Cây thuốc dân tộc và việc bảo tồn, nâng tầm giá trị pptx

Cây thuốc dân tộc và việc bảo tồn, nâng tầm giá trị
Từ xa xưa, trước khi có sự xâm nhập vào Việt Nam của Trung y (thời
kỳ Bắc thuộc: 197 trước CN - 938 sau CN) và Tây y (thời kỳ Pháp
thuộc: 1884 - 1945), thì người Việt cổ trước đây và cộng đồng các dân
tộc thiểu số ở Việt Nam đã có nền y học dân gian, gia truyền bản địa
(YHGT) phát triển rất phong phú và đa dạng. Đến nay YHCT rất cần
được bảo tồn và nâng tầm giá trị.
Cây thuốc dân tộc
Đó là những cây thuốc riêng của từng cộng đồng dân tộc thiểu số. Chúng có
tên riêng theo cách gọi của từng dân tộc và chỉ những người trong cộng đồng
mới hiểu và biết sử dụng theo cách truyền thống của họ. Có thể cùng một
loài cây thuốc, nhưng hai dân tộc sống trên cùng một địa bàn vẫn có hai tên
gọi và hai cách dùng khác nhau. Phần lớn cây thuốc dân tộc ở Việt Nam
chưa được thống kê, không có trong các sách về cây thuốc đã xuất bản. Cho
đến nay, chúng ta còn biết rất ít về cây thuốc được sử dụng của 53 dân tộc
thiểu số ở Việt Nam, ngay cả các chuyên gia về cây thuốc cũng không biết
có bao nhiêu loài, nhưng chắc chắn đó là một con số không nhỏ.
Trong số 3.948 loài cây thuốc ở Việt Nam đã được thống kê (Viện Dược
liệu, 2007) cũng có một số cây thuốc dân tộc đã được phát hiện trong thời
gian qua và đã được nghiên cứu, phát triển thành các dạng thuốc mới, vd.
Ampelop, được chế từ cây Chè dây (Ampelopsis cantoniensis (Hook. et
Arn.) Planch.), một cây thuốc của người Tày ở Cao Bằng; 'Trà Bạch tật lê'
chế từ cây Gai chông (Tribulus terrestris L.), một cây thuốc của người
Chăm; Berberin clorid để sản xuất viên “Berberin”, được chiết xuất từ cây
Vàng đắng (Coscinium fenestratum (Gaertn.) Colebr.), dựa trên kinh nghiệm
sử dụng của một số dân tộc trên dãy Trường Sơn Ngoài ra, còn rất nhiều
cây thuốc dân tộc độc đáo mà đến nay các nhà khoa học vẫn chưa biết, vd.
thành phần bài thuốc cho quý ông của cụ Ama Kông (ở Đắc Lắk), hoặc cây
thuốc chống thụ thai của dân tộc Vân Kiều (ở Quảng Trị), dân tộc Cao Lan
(ở Tuyên Quang) Đặc biệt, có những bài thuốc, cây thuốc dân tộc còn
chữa được một số bệnh nan y.

GS. Vũ Văn Chuyên hướng dẫn sinh viên nhận biết
cây thuốc.
Tri thức bản địa về sử dụng cây thuốc
Đó là tri thức truyền thống về sử dụng cây cỏ
làm thuốc của từng cộng đồng dân tộc thiểu
số, được truyền miệng từ đời này sang đời
khác, không được ghi chép để có thể lưu giữ
lâu dài.
Cây thuốc dân tộc và tri thức bản địa về sử
dụng cây cỏ làm thuốc của các dân tộc ở Việt
Nam là một nguồn tài nguyên quý giá, có giá
trị khoa học và có ý nghĩa thực tiễn to lớn.
Đây thực sự là một kho báu còn nhiều điều
chưa được khám phá. Trong tương lai, chắc
chắn sẽ có nhiều loại thuốc mới được phát
hiện từ kho tàng tri thức bản địa này. Tuy vậy, nhưng cho đến nay ở nước ta
lại chưa có quyển sách nào dựa trên cơ sở điều tra nghiên cứu nghiêm túc về
YHGT được xuất bản; cũng chưa có một ông lang, bà mế hoặc người làm
thuốc nổi tiếng nào trong các cộng đồng dân tộc thiểu số được tôn vinh và
nêu tên trong các bộ sách về Y Dược cổ truyền (YDCT) của Việt Nam. Điều
này nói lên sự đánh giá không đúng mức, thậm chí là sự coi thường YHGT.
Nó được thể hiện ngay trong cách gọi Cây thuốc Việt Nam là “Thuốc lá”,
hoặc 'Thuốc Nam” mặc dù nhiều vị thuốc quý của chúng ta đã được đưa
sang Trung Quốc từ thời kỳ xa xưa như trầm hương, cánh kiến, sừng tê
giác và sau này như quế, hồi, mã tiền, thảo quả
Vậy chúng ta phải làm gì để giữ gìn YHGT ở Việt Nam?
Về đường lối, chính sách: Trước hết, YHGT cần được chính thức công nhận
là một trong hai yếu tố cấu thành của hệ thống YDCT ở Việt Nam. Do tính
chất khác biệt với YDCT chính thống, nên cần có chính sách và cơ cấu

Cây vàng đắng - chiết xuất ra
berberin clorid.
riêng, đầu tư kinh phí riêng; cần xây dựng các tổ chức nghiên cứu để tiến
hành điều tra, đánh giá, nghiên cứu thừa kế, quản lý, giữ bản quyền (bao
gồm cây thuốc, bài thuốc, phương pháp chữa bệnh) và đào tạo cán bộ cho
YHGT. Kể cả ở cấp quản lý Nhà nước cũng cần có bộ phận chuyên trách về
vấn đề này.
Hiện đại hóa và tiêu chuẩn hóa thuốc YHGT: Thuốc YHGT bản địa tuy có
bề dày lịch sử hằng ngàn năm và có truyền thống vẻ vang trong việc chăm
sóc sức khoẻ cho cộng đồng các dân tộc ở miền núi, nhưng không thể cứ duy
trì các dạng thuốc như nó vốn có hiện nay (từng bó lá, khúc thân, rễ cây,
hoặc cao thuốc), mặc cho khoa học-kỹ thuật về y dược hiện đại tiến bộ rất
nhanh, đặc biệt ở thế kỷ 21. Hiện đại hóa và tiêu chuẩn hóa thuốc YHGT là
việc cần làm, nhưng phải chú ý giữ bản sắc dân tộc đặc trưng của nó, và phải
đạt được mục tiêu của thuốc là an toàn, hiệu quả, giá cả hợp lý và tiện dùng.
Quyền sở hữu trí tuệ, sự chia sẻ lợi ích công bằng và hợp lý:
Ngày nay, trong bối cảnh hội nhập và toàn cầu hoá, chúng ta đã và đang xây
dựng các bộ luật mới phù hợp với xu thế phát triển của thời đại. Trong đó,
có luật “Đa dạng sinh học” đã được Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ tư, thông
qua ngày 13/11/2008, và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2009. Bộ luật có
8 chương, 78 điều. Riêng chương 5(1) đề cập đến “Quản lý, tiếp cận nguồn
gen và chia sẻ lợi ích từ nguồn gen”, có liên quan trực tiếp đến việc khai
thác nguồn gen sinh vật làm thuốc (gồm thực vật, động vật và vi sinh vật) và
chia sẻ lợi ích phát sinh từ việc sử dụng nguồn gen này. Theo luật, “Bất cứ
tổ chức, cá nhân nào muốn khai thác sử dụng nguồn gen đều phải xin phép”.
Khi tổ chức, cá nhân đã được cấp giấy phép tiếp cận nguồn gen “Phải có hợp
đồng chia sẻ lợi ích một cách công bằng và hợp lý với các bên liên quan, bao
gồm cả việc phân chia quyền sở hữu trí tuệ đối với kết quả sáng tạo trên cơ
sở bản quyền tri thức truyền thống về nguồn gen”.

Để “Quyền sở hữu trí tuệ” về thuốc YHGT có cơ sở pháp lý, thì còn phải có
các biện pháp khả thi giúp người dân tiến hành “Đăng ký bản quyền”. Đây là
vấn đề mới và khó, đặc biệt đối với với các dân tộc ở miền núi. Vấn đề này
cần được đề cập trong một chuyên đề riêng. Mong rằng trong tương lai
không xa chúng ta sẽ có những giải pháp mới trong việc thừa kế, bảo tồn và
phát triển nguồn tài nguyên cây thuốc dân tộc và tri thức bản địa về y học
dân gian, gia truyền của cộng đồng các dân tộc ở Việt Nam.