bẩn nghe nhiïu thđ d tûúng tûå nûäa. Kïët quẫ lâ àõa võ ca
mưåt àûáa bế trong mưåt gia àònh cố nhiïìu con cố mưåt têìm quan trổng
àưëi vúái àúâi sưëng sau nây ca nố vâ bao giúâ nối àïën tiïíu sûã ca nố
ngûúâi ta khưng thïí bỗ
qua sûå kiïån nây. Trûúác nhûäng sûå giẫi thđch
thu lûúåm àûúåc khưng khố nhổc gò nây, cấc bẩn sệ phò cûúâi khi nghơ
àïën nhûäng cưë gùỉng ca khoa hổc àïí lïn ấn sûå loẩn ln. Chng ta
chùèng àậ nối rùçng àúâi sưëng chung ca thúâi thú êëu cố tđnh chêët lâm
cho àûáa bế khưng ch àïën sûå hêëp dêỵn tònh dc do nhûäng ngûúâi
trong nhâ gêy nïn, rùçng khuynh hûúáng sinh l trấnh sûå giao húåp
ca nhûäng ngûúâi cng mấu m àậ àûúåc bưí tc bùçng lông kinh túãm
sûå loẩn ln àố sao? Nối nhû thïë chng ta qụn rùçng nïëu quẫ thûåc

thiïn nhiïn àậ àùåt ra nhûäng ngùn trú
ã khưng thïí vûúåt qua cho sûå
loẩn ln thò viïåc gò chng ta côn phẫi àùåt ra låt nổ àïí nghiïm
cêëm nố nûäa. Chđnh àiïìu trấi lẩi múái lâ sûå thûåc. Àưëi tûúång thûá nhêët
vïì tònh dc ca loâi ngûúâi - ngûúâi chõ hay ngûúâi mể - cố tđnh cấch
loẩn ln vâ loâi ngûúâi àậ phẫi dng nhûäng låt lïå thûåc nghiïåm
khấc múái diïåt trûâ nưíi. Nhûäng dên tưåc bấn khai ngay nay hậy côn
tưìn tẩi cng bâi trûâ sûå loẩn ln rêët nghiïm khùỉc. Th.Reik côn cho
rùçng lïỵ nghi ca nhûäng dên tưåc mổi rúå trong tíi dêåy thò cố mc
àđch kếo àûáa bế ra khỗ
i tònh trẩng loẩn ln bùçng cấch kếo nố ra
xa ngûúâi mể àïí gêy lẩi cẫm tònh ca nố àưëi vúái ngûúâi cha.
Thêìn thoẩi hổc àậ chùèng cho chng ta hay rùçng loâi ngûúâi
thûúâng gấn cho cấc võ thêìn tđnh cấch loẩn ln trong khi chđnh hổ
lẩi rêët súå loẩn ln, vâ trong nhûäng dên tưåc (nhû dên Pharaons vâ
dên Incas úã Pếrou) lïỵ cûúái loẩn ln giûäa hai chõ em hay anh em
Sigmund Freud 24

àûúåc coi nhû thiïng liïng. Vêåy sûå loẩn ln lâ mưåt àùåc ên mâ
ngûúâi thûúâng khưng àûúåc quìn hûúãng.
Mưåt trong hai tưåi ca Oedipe lâ tưåi loẩn ln, tưåi kia lâ tưåi
giïët cha. Hai tưåi ấc to lúán nây àậ bõ chïë àưå tưn giấo vâ xậ hưåi àêìu
tiïn, chïë àưå vêåt tưí, lïn ấn. Bêy giúâ tûâ quan sất trûåc tiïëp àûáa bế,
chng ta hậy qua sûå phên tđch bïånh trẩng ca ngûúâi lúán bõ bïånh
thêìn kinh. Sûå phên tđch nây gip cho ta hiïíu thïm nhûäng gò vïì
mùåc cẫm Oedipe? Sûå phên tđch cho ta thêëy mùåc cẫm nây xët hiïån
àng nhû trong huìn thoẩi, mưỵi bïånh nhên àïìu lâ mưåt Oedipe
hay lâ mưåt Hamlet chưëng àưëi lẩi mùå
c cẫm nây, nghơa lâ cng nhû
nhau. Mùåc cẫm Oedipe trong ngûúâi lúán chó lâ bẫn c soẩn lẩi ca

mùåc cẫm àố trong trễ con thưi. Sûå th ghết ngûúâi cha, mong mën
cho cha chïët ài khưng côn àûúåc diïỵn tẫ mưåt cấch rt rê nûäa, lông
êu ëm àưëi vúái mể vâ lông mong mën àûúåc lêëy mể cng àûúåc nối
ngay ra miïång. Chng ta cố quìn gấn cho thúâi thú êëu nhûäng tònh
cẫm sưëng sûúång quấ àấng àố khưng? Hay chng ta àậ bõ sai lêìm vò
mưåt ëu tưë múái? Tòm ra àûúåc ëu tưë múái nây khưng phẫi lâ chuån
dïỵ dâng. Mưỵi khi cố mưåt ngûúâi nối vïì dơ vậ
ng ca mònh, d ngûúâi
àố cố lâ mưåt sûã gia chùng nûäa chng ta cố quìn chêëp nhêån khưng
suy tđnh mổi àiïìu ưng ta nối vïì hiïån tẩi hay vïì thúâi k ngùn cấch
giûäa dơ vậng vâ hiïån tẩi hay khưng? Trong trûúâng húåp ngûúâi bïånh
thêìn kinh chng ta cố quìn tûå tin xem sûå lêỵn lưån giûäa dơ vậng vâ
hiïån tẩi cố vư tònh hay khưng? Sau nây chng ta sệ biïët vò dun
cúá gò ngûúâi bïånh àậ lêỵn lưån nhû thïë, vâ chng ta sệ phẫi ch trổng
àïën viïåc trđ tûúãng tûúång àậ hoẩt àưång nhû thïë nâo àưëi vúái nhûäng
biïën cưë vâ sûå kiïån xẫy ra trong mưåt dơ vậ
ng rêët xa. Chng ta sệ
khưng khố khùn gò mâ khưng thêëy lâ lông th ghết ngûúâi cha côn
trúã nïn mẩnh mệ hún nhúâ nhiïìu ngun nhên do cấc thúâi sau àậ
cung cêëp vâ nhûäng ham mën tònh dc àưëi vúái ngûúâi mể thûúâng
xët hiïån dûúái nhûäng hònh thûác mâ àûáa bế khưng thïí biïët àïën.
Nhûng chng ta sệ cưë gùỉng vư tònh khi tòm cấch cùỉt nghơa mùåc
cẫm Oedipe bùçng sûå hoẩt àưång ca trđ tûúãng tûúång àûa chng ta
quay trúã lẩi dơ vậng, àûa vâo trong dơ vậng nhûäng ëu tưë lêëy trong
hiïån thúâi. Ngûúâi bïånh thêìn kinh côn giûä cấi nhên ca thúâi thú êëu
àng nhû sûå
quan sất trûåc tiïëp àậ cho ta biïët.
Mùåc cẫm Oedipe xët hiïån nhû mưåt sûå kiïån trong bïånh viïån
cố mưåt têìm quan trổng to lúán trong thûåc tïë. Chng ta sệ thêëy lâ
trong tíi dêåy thò, khi bẫn nùng tònh dc xët hiïån mẩnh mệ,

ngûúâi bïånh lẩi thêëy lẩi nhûäng àưëi tûúång thúâi xûa khiïën cho nhûäng
Phên têm hổc nhêåp mưn 25

àưëi tûúång nây cố tđnh chêët tònh dc. Sûå lûåa chổn àưëi tûúång ca àûáa
bế chó lâ mưåt sûå giấo àêìu rt rê, nht nhất nhûng cố tđnh chêët
quët àõnh ca sûå lûåa chổn trong tíi dêåy thò. Vâo tíi àố sệ cố
nhiïìu sûå hoẩt àưång tinh thêìn, tònh cẫm rêët mẩnh, cố khi hûúáng vïì
mùåc cẫm, cố khi vïì sûå phẫn ûáng chưëng lẩi mùåc cẫm àố, nhûng
nhûäng bûúác àêìu ca hoẩt àưång vò khưng thïí nối ra àûúåc nïn àïìu bõ
dưìn ếp vâo trong vư thûác. Bùỉt àêìu tûâ tíi àố con ngûúâi àûáng trûúác
mưåt cưng viïåc quan trổng la
â cưng viïåc tûå tấch rúâi ra khỗi cha mể,
chó sau khi sûå tấch rúâi nây àậ lâm xong, àûáa bế múái khưng côn lâ
àûáa bế nûäa vâ trúã thânh mưåt ngûúâi trong cưång àưìng xậ hưåi. Nhiïåm
v ca àûáa con trai lâ rúâi khỗi ngûúâi mể, àem tònh dc ca mònh
àùåt vâo mưåt àưëi tûúång khấc, lâm lânh lẩi vúái ngûúâi cha ty theo
trûúâng húåp. Nhiïåm v àố trúã nïn bùỉt båc àưëi vúái têët cẫ mổi ngûúâi
khưng trûâ ai. Nhiïåm v nây khưng bao giúâ àûúåc hoân thânh theo
l tûúãng cẫ, nghơa lâ àng vúái sûå àôi hỗi ca xậ hưåi vâ
têm l.
Nhûng ngûúâi bïånh thêìn kinh thûúâng khưng bao giúâ lâm nưíi nhiïåm
v nây vò hổ sët àúâi phẫi chõu phc tng dûúái quìn ngûúâi cha vâ
khưng thïí àem tònh dc ca mònh àùåt vâo mưåt àưëi tûúång nâo múái
cẫ. Sưë phêån ca ngûúâi con gấi cng chùèng hún gò. Chđnh theo nghơa
àố mâ chng ta cố thïí cho rùçng mùåc cẫm Oedipe chđnh lâ trng
têm ca nhûäng ngûúâi bïånh thêìn kinh.
Chùỉc cấc bẩn cng àoấn ra rùçng tưi àậ cưë gẩt ra ngoâi
nhiïìu chi tiïët quan trổng vïì l thuët cng nhû thûåc hânh, liïn
quan àïën mùåc cẫm Oedipe. Tưi khưng nối nhiïìu hún nûäa vïì nhûä
ng

biïën àưíi ca mùåc cẫm nây cng nhû sûå lêåt ngûúåc tònh trẩng ca
nố. Tưi chó nối rùçng mùåc cẫm nây lâ ngìn cẫm hûáng dưìi dâo cho
bao nhiïu nhâ thú. Oto Rank àậ cho thêëy lâ nhûäng nhâ soẩn kõch
trûá danh ca mổi thúâi àậ khai thấc mùåc cẫm nây rêët nhiïìu, cng
nhû mùåc cẫm vïì sûå loẩn ln vâ biïën thïí ca nố. Chng ta cêìn ghi
nhêån rùçng ngay cẫ trûúác khi phên têm hổc ra àúâi, hai tưåi ấc ca
mùåc cẫm Oedipe àûúåc cưng nhêån nhû nhûäng ham mën cố tđnh
cấch tûúång trûng nhêë
t cho àúâi sưëng bẫn nùng khưng bõ kòm hậm.
Trong mưåt cåc àưëi thoẩi trûá danh ca Àiderot nhan àïì “Ngûúâi
chấu ca Rameau” mâ Goethe àậ dõch ra tiïëng Àûác, chng ta thêëy
cố àoẩn sau àêy: “Nïëu mưåt àûáa bế mổi rúå àûúåc mùåc sûác mën lâm
gò thò lâm, nïëu nố vêỵn giûä ngun sûå tưìi tïå ca nố, nïëu nố dung
hôa àûúåc mưåt sưë đt lệ phẫi ca àûáa bế côn nùçm trong nưi vúái sûå àưåc
ấc ca con ngûúâi ba mûúi tíi thò nố sệ vùån cưí cha nố vâ ng vúái
mể nố”.
Sigmund Freud 26

Nhûng côn mưåt chi tiïët mâ tưi khưng thïí bỗ qua àûúåc. Khưng
phẫi vư tònh mâ ngûúâi mể vâ vúå ca Oedipe lâm cho chng ta nghơ
àïën giêëc mú. Cấc bẩn hùèn côn nhúá lâ trong khi phên tđch giêëc mú
nhûäng sûå ham mën cêëu thânh giêëc mú thûúâng cố tđnh cấch sa
àổa, loẩn ln hay àûa ra ấnh sấng mưåt lông th ghết khưng ai
ngúâ àưëi vúái mưåt vâi ngûúâi thên cêån rêët àûúåc u mïën. Lc àố
chng ta chûa cùỉt nghơa ngìn gưëc ca nhûäng khuynh hûúáng nây.
Bêy giúâ ngìn gưëc àố hiïån ra ngay trûúác mùỉt chng ta khưng cêìn
tòm tôi nûäa. Àố chđnh lâ sẫn phêím ca sûå khất d
c ca mưåt vâi
biïën dẩng ca nhûäng àưëi tûúång mêët ài tûâ lêu nhûng lc nây lẩi
hiïån ra trong ban àïm cố thïí cố tấc dng àûúåc. Nhûng ngay ngûúâi

khỗe mẩnh bònh thûúâng cng cố nhûäng giêëc mú sa àổa, loẩn ln
àưåc ấc nhû thïë, nhûäng giêëc mú nây khưng phẫi lâ àưåc quìn ca
nhûäng ngûúâi bïånh thêìn kinh, cho nïn chng ta cố quìn kïët lån
lâ ngûúâi phất triïín bònh thûúâng cng qua nhûäng giai àoẩn sa àổa,
biïën dẩng y nhû trong mùåc cẫm Oedipe, àố chó lâ mưåt tònh trẩng
bònh thûúâng, khưng cố gò àùåc biïåt, chó cố àiïìu àưëi vúái nhûäng ngûúâi
bïånh thêìn kinh thò nhûäng sa àổa, biïë
n dẩng àố àûúåc phống àẩi lïn
thưi. Àố chđnh lâ mưåt trong cấc l do khiïën cho chng ta phẫi khẫo
sất vïì giêëc mú trûúác khi khẫo sất vïì cấc triïåu chûáng bïånh thêìn
kinh.
22. PHÛÚNG DIÏÅN CA SÛÅ PHẤT TRIÏÍN
VÂ SÛÅ THT LI CÙN BÏÅNH HỔC
Chng ta vûâa àûúåc biïët rùçng sûå hoẩt àưång ca khất dc biïën
hốa rêët nhiïìu trûúác khi àẩt àûúåc àïën giai àoẩn bònh thûúâng àïí
phc v sinh sẫn. Tưi mën nối cho cấc bẩn nghe vïì vai trô ca sûå
kiïån nây trong viïåc quy àõnh nhûäng bïånh thêìn kinh.
Tưi àưìng vúái cấc nhâ bïånh l hổc khi hổ cho rùçng sûå phất
triïín ca khất dc cố hai àiïìu nguy hiïím: nguy hiïím bõ ngûâng lẩi
vâ nguy hiïím phẫi tht li. Àiïìu nây cố nghơa rùçng vò sûå hoẩt
àưång sinh l thûúâng cố khuynh hûúáng thay àưíi ln nïn cố thïí
nhûäng giai àoẩ
n sûãa soẩn àêìu tiïn khưng ài àng hûúáng vâ bõ vûúåt
qua hoân toân, mưåt vâi phêìn trong sûå hoẩt àưång cố thïí dûâng lẩi úã
mưåt vâi giai àoẩn àêìu tiïn àố vâ vò thïë sûå phất triïín cố thïí bõ
ngûâng trïå tẩi mưåt vâi àiïím nâo àố.
Chng ta hậy ài tòm úã mưåt vâi núi khấc tònh trẩng tûúng tûå.
Khi mưåt dên tưåc rúâi núi mònh àang úã àïí tòm mưåt núi múái, - àiïìu
Phên têm hổc nhêåp mưn 27

thûúâng xẫy ra àưëi vúái nhûäng bưå lẩc trong thúâi tiïìn sûã - chùỉc chùỉn
dên tưåc àố khưng thïí cố mùåt àêìy à úã núi múái àïën. Ngoâi mưåt vâi
ngun do khấc, cố thïí mưåt ngûúâi nâo àố dûâng lẩi úã mưåt núi nâo àố
hổ thđch trong khi phêìn lúán bưå lẩc vêỵn tiïëp tc lïn àûúâng. Mën cố
mưåt sûå so sấnh gêìn hún, cấc bẩn hùèn biïët trong loâi vêåt cố v úã
trònh àưå cao, nhûäng hẩch sinh dc, lc àêìu àûáng úã dûúái bng, sau
nây di chuín lïn chưỵ cëi xûúng chêåu. Kïët quẫ ca sûå di chuín
na
ây lâ úã mưåt vâi loâi vêåt, mưåt trong hai hẩch nây vêỵn àûáng úã chưỵ
dûúái bng nhû c, hay dûâng lẩi úã àûúâng trong hấng trïn con àûúâng
mâ chng phẫi ài àïí túái chưỵ xûúng chêåu, hay cố mưåt trong hai
àûúâng hấng nây lẩi múã trong khi trong trûúâng húåp bònh thûúâng cẫ
hai àûúâng àïìu phẫi àống lẩi mưåt khi hai hẩch àậ ài qua. Hưìi côn lâ
sinh viïn tưi phẫi khẫo sất vïì ngìn gưëc ca mưåt dêy thêìn kinh
ca mưåt con cấ thúâi cưí. Tưi nhêån thêëy lâ nhûäng dên thêìn kinh àố
bùỉt ngìn tûâ nhûäng tïë bâo to àûáng trong sûâng sau. Àiïìu nây
khưng thêë
y trong nhûäng vêåt cố xûúng sưëng khấc. Nhûng chùèng bao
lêu tưi tòm ra rùçng nhûäng tïë bâo thêìn kinh àố cng àûáng ngoâi
chêët xấm vâ chiïëm cẫ mưåt con àûúâng àûa àïën tiïët tu ca rïỵ sau;
tưi kïët lån lâ nhûäng tïë bâo thêìn kinh nây àậ di cû tûâ tu sưëng àïí
àïën àõnh cû tẩi con àûúâng rïỵ cấc gên thêìn kinh. Àố lâ àiïìu àûúåc
lõch sûã ca sûå phất triïín xấc nhêån: nhûng trong con cấ do tưi khẫo
sất, nhûäng tïë bâo àậ dûâng lẩi úã dổc àûúâng. Suy kết k lẩi cấc bẩn
sệ thêëy nhûúåc àiïím ca sûå so sấnh nây. Cho nïn tưi chó nối vúá
i cấc
bẩn lâ àưëi vúái mưỵi khuynh hûúáng tònh dc cố thïí lâ mưåt trong vâi
ëu tưë ca khuynh hûúáng nây dûâng lẩi úã mưåt vâi giai àoẩn nâo àố
trong quấ trònh phất triïín trong khi mưåt vâi ëu tưë khấc ài túái
àđch. Têët nhiïn chng ta phẫi coi nhûäng khuynh hûúáng àố nhû

mưåt dông nûúác chẫy ln ln khưng ngûâng ngay tûâ khi cåc àúâi
múái bùỉt àêìu vâ chng ta àậ dng mưåt phûúng sấch nhên tẩo àïí
phên chng ra thânh nhiïìu àúåt liïn tiïëp. Nhûäng àiïìu tưi vûâa nối
cưë nhiïn phẫi àûúåc dêỵn giẫi rộ râng hún, nhûng cưng viïåc dêỵn giẫi
nây sệ
àûa chng ta ài quấ xa. Tưi chó cêìn bấo vúái cấc bẩn lâ tưi
gổi mưåt khuynh hûúáng dûâng lẩi úã mưåt giai àoẩn nâo àố lâ sûå àõnh
cû.
Àiïìu nguy hiïím thûá hai ca sûå phất triïín tûâng mûác nây lâ
sûå mưåt vâi ëu tưë nâo àố sau khi àậ tiïën quấ nhanh cố thïí quay trúã
lẩi mưåt giai àoẩn nâo trûúác àố: chng ta gổi sûå viïåc nây lâ sûå viïåc
tht li. Sûå tht li xẫy ra khi mưåt khuynh hûúáng trong khi hoẩt
àưång, nghơa lâ trong khi tòm cấch thỗa mận nhu cêìu gùåp nhiïìu trúã
ngẩi tûâ bïn ngoâi vâo. Sûå àõnh cû vâ
tht li liïn kïët vúái nhau
Sigmund Freud 28

chùåt chệ. Trong quấ trònh phất triïín sûå àõnh cû câng mẩnh bao
nhiïu, sûå hoẩt àưång ca nố câng dïỵ trấnh àûúåc ẫnh hûúãng ca
nhûäng trúã ngẩi bïn ngoâi do sûå tht li àûa vâo bêëy nhiïu, rưìi sau
àố sûå hoẩt àưång song song vúái sûå tht li câng cố thïí chưëng lẩi
àûúåc vúái nhûäng nhûäng ẫnh hûúãng nây bêëy nhiïu. Mưỵi khi trïn con
àûúâng tiïën triïín, mưåt dên tưåc àậ àïí lẩi trïn con àûúâng àố nhûäng
hâng râo phông th vûäng chùỉc thò mưỵi khi nhûäng phêìn tûã tiïìn tiïën
gùåp trúã ngẩi, nghơa lâ bõ ngùn chùån hay bõ àấnh bẩi búã
i mưåt kễ
àõch quấ mẩnh, hổ thûúâng cố khuynh hûúáng rt lui vïì nhûäng hâng
râo phông th àố àïí trưën trấnh hay àúåi chúâ. Nhûäng phêìn tûã tiïìn
tiïën nây câng dïỵ dâng bõ àấnh bẩi hún nïëu nhûäng phêìn tûã úã lẩi
sau nhûäng hâng râo phông câng nhiïìu hún.

Mën hiïíu rộ nhûäng cùn bïånh thêìn kinh, chng ta khưng
nïn qụn liïn quan giûäa sûå àõnh cû vâ tht li nây. Liïn quan àố
chđnh lâ chưỵ dûåa vûäng chùỉc àïí tòm hiïíu vêën àïì cố liïn quan àïën sûå
qui àõnh cấc bïånh thêìn kinh, tòm hiïíu cùn bïånh ca chng.
Chng ta cêìn xết viïåc th
t li trong mưåt thúâi gian nûäa. Theo
nhûäng àiïìu mâ bẩn àậ viïët vïì sûå phất triïín vâ hoẩt àưång ca sûå
phất dc, cấc bẩn têët nhiïn phẫi cho rùçng cố hai loẩi tht li quay
vïì nhûäng àưëi tûúång àêìu tiïn ca sûå khất dc, cố tđnh chêët loẩn
lån; tht li ca têët cẫ tưí chûác tònh dc quay vïì nhng giai àoẩn
xẫy ra trûúác. Chng ta quan sất thêëy cẫ hai loẩi tht li nây trong
nhûäng chûáng bïånh thêìn kinh hoấn chuín trong sûå hoẩt àưång ca
chûáng bïånh nây. Trong chûáng bïånh nây ngûúâi ta nhêån thêëy sûå

tht li tiïën hânh mưåt cấch àïìu àïìu àïën chấn nẫn. Nhêët lâ trong
chûáng bïånh thêìn kinh thûúâng gổi lâ bïånh ca châng Narcisse, mưåt
anh châng say mï chđnh hònh ẫnh mònh dûúái mùåt nûúác. Sûå tht li
cố rêët nhiïìu àiïìu àấng nối hún nûäa nhûng chng tưi khưng mën
nối àïën nhiïìu. Nhûäng bïånh nhû thïë àùåt chng ta àûáng trûúác
nhûäng hònh thûác khấc ca sûå phất triïín vâ ca sûå tht li. Tưi
mën cấc bẩn àûâng nïn lêỵn sûå tht li vúái sûå dưìn ếp vâ mën gip
cho cấc bẩn cố mưåt tûúãng rộ rïå
t vïì liïn quan giûäa hai sûå kiïån
nây. Sûå dưìn ếp lâ mưåt hoẩt àưång lâm cho mưåt hânh vi cố thïí trúã
thânh hûäu thûác, nghơa lâ cố sùén trong tiïìn thûác trúã thânh vư
thûác. Cng cố sûå dưìn ếp khi hânh vi tinh thêìn vư thûác khưng àûúåc
nhêån vâo trong hïå thưëng tiïìn thûác bïn cẩnh vò bõ kiïím duåt
ngùn trúã vâ àíi trúã lẩi. Giûäa khấi niïåm dưìn ếp vâ khấi niïåm tònh
dc khưng cố liïn quan gò cẫ. Tưi mën cấc bẩn àùåc biïåt ch àïën
sûå kiïån nây. Sûå dưìn ếp chó lâ mưå

t hoẩt àưång cố tđnh cấch têm l
Phên têm hổc nhêåp mưn 29

thìn ty, cố thïí àem ấp dng cho mổi hoẩt àưång tûúng tûå. Tưi
mën nối lâ khấi niïåm vïì sûå dưìn ếp lâ mưåt khấi niïåm cố tđnh cấch
khưng gian, ph húåp vúái giẫ thuët lâ bưå mấy tinh thêìn gưìm cố
nhiïìu hïå thưëng khấc nhau giưëng nhû nhiïìu cùn phông khấc nhau
trong mưåt ngưi nhâ.
Do sûå so sấnh nây chng ta nhêån thêëy lâ tûâ trûúác túái nay
chng ta àậ dng chûä tht li khưng phẫi theo nghơa àûúåc mổi
ngûúâi cưng nhêån mâ theo mưåt nghơa hïët sûác àùåc biïåt. Nïëu chng ta
gấn cho sûå tht li mưåt
nghơa tưíng quất nhû lâ mưåt sûå quay trúã
lẩi tûâ mưåt giai àoẩn phất triïín cao hún àïën mưåt giai àoẩn thêëp hún
thò sûå dưìn ếp cng cố thïí àûúåc coi nhû mưåt sûå tht li, mưåt sûå
quay trúã vïì giai àoẩn trûúác àố xa hún trong sûå phất triïín vïì tinh
thêìn. Chó cố àiïìu lâ khi nối àïën sûå dưìn ếp chng ta khưng hïì nghơ
àïën sûå tht li mâ chó nghơ àïën viïåc mưåt hânh vi tinh thêìn bõ giûä
lẩi trong mưåt giai àoẩn dûúái vư thûác. Sûå dưìn ếp lâ mưåt khấi niïåm
cố tđnh cấch tưíng quất vâ di àưång; sûå tht li chó cố
tđnh cấch mư
tẫ vúái sûå àõnh cû, chng ta chó mën nối àïën sûå quay trúã vïì mưåt
giai àoẩn trûúác àố trong phất triïín ca sûå khất dc, nghơa lâ mưåt
àiïìu hoân toân khấc biïåt vúái sûå dưìn ếp vâ khưng cố liïn quan gò vúái
nố cẫ. Chng ta cng khưng thïí khùèng àõnh rùçng sûå tht li ca
sûå khất dc lâ mưåt hoẩt àưång cố tđnh cấch têm l thìn ty vâ
cng khưng thïí àùåt cho nố mưåt núi cû ng nâo trong gìng mấy
tinh thêìn. D sûå tht li cố ẫnh hûúãng sêu xa àïën àúâi sưëng tinh
thêìn, ëu tưë
cú thïí vêỵn lâ ëu tưë quan trổng nhêët ca nố.

L lån nây àưëi vúái cấc bẩn cố vễ khư khan, nhûng bïånh viïån
sệ hiïën cho chng ta nhûäng àiïìu ấp dng lâm cho nhûäng l lån
àố trúã thânh rộ râng hún. Cấc bẩn hùèn biïët rùçng bïånh nấo loẩn
thêìn kinh vâ bïånh nấo bõ ấm ẫnh lâ hai àẩi diïån chđnh ca loẩi
bïånh thêìn kinh hoấn chuín. Trong bïånh nấo loẩn thêìn kinh quẫ
cố sûå tht li ca sûå khất dc trúã vïì vúái nhûäng àưëi tûúång tònh dc
àêìu tiïn cố tđnh cấch loẩn ln, cố thïí nhêå
n thêëy mổi trûúâng húåp
trong khi ngûúâi ta khưng hïì nhêån thêëy cố sûå tht li nâo vïì nhûäng
giai àoẩn àêìu tiïn ca tưí chûác tònh dc. Trấi lẩi, sûå dưìn ếp giûä mưåt
vai trô quan trổng hâng àêìu trong bïånh nấo loẩn thêìn kinh. Nïëu
tưi àûúåc quìn bưí tc nhûäng àiïìu àậ thu lûúåm àûúåc tûâ trûúác túái
nay vïì bïånh nấo loẩn thêìn kinh tưi sệ mư tẫ trẩng thấi àố nhû
sau: viïåc cấc khuynh hûúáng lễ tễ quy t dûúái sûå ngûå trõ ca cú
quan sinh dc àậ hoân têët, nhûng kïët quẫ ca sûå quy t àố
lẩi gùåp
sûå chưëng àưëi ca hïå thưëng tiïìn thûác liïn lẩc chùåt chệ vúái thûác
Sigmund Freud 30

cho nïn múái cố mưåt quang cẫnh gêìn giưëng nhû trẩng thấi trûúác khi
cố sûå ngûå trõ ca cú quan sinh dc, nhûng sûå thûåc lẩi khấc hùèn.
Trong hai tònh trẩng tht li ca sûå khất dc, tònh trẩng quay vïì
mưåt giai àoẩn trûúác tưí chûác tònh dc àấng ch hún cẫ. Vò sûå tht
li nây vùỉng mùåt trong bïånh nấo loẩn thêìn kinh àïìu chõu ẫnh
hûúãng ca sûå khẫo sất bïånh nấo loẩn thêìn kinh nïn mậi vïì sau
nây chng ta múái biïët rộ vïì têìm quan trổng ca sûå tht li, sûå
khất d
c sau têìm quan trổng ca sûå dưìn ếp. Cấc bẩn cố chúâ àúåi
rùçng chng ta sệ phẫi thay àưíi quan àiïím ca chng ta khi ngoâi
bïånh nấo loẩn thêìn kinh vâ bïånh ấm ẫnh ra, chng ta côn phẫi xết

àïën bïånh Narcissisme (nghơa lâ bïånh mï say hònh bống ca mònh
qua hònh ẫnh dûúái nûúác) khưng?
Trong bïånh bõ ấm ẫnh, trấi lẩi sûå tht li ca khất dc vïì
giai àoẩn àêìu tiïn ca tưí chûác sa - àổa - hêåu - mưn lâ mưåt sûå kiïån
àấng ch nhêët vâ chđnh sûå tht li nây àậ in dêëu vïët mònh trong
môi sûå phất hiïån ca cấ
c triïåu chûáng. Sûå thc àêíy cố tđnh chêët ấi
tònh lc àố xët hiïån dûúái hònh thûác ca sa àổa. Hònh dung gúåi lïn
do cêu: tưi mën giïët em, thûåc ra cố nghơa: tưi mën vui vêìy vúái
em. Cấc bẩn chó cêìn nghơ àïën nhûäng sûå tht li liïn can àïën àưëi
tûúång, nghơa lâ àïën nhûäng ngûúâi thên cêån nhêët vâ mïën u nhêët,
cấc bẩn sệ cố mưåt niïåm vïì sûå kinh hoâng ghï túãm vâ nhûäng hònh
dung ấm ẫnh nây gúåi lïn trong thûác ngûúâi bïånh nhû mưåt cấi gò
hïët sûác xa lẩ. Nhûng sûå dưìn ếp trong cấc chûáng bïånh thêìn kinh
nây giûä mưåt vai trô quan trổ
ng rêët khố àõnh nghơa trong mưåt bâi
hổc nhêåp mưn nhû bâi nây. Sûå tht li ca khất dc khi khưng ài
cng vúái sûå dưìn ếp thûúâng chó dêỵn àïën sûå sa dổa chûá khưng gêy
bïånh thêìn kinh bao giúâ. Vêåy sûå dưìn ếp tûác lâ mưåt hoẩt àưång àùåc
biïåt dânh cho cấc bïånh thêìn kinh vâ biïíu thõ àùåc biïåt nhêët cho cấc
bïånh nây. Cố lệ tưi sệ cố dõp nối chuån vúái cấc bẩn nhiïìu hún vïì
sûå sa àổa vâ lc àố cấc bẩn sệ thêëy rùçng mổi viïåc xẫy ra mưåt cấch
àún giẫn hún mònh tûúãng.
Tưi mong rùçng cấc bẩ
n sệ khưng khố chõu khi thêëy tưi nối
quấ nhiïìu àïën sûå àõnh cû vâ tht li ca khất dc, nïëu cấc bẩn
hay rùçng nhûäng lúâi nối àố chó cố mc àđch sûãa soẩn cho cấc bẩn xết
àïën vêën àïì cùn bïånh ca thêìn kinh. Vïì àiïím nây tưi múái chó àûa
ra cố mưåt dûä kiïån: àố lâ ngûúâi ta chó mùỉc bïånh thêìn kinh khi bõ
kòm hậm khưng cho thỗa mận tònh dc, nghơa lâ bõ thiïëu thưën, vâ

nhûäng triïåu chûáng xët hiïån àïí thay thïë cho sûå àôi hỗi khưng
àûúåc thỗa mận. Nhûng khưng phẫi vò thïë mâ kïët lån rùçng mưỵi
Phên têm hổc nhêåp mưn 31

khi cố sûå kòm hậm tònh dc lâ cố ngay bïånh thêìn kinh; tưi chó
mën nối lâ hònh thûác thiïëu thưën xẫy ra trong mổi bïånh thêìn kinh
àậ àûúåc phên tđch, chûá khưng phẫi cûá cố thiïëu thưën lâ cố bïånh. Àïì
lån ca tưi khưng hïì àûa ra ấnh sấng mổi bđ êín ca bïånh thêìn
kinh mâ chó nối àïën mưåt trong cấc àiïìu kiïån quan trổng vâ cêìn
thiïët trong sûå phất sinh ra cấc chûáng bïånh àố thưi.
Chng ta cng chûa biïët lâ trong cåc thẫo lån sau nây vïì
àïì lån nối trïn, chng ta sệ phẫi ch àïën thûåc chêët ca sûå thiïë
u
thưën hay àïën tđnh cấch àùåc biïåt ca ngûúâi bïånh hún. L do vâ sûå
thiïëu thưën khưng bao giúâ àêìy à vâ tuåt àưëi cẫ, mën trúã thânh
cùn bïånh, sûå thiïëu thưën phẫi àẩt mc tiïu trïn sûå thỗa mận mâ
con bïånh àôi hỗi, sûå thỗa mận duy nhêët mâ anh ta cố thïí àôi hỗi
àûúåc. Cố nhiïìu cấch chõu àûång sûå thiïëu thưën vïì tònh dc mâ khưng
bõ bïånh. Chng ta biïët cố nhiïìu ngûúâi chõu àûång àûúåc mâ khưng
thêëy cố hẩi gò, hổ khưng sung sûúáng nhûng cng khưng mùỉc bïånh.
Vẫ lẩi nhûäng khuynh hûúáng tònh dc thûúâng cố tđnh chêë
t dễo dai
lẩ lng, cố thïí thay thïë nhau rêët dïỵ dâng. Mưåt khuynh hûúáng nây
cố thïí thay thïë cûúâng àưå ca mưåt khuynh hûúáng khấc; mưåt khi
trong thûåc tïë ngûúâi ta khưng thỗa mận àûúåc sûå àôi hỗi nây, ngûúâi
ta cố thïí thay thïë bùçng sûå thỗa mận mưåt àôi hỗi khấc. Nhûäng
khuynh hûúáng nây nhû mưåt hïå thưëng sưng àâo àêìy nûúác thưng vúái
nhau mùåc d àïìu chõu sûå thưëng trõ ca cú quan sinh dc: hai àùåc
tđnh thûåc khố dung hôa. Hún nûäa cấc khuynh hûúáng lễ tễ vïì tònh
dc cng nhû bẫn nùng tònh dc àïìu cố thïí dïỵ dâng thay àưíi mc

tiïu, àư
íi lêỵn cho nhau nhûäng àưëi tûúång húåp cho mònh hún, vâ
chđnh sûå dïỵ dâng thay thïë nây gêy nïn mưåt sûå phẫn khấng rêët
mẩnh àưëi vúái tấc dng gêy bïånh ca sûå thiïëu thưën. Trong nhûäng
ëu tưë chưëng àưëi nây cố mưåt ëu tưë cố têìm quan trổng xậ hưåi àùåc
biïåt. Àố lâ viïåc cấc khuynh hûúáng vò khưng thïí thỗa mận àûúåc
trong hânh vi tònh dc nïn àậ thay thïë sûå thỗa mận nây bùçng mưåt
mc tiïu khấc tuy cng giưëng nhû mc tiïu trïn nhûng khưng cố
tđnh tònh dc nûäa mâ chó côn tđnh chêët xậ hưåi thưi. Chng ta gổi sûå

hoẩt àưång thay thïë nây lâ sûå “hoấn chuín” vâ lâm nhû thïë chng
ta àûáng vïì phđa nhûäng ngûúâi dânh cho nhûäng mc àđch xậ hưåi mưåt
giấ trõ lúán hún mc àđch tònh dc, mc àđch nây chó cố tđnh cấch võ
k. Sûå hoấn chuín chó lâ mưåt trûúâng húåp àùåc biïåt ca viïåc gùỉn
liïìn nhûäng khuynh hûúáng tònh dc vâo nhûäng khuynh hûúáng khấc
khưng tònh dc. Chng ta sệ cố dõp quay trúã lẩi vêën àïì nây trong
dõp khấc.
Sigmund Freud 32

Chùỉc cấc bẩn mën tin rùçng sau khi tòm ra àûúåc nhûäng
phûúng sấch àïí chõu àûång sûå thiïëu thưën thò sûå thiïëu thưën sệ mêët
hùèn têìm quan trổng. Sûå thûåc khưng phẫi thïë. Sûå thiïëu thưën vêỵn
giûä ngun tđnh cấch phất bïånh ca nố. Nhûäng phûúng tiïån àïí
chõu àûång thiïëu thưën thûúâng khưng à dng. Sûå chõu àûång ca
khất dc cố giúái hẩn. Sûå dễo dai vâ linh àưång ca khất dc khưng
hoân toân àêìy à àưëi vúái mổi ngûúâi, sûå hoấn chuín chó hy bỗ
àûúåc mưåt phêìn khất dc nâo àố
thưi, àố lâ khưng nối àïën viïåc
nhiïìu ngûúâi chó cố mưåt khẫ nùng hoấn chuín rêët giúái hẩn. Cố
nhiïìu ngûúâi chó thỗa mận àûúåc vúái mưåt sưë àưëi tûúång vâ mc tiïu

rêët đt. Cấc bẩn nïn nhúá rùçng, khi khất dc phất triïín khưng àêìy
à thò thûúâng hay àõnh cû lẩi tẩi nhûäng giai àoẩn tiïìn tưí chûác vâ
nhûäng àưëi tûúång trong quấ khûá, cẫ hai loẩi giai àoẩn vâ àưëi tûúång
nây àïìu khưng cố khẫ nùng cung cêëp sûå thỗa mận thûåc sûå nûäa.
Nhû vêåy tûác lâ sau sûå thiïëu thưën, sûå àõnh cû lâ ëu tưë mẩnh nhêët
trong viïåc phất sinh ra bïå
nh thêìn kinh. Ngûúâi ta cố thïí cho rùçng
trong cùn bïånh thêìn kinh, sûå àõnh cû lâ ëu tưë quët àõnh bïn
trong, trong khi sûå thiïëu thưën lâ ëu tưë quët àõnh bïn ngoâi.
Tưi lúåi dng cú hưåi nây àïí u cêìu cấc bẩn àûâng vưåi tỗ thấi àưå
trong viïåc thẫo lån vư đch. Trong thïë giúái khoa hổc, ngûúâi ta hay
thđch chiïëm lêëy mưåt phêìn sûå thûåc rưìi tun bưë phêìn nây lâ têët cẫ
sûå thûåc àïí ph nhêån giấ trõ ca phêìn côn lẩi, trong khi phêìn côn
lẩi nây khưng phẫi lâ khưng àng sûå thûåc. Chđnh do phûúng sấch
nây, nhiïìu phe phấi àậ rúâ
i bỗ mưn phên têm hổc, cố phe phấi chó
cưng nhêån nhûäng khuynh hûúáng võ k mâ ph nhêån nhûäng
khuynh hûúáng tònh dc, cố phe phấi chó cưng nhêån ẫnh hûúãng ca
àúâi sưëng thûåc sûå thưi chûá khưng cưng nhêån ẫnh hûúãng ca quấ khûá
cấ nhên, v.v Ngûúâi ta cng cố thïí àem sûå àõnh cû vâ sûå thiïëu
thưën ra chưëng àưëi nhau vâ nïu ra mưåt cåc thẫo lån bùçng cấch
àùåt cêu hỗi: nhûäng bïånh thêìn kinh bùỉt ngìn tûâ bïn trong cú thïí
hay tûâ bïn ngoâi, nố lâ kïët quẫ ca mưåt cấch cêëu tẩo cú thïí nâo àố
hay chó do mưåt vïët thûúng tûâ bïn ngoâi vâo? Nhûä
ng bïånh àố cố
phẫi do sûå àõnh cû khất dc gêy ra (hay do nhûäng cấch cêëu tẩo àùåc
biïåt khấc ca tònh dc) hay do ấp lûåc ca thiïëu thưën gêy ra? Nối
thûåc ra hỗi thïë cng chùèng khấc gò hỗi: àûáa bế sinh ra lâ do ngûúâi
cha hay ngûúâi mể? Cấc bẩn sệ trẫ lúâi àng lâ cẫ hai àiïìu kiïån àïìu
cêìn thiïët. Sûå viïåc xẫy ra nïëu khưng dng hùèn thò cng tûúng tûå

nhû àưëi vúái bïånh thêìn kinh. Vïì phûúng diïån cùn bïånh hổc, nhûäng
chûáng bïånh cố thïí àûúåc xïëp thânh mưåt loẩi trong àố hai ëu tưë:
cê
ëu tẩo tònh dc vâ ẫnh hûúãng bïn ngoâi, hay nïëu cấc bẩn thđch