Phân tâm học nhập môn ( Q1 )

Phên têm hoåc nhêåp mön 1

MUÅC LUÅC
SIGMUND FREUD - TÊM LYÁ GIA CUÃA COÄI VÖ THÛÁC........................................................... 2

PHÊÌN THÛÁ NHÊËT NHÛÄNG HAÂNH VI SAI LAÅC..................................................................... 15

PHÊÌN THÛÁ HAI GIÊËC MÚ......................................................................................................... 65


Sigmund Freud 2

SIGMUND FREUD - TÊM L GIA CA CỘI VƯ THÛÁC
Trong têët cẫ cấc ngânh khoa hổc, ngûúâi ta thûúâng thûâa nhêån
têm l hổc lâ mưåt mưn khoa hổc bđ hiïím vâ tưëi tùm nhêët, vâ khố cố
thïí chûáng minh bùçng khoa hổc hún bêët cûá bưå mưn nâo khấc. Bẫn
chêët ca nhûäng sûå vêåt úã àêy ln ln cố sûå hû hû thûåc thûåc vâ sûå
bêët ngúâ, vò nhâ têm l hổc phẫi nghiïn cûáu vïì mưåt hiïån tûúång tûå
nhiïn bđ mêåt nhêët, àố lâ cåc sưëng têm l ca con ngûúâi. Mưåt l
thuët hốa hổc hay vêåt l cố thïí àûúåc chûáng minh hay bấc bỗ
nhûäng phûúng phấp k thåt trong phông thđ nghiïåm, nhûng àưëi
vú
ái giấ trõ ca mưåt l thuët têm l hổc, rêët cố thïí khưng sao
chûáng minh àûúåc mưåt cấch minh bẩch, cho nïn nhiïìu cåc tranh
lån bậo tấp àậ nưíi lïn xung quanh Sigmund Freud vâ khoa phên
têm hổc sët sấu chc nùm rông.
Dêìu sao, cố thïí chûáng minh àûúåc hay khưng thò hổc thuët
ca Sigmund Freud cng àậ cố mưåt ẫnh hûúãng vư song àưëi vúái tû
duy hiïån àẩi. Ngay Einstein cng khưng kđch thđch trđ tûúãng tûúång
hay thêm nhêåp vâo àúâi sưëng ca ngûúâi àûúng thúâi bùçng Sigmund
Freud. Nhúâ tòm tôi nghiïn cûáu nhûäng thûá chûa bao giúâ ai hiïíu biïët

vïì trđ nậo con ngûúâi mâ Sigmund Freud àậ àûa ra àûúåc nhûäng
tûúãng vâ nhûäng tû
â ngûä mâ ngây nay àậ chan hôa vâo cåc sưëng
thûúâng nhêåt ca chng ta. Thûåc vêåy, têët cẫ mổi lơnh vûåc tri thûác
ca con ngûúâi nhû vùn chûúng, nghïå thåt, tưn giấo, nhên chng
hổc, giấo dc, låt phấp, xậ hưåi hổc, låt hổc, sûã hổc vâ nhûäng mưn
hổc vïì xậ hưåi hay cấ nhên khấc àïìu chõu ẫnh hûúãng ca hổc thuët
Sigmund Freud.
Tuy nhiïn, hổc thuët nây lẩi quấ khư khan vâ đt sấng sa.
Mưåt nhâ phï bònh khấ hâi hûúác àậ nhêån xết rùçng:
“Àưëi vúái ngûúâi àúâi thò do sûå phưí biïën hổc thuët nây, Freud
àậ nưíi bêåt lïn nhû mưåt kễ
phấ bơnh vơ àẩi nhêët trong lõch sûã tû
tûúãng nhên loẩi. Ưng àậ biïën àưíi sûå giïỵu cúåt vâ nhûäng niïìm vui
nhể nhâng ca con ngûúâi thânh nhûäng hiïån tûúång dưìn nến, bđ
hiïím vâ sêìu thẫm, àậ tòm thêëy sûå hùçn th trong ngìn gưëc ëu
thûúng, ấc ngay trong lông sûå êu ëm, loẩn ln trong tònh u
Phên têm hổc nhêåp mưn 3

thûúng giûäa cha mể vâ con cấi, tưåi lưỵi trong thấi àưå àẩi lûúång vâ
trẩng thấi ca sûå cùm ët bõ “dưìn nến” ca mổi ngûúâi cha nhû lâ
mưåt thûá àûúåc lûu truìn ca nhên loẩi”.
Tuy nhiïn nhúâ Freud mâ ngây nay ngûúâi ta àậ cố nhûäng
nghơ rêët khấc nhau vïì chđnh mònh. Hổ chêëp nhêån cấc khấi niïåm
ca Freud nhû: ẫnh hûúãng ca tiïìm thûác àưëi vúái thûác, ngìn gưëc
tđnh dc ca bïånh thêìn kinh, sûå hiïån hûäu vâ têìm quan trổng ca
tđnh dc trễ thú, tấc dng mùåc cẫm Ú-àip" vâo cấc giêë
c mưång, tònh
trẩng "dưìn nến"... Nhûäng khuët àiïím ca con ngûúâi nhû lúä lúâi,
nhúá mùåt qụn tïn vâ qụn lúâi hûáa àïìu mang mưåt nghơa múái xết

theo quan àiïím ca Freud. Hiïån nay khố mâ xấc àõnh àûúåc hïët
nhûäng àõnh kiïën mâ Freud phẫi chưëng lẩi àïí truìn bấ hổc thuët
ca ưng. Nhûäng àõnh kiïën nây côn cưë chêëp hún cẫ nhûäng àõnh kiïën
mâ Copernicus vâ Darwin àậ vêëp phẫi.
Khi Freud châo àúâi úã Freiberg thåc miïìn Moravia, tấc phêím
Ngìn gưëc cấc chng loâi chûa xët hiïån. Nùm àố lâ nùm 1985.
Cng nhû Karl Marx, tưí tiïn Freud cố nhiïìu ngûúâi lâ phấp sû àẩo
Do Thấi. Ưng àûúå
c àûa túái thânh Vienna th àư nûúác Ấo vâo nùm
lïn bưën tíi vâ àậ sưëng gêìn sët cẫ tíi trûúãng thânh tẩi àêy.
Theo Ernest Jones, ngûúâi viïët tiïíu sûã chđnh ca Freud thò ưng àậ
àûúåc thûâa hûúãng ca cha ưng lâ mưåt nhâ bn len, "tđnh hoâi nghi
sêu sùỉc vïì nhûäng tai biïën bêët thûúâng ca cåc àúâi, thối quen dng
giai thoẩi Do Thấi àïí chêm biïëm cấc quan àiïím àẩo àûác, khưng tđn
ngûúäng nhûäng vêën àïì tưn giấo". Bâ mể Freud sưëng túái nùm 59
tíi, bẫn tđnh nùng àưång vâ nhanh nhển. Sigmund Freud lâ àûáa
con cûng àêìu lông ca bâ. Sau nây Freud àậ viïët "mưåt ngûúâi àậ
tûâng lâ con u àùåc biïåt ca mưåt bâ mể
thò sët àúâi ngûúâi êëy cố cấi
cẫm giấc lâ mưåt kễ ài chinh phc, vâ chđnh cấi lông tin chiïën thùỉng
êëy ln àem lẩi thânh cưng thûåc sûå".
Vâo nhûäng nùm àêìu ca cåc àúâi, Freud rêët tin vâo thuët
ca Darwin vò ưng thêëy rùçng "Nhûäng thuët êëy lâm cho ngûúâi ta
cố thïí hy vổng vâo nhûäng bûúác tiïën phi thûúâng trong viïåc tòm hiïíu
thïë giúái". Dûå àõnh sệ trúã thânh thêìy thëc, ưng àậ theo hổc trûúâng
Àẩi hổc Y khoa thânh Vienna. Vâ ưng àậ àưỵ bấc sơ nùm 1881. Lâ
mưåt thêìy thëc trễ tíi ca bïånh viïån àa khoa, chûäa trõ à mổi
loẩi bïå
nh, ưng tiïëp tc nghiïn cûáu mưn thêìn kinh bïånh hổc vâ giẫi
phêỵu thêìn kinh. Đt nùm sau, sưë mïånh xoay chiïìu vâ bêët thêìn lâm

tïn tíi ca ưng nưíi tiïëng khùỉp thïë giúái. Mưåt bẩn àưìng nghiïåp ca
ưng àậ ài Paris vâ ưng bên ài theo sang thânh phưë nây. Tẩi àêy,
Sigmund Freud 4

ưng cng lâm viïåc vúái Jean Charcot, lc êëy àậ lâ mưåt nhâ bïånh l
hổc vâ thêìn kinh hổc ngûúâi Phấp nưíi tiïëng. ÚÃ àêy, lêìn àêìu tiïn ưng
àûúåc tiïëp xc vúái cưng trònh ca Charcot vïì bïånh loẩn thêìn kinh
vâ cấch dng phûúng phấp thưi miïn àïí àiïìu trõ bïånh nây. Freud
àậ thoẫ mận khi thêëy Charcot chûáng minh àûúåc "bïånh loẩn thêìn
kinh thêåt mâ vâ loẩn thêìn kinh giẫ do dng thưi miïn tẩo ra.
Nhûng khi trúã lẩi thânh Vienna, Freud khưng lâm thïë nâo
àïí thuët phc àûúåc cấc bấc sơ àưìng nghiïåp: hổ khưng tin lâ
phûúng phấp chûäa bïånh loẩn thêìn kinh bùçng thưi miïn lẩi cố cú súã
khoa hổ
c. Vâ ngûúâi ta côn trûâng phẩt nhûäng nghơ quấ tẩo bẩo
ca ưng bùçng cấch àíi ưng ra khỗi phông thđ nghiïåm giẫi phêỵu
thêìn kinh. Tûâ àêëy Freud tấch khỗi mưi trûúâng àẩi hổc vâ khưng
côn tiïëp tc tham gia nhûäng bíi hổp ca giúái trđ thûác úã Vienne
nûäa. Trong lc hânh nghïì bấc sơ tû, ưng tiïëp tc dng phûúng
phấp thưi miïn àïí thđ nghiïåm trong nhiïìu nùm nûäa, nhûng dêìn
dêìn ưng àậ bỗ phûúng phấp àiïìu trõ nây chó vò đt ngûúâi húåp vúái lưëi
chûäa bùçng thưi miïn vâ cng vò àưi khi thưi miïn cố nhûäng hiïåu
quẫ khưng hay vúái nhên cấch ngûúâi bïånh. Thay vâo àố, Freud bùỉt
àêìu phất triïín mưå
t phûúng phấp múái, ưng àùåt tïn lâ "tûå do liïn
tûúãng", vïì sau k thåt nây àậ trúã thânh mưåt tiïu chín thûåc
hânh ca khoa hổc phên têm hổc.
Freud hùèn lâ ngûúâi sấng lêåp ra mưn thêìn kinh bïånh hổc,
àiïìu àố khưng côn nghi ngúâ gò nûäa. Trûúác ưng, cấc nhâ thêìn kinh
bïånh hổc chó quan têm àïën nhûäng triïåu chûáng ca bïånh têm thêìn

phên liïåt (schizophrenia) vâ chûáng têm thêìn suy giẫm (lêím cêím),
cêìn phẫi giam lẩi trong bïånh viïån. Ngay tûâ khi chûäa chûáng dưìn
nến vâ chûáng thêìn kinh tûúng khùỉc, Freud àậ ài túái kïët lån lâ
khưng phẫi chó riïng con bïånh mâ cẫ nhûäng ngûúâi lânh mẩnh bònh
thûú
âng cng mang trong mònh nhûäng xung khùỉc têm thêìn tûúng
tûå. Ài xa hún nûäa, bïånh têm thêìn khưng phẫi lâ bïånh theo nghơa
thưng thûúâng àûúåc chêëp nhêån mâ lâ trẩng thấi têm l ca trđ nậo.
Vêën àïì quan trổng lâ lâm thïë nâo àïí àiïìu trõ nhûäng chûáng rưëi loẩn
têm thêìn àang lan trân rưång rậi êëy. Cùn cûá vâo nhûäng quan sất,
thđ nghiïåm vâ kinh nghiïåm thûåc hânh khi àiïìu trõ cho nhiïìu ngûúâi
bïånh úã Vienna, Freud àậ xêy dûång cú súã cho khoa phên têm hổc
vâo khoẫng cëi thïë k 19.
Freud lâ mưåt trong nhûäng nhâ khoa hổc àậ sấng tấc nhiïìu
hún hïët trong thúâi àẩi chng ta. Sûå
phong ph vïì nhûäng àïì tâi múái
mễ cng nhûäng phêìn àống gốp vïì têm l do ngôi bt ca ưng àem
Phên têm hổc nhêåp mưn 5

lẩi khưng thïí thu gổn trong bêët cûá mưåt cën sấch hay túâ bấo nâo.
Theo ưng, thò chùỉc chùỉn cën sấch quan trổng ra àúâi súám nhêët ca
ưng mâ cng àûúåc ưng u thđch nhêët lâ cën Àoấn Mưång xët bẫn
nùm 1900. Sấch nây gưìm hêìu hïët nhûäng quan sất cú bẫn vâ nhûäng
suy lån ca ưng. Trong cën Nghiïn cûáu vïì chûáng loẩn thêìn kinh
xët bẫn súám hún (tûác lâ vâo nùm 1895), ưng àậ bưåc lưå niïìm tin
rùçng "ëu tưë chđnh trong sûå rưëi loẩn vïì tđnh dc lâ sûå suy ëu gêy
ra cẫ bïånh têm thêìn (neuros) lêỵn bïånh têm thêìn suy nhûúåc
(psychoneuroses)". Àố lâ nïìn tẫng ca thuët phên têm. Vâi nùm
sau àố, Freud hoâ
n chónh àûúåc l thuët ca ưng vïì sûác àưëi khấng,

hiïån tûúång chuín biïën tđnh dc tíi thú, mưëi tûúng quan giûäa
nhûäng k ûác bêët mận vâ ẫo tûúãng, giûäa cú chïë tûå vïå (defense
mechanism) vâ sûå dưìn nến.
Mưåt bẫn tốm lûúåc nhûäng lån àïì chđnh sệ cho ta thêëy àûúåc
phêìn nâo tđnh phûác tẩp ca thuët phên têm. Trûúác hïët, thêìn
kinh bïånh hổc vâ phên têm hổc khưng phẫi lâ hai tûâ àưìng nghơa.
Phên têm hổc cố thïí àûúåc coi nhû mưåt ngânh ca thêìn kinh bïånh
hổc vâ chó ấp dng cho nhûäng trûúâng húåp khố khùn nhêë
t lâ rưëi
loẩn nhên cấch. Cho nïn, phên têm hổc cố thïí àûúåc àõnh nghơa
nhû mưåt phûúng phấp dng àïí trõ nhûäng bïånh rưëi loẩn têm l vâ
thêìn kinh. Theo mưåt bẫn tûúâng trònh múái àêy thò úã M chó cố 300
trïn 4.000 cấc bấc sơ thêìn kinh àûúåc tđn nhiïåm lâ nhûäng nhâ phên
têm hổc mâ thưi.
Hổa hóçn lùỉm Freud múái ch túái viïåc àiïìu trõ cấ nhên.
Nhûäng trûúâng húåp cấ nhên khưng bònh thûúâng chó àûúåc coi lâ
nhûäng triïåu chûáng xấo trưån vïì kinh tïë, xậ hưåi vâ vùn hoấ ca thïë
giúái ngây nay. Mc àđch ca ưng lâ trõ bïånh têån gưëc.
Nhiïìu nhâ phï bònh àậ àưìng lâ thânh tûå
u mâ Freud àậ àẩt
àûúåc dûåa ch ëu trïn cưng trònh phất giấc vâ khẫo sất vïì lơnh vûåc
vư thûác ca con ngûúâi.
So sấnh têm linh con ngûúâi vúái mưåt tẫng bùng, mâ túái tấm
chđn phêìn mûúâi tẫng bùng nây chòm dûúái nûúác biïín, Freud cho
rùçng phêìn chđnh têm l con ngûúâi cng àûúåc êín giêëu trong cội vư
thûác. Bïn dûúái lúáp vỗ ngoâi, vò nhûäng l do nâo àố, nhûäng cẫm giấc
vâ nhûäng mc àđch mâ mưåt cấ nhên àậ khưng nhûäng giêëu kđn
ngûúâi khấc mâ côn tûå giêëu ngay chđnh bẫn thên mònh nûäa. Trong
têm l hổc ca Freud, cội vư thûác lâ tưëi thûúång vâ
mổi hoẩt àưång

thûác chó cố mưåt võ trđ ph thåc. Nïëu hiïíu àûúåc cấi thêìm kđn bđ
mêåt sêu xa ca cội vư thûác ùỉt chng ta hiïíu àûúåc bẫn chêët nưåi têm
Sigmund Freud 6

ca con ngûúâi. Freud tun bưë lâ chng ta thûúâng suy nghơ mưåt
cấch vư thûác vâ chó thónh thoẫng suy tû ca chng ta múái cố tđnh
chêët thûác. Têm linh vư thûác chđnh lâ ngìn gưëc gêy bïånh têm
thêìn, vò bïånh nhên thûúâng cưë gùỉng gẩt ra ngoâi cội thûác mổi k
ûác khố chõu, mổi ûúác vổng bõ "dưìn nến" vư hiïåu, nhûng kïët quẫ lâ
anh ta tđch t ngây câng nhiïìu k ûác, nhûäng ûúác vổng, àïí dưìn
thânh bïånh.
Freud phên loẩi mổi hoẩt àưång tinh thêìn ca mưỵi nhên con
ngûúâi àûúåc thïí hiïån thânh ba cêëp àưå àûúåc ưng gổi lâ Tûå
Ngậ, (Id.
Soi); Bẫn Ngậ (ego moi) vâ Siïu Ngậ (superego Surmoi). Quan
trổng sưë mưåt lâ cấi Id, Freud bẫo: Phẩm vi ca Id lâ phêìn nhên
cấch tưëi tùm vâ khưng thïí ài àïën àûúåc ca chng ta. Bẫn thên ta
chó biïët cht đt vïì cấi Id qua nghiïn cûáu cấc giêëc mưång vâ qua sûå
biïíu hiïån cấc triïåu chûáng bïn ngoâi ca bïånh têm thêìn, Id lâ núi
tr ng cấc bẫn nùng ngun thu vâ cấc xc cẫm ài ngûúåc lïn túái
cấi quấ khûá xa xûa khi mâ con ngûúâi côn lâ mưåt con th, Id cố tđnh
chêët th vêåy vâ bẫn chêët ca nố lâ thåc vïì dc tđnh (sexual in
nature), nố vưën vư thûác. Freud viïët tiïë
p: Cấi Id bao gưìm têët cẫ
nhûäng gò do di truìn, cố ngay tûâ lc sinh ra àûúåc kïët t lẩi trong
sûå cêëu thânh. Id m quấng vâ àưåc ấc. Mc àđch àưåc nhêët ca nố lâ
thoẫ mận cấc ham mën bẫn nùng vâ cấc khoấi cẫm, khưng cêìn
biïët àïën cấc hêåu quẫ. Nối theo Thomas Mann thò: "Nố khưng biïët
gò àïën giấ trõ, thiïån hay ấc, vâ cẫ àẩo àûác nûäa".
Àûáa bế sú sinh lâ Id àûúåc nhên cấch hốa. Dêìn dêìn cấi Id

phất triïín lïn thânh cấi Ego (bẫn ngậ Moi). Khi àûáa bế lúán lïn.
Thay vò àûúåc hoân toân dêỵn dùỉt bùçng ngun l khoấi lẩc, cấi Ego
bõ chi phưëi búãi ngun l “thđch ûáng vúái thûåc tẩi”. Ego biïët àûúåc thïë
giúái xung quanh, nhêån ra rùçng phẫi kòm hậm nhûäng khuynh
hûúáng phẩm phấp ca cấi Id àïí ngùn ngûâa mổi xung àưåt vúái låt lïå
ca xậ hưåi. Nhû Freud viïët, cấi Ego lâ “viïn trổng tâi giûäa nhûäng
àôi hỗi bẩt mẩng ca cấi Id vâ sûå kiïím soất ca thïë giúái bïn
ngoâi”. Vò vêåy Ego thûåc sûå hânh àưång nhû mưåt nhên viïn kiïím
duåt, cùỉt xến, sûãa àưíi nhûäng thc gic ca cấi Id lâm cho nhûäng
thc gic nây ph húåp vúái tònh hònh thûåc tïë, biï
ët rùçng viïåc trấnh
khỗi bõ xậ hưåi trûâng phẩt vâ cẫ àïí tûå bẫo toân hay lâ ngay cẫ àïën
sûå bẫo tưìn, àïìu phẫi ty thåc vâo nhûäng “dưìn nến”. Tuy nhiïn
cåc àêëu tranh giûäa cấi Ego vâ Id cố thïí gêy ra nhûäng bïånh têm
thêìn, ẫnh hûúãng nghiïm trổng túái nhên cấch cấ nhên.
Phên têm hổc nhêåp mưn 7

Sau hïët, côn mưåt thûá ëu tưë thûá ba trong quấ trònh sinh hoẩt
tinh thêìn gổi lâ Superego (Siïu ngậ). Siïu ngậ nây cố thïí àûúåc
àõnh nghơa mưåt cấch àẩi khấi lâ “lûúng têm”. Hổc trô chđnh ca
Freud úã Hoa K lâ A.A Brill àậ viïët:
“Cấi Superego lâ sûå phất triïín tinh thêìn cao hún cẫ mâ con
ngûúâi cố thïí àẩt túái àûúåc vâ bao gưìm lêỵn lưån mổi sûå cêëm àoấn, mổi
quy tùỉc cû xûã do cha mể tẩo ra núi àûáa trễ. Tri giấc lûúng têm
hoân toân ty thåc vâo sûå phất triïín ca cấi Superego.
Cng nhû cấi Id, cấi Superego cng nùçm trong vư thûác vâ cẫ
hai cng ln úã thïë tûúng tranh, trong khi cấi Ego ln hoẩ
t àưång
úã giûäa nhû mưåt trổng tâi. L tûúãng àẩo àûác vâ quy tùỉc cû xûã àïìu
nùçm trong Superego. Khi ba cấi Id vâ Superego tûúng àưëi hôa húåp

thò cấ nhên lc êëy úã trẩng thấi àiïìu hôa vâ hẩnh phc. Nïëu cấi
Ego àïí cho cấi Id vi phẩm cấc låt lïå, cấi Superego sệ gêy ra lo
lùỉng, cẫm giấc cố tưåi vâ mổi biïíu lưå ca lûúng têm.
L thuët tđnh dc hay côn gổi lâ nhc dc (Libido) lâ mưåt
khấi niïåm khấc àûúåc ghếp chung vúái Id vâ do Freud tẩo ra. Ưng
dẩy rùçng têët cẫ nhûäng xc cẫm ca Id àïìu lâ hònh thûác thï
í hiïån
ca “nùng lûúång tđnh dc” (sexual). Thuët tđnh dc àậ tûâng àûúåc
gổi lâ “cấi lội ca phên têm hổc”. Mổi sấng tẩo vùn hốa ca con
ngûúâi: nghïå thåt, låt phấp, tưn giấo, vên vên.. àïìu àûúåc coi lâ sûå
phất triïín ca tđnh dc. Khi nối “nùng lûåc ca tđnh dc” (sexual
energy), thò úã àêy chûä “tđnh” (sexual) àûúåc dng theo nghơa rưång. ÚÃ
àûáa trễ bẫn nùng tđnh dc bưåc lưå qua nhûäng hânh àưång nhû mt
tay, b sûäa chai vâ bâi tiïët. Nhûäng nùm sau àố nùng lûúång tđnh
dc cố thïí àûúåc truìn cho ngûúâi khấc qua hưn nhên, mang hònh
thûác mưåt hû hỗng thåc vïì “tđnh” hay àûúåc thïí hiïån qua hoẩ
t àưång
sấng tẩo nghïå thåt, vùn chûúng hay êm nhẩc - àố lâ phûúng phấp
àûúåc gổi lâ “dõch chuín”. Theo Freud thò bẫn nùng tđnh dc (sex
instinct) lâ ngìn gưëc ca mổi cưng trònh sấng tẩo vơ àẩi nhêët.
Thêåt vêåy, Freud àậ tun bưë: “Cấc bïnh têm thêìn, khưng
chûâa mưåt bïånh nâo, àïìu lâ nhûäng rưëi loẩn ca àúâi sưëng sinh l”.
Nïëu lån thïm, khưng thïí cho rùçng bïånh têm thêìn lâ do nhûäng
cåc hưn nhên thêët bẩi hay nhûäng mưëi tònh lúä lâng gêy ra; trấi lẩi
cố thïí tòm thêëy dêëu vïët têët cẫ nhûäng bïånh nây úã thúâi k êëu thú vúái
cấc mùåc cẫm tđnh dc. Freud àậ ấp dng ly
á thuët ca ưng sang
lơnh vûåc nhên chng hổc trong tấc phêím Vêåt tưí vâ cêëm k. Ưng tin
rùçng ngay tưn giấo cng chó lâ biïíu hiïån ca mùåc cẫm tđnh dc.
Sau khi phên tđch k lûúäng tûâng chi tiïët hâng trùm trûúâng húåp

Sigmund Freud 8

bïånh nhên àïën chûäa bïånh, Freud àậ nêng bẫn nùng tđnh dc vâ
thêm khất nhc dc lïn thânh ëu tưë àêìu tiïn vâ mẩnh mệ nhêët
trong viïåc tẩo thânh nhên cấch con ngûúâi, àưìng thúâi lâ ngun
nhên sêu xa ca mổi bïånh têm thêìn. Àố lâ mưåt phấn àoấn mâ mưåt
sưë cấc nhâ phên têm hổc nưíi tiïëng khấc àậ bấc bỗ nhû sệ nối sau
àêy.
Vò xậ hưåi båc mưỵi con ngûúâi phẫi kiïìm chïë nhiïìu ham
mën, theo cấch nối ca Freud thò mưỵi cấ nhên àậ vư tònh tđch trûä
nhiïìu “dưìn nến”. Bònh thûúâng thò thûác con ngûúâi vêỵn thânh cưng
trong viïåc ngùn trúã, khưng cho “nhûäng sûá
c mẩnh vư thûác àen tưëi”
bõ dưìn nến kia xët hiïån. Nhûng sûå kiïím soất êëy cố thïí lâm cho
nhûäng con bïånh têm thêìn trẫi qua nhûäng giai àoẩn xc cẫm bõ rưëi
loẩn sêu xa. Freud cho cưng viïåc chûäa bïånh ca nhâ phên têm hổc
lâ “lâm bưåc lưå vâ thay thïë nhûäng dưìn nến bùçng nhûäng hânh àưång
phấn àoấn cố thïí àûa àïën, hóåc sûå chêëp nhêån hóåc sûå loẩi bỗ
nhûäng gò àậ bõ khûúác tûâ tûâ trûúác”. Vò bẫn chêët ca sûå dưìn nến lâ
gêy ra sûå àau khưí, nïn ngûúâi bïånh thûúâng cưë tòm cấch ngùn khưng
cho nhûäng dưìn nến êë
y bưåc lưå ra ngoâi. Sûå cưë gùỉng che àêåy êëy
Freud gổi lâ “sûác àưëi khấng”. Nhiïåm v ca thêìy thëc lâ loẩi bỗ
sûác àưëi khấng nây, àïí ngûúâi bïånh bưåc lưå ra cấi “dưìn nến” kia.
K thåt do Freud phất minh ra àïí giẫi tỗa vúái mổi “dưìn
nến” vâ loẩi bỗ mổi àưëi khấng lâ phûúng phấp “gúåi tûå do liïn
tûúãng”: Nhûäng lúâi nối thao thao bêët tuåt cố thûác ca ngûúâi bïånh
khi nùçm trïn cấi giûúâng ca nhâ phên têm hổc trong cẫnh àên
sấng múâ múâ, nhâ phên têm hổc kđch thđch, khïu gúåi àïí ngûúâi bïå
nh

khưng nghơ mưåt cấch cố thûác vïì bêët cûá chiïìu hûúáng nâo, Freud
cho rùçng phûúng phấp “kđch thđch tûå do liïn tûúãng” lâ phûúng
phấp duy nhêët hûäu hiïåu àïí chûäa bïånh têm thêìn. Ưng cng ch
trûúng lâ phûúng phấp êëy “hoân thânh àûúåc àiïìu mâ ngûúâi ta
trưng àúåi, nghơa lâ àûa nhûäng mong mën bõ sûác àưëi khấng dưìn
nến tûâ xûa ta lơnh vûåc thûác”. Brill àậ mư tẫ cấch Freud chûäa
bïånh nhû sau: “Ưng thuët phc con bïånh gẩt mổi suy nghơ cố
thûác, tûå bng thẫ mònh vâo mưåt trẩng thấi têåp trung bònh thẫn,
tûå phố mùåc theo nhûäng cẫm xc vâ suy nghơ nẫy sinh, rưìi thåt lẩ
i
têët cẫ nhûäng àiïìu àố cho ưng biïët. Nhúâ phûúng phấp êëy, ưng àûa
dêìn bïånh nhên túái trẩng thấi “tûå do liïn tûúãng”; vâ nhúâ nghe ngûúâi
bïånh tûå do liïn tûúãng, mâ thêìy thëc cố thïí tòm ra àûúåc ngìn gưëc
sêu xa ca cấc triïåu chûáng”. Sûå viïåc àậ qụn rưìi nay lẩi àûúåc ngûúâi
bïånh kếo ra khỗi cội vư thûác, cố khi phẫi sau hâng thấng trúâi àiïìu
Phên têm hổc nhêåp mưn 9

trõ bùçng phûúng phấp phên têm. Ngìn gưëc thûúâng lâ mưåt sûå viïåc
nâo àố àau àúán, khố chõu, àấng súå hay nối cấch khấc àấng ghết, tûâ
trong quấ khûá ca bïånh nhên. Àố chđnh lâ nhûäng “k niïåm” mâ
ngûúâi bïånh hoân toân khưng mën nhúá lẩi mưåt cấch cố thûác.
Trong quấ trònh tûå do liïn tûúãng, nhûäng hưìi tûúãng lưng bưng
êëy khưng trấnh khỗi tẩo ra mưåt múá lưån xưån, rưëi rùỉm nhûäng sûå kiïån
lúâ múâ khưng rộ, vâ tûúãng nhû vư đch. Vò vêåy, ngûúâi thêìy thëc nhû
nhiïìu nhâ phï bònh cho biïët, gêìn nhû cố vư vân cấch giẫi thđch
nhûäng dûä kiïån êëy. Vò thïë
nhâ phên têm hổc phẫi hïët sûác sấng sët
vâ cố tâi khếo lếo.
Trong khi chûäa bïånh bùçng phûúng phấp phên têm, Freud
phất hiïån ra cấi mâ ưng gổi lâ “mưåt ëu tưë quan trổng khố thïí nâo

lûúâng àûúåc”, mưåt giêy liïn lẩc tònh cẫm nưìng nhiïåt giûäa con bïånh
vâ nhâ phên têm hổc. Cấi àố gổi lâ “chuín dõch”.
“Bïånh nhên khưng thỗa mận nïëu chó coi nhâ phên têm hổc
nhû lâ ngûúâi gip àúä vâ cưë vêën cho hổ.. Ngûúåc lẩi con bïånh lẩi nhòn
thêëy qua nhâ phên têm hổc mưåt hònh ẫnh quan trổng trong thúâi
thú êëu hay quấ khûá ca hổ hiïån lẩi. Vâ vò thïë mâ hổ sùén sâng bưåc
lưå mổi tònh cẫ
m vâ phẫn ûáng mâ chùỉc chùỉn lâ àậ àûúåc dânh cho
hònh ẫnh êëy “dõch chuín” sang phđa nhâ phên têm hổc”.
Sûå dõch chuín “cố thïí thay àưíi giûäa hai thấi cûåc, tûâ mưåt tònh
u hoân toân xấc thõt vâ cìng nhiïåt túái mưåt thấi àưå nghi ngúâ
chua chất vâ oấn húân khưng kòm chïë àûúåc.”
Trong tònh trẩng êëy, nhâ phên têm hổc “nhû àûúåc àùåt vâo
àõa võ ca cha mể ngûúâi bïånh”. Freud coi sûå kiïån dõch chuín nhû
“cưng c tưët hún hïët àïí chûäa bïånh theo phûúng phấp phên têm”
nhûng ưng cng cho biïët “tuy nhiïn viïåc sûã dng phûúng phấp nây
lâ phêìn khố khùn vâ quan trổng hún hïët trong k thå
t phên
têm”. Freud xấc nhêån lâ viïåc nây “àûúåc thûåc hiïån bùçng cấch
thuët phc con bïånh lâ hổ àang sưëng lẩi nhûäng mưëi liïn hïå tònh
cẫm phất sinh tûâ thúâi êëu thú”.
Mưåt phûúng phấp hûäu hiïåu khấc àïí nghiïn cûáu nhûäng xung
àưåt vâ cẫm xc nưåi têm àûúåc Freud khai triïín thïm lâ phên tđch
nhûäng giêëc mưång. Trong lơnh vûåc nây, Freud cng lẩi lâ mưåt nhâ
tiïn phong. Trûúác ưng, ngûúâi ta coi giêëc mưång lâ vư nghơa hóåc
khưng cố mc tiïu. Tấc phêím Àoấn mưång ca ưng lâ cưng trònh
khoa hổc àêìu tiïn nghiïn cûáu vïì hiïån tûúång nùç
m mưång. Ba mûúi
mưët nùm sau khi tấc phêím nây àûúåc êën hânh, Freud nhêån ra
Sigmund Freud 10

rùçng: “Theo nhêån xết ca tưi ngây nay thò tấc phêím nây chûáa
àûång têët cẫ nhûäng phất kiïën giấ trõ nhêët mâ tưi àậ may mùỉn tòm
ra”. Theo Freud thò “chng ta àậ cố l khi cho rùçng giêëc mưång lâ
sûå biïën dẩng ca mưåt ûúác vổng khi bõ dưìn nến”. Mưỵi mưåt giêëc mưång
àïìu biïíu hiïån mưåt bi kõch trong thïë giúái nưåi têm ca con ngûúâi.
Freud xấc nhêån rùçng: “Giêëc mưång bao giúâ cng lâ sẫn phêím ca
mưåt cåc tranh chêëp” vâ “mưång bẫo vïå cho giêëc ng”. Nhiïåm v
ca giêëc mưång lâ trúå gip chûá khưng phẫi lâ
phấ rưëi giêëc ng. Giêëc
mưång lâm tan ài cẫm giấc cùng thùèng do nhûäng ûúác mong khưng
àẩt àûúåc gêy ra.
Theo quan àiïím ca Freud thò giêëc mưång thåc phẩm vi chi
phưëi ca vư thûác, ca Id vâ mưång rêët quan trổng àưëi vúái nhâ phên
têm hổc vò nhúâ nố mâ phên têm hổc ài àûúåc vâo cội vư thûác ca con
bïånh. Trong cội vư thûác cố têët cẫ nhûäng ûúác vổng àêìu tiïn vâ
nhûäng ham mën thåc cẫm xc àậ bõ hai cấi Ego vâ Superego gẩt
ra khỗi thûác. Nhûäng ham mën th tđnh ln ln nùçm ngay
bïn dûúái cấi vỗ ngoâi thûá
c, vâ tûå thc àêíy tiïën vâo thïë giúái mưång
mõ. Tuy nhiïn, ngay trong giêëc mưång, Ego vâ Superego vêỵn cố mùåt
àïí canh chûâng, kiïím duåt. Vò lệ àố, nghơa ca giêëc mưång khưng
ln rộ râng, nhûäng nghơa nây àûúåc biïíu lưå bùçng nhûäng hiïån
tûúång vâ thêìy thëc cêìn biïíu lưå chng mưåt cấch lậo luån. Vò
mang tđnh kđ hiïåu cho nïn nghơa ca giêëc mưång ta khưng thïí
hiïíu àûúåc theo nghơa àen, ngoẩi trûâ nhûäng giêëc mưång àún giẫn ca
trễ thú. Trong tấc phêím Àoấn mưång cố nhiïìu vđ d àûúåc Freud
dng phûúng phấp phên têm phên tđch.
Àổc nhêì
m, nối lúä lúâi vâ nhûäng biïíu hiïån àậng trđ lùåt vùåt khấc

àïìu lâ nhûäng dêëu hiïåu cho biïët hoẩt àưång ngêìm ca vư thûác.
Freud viïët: “Àậ biïët dng phếp àoấn mưång àïí ài vâo cội vư thûác thò
phên têm hổc cng sûã dng nhûäng lêìm lúä ca con ngûúâi nhùçm
mc àđch àố. Nhûäng lêìm lúä êëy nhâ phên têm hổc gổi lâ triïåu chûáng
hoẩt àưång”. Vêën àïì nây côn àûúåc Freud nghiïn cûáu vâo nùm 1904
trong cën Têm thêìn bïånh l hổc ca àúâi sưëng thûúâng ngây (The
psychopathology of everyday life). Trong tấc phêím nây, ưng vêỵn
ch trûúng “nhûäng hiïå
n tûúång àố khưng phẫi ngêỵu nhiïn... chng
cố mưåt nghơa vâ nghơa àố cố thïí diïỵn giẫi ra àûúåc. Vâ ngûúâi ta
cố l khi tûâ nhûäng hiïån tûúång àố suy ra sûå hiïån hûäu ca nhûäng
xc àưång vâ mong mën bõ dưìn nến, ngùn cêëm”. Qụn tïn ai cố thïí
cố nghơa lâ mònh khưng ûa gò ngûúâi mang tïn êëy. Mưåt ngûúâi lúä têìu
vò nhêìm lêỵn bẫng têìu chẩy, cố thïí cố nghơa lâ ngûúâi êëy khưng
Phên têm hổc nhêåp mưn 11

mën ài chuën têìu êëy. Mưåt ngûúâi chưìng àấnh mêët hay qụn chòa
khốa nhâ cố thïí vò ngûúâi êëy cẫm thêëy àậ phẫi sưëng khưí súã trong
gia àònh vâ khưng mën vïì nhâ. Nghiïn cûáu nhûäng lêìm lêỵn nhû
vêåy cố thïí àûa nhâ phên têm hổc ài vâo cội vư thûác àêìy rưëi rùỉm
ca con ngûúâi.
Ngûúâi ta côn tûå giẫi thoất àûúåc nhûäng gò bõ dưìn nến nhúâ biïët
giïỵu cúåt. Giïỵu cúåt àậ àûúåc Freud mïånh danh lâ “cấi nùỉp xẫ húi tưëi
tên vâ an toân nhêët mâ con ngûúâi àậ dêìn tẩo ra àûúåc” vò chđnh nhúâ
giïỵu cúåt mâ chng ta tẩm thúâi thoất ra khỗi nhûäng dưì
n nến mâ cấi
xậ hưåi lïỵ giấo nây àôi hỗi chng ta phẫi che giêëu ài.
Cố thïí vò nhûäng phẫn ûáng chung quanh hóåc vò câng ngây
câng bêët mận hay bi quan, khi vïì giâ Freud tỗ ra lo lùỉng vïì cấi
chïët (bẫn nùng ài àïën cấi chïët). Cố lêìn ưng quan niïåm “bẫn nùng

chïët” nây quan trổng ngang vúái bẫn nùng tđnh dc. Freud cho rùçng
cố mưåt “bẫn nùng ài àïën cấi chïët” thc àêíy têët cẫ nhûäng thûá àang
sưëng trúã vïì trẩng thấi vư cú (khưng sưëng). Bẫn nùng nây cng lâm
biïën dẩng mổi vêåt. Theo quan àiïím êëy con ngûúâi ln ln bõ xêu
xế giûäa nhu cêìu tûác bẫn nùng sinh l vâ
mưåt sûác mẩnh àưëi khấng,
sûå thưi thc ca hy diïåt, hay lâ bẫn nùng tûã vong. Lệ dơ nhiïn thò
cëi cng bẫn nùng tûã vong àậ chiïën thùỉng. Bẫn nùng nây gêy ra
chiïën tranh vâ nhûäng th àï hên àưìi bẩi nhû gêy tưín hẩi cho dông
giưëng vâ giai cêëp, gêy ra niïìm thđch th hẩ àùèng khi xem nhûäng
v xûã tưåi phẩm, àêëu bô rûâng, vâ xûã lùng trò tng xễo.
Tốm lẩi, nhûäng àiïìu vûâa nối trïn lâ nhûäng khđa cẩnh ca hổc
thuët Freud. Cấc nhâ phên têm hổc ngây nay cng chia ra lâm
hai hay hún nûäa, phe phấi chưëng àưëi nhau, mưåt phe chưëng lẩi vâ
mưåt phe ha theo Freud. Alfried Adler, mưåt trong nhûä
ng hổc trô ài
theo Freud ngay tûâ àêìu àậ tấch ra khỗi nhốm Freud vò ưng tin
rùçng Freud àậ quấ quan trổng hốa bẫn nùng tđnh dc. Vâ àêy lâ
hổc thuët ca Adler àưëi lẩi Freud. Theo Adler thò niïìm mong
mën tỗ ra mònh hún àưìng loẩi lâ àưång lûåc chđnh lưëi cû xûã ca con
ngûúâi. Ưng àậ múã rưång tûúãng vïì “mùåc cẫm tûå ti”. Mùåc cẫm nây
thc gic mưỵi cấ nhên con ngûúâi cưë gùỉng cố mưåt hoẩt àưång àïí
ngûúâi khấc thûâa nhêån mònh. Mưåt nhâ ly khai nưíi danh khấc lâ
Karl Jung úã Zurich cng àậ cưë gùỉng lâm giẫm búát têìm quan trổng
ca vai trô
tđnh dc (sex). Jung chia nhên loẩi ra lâm hai loẩi têm
l: loẩi hûúáng ngoẩi vâ loẩi hûúáng nưåi, mùåc d ưng vêỵn thûâa nhêån
rùçng mưỵi cấ nhên àïìu lâ mưåt hưỵn húåp ca hai loẩi têm l àố. Khấc
Sigmund Freud 12

vúái Freud, Jung nhêën mẩnh vâo ëu tưë di truìn trong sûå phất
triïín nhên cấch.
Nối chung nhûäng ngûúâi phï phấn Freud àậ tấch rúâi khỗi
Freud vò nhûäng bêët àưìng nhû: Freud quấ nhêën mẩnh vâo nghơa
khúãi àêìu ca bïånh têm thêìn thú êëu, Freud tin rùçng chđnh nhûäng
bẫn nùng dûä dưåi, tưëi sú àậ giấm sất con ngûúâi. Cng cố mưåt sưë
ngûúâi àậ khưng àưìng vúái Freud tin rùçng “tûå do liïn tûúãng” lâ mưåt
k thåt khưng thïí sai lêìm trong viïåc thấm hiïím cội vư thûác ca
con ngûúâi. Hổ àùåc biïåt nïu ra nhûäng khố khùn trong viïåc giẫi thđch
nhûäng dûä kiïån do phûúng phấ
p êëy àem lẩi.
Tuy nhiïn, mưåt nhâ têm thêìn hổc, àậ nhêån xết lẩi:
“Nhûäng biïën àưíi vâ phất triïín trong sấu chc nùm qua àậ
khưng hïì lâm giẫm giấ trõ tinh thêìn hay ẫnh hûúãng ca Freud.
Ưng àậ phất hiïån ra cội vư thûác. Ưng àậ cho biïët vư thûác êëy gip
tẩo thânh cấi “tưi” nhû thïë nâo vâ ta phẫi lâm thïë nâo àïí àẩt túái
nố. Cấc nhâ phên têm hổc sau àố àậ thay àưíi nưåi dung nhiïìu
tûúãng vâ khấi niïåm ca Freud dûúái ấnh sấng ca nhûäng kinh
nghiïåm sêu xa hún. Qu àưåc giẫ cố thïí bẫo rùçng cấc nhâ phên têm
hổc nâ
y àậ viïët àûúåc mưåt cën Tên ûúác vïì têm thêìn bïånh hổc, côn
Freud thò viïët cën Cûåu ûúác. Tấc phêím ca Freud sệ vêỵn lâ tấc
phêím nïìn mống”.
Àa sưë thấi àưå hiïån nay ca chng ta àưëi vúái bïånh àiïn àïìu do
Freud mâ cố. Hiïån nay cố khuynh hûúáng cho rùçng “Bïånh nhên
têm thêìn àïìu giưëng y nhû chng ta, chó khấc lâ hổ àậ giưëng nhiïìu
hún mâ thưi”. Alexander Reid Martin nhêën mẩnh: “D thûâa nhêån
hay chưëi bỗ hổc thuët Freud thò hiïån nay têët cẫ nhûäng bïånh viïån
têm thêìn àïìu sûã dng nhûäng ëu tưë vâ nhûäng ngun l cú bẫn
trong khoa têm l hổ

c ca Freud. Cấi mâ trûúác àêy àûúåc coi nhû
mưåt thïë giúái bđ hiïím, cêëm ngùn, k cc, khưng àêu vâo àêu, vư
nghơa thò qua Freud, àậ trúã thânh sấng sa àêìy nghơa, khưng
nhûäng àûúåc y hổc mâ côn àûúåc têët cẫ cấc khoa hổc xậ hưåi thûâa
nhêån vâ ch túái”.
Ẫnh hûúãng ca hổc thuët Freud àưëi vúái vùn hổc vâ nghïå
thåt cng àấng ch khưng kếm. Trong tiïíu thuët, thú, kõch vâ
cấc hònh thûác vùn chûúng khấc, nhûäng tûúãng chđnh ca Freud àậ
àûúåc phất triïín trong đt nùm gêìn àêy. Bernard Dana Evans Voto
àậ miïu tẫ quan niïåm lâ “chûa cố mưåt nhâ khoa hổc nâo khấc cố

mưåt ẫnh hûúãng mẩnh mệ vâ rưång rậi àïën vùn hổc nhû Freud”. Ẫnh
Phên têm hổc nhêåp mưn 13

hûúãng ca Freud trong hưåi hổa, àiïu khùỉc vâ thïë giúái nghïå thåt
nối chung cng sêu xa khưng kếm.
Tốm tùỉt lẩi, àấnh giấ sûå àống gốp phûác tẩp ca thiïn tâi
Freud lâ viïåc vư cng khố khùn vò phẩm vi ưng quan têm quấ rưång
vâ vò tđnh chêët mêu thỵn trong nhûäng khấm phấ ca ưng. Mưåt
nhâ vùn Anh, Robert Hamilton àậ cưë gùỉng lâm cưng viïåc êëy, ưng
àấnh giấ nhû sau:
“Freud àậ vệ bẫn àưì khoa hổc têm l hổc. Ưng lâ mưåt nhâ
tiïn phong vơ àẩi vâ phêìn lúán nhûäng thânh cưng ca ưng lâ nhúâ úã
cấi múái lẩ cng bt phấp ca ưng. Mùåc d phûúng phấp nây cố
mùåt
àấng hoâi nghi, nhûng chûa bao giúâ cố mưåt phûúng phấp nâo l
th hún vâ múái lẩ hún, ngay cẫ vïì mùåt bt phấp nïëu khưng kïí loẩi
thìn ty vùn chûúng, cng chûa bao giúâ cố mưåt bt phấp nâo
quën r hún ca Freud. Ưng àậ båc thïë giúái phẫi suy tû theo
kiïíu têm l hổc, àố lâ mưåt nhu cêìu cưët ëu ca thúâi àẩi chng ta.

Ưng cng àậ båc con ngûúâi phẫi tûå àùåt cho mònh nhûäng cêu hỗi
liïn quan àïën hẩnh phc ca loâi ngûúâi. Àấnh àưí lån thuët têm
l khư khan, cêìu k ca thïë k mûúâi chđn, Freud àậ àûa ra phẫn
lån “phên têm” chûá
a àêìy rưëi ren”.
Mưåt nhâ têm thêìn hổc Hoa k nưíi tiïëng lâ Frederic Wertham
àậ àûáng trïn mưåt quan àiïím khấc àïí nhêån àõnh vïì trûúâng húåp ca
Freud nhû sau:
“Phẫi thûâa nhêån rùçng ngoâi mưåt sưë lúán sûå kiïån bïånh l ca
cấc bïånh nhên mâ ưng quan sất àûúåc, Freud àậ àem lẩi ba thay
àưíi cú bẫn trïn con àûúâng nghiïn cûáu vïì nhên cấch vâ têm thêìn
bïånh l. Àiïìu thûá nhêët lâ đt ra ưng àậ nối vïì nhûäng phûúng phấp
têm l vâ àậ suy tûâ nhûäng phûúng phấp êëy vúái cấch l lån ca
khoa hổc tûå nhiïn. Àiïìu àố chó thûåc hiïån àûúåc khi mâ Freud àûa
ra khấ
i niïåm thûåc tïë vïì cội vư thûác vâ nhûäng phûúng phấp thûåc
tiïỵn àïí khẫo sất nố. Àiïìu thûá hai lâ Freud àậ tòm ra mưåt khđa
cẩnh múái cho mưn têm thêìn bïånh l hổc. Àố lâ tíi thú. Trûúác
Freud, khoa têm thêìn bïånh hổc àậ chûäa trõ theo cấch coi mưỵi bïånh
nhên nhû mưåt Adam, con ngûúâi chûa bao giúâ sưëng qua tíi thú.
Àiïìu thûá ba, ưng àậ múã àêìu sûå hiïíu biïët vïì sûå di truìn ca tđnh
dc. Phất hiïån thûåc sûå ca ưng úã àêy lâ bẫn nùng tđnh dc úã dẩng
tiïìm êín nhiïìu hún lâ trễ con cố àúâi sưëng tđnh dc”.
Mưåt sûå àấnh giấ tûúng tûå àậ àûúå
c A.G.Tansley diïỵn tẫ trong
bâi k niïåm Freud viïët cho Hưåi Khoa hổc Hoâng gia Ln àưn:
Sigmund Freud 14

“Tđnh cấch mẩng trong nhûäng kïët lån ca Freud sệ trúã
thânh dïỵ hiïíu nïëu chng ta nhúá lẩi rùçng ưng àậ thấm hiïím mưåt

lơnh vûåc hoân toân chûa ai thấm hiïím, lơnh vûåc ca trđ nậo con
ngûúâi mâ trûúác ưng chûa ai bûúác vâo. Nhûäng hiïån tûúång rộ rïåt ca
lơnh vûåc trđ nậo nây, vưën bõ coi lâ khưng thïí giẫi thđch àûåúc hay bõ
coi nhû lâ nhûäng thấc loẩn thêìn kinh, hóåc bõ bỗ qua vò nhûäng
hiïån tûúång nây thåc vïì nhûäng cêëm k nghiïm khùỉc nhêët ca con
ngûúâi. Sûå tưìn tẩi ca lơnh vûåc na
ây trûúác kia khưng àûúåc thûâa
nhêån. Freud båc lông phẫi khùèng àõnh cội vư thûác ca trđ nậo lâ
cố thûåc àïí rưìi cưë gùỉng thấm hiïím, khấm phấ miïìn àêët àố ”.
Sau àố, Winfred Overholser àậ nhêån àõnh: “Cố nhiïìu l do àïí
nối rùçng tûâ mưåt nùm nay Freud àûúåc àùåt ngang hâng vúái
Copernicus vâ Newton vâ lâ mưåt trong nhûäng vơ nhên àậ múã ra
nhûäng chên trúâi múái cho tû tûúãng con ngûúâi. Mưåt àiïìu chùỉc chùỉn lâ
úã thúâi àẩi chng ta chûa ai lẩi àem nhiïìu ấnh sấng dổi vâo sûå hoẩt
àưång trđ nậo ca con ngûúâi nhiïìu bùçng Freud”.
Nhûäng thấng cëi cng trong cåc àúâi dâ
i dùçng dùåc ca
Freud àậ diïỵn ra trong tònh trẩng lûu àây. Sau khi Àûác qëc xậ
chiïëm àống nûúác ấo, ưng båc phẫi rúâi Vienna vâo nùm 1938. Nûúác
Anh chêëp nhêån ưng cû ng, nhûng chûa àûúåc mưåt nùm sau thò ưng
àậ mêët vò bïånh ung thû miïång, vâo khoẫng thấng chđn nùm 1939.
Theo Jostein Gaarder
(Nhûäng lån thuët nưíi tiïëng thïë giúái - NXB Grasset - Paris)
Phên têm hổc nhêåp mưn 15

PHÊÌN THÛÁ NHÊËT
NHÛÄNG HÂNH VI SAI LẨC
1. NHÊÅP ÀÏÌ
Khưng biïët bao nhiïu ngûúâi trong cấc bẩn àậ àổc sấch hay
nghe nối àïën mưn phên têm hổc. Nhûng vò àêìu àïì ca nhûäng bâi

hổc nây lâ “Nhêåp mưn phên têm hổc” nïn tưi bõ bố båc phẫi cho
rùçng cấc bẩn chûa hïì biïët gò vïì vêën àïì àố vâ cêìn àûúåc hûúáng dêỵn
trong nhûäng bûúác ài chêåp chûäng lc àêìu.
Nhûng chùỉc chùỉn bẩn cng biïët mưn phên têm hổc lâ mưåt
phûúng phấp y hổc chûäa trõ nhûäng bïånh thêìn kinh. Nhûng tưi
mën chûáng tỗ bùçng mưåt thđ d lâ úã àêy sûå viïåc khưng nhûäng
khưng xẫy ra nhû úã cấc ngânh khấc trong y hổc mâ côn xẫy ra theo
mưåt àûúâng lưëi khấ
c hùèn. Thưng thûúâng mưỵi khi àem mưåt phûúng
phấp múái trõ cho ngûúâi bïånh, chng ta hậy cưë gùỉng giêëu khưng cho
ngûúâi bïnh biïët nhûäng bêët tiïån ca phûúng phấp àố vâ thuët
phc lâ chng ta cố nhiïìu may mùỉn àïí thânh cưng. Nhûng khi
àem phûúng phấp phên têm hổc ra àiïìu trõ, chng ta phẫi lâm
khấc hùèn. Chng ta phẫi cho ngûúâi bïånh biïët nhûäng nưỵi khố khùn,
thúâi gian chûäa chẩy lêu dâi, vâ nhûäng sûå cưë gùỉng vâ hi sinh mâ
chng ta àôi hỗi úã hổ; vïì kïët quẫ cëi cng mâ chng ta khưng thïí
nâo hûáa trûúác vúái hổ lâ phûúng phấp cố kiïën hiïå
u hay khưng mưåt
phêìn lúán nhúâ vâo thấi àưå, sûå thưng minh, sûå vêng lúâi vâ lông kiïn
nhêỵn ca ngûúâi bïånh. Têët nhiïn chng ta cố nhiïìu l do àïí giẫi
thđch thấi àưå bêët thûúâng àố mâ sau nây cấc bẩn sệ hiïíu hïët têìm
quan trổng ca nố.
Chùỉc hùèn cấc bẩn sệ khưng phêåt lông vúái tưi khi tưi bùỉt àêìu
bùçng cấch coi ngay cấc bẩn lâ nhûäng ngûúâi mùỉc bïånh thêìn kinh.
Tưi khưng khun cấc bẩn trúã lẩi giẫng àûúâng nây mưåt lêìn thûá hai
nûäa. Tưi sệ phẫi lâm cho cấc bẩn quen vúái nhûäng àiïìu côn khiïë
m
khuët trong viïåc giẫng dẩy mưn phên têm hổc, vúái nhûäng khố
khùn sệ gùåp nïëu mën cố mưåt niïåm cấc nhên vïì mưn hổc àố. Têët
cẫ nhûäng àiïìu bẩn àậ hổc àûúåc tûâ trûúác, têët cẫ nhûäng thối quen

Sigmund Freud 16

suy nghơ ca bẩn sệ lâm cho bẩn trúã thânh ngûúâi th àõch mưn
phên têm hổc. Bẩn sệ biïët lâ bẩn phẫi lâm gò àïí vûúåt qua tûúãng
chưëng àưëi tûå nhiïn àố. Têët nhiïn tưi khưng thïí nối trûúác rùçng bẩn
sệ biïët nhûäng gò vïì mưn phên têm hổc khi tham dûå vâo nhûäng
bíi diïỵn giẫng nây, nhûng cố àiïìu chùỉc chùỉn lâ viïåc àïën àïí hổc
hỗi khưng thưi chûa à àïí cấc bẩn cố thïí khẫo cûáu hay àiïìu trõ
theo phûúng phấp phên têm. Nïëu trong cấc bẩn cố ngûúâi nâo
khưng mën dûâng lẩi úã nhûäng bûúác àêìu mâ mën ài xa hún nûäa,
tưi sệ khun hổ khưng nïn lâ
m thïë. Búãi vò, trong tònh trẩng hiïån
thúâi, ngûúâi nâo chổn mưn phên têm hổc lâm sûå nghiïåp ca àúâi
mònh thò sệ khưng bao giúâ nưíi tiïëng trong trûúâng Àẩi hổc vâ khi ra
trûúâng àïí hânh nghïì. Ngûúâi àố sệ gùåp ngay trong xậ hưåi chung
quanh mònh nhûäng ngûúâi vò khưng hiïíu mư tï gò vïì vêën àïì, sệ
nhòn hổ bùçng con mùỉt nghi ngúâ, th àõch, sùén sâng lâm à mổi
àiïìu àïí phấ phấch hổ. Chó cêìn nghơ àïën nhûäng àiïìu àïí xẫy àïën
cng vúái nhûäng cåc chiïën tranh, bẩn sệ hiïíu sưë ngûúâi lông ma dẩ
qu àố àưng nhû thïë nâo.
Nhûng d sao cng cố nhûäng ngûúâi bõ lưi cë
n búãi nhûäng
tûúãng múái mễ, bêët chêëp nhûäng sûå bêët tiïån vûâa àûúåc trònh bây. Nïëu
cố nhûäng bẩn nâo thåc dẩng ngûúâi àố vâ mën trúã lẩi àêy mưåt lêìn
thûá hai nûäa bêët chêëp nhûäng lúâi bấo trûúác ca tưi thò hổ sệ àûúåc
hoan nghïnh. Nhûng d sao cấc bẩn cng cêìn biïët àïën nhûäng khố
khùn àố lâ nhûäng khố khùn nâo vâ àêëy lâ nhûäng àiïìu mâ tưi sùỉp
nối cho cấc bẩn nghe.
Khố khùn thûá nhêët gùỉn liïìn ngay vâo viïåc giẫng dẩy mưn
phên têm hổc. Trong khi hổc y khoa, cấc bẩn àậ quen àûúåc nhòn

thê
ëy, vđ d nhû nhûäng chín bõ vïì cú thïí hổc, nhûäng chêët hiïån ra
sau mưåt phẫn ûáng hốa hổc, sûå co rt ca mưåt bùỉp thõt khi gên bõ
kđch thđch. Sau nây bẩn sệ àûúåc quan sất ngûúâi bïånh, nhûäng dêëu
hiïåu bïånh hoẩn ca ngûúâi nây, vâ trong nhiïìu trûúâng húåp bẩn côn
àûúåc têån mùỉt nhòn thêëy vi trng bïånh nûäa. Vïì mưn giẫi phêỵu, bẩn
sệ tham dûå vâo nhûäng lêìn mưí xễ, vâ cố khi chđnh bẩn cng lâm
nhûäng cưng viïåc àố. Vâ ngay cẫ trong cấc bïånh vïì tinh thêìn cấc
bẩn cng àûáng trûúác mưåt ngûúâ
i bïånh, theo dội sûå thay àưíi trïn nết
mùåt ca hổ, vâ bẩn sệ cố dõp quan sất thêåt nhiïìu àiïìu lâm cho bẩn
xc àưång vâ ghi nhúá mậi mậi. Vò thïë, mưåt võ giấo sû àẩi hổc chó giûä
àõa võ mưåt ngûúâi hûúáng dêỵn, mưåt thưng dõch viïn theo bẩn àïí giẫi
thđch nhû dêỵn bẩn vâo trong viïån bẫo tâng ca ưng ta, trong khi
bẩn trûåc tiïëp vúái nhûäng sûå viïåc mâ bẩn cho lâ múái mễ.
Phên têm hổc nhêåp mưn 17

Khưí mưåt àiïìu lâ trong mưn phên têm hổc sûå viïåc xẫy ra khấc
hùèn. Khi àiïìu trõ mưåt ngûúâi bïånh trong mưn nây, ngûúâi thêìy thëc
chùèng lâm gò khấc hún lâ trô chuån vúái ngûúâi bïånh. Ngûúâi bïånh
nối, kïí cho bẩn nghe nhûäng biïën cưë xẫy ra trong àúâi hổ, nhûäng
cẫm tûúãng hiïån thúâi, nhûäng mën, nhûäng sûå cẫm àưång trong àúâi
hổ. Ngûúâi thêìy thëc àïí hûúáng dêỵn nhûäng tû tûúãng ca ngûúâi
bïånh, nhùỉc nhúã cho anh ta nhúá lẩi, hûúáng sûå ch ca anh ta vïì
mưåt hûúáng nâo àố, giẫi thđch cho anh ta nghe, quan sất xem anh
ta cố
hiïíu hay khưng nhûäng phẫn ûáng gêy cho anh ta. Vò nhûäng
ngûúâi bïånh thûúâng thûúâng lâ vư hổc, chó quen vúái nhûäng àiïìu mùỉt
thêëy tai nghe, hay súâ mố àûúåc, y nhû xem chiïëu bống nïn khưng
bao giúâ ngêìn ngẩi gò mâ khưng tỗ vễ nghi ngúâ sûå kiïën hiïåu ca mưåt

lưëi trõ bïånh chó bùçng nhûäng lúâi nối cố vễ nhû àêìu Ngư mònh Súã. Sûå
nghi ngúâ chó trđch nây khưng húåp l cht nâo. Khưng phẫi rùçng
chđnh nhûäng ngûúâi bïånh àố cng biïët rùçng cố nhûäng ngûúâi bïånh
lc nâo cng tûúãng rùçng mònh cố nhûäng triïåu chûáng nây hay triïåu
chûáng khấc û? Trong thúâ
i cưí xûa nhûäng lúâi nối àûúåc coi nhû nhûäng
trô ph thy vâ bêy giúâ cng vêỵn côn giûä àûúåc nhûäng quìn lûåc
nhû ngây xûa. Chó cêìn nối mưåt tiïëng lâ mưåt ngûúâi cố thïí lâm cho
mưåt ngûúâi khấc sung sûúáng hay àêíy hổ vâo chưỵ tuåt vổng. Võ giấo
sû dng tiïëng nối àïí truìn nhûäng hiïíu biïët cho hổc trô, nhúâ
nhûäng tiïëng nối mâ mưåt diïỵn giẫ àậ lưi cën àûúåc thđnh giẫ. Chđnh
nhûäng tiïëng nối àậ gêy ra nhûäng xc àưång vâ lâ nhûäng phûúng
sấch mâ loâi ngûúâi thûú
âng dng àïí gêy ẫnh hûúãng vúái àưìng loẩi.
Vò nhûäng lệ àố chng ta khưng nïn tòm cấch giẫm búát giấ trõ ca
nhûäng lúâi nối trong mưn trõ liïåu vïì tinh thêìn, vâ chng ta chó nïn
tham dûå vúái tđnh cấch bâng thđnh vâo nhûäng cåc nối chuån giûäa
ngûúâi thêìy thëc vâ ngûúâi bïånh trong phên têm hổc.
Nhûng d chó mën tham dûå vúái tđnh cấch bâng thđnh thưi
cng khưng àûúåc. Cêu chuån giûäa nhûäng ngûúâi bïånh vâ thêìy
thëc khưng thïí àïí cho ngûúâi ngoâi nghe vâ khưng thïí dng àïí
biïíu diïỵn. Têët nhiïn trong nhûäng giúâ giẫng dẩy, ngûúâi ta cố thïí
àûa ra trûúác cấ
c sinh viïn mưåt ngûúâi bïånh thêìn kinh àïí hổ nối cho
nghe nhûäng àiïìu àấng phân nân vâ nhûäng triïåu chûáng bïånh hoẩn
ca hổ. Nhûng chó cố thïë thưi. Chó khi nâo giûäa ngûúâi bïånh vâ
ngûúâi thêìy thëc cố mưåt sûå thưng cẫm àùåc biïåt thò ngûúâi bïånh múái
cho ngûúâi thêìy thëc biïët nhûäng àiïìu ngûúâi nây cêìn biïët. Mưỵi khi
thêëy mưåt ngûúâi lẩ, d chó lâ mưåt ngûúâi khưng tỗ ra tô mô, ngûúâi
bïånh cng im ngay khưng nối gò nûäa. Búãi vò nhûäng àiïìu cêìn biïët lâ

nhûäng àiïìu thêìm kđn trong àúâi ngûúâi bïånh, nhûäng àiïìu hổ cêìn
Sigmund Freud 18

giêëu khưng cho ngûúâi khấc biïët vâ sau lâ nhûäng àiïìu mâ hổ cng
khưng th vúái chđnh hổ nûäa.
Vò vêåy, d chó mën tham dûå nhû mưåt bâng thđnh thưi vâo
mưåt lêìn trõ bïånh vïì phên têm, bẩn cng khưng lâm àûúåc. Bẩn chó
cố thïí nghe nối vïì phûúng phấp àố thưi vâ mën nối cho thêåt àng
thò bẩn chó cố thïí nghe ngûúâi khấc nối lẩi thưi. Chđnh vò chó àûúåc
nghe qua mưåt ngûúâi thûá hai mâ bẩn khố lông phấn àoấn àûúåc cho
chđnh xấc. Têët cẫ àïìu ph thåc vâo chưỵ bẩn cố thïí tin cêåy vâo
ngûúâi nối cho bẩn nghe nhûä
ng àiïìu àố túái mûác nâo.
Vđ d: khưng phẫi bẩn àang ngưìi nghe mưåt bâi hổc vïì mưn
phên têm hổc mâ lâ mưåt bâi hổc sûã k vïì àúâi sưëng vâ sûå nghiïåp
ca Àẩi àïë Alexandre. Bẩn cố nhûäng l do gò àïí tin rùçng nhûäng
àiïìu giấo sû sûã hổc àang giẫng dẩy lâ àng vúái sûå thûåc? Múái nghe
ra thò cố vễ nhû ưng giấo sû sûã côn àang úã trong mưåt tònh trẩng
khưng àấng tin bùçng ưng giấo sû phên têm hổc, búãi lệ ưng giấo sû
sûã hổc chûa tûâng àûúåc tham dûå vâo sûå nghiïåp ca Àẩi àïë
Alexandre trong khi ưng giấo sû phên têm hổc đt nhêët cng nối cho
bẩn nghe nhûä
ng àiïìu do chđnh ưng ta nhêån thêëy. Nhûng cố mưåt sûå
viïåc lâm cho chng ta cố thïí tin cêåy núi ưng giấo sû sûã hổc àûúåc.
Ưng giấo sû sûã hổc cố thïí u cêìu bẩn àổc nhûäng bâi ca cấc nhâ
vùn àưìng thúâi vúái nhûäng viïåc xẫy ra trong lõch sûã hóåc cng khấ
gêìn vúái nhûäng sûå viïåc àố, nghơa lâ nhûäng cën sấch ca
Plutarque, Diodore, Artien... Nhâ sûã hổc cng cố thïí àûa cho cấc
bẩn xem nhûäng bẫn chp cấc àưìng tiïìn, nhûäng pho tûúång cấc võ
vua hay mưåt bûác hònh thúâi Popếe hổa trêån àấnh Issos. Nối thûåc ra

têët cẫ nhûäng tâi liïåu àố chó chûáng to
ã rùçng cố nhiïìu thïë hïå trûúác àậ
tin tûúãng lâ cố Àẩi àïë Alexandre thûåc vâ nhûäng chiïën cưng ca
ngâi cng cố thûåc ln, vâ nhûäng nhêån xết nây cố thïí múã àûúâng
cho bẩn trong cưng viïåc phï bònh sûã liïåu. Bẩn cố thïí kïët lån lâ
nhûäng àiïìu mâ ngûúâi ta nối vïì Àẩi àïë Alexandre khưng àấng tin
cho lùỉm vâ nhêët lâ khưng thïí àûúåc kïí lẩi vúái mổi chi tiïët cêìn thiïët;
vêåy mâ tưi khưng tin rùçng bẩn cố thïí rúâi phông diïỵn thuët ra vïì
mâ vêỵn nghi ngúâ rùçng cố lệ Àẩi àïë Alexandre khưng cố thû
åc. Sûå l
lån ca bẩn dûåa trïn hai àiïím chđnh sau àêy: àiïím thûá nhêët:
diïỵn giẫ khưng cố l do gò àïí khuën khđch bẩn tin vâo nhûäng àiïìu
mâ chđnh ưng ta khưng cho lâ àấng tin; àiïím thûá hai: têët cẫ nhûäng
sấch vïì sûã hổc mâ chng ta cố trong tay àïìu giưëng nhau hay gêìn
giưëng nhau vïì nhûäng àiïìu diïỵn giẫ àậ trònh bây. Nïëu bẩn khẫo
cûáu àïën nhûäng ngìn gưëc c k hún nûäa, bẩn cng sệ àïí àïën
Phên têm hổc nhêåp mưn 19

nhûäng ëu tưë vûâa kïí nghơa lâ nhûäng l do àậ thc àêíy nhûäng nhâ
sûã hổc vâ ph húåp giûäa nhûäng lúâi chûáng nhêån ca hổ. Trong
trûúâng húåp Àẩi àïë Alexandre thò kïët quẫ lâm bẩn n têm hún
hùèn trûúâng húåp ca Moise hay Nemrod chùèng hẩn. Côn vïì nhûäng
àiïím nghi ngúâ vâ tûå hỗi xem nhûäng phc trònh ca mưåt nhâ phên
têm hổc àấng tin cêåy àïën mûác nâo thò sau àêy bẩn sệ cố nhiïìu dõp
àïí phấn àoấn.
Bêy giúâ bẩn cố quìn hỗi tưi lâ nïëu khưng cố tiïu chín nâo
àïí xết àoấ
n vïì giấ trõ ca mưn phên têm hổc, nïëu chng ta khưng
cố cấch nâo àïí biïíu diïỵn mưåt trûúâng húåp phên têm hổc thò chng
ta lâm thïë nâo àïí hổc mưn àố àûúåc vâ nhêët lâ àïí xấc nhêån giấ trõ

ca nhûäng àiïìu mâ mưn nây khùèng àõnh. Viïåc hổc hỗi têët nhiïn
khưng phẫi lâ àiïìu dïỵ, cố rêët đt ngûúâi theo hổc mưn nây mưåt cấch
cố hïå thưëng nhûng d sao chng ta vêỵn cố nhûäng cûãa ngộ àïí ài vâo
sûå hổc hỗi àố. Trûúác hïët chng ta hổc mưn phên têm hổc bùçng cấch
khẫo cûáu ngay chđnh bẫn thên mònh. Khưng hùèn rùçng àố lâ mưå
t sûå
tûå quan sất, nhûng nïëu cêìn àïën thò chng ta sệ phẫi lâm viïåc àố.
Cố cẫ mưåt sưë hiïån tûúång tinh thêìn xẫy ra ln ln àûúåc nhiïìu
ngûúâi biïët àïën, chng ta cố thïí khẫo cûáu ngay trong ngûúâi mònh
nïëu àûúåc chó dêỵn vïì phûúng tiïån chun mưn. Lâm nhû thïë chng
ta sệ tiïën àûúåc túái lông tin tûúãng lâ sûå viïåc diïỵn ra trong mưn phên
têm hổc lâ àng vâ nhûäng àiïìu mâ mưn nây quan niïåm khưng
phẫi lâ sai. Tưi phẫi nối rùçng chng ta khưng thïí chúâ àúåi úã phûúng
phấp tûå khẫo cûáu nhûäng tiïën bưå sêu xa vïì mưn hổc. Chng ta sệ
tiïë
n bưå mau hún nhiïìu bùçng cấch cho mưåt nhâ chun mưn vïì
phên têm hổc phên tđch mònh, rưìi lúåi dng cú hưåi àïí thêëu hiïíu rộ
râng vïì phûúng diïån chun mưn. Khỗi cêìn phẫi nối rùçng cấch hổc
hoân hẫo nây bao giúâ cng chó dng cho mưåt ngûúâi thưi chûá khưng
thïí dng trong nhûäng cåc hưåi hổp nhiïìu ngûúâi.
Ngoâi ra, lc múái bûúác chên vâo mưn nây, bẩn côn gùåp lẩi
mưåt khố khùn nûäa, khố khùn nây khưng gùỉn liïìn vâo chđnh mưn
hổc àố, chđnh bẩn lâ ngìn gưëc ca sûå khố khùn àố do nhûäng àiïìu
bẩn àậ hổc trong nhûäng ngây trûúác khi hổc vïì y khoa. Nhûäng àiïìu
àa
ä hổc tûâ trûúác túái nay àậ in sêu vâo trđ ốc bẩn mưåt chiïìu hûúáng tû
tûúãng lâm cho bẩn xa rúâi mưn phên têm hổc. Bẩn àậ quen lưëi gấn
cho nhûäng sûå hoẩt àưång ca cú thïí vâ nhûäng sûå rưëi loẩn trong cú
thïí nây nhûäng ngun nhên thåc vïì giẫi phêỵu, bẩn àậ quen àûáng
vïì phûúng diïån hốa hổc hay vêåt l hổc àïí cùỉt nghơa, quen quan

niïåm sûå viïåc theo sinh l hổc trong khi chûa bao giúâ bẩn ch túái
Sigmund Freud 20

àúâi sưëng tinh thêìn dẩt dâo trong cú thïí àûúåc cêëu tẩo mưåt cấch thûåc
lâ hoân hẫo. Vò thïë cho nïn bẩn xa lẩ hùèn vúái lưëi tû tûúãng vïì tinh
thêìn, cố thối quen nhòn nhûäng tû tûúãng nây bùçng con mùỉt nghi
ngúâ, khưng chõu cho rùçng nhûäng tû tûúãng àố cố thïí cố tđnh cấch
khoa hổc chó àấng dânh riïng cho nhûäng con ngûúâi phâm tc
khưng hiïíu biïët, nhûäng nhâ thi sơ, nhûäng triïët gia ca thiïn nhiïn
ca mưn thêìn bđ hổc. Têët cẫ nhûäng giúái hẩn àố chùỉc chùỉn cố hẩi
cho sûå hoẩt àưång ca bẩn trong mưn phên têm hổc búãi vò theo lïå
thûúâng trong têët cẫ nhûäng sûå giao thiïåp giûäa ngûúâi vúá
i ngûúâi,
ngûúâi bïånh bao giúâ cng bùỉt àêìu bùçng cấch trònh bây cho bẩn xem
phûúng diïån tinh thêìn ca anh ta. Tưi chó súå bẩn sệ bõ båc phẫi
bỗ ra mưåt bïn nhûäng phûúng phấp trõ liïåu vêỵn thûúâng dng cho
nhûäng anh châng phâm tc hay thêìn bđ.
Tưi khưng phẫi lâ khưng biïët giấ trõ ca nhûäng àiïìu ngûúâi ta
àûa ra àïí bâo chûäa cho nhûäng thiïëu sốt trong cưng viïåc giấo dc
bẩn vïì phûúng diïån y khoa. Chng ta hậy côn thiïëu cấi khoa hổc
cố tđnh cấch triïët hổc ph thåc cố thïí dng vâo nhûäng mc tiïu
do nhûäng hoẩt àưång y khoa àùå
t ra. Mưn hổc Triïët l hổc thìn ty
cng nhû mưn Têm l mư tẫ hay Têm l hổc thûåc nghiïåm liïn
quan àïën mưn sinh l hổc vïì cấc giấc quan. Khưng mưn nâo theo
lưëi mâ ngûúâi ta dẩy cấc bẩn úã trûúâng cố đch vïì nhûäng liïn quan
giûäa thïí xấc vâ têm hưìn cng nhû gip cho bẩn hiïíu àûúåc bêët cûá
mưåt sûå rưëi loẩn thêìn kinh nâo. Ngay trong khn khưí ca y hổc,
mưn chûäa bïånh tinh thêìn quẫ cng cố mư tẫ nhûäng sûå rưëi loẩn vâ
tinh thêìn quan sất àûúåc vâ têåp trung chng lẩi trong nhûäng lc dïỵ

chõu nhêët, cấc nhâ chun mưn vïì tinh thêìn chùỉ
c cng tûå hỗi
khưng biïët nhûäng sûå thu xïëp ca hổ quẫ cố xûáng àấng àûúåc gổi lâ
cố tđnh cấch khoa hổc hay khưng? Chng ta khưng hïì biïët ngìn
gưëc, sûå diïỵn biïën cng nhû nhûäng dêy liïn lẩc hưỵ tûúng ca cấc
triïåu chûáng ghi àûúåc trong cấc bẫn phên loẩi vïì bïånh l: ngûúâi ta
chûa tûâng chûáng minh àûúåc rùçng nhûäng triïåu chûáng àố vúái linh
hưìn cố mưåt sûå tûúng ûáng nâo khưng, vâ nïëu cố mưåt sûå thay àưíi nâo
trong linh hưìn thò nhûäng sûå thay àưíi nây khưng cùỉt nghơa àûúåc gò
vïì nhûäng triïåu chûáng nhêån thêëy. Nhûäng rưë
i loẩn thêìn kinh nây
chó cố thïí àûúåc trõ liïåu nhû nhûäng biïën chûáng ph thåc ca mưåt
bïånh nâo àố trong cú thïí.
Sûå thiïëu sốt, mưn phên têm hổc nhêët àõnh san bùçng. Phên
têm hổc mën hiïën cho mưåt bïånh l vïì tinh thêìn cấi cùn bẫn mâ
mưn nây thiïëu sốt, hy vổng tòm ra àûúåc mưåt mưi trûúâng hoẩt àưång
Phên têm hổc nhêåp mưn 21

chung cho sûå gùåp gúä giûäa mưåt sûå rưëi loẩn cú thïí vâ sûå rưëi loẩn tinh
thêìn vâ lâm cho sûå gùåp gúä nây trúã lïn dïỵ hiïíu. Mën àẩt àûúåc mc
àđch àố, mưn phên têm hổc phẫi bỗ rúi hïët mổi tiïn kiïën vïì cú thïí
hổc, hốa hổc hay sinh l hổc, mâ chó chùm ch vâo nhûäng khấi
niïåm têm l thìn ty thưi: tưi súå rùçng bẩn sệ cho àiïìu nây lâ kò
lẩ.
Côn mưåt khố khùn thûá ba nûäa lâ kễ chõu trấch nhiïåm khưng
phẫi lâ bẩn cng nhû nhiïìu àiïìu bẩn hổc tûâ trûúác. Trong nhûäng
àiïìu kiïån tiïn quët ca mưn phên têm hổc cố hai àiïìu lâ
m cho
mổi ngûúâi khố chõu vâ bõ hêìu hïët mổi ngûúâi bấc bỗ. Mưåt àiïìu lâ do
thânh kiïën vïì tri thûác, mưåt àiïìu lâ do thânh kiïën vïì ln l vâ

nghïå thåt. Chng ta àûâng coi thûúâng nhûäng thânh kiïën àố; àố lâ
nhûäng cấi cố nhiïìu quìn lûåc lùỉm, nhûäng cấi côn sưëng sốt lẩi qua
nhûäng giai àoẩn phất triïín rêët cố lúåi, cố khi cêìn thiïët nûäa ca
nhên loẩi. Nhûäng thânh kiïën nây àûúåc bẫo tưìn bùçng nhûäng sûác
mẩnh vïì tònh cẫm vâ rêët khố àấnh bẩi.
Theo àiïì
u tiïn thuët thûá nhêët thò nhûäng hoẩt àưång tinh
thêìn thûúâng thûúâng lâ vư thûác, khi cố mưåt hoẩt àưång nâo cố thûác
thò àố chó lâ nhûäng hoẩt àưång lễ loi, mưåt phêìn nhỗ nâo àố ca àúâi
sưëng tinh thêìn nối chung thưi. Vïì àiïím nây, bẩn hậy nhúá lẩi lâ
chng ta, trấi lẩi, coi nhûäng hoẩt àưång nây lâ cố thûác, coi thûác
nhû mưåt cấi gò àùåc biïåt biïíu thõ, nhû mưåt àõnh nghơa ca tinh thêìn
vâ têm l hổc chđnh lâ mưn hổc vïì nhûäng chûáa àûång trong thûác.
Sûå àưìng hốa giûäa tinh thêì
n vâ thûác cố vễ tûå nhiïn àïën nưỵi nïëu cố
ngûúâi tỗ vễ nghi ngúâ lâ chng ta phẫn àưëi ngay. Vêåy mâ mưn phên
têm hổc khưng thïí nâo khưng nghi ngúâ vïì sûå àưìng hốa nây àûúåc.
Phên têm hổc àõnh nghơa tinh thêìn nhû mưåt cấi gò gưìm cố nhûäng
diïỵn biïën chung cho cẫ tònh cẫm, tû tûúãng vâ chđ. Phên têm hổc
côn khùèng àõnh mưåt tû tûúãng vâ mưåt chđ vư thûác. Nhûng àõnh
nghơa vâ khùèng àõnh nhû thïë, mưn hổc nây sệ lâm mêët cẫm tònh
ca nhûäng ngûúâi bẩn, lâm cho hổ nghi ngúâ rùçng cố lệ àố chó lâ mưåt
khoa hổc thêìn bđ, quấi àẫn, më
n xêy dûång trong bống tưëi vâ thẫ
cêu nhúâ nûúác àc. Têët nhiïn bẩn chûa hiïíu tẩi sao tưi cố thïí coi lâ
thânh kiïën mưåt lúâi nối trûâu tûúång nhû cêu khùèng àõnh rùçng: “tinh
thêìn tûác lâ cố thûác”. Nhûng bẩn cng chûa thïí hiïíu àûúåc lâ sûå
tiïën triïín ca mưn hổc àậ àûa ra quan àiïím rùçng lâm gò cố vư thûác
(cûá cho rùçng vư thûác cố thûåc ài) cng nhû bẩn chûa hiïíu àûúåc khi
quan niïåm nhû chng ta cố lúåi nhûäng gò. Thẫo lån vïì vêën àïì tòm

hiïíu xem cố nïn àưìng tđnh hốa tinh thêìn vâ thûác khưng, hay nïn
Sigmund Freud 22

múã rưång tinh thêìn ra khỗi giúái hẩn ca thûác cố vễ nhû chó mën
chúi chûä, nhûng tưi cố thïí quẫ quët vúái bẩn rùçng, sûå cưng nhêån
rùçng cố nhûäng sûå hoẩt àưång tinh thêìn vư thûác sệ múã cho khoa hổc
mưåt hûúáng ài múái cố tđnh chêët quët àõnh.
Cng thïë, bẩn khưng thïí ngúâ rùçng nhûäng àiïìu tưi vûâa nối
trïn vúái nhûäng àiïìu tưi sùỉp nối lẩi cố thïí cố mưåt dêy liïn lẩc chùåt
chệ àïën thïë. Àiïìu phất minh thûá hai ca mưn phên têm hổc lâ
khùèng àõnh rùçng, nhûäng rẩo rùåc vïì tònh dc, d hiïí
u theo nghơa
hểp hay nghơa rưång, cng giûä mưåt àõa võ vư cng quan trổng mâ
cho àïën nay ngûúâi ta vêỵn chûa hiïíu rộ àng mûác trong àúâi sưëng
tinh thêìn, chng chđnh lâ ngun nhên ca nhiïìu bïånh vïì thêìn
kinh vâ tinh thêìn. Hún thïë nûäa, phên têm hổc côn khùèng àõnh
rùçng, nhûäng rẩo rûåc vïì tònh dc tham dûå mưåt phêìn khưng nhỗ vâo
cưng viïåc sấng tẩo ca trđ ốc loâi ngûúâi, vïì phûúng diïån vùn hốa
nghïå thåt vâ àúâi sưëng xậ hưåi.
Theo kinh nghiïåm ca tưi thò sûå th ghết do sûå phất minh
nây ca mưn phên têm hổc gêy nïn chđnh lâ l do quan trổng nhêët
la
âm cho mổi ngûúâi khưng chõu chêëp nhêån mưn hổc àố. Bẩn cố
mën tưi cùỉt nghơa sûå kiïån àố nhû thïë nâo khưng? Chng tưi tin
rùçng vùn hốa àậ àûúåc sấng tẩo dûúái sûå thc àêíy ca sûå cêìn thiïët
trong cåc sưëng vâ nhiïìu khi lêën ất cẫ cấc sûå àôi hỗi ca bẫn nùng,
vâ rưìi hïët àúâi nổ àïën àúâi kia vùn hốa cûá àûúåc sấng tẩo nhû thïë mậi
vò mưỵi cấ nhên nâo khi vâo àúâi àïìu phẫi vò nhûäng lúåi đch chung mâ
hy sinh bẫn nùng ca mònh. Trong nhûäng bẫn nùng bõ kòm hậm
khưng àûúåc thỗa mận àố, nhûäng sûå rẩo rûåc vï

ì tònh dc chiïëm mưåt
võ trđ vư cng quan trổng: Nhûäng bẫn nùng tònh dc khưng bõ chïë
ngûå hùèn hoi vâ mưỵi cấ nhên nâo tham dûå vâo cưng viïåc sấng tẩo
vùn hốa cng cố thïí gùåp sûå hiïím nguy lâ bẫn nùng ca mònh sệ
chưëng trẫ lẩi sûå kòm hậm àố. Nïìn vùn hốa ca mưåt xậ hưåi khưng cố
sûå àe dổa nâo nùång nïì hún lâ nhòn thêëy sûå xa àổa ca vùn hốa
trûúác sûå phống tng ca bẫn nùng mën quay trúã vïì tònh trẩng
bấn khai cưí xûa. Vò thïë cho nïn xậ hưåi khưng mën nhùỉc nhúã cho
mònh biïët lâ mònh àang àûáng dûåa trïn nhûäng nïìn mống khưng cố

gò lâ vûäng chùỉc; xậ hưåi khưng cố lúåi gò trong viïåc phẫi cưng nhêån
sûác mẩnh ca cấc bẫn nùng tònh dc, sûå quan trổng ca àúâi sưëng
tònh dc: Xậ hưåi àậ theo mưåt phûúng phấp giấo dc cố mc àđch
lâm cho mổi ngûúâi khưng àïí àïën nhûäng vêën àïì àố. Vò thïë xậ hưåi
khưng chõu àûång àûúåc nhûäng kïët quẫ mâ mưn phên têm hổc àậ
àẩt àûúåc; xậ hưåi sùén sâng xua àíi nhûäng thânh quẫ àố vâ cho
Phên têm hổc nhêåp mưn 23

rùçng chng àấng kinh túãm vïì mổi phûúng diïån. Nhûng ngûúâi ta
khưng thïí dng nhûäng lúâi trấch mốc loẩi àố àïí tiïu hy mưåt kïët
quẫ khấch quan cố tđnh khoa hổc. Nhûäng ngûúâi chưëng àưëi nïëu
mën ngûúâi khấc tấn thânh mònh thò phẫi àûáng vïì phûúng diïån trđ
thûác. Nhûng trđ ốc loâi ngûúâi thûúâng sùén sâng coi nhûäng gò mònh
khưng thđch lâ bêët cưng, vò thïë nïn hổ cố chưëng àưëi mònh cng lâ
àiïìu dïỵ hiïíu. Do àố, xậ hưåi biïën nhûäng àiïìu hổ khưng thđch thânh
nhûäng àiïìu bêët cưng, chưëng àưëi mưn phên têm hổc khưng phẫi
bùçng nhûäng l lệ
húåp l vâ c thïí mâ toân bùçng nhûäng l lệ tònh
cẫm, dng thânh kiïën ca mònh mâ bo bo giûä nhûäng kiïën chưëng
àưëi khưng thêm nghe nhûäng lúâi biïån bấc.

Nhûng tưi cêìn nối rùçng, khi àûa ra vêën àïì nối trïn tưi khưng
mën trònh bây mưåt khuynh hûúáng nâo cẫ. Mc àđch duy nhêët ca
chng tưi lâ trònh bây mưåt sûå viïåc nhêån thêëy sau bao nhiïu cưng
trònh khẫo cûáu àêìy khố khùn. Mưåt lêìn nûäa chng tưi phẫn àưëi àûa
nhûäng nhêån xết trong àúâi sưëng thûúâng ngây vâo trong cưng viïåc
khẫo cûáu khoa hổc, khưng cêìn xem xết nhûäng àiïìu ngûúâi ta lo súå
cố húåp l hay khưng.
Àố
lâ mưåt vâi khố khùn mâ bẩn sệ gùåp nïëu bẩn theo hổc mưn
phên têm hổc. Bùỉt àêìu nhû thïë quẫ cng lâ quấ nhiïìu rưìi. Nïëu
bẩn khưng thêëy ngẩi ngng thò chng ta cố thïí tiïëp tc.
2. NHÛÄNG HÂNH VI SAI LẨC
Chng ta khưng bùỉt àêìu bùçng nhûäng giẫ d mâ bùçng mưåt sûå
tòm tôi khẫo cûáu vïì nhûäng sûå kiïån àûúåc nhiïìu ngûúâi biïët nhûng
khưng àûúåc hiïíu àïën núi àïën chưën, nhûäng sûå kiïån khưng liïn quan
gò àïën tònh trẩng àau ưëm búãi lệ ngûúâi ta cố thïí quan sất àûúåc núi
nhûäng ngûúâi khoễ mẩnh. Nhûäng hiïån tûúång nây chng ta gổi bùçng
mưåt cấi tïn lâ “nhûäng hânh vi sai lẩc ”. Nhûäng hânh vi nây lâ ca
ngûúâi nối hay ngûúâi viïët, d cố biïët nhû thïë hay khưng, mưåt chûä
hay mưåt tiïëng khấc hùèn tiïëng àõnh dng (nối lúä lúâ
i); ca nhûäng
ngûúâi àổc sấch lẩi àổc lêìm chûä khấc (àổc sai); ca nhûäng ngûúâi
nghe ngûúâi khấc nối mâ lẩi nghe lêìm sang tiïëng khấc trong khi
cấc cú quan vïì thđnh giấc khưng hïì bõ trc trùåc (nghe sai).
Mưåt loẩi hiïån tûúång nûäa cố liïn quan àïën sûå “qụn” qu hưì
nhû mưåt sûå qụn kếo dâi, sûå qụn trong chưëc lất, vđ d nhû trong
trûúâng húåp cố mưåt ngûúâi khưng thïí nhúá àûúåc cấi tïn mâ ngûúâi ta
nhúá rêët rộ, mâ chó đt lêu sau lẩi nhúá lẩi ngay, hay trong trûúâng húåp
Sigmund Freud 24

qụn lâm mưåt àiïìu dûå àõnh sùén tûâ trûúác nhûng vïì sau lẩi nhúá lẩi,
nghơa lâ chó qụn trong chưëc lất thưi. Loẩi hiïån tûúång thûá ba lâ
loẩi mêët cấi àiïìu kiïån nhêët thúâi, vđ d nhû lc ngûúâi ta khưng tòm
ra àûúåc mưåt vêåt gò mâ ngûúâi ta thûúâng xïëp sùén mưåt chưỵ; cng
thåc vâo loẩi nây, trûúâng húåp bõ mêët tûúng tûå nhû thïë. Àố lâ
nhûäng sûå qụn lậng mâ ngûúâi ta coi lâ khấc nhûäng sûå qụn khấc,
lâm cho ngûúâi ta ngẩc nhiïn, bûåc mònh trong khi àấng lệ phẫi coi
lâ tûå nhiïn múái phẫi.
Cng àûúåc sùỉp xïëp vâo loẩi nây lâ nhûäng sûå
“lêìm lêỵn” trong
àố àiïìu kiïån nhêët thúâi lẩi xët hiïån, vđ d nhû khi ngûúâi ta tin
tûúãng vâo mưåt àiïìu gò biïët rộ nhûng sau nây múái biïët lâ khưng
àng nhû àiïìu mònh tûúãng. Cng nhûäng trûúâng húåp nây, ngûúâi ta
thïm vâo rêët nhiïìu àiïìu khấc nûäa tûúng tûå àûúåc gổi bùçng nhiïìu
tïn khấc nhau.
Àố lâ nhûäng sûå bêët bònh cố liïn lẩc chùåt chệ vúái nhau, vúái àùåc
biïåt lâ têët cẫ nhûäng tiïëng hay chûä dng àïí chó nhûäng hiïån tûúång
àố àïìu bùỉt àêìu bùçng vêìn ver (trong tiïëng Àûác) (1), nhûäng sûå kiïån
xẫ
y ra bêët thûúâng chùèng cố nghơa gò hïët, phêìn lúán chó thoấng
qua trong chưëc lất vâ cng chùèng cố gò quan trổng trong àúâi sưëng
con ngûúâi. Trong rêët đt trûúâng húåp, vđ d nhû mêët vêåt dng, nhûäng
viïåc nây cố tđnh chêët quan trổng trong thûåc tïë. Vò thïë cho nïn
khưng ai àïí àïën, khưng ai lâm ai xc àưång cẫ.
Tưi mën nối chuån vúái cấc bẩn vïì vêën àïì àố nhûng tưi
tûúãng nhû cấc bẩn lêìu nhêìu: “Trong àúâi sưëng mïnh mưng bïn
ngoâi cng nhû trong àúâi sưëng tinh thêìn chêåt hểp cố nhiïìu àiïìu bđ
êín to tất , trong àúâi sưëng tinh thêìn rưëi loẩn côn cố bao nhiïu sûå
viïåc k lẩ àang chúâ giẫi thđch vâ
àấng àûúåc giẫi thđch mâ khưng

lâm, lẩi ài lâm nhûäng chuån chùèng cố nghơa gò, nhû thïë chùèng
mêët thúâi giúâ vư đch sao? Nïëu giấo sû cố thïí cùỉt nghơa cho chng tưi
nghe tẩi sao mưåt ngûúâi cố àưi mùỉt vâ àưi tai hoân hẫo vâo ban
ngây ban mùåt lẩi trưng thêëy nhûäng àiïìu thûåc ra khưng cố, tẩi sao
nhûäng ngûúâi nây tûå nhiïn lẩi cố cẫm tûúãng rùçng àưåt nhiïn bõ
nhûäng ngûúâi thên u khấc hânh hẩ, hay theo àíi nhûäng mú
mâng mâ mưåt àûáa trễ cng cho lâ vư l thò lc àố khoa phên têm
hổc múái àấng theo àíi. Nhûng nïëu mưn phên têm hổc khưng thïí
lâm gò khấ
c hún lâ tòm hiïíu xem tẩi sao vâo mưåt hưm nâo àố, mưåt
diïỵn giẫ trong mưåt bûäa tiïåc lẩi nối mưåt cêu hay mưåt chûä àấng lệ
khưng àõnh nối hay tẩi sao mưåt bâ ch gia àònh khưng tòm thêëy
chòa khoấ, hay nhûäng àiïìu vư tđch sûå tûúng tûå thò chng tưi nghơ
Phên têm hổc nhêåp mưn 25

rùçng chng tưi cêìn àïí thò giúâ lâm nhûäng viïåc khấc quan trổng
hún”.
Tưi sệ trẫ lúâi: “Khoan àậ. Bẩn chó trđch sai rưìi. Àng thïë,
mưn phên têm hổc chó àïí àïën nhûäng trûúâng húåp vư tđch sûå àố
thưi. Nhûng thûåc ra nhûäng sûå quan sất ca mưn nây dûåa trïn
nhûäng sûå kiïån khưng rộ rïåt mâ cấc khoa hổc khấc coi lâ vư nghơa
l. Nhûng trong khi chó trđch bẩn àûâng lêìm sûå quan trổng ca cấc
vêën àïì vúái bïì ngoâi ca cấc dêëu hiïåu. Bẩn khưng thêëy lâ cố nhiïìu
àiïìu rêët quan trổng mâ chó xët hiïån dûúái nhûäng hònh thûác hay
dêë
u hiïåu rêët lúâ múâ trong mưåt vâi àiïìu kiïån vâ trong mưåt vâi lc àố
sao? Tưi cố thïí dïỵ dâng kïí cho bẩn nghe mưåt vâi vđ d. Húäi cấc bẩn
thanh niïn, cố phẫi nhiïìu khi chó bùçng mưåt vâi dêëu hiïåu khưng
nhêån thêëy àûúåc rộ râng mâ bẩn dûå àoấn àûúåc mònh àậ chiïëm àûúåc
tònh cẫm ca mưåt ngûúâi con gấi khưng? Bẩn cố chúâ àúåi lâ cư gấi àố

sệ tỗ tònh vúái bẩn hay nhêíy xưí lïn ưm lêëy cưí bẩn khưng? Cố phẫi lâ
bẩn chó chúâ àúåi mưåt cấi nhòn rêët nhanh, mưåt cûã chó phấc hoẩ, mưåt
cấi bùỉt tay húi lêu mưåt cht khưng? Rưìi khi lâm nhiïå
m v thêím
phấn àiïìu tra vïì mưåt v ấn mẩng, bẩn cố nïn chúâ tïn sất nhên àïí
lẩi tẩi núi xẫy ra v ấn bûác hònh hay àõa chó ca nố khưng? Hay lâ
bẩn chó mong chúâ nhûäng dêëu hiïåu rêët lúâ múâ nhỗ nhoi àïí tòm ra cùn
cûúác ca nố? Vêåy bẩn àûâng nïn coi thûúâng nhûäng dêëu hiïåu nhỗ bế.
Nhûäng dêëu hiïåu têìm thûúâng nây thûúâng dêỵn chng ta àïën nhûäng
con àûúâng cûåc k quan trổng. Tưi cng nghơ nhû cấc bẩn lâ cấc bẩn
phẫi àïí àïën nhûäng vêën àïì quan trổng ca thïë giúái vâ ca khoa
ho
åc. Nhûng chó khi múái dûå àõnh bùỉt tay vâo mưåt viïåc nâo quan
trổng vâ to tất thưi thò cng chùèng cố đch gò vò bẩn chûa hïì biïët
mònh sệ phẫi ài vïì nhûäng hûúáng nâo. Trong cưng viïåc khẫo cûáu
khoa hổc nhiïìu khi húåp l hún nïëu chng ta bùỉt tay ngay vâo cưng
viïåc cố trûúác mùåt mònh, vâo nhûäng cưng viïåc tûå nhiïn àïën cho
chng ta tòm tôi. Nïëu chng ta lâm viïåc àố vúái tinh thêìn àng àùỉn,
khưng cố thânh kiïën, khưng cố hy vổng hậo huìn, vâ nïëu may
mùỉn ra nhúâ cố sûå liïn quan ca nhûäng viïåc lúán nhỗ, nhûäng ẫnh
hûúãng hưỵ tûúng, cưng viïåc lâm àố cố
thïí dêỵn chng ta àïën cưng
viïåc to tất hún nâo àố”.
Àố lâ nhûäng àiïìu tưi mën nối vúái cấc bẩn àïí lâm cho cấc
bẩn ch àïën khi tưi nối àïën nhûäng hânh vi sai lẩc, bïì ngoâi thûåc
vư nghơa l ca nhûäng con ngûúâi khoễ mẩnh bònh thûúâng. Bêy giúâ
chng ta nối àïën mưåt ngûúâi hoân toân xa lẩ vúái mưn phên têm hổc
vâ hỗi xem hổ cùỉt nghơa ra sao vúái nhûäng sûå viïåc trïn vûâa kïí.