giải pháp quản lý và khai thác du lịch sinh thái ở các vườn quốc gia việt nam theo hướng phát triển bền vững ( nghiên cứu điểm vqg cúc phương)

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN




NGUYỄN VĂN HỢP


GIẢI PHÁP QUẢN LÝ VÀ KHAI THÁC DU LỊCH SINH THÁI
Ở CÁC VƯỜN QUỐC GIA VIỆT NAM THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
(NGHIÊN CỨU ĐIỂM VQG CÚC PHƯƠNG)




LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ









Hà Nội, năm 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

NGUYỄN VĂN HỢP


GIẢI PHÁP QUẢN LÝ VÀ KHAI THÁC DU LỊCH SINH THÁI
Ở CÁC VƯỜN QUỐC GIA VIỆT NAM THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG
(NGHIÊN CỨU ĐIỂM VQG CÚC PHƯƠNG)


Chuyên ngành: Quản lý kinh tế (Kinh tế Du lịch)
Mã số: 62 34 04 10

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ



PGS.TS. Nguyễn Đình Hòa
TS. Lê Thị Lan Hương



Hà Nội, năm 2014

LỜI CAM ĐOAN

: 

               

thành.

  


Nghiên cứu sinh


Nguyễn Văn Hợp

LỜI CẢM ƠN
, 
 

 
 

 cho tôi trong quá


, và




Hà Nội
Nghiên cứu sinh


Nguyễn Văn Hợp

i

MỤC LỤC

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT v
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU vi

LỜI MỞ ĐẦU 1

1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2 . Mục tiêu nghiên cứu 3
3. Nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu 4
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 5
5. Tổng quan nghiên cứu và những đóng góp mới của luận án 5
6. Kết cấu của luận án 13

CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN VỀ QUẢN LÝ, KHAI THÁC
DU LỊCH SINH THÁI Ở CÁC VƯỜN QUỐC GIA THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 14

1.1. Lý luận cơ bản về du lịch và phát triển du lịch bền vững 14
1.1.1. Nhng v chung v du lch 14
1.1.2. Phát trin du lch bn vng 18
1.2. Lý luận cơ bản về du lịch sinh thái 22
1.2.1. Khái nim du lch sinh thái 22
1.2.2. Nha du lch sinh thái 25
1.2.3. Du lch sinh thái và phát trin bn vng 26
1.3. Quản lý và khai thác du lịch sinh thái tại các vườn quốc gia 28
n quc gia 28

1.3.2. Ho ng qun lý, khai thác du lch sinh thái   n quc
gia 35
ii

1.4. Kinh nghiệm phát triển du lịch sinh thái và quản lý vườn quốc gia
trên thế giới 39
1.4.1. Kinh nghim phát trin du lch sinh thái 39
1.4.2. Kinh nghim qun lý các n quc gia 46
1.4.3. Bài hc kinh nghim v qun lý, khai thác du lch sinh thái  các
n quc gia 49
Kết luận chương 1 50

CHƯƠNG 2
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 52

2.1. Mô hình nghiên cứu 52
2.2. Phương pháp luận trong nghiên cứu luận án 53
2.3. Nguồn dữ liệu 55
2.4. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu 56
Kết luận chương 2 63

CHƯƠNG 3
THỰC TRẠNG QUẢN LÝ, KHAI THÁC DU LỊCH SINH THÁI
Ở CÁC VƯỜN QUỐC GIA VIỆT NAM VÀ VƯỜN QUỐC GIA CÚC
PHƯƠNG 64

3.1. Hoạt động du lịch sinh thái hiện nay tại các vườn quốc gia Việt
Nam 64
3.1.1. Tài nguyên du lch sinh thái  các n quc gia Vit Nam 64
3.1.2. Thc trng qun lý, khai thác du lch sinh thái  n quc gia Vit

Nam 67
3.1.3. Nhn xét chung v qun lý, khai thác du lch sinh thái  n quc
gia Vit Nam 75
3.2. Giới thiệu về vườn quốc gia Cúc Phương 79
3.2.1. Lch s hình thành n quc gia  79
iii

3.2.2. Chm v ca n quc gia 79
3.3. Điều kiện phát triển du lịch sinh thái vườn quốc gia Cúc Phương 80
3.3.1. Tài nguyên du lch t nhiên 80
3.3.2. Tài nguyên du l 81
u ki h tng 83
3.4. Thực trạng tổ chức quản lý tại vườn quốc gia Cúc Phương 85
3.4.1. Mô hình t chc qun lý 85
ng ca n quc gia  88
3.5. Thực trạng khai thác du lịch sinh thái tại vườn quốc gia Cúc
Phương 89
9
ong du lch ch yu ti n quc gia  92
3.5.3. Th a n quc gia  93
3.5.4. S tham gia ca c 97
3.5.5. S tham gia ca các doanh nghip du lch trong khai thác DLST 100
3.5.6. Kt qu kinh doanh DLST ca n quc gia  102
3.6. Thuận lợi, khó khăn trong quản lý và khai thác du lịch sinh thái ở
vườn quốc gia Cúc Phương 102
3.6.1. Thun li 102
4
Kết luận chương 3 104

CHƯƠNG 4

MỘT SỐ GIẢI PHÁP QUẢN LÝ VÀ KHAI THÁC DU LỊCH SINH
THÁI Ở CÁC VƯỜN QUỐC GIA VÀ VƯỜN QUỐC GIA CÚC
PHƯƠNG THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG 106

4.1. Chiến lước phát triển du lịch Việt Nam 106
4.2. Giải pháp quản lý các vườn quốc gia 107
m qun lý v vai trò ca rng n quc gia 107
4.2.2. Gii pháp thc hin 107
iv

4.3. Giải pháp khai thác du lịch sinh thái bền vững ở các vườn quốc
gia 114
4.3.1. Mô hình phát trin DLST bn vng cho các n quc gia 114
4.3.2. Nhóm gii pháp ti Ban qun lý n quc gia 116
4.3.3. Nhóm gii pháp ti cng  133
4.3.4. Nhóm gii pháp ti các công ty du lch 136
4.3.5. Nhóm gii pháp ti khách du lch 139
4.4. Một số kiến nghị 141
i vn lý nc 141
i vi các n quc gia 141
Kết luận chương 4 142

KẾT LUẬN 144

DANH MỤC NHỮNG CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ CÓ
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 147

TÀI LIỆU THAM KHẢO 148

PHỤ BIỂU 01:Phiếu phỏng vấn khách du lịch 154

PHỤ BIỂU 02:Phiếu thăm dò người dân địa phương 158
PHỤ BIỂU 03: Phiếu thăm dò ý kiến ban quản lý VQG 161
PHỤ BIỂU 04: Các VQG Việt Nam 162
PHỤ BIỂU 05: Mức sẵn lòng chi trả của du khách 163
v


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

BTTN: 
BT: 
CBVC: 
 
DL: 
DLST: 
DLST&GDMT: 
NN&PTNT: 
TNHHMTV: 
WTP: 
VQG: qgia
UNWTO: 
UBND: 

vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG BIỂU

CÁC BẢNG
Bng 1.1. Tng hp mt s khái nim v DLST 24
Bng 2.1. Nhm khác bit gia nghiên cu ng 54

Bng 2.2. Ni dung, câu hi nghiên cu và các khon mu tra khách 57
Bng 2.2. Ni dung, câu hi nghiên cu và các khon mu tra HGD 59
3 66
3 74
3-
75

Bng 3.5: S ng phòng ngh  Trung tâm DLST&GDMT
Bng 3.6a khách du lch du l
Bng 3.7: Tng hp ý kii dân v ng ca du lch 99
3.8 102
4.1

CÁC BIỂU ĐỒ
3.1   94
Bi 3.2 tui ca du khách
Bi 3.3u ngh nghip c  95

CÁC SƠ ĐỒ
3.1:   qun lý các VQG trc thuc B  68
 3.2:   qun lý các VQG trc thuc các tnh  69
 3.3:   t chc ca các VQG trc thuc B NN&PTNT
vii

 3.4:   t chc ca các VQG trc thuc các Tnh
3.5: u t chc ca VQG  86
 ng qun lý tài nguyên rng VQG 110
 4.2: Mô hình phát tring bn vng ti VQG 114
 4.3 xut mô hình t chc VQG  
 4.4 xut mô hình t chc VQG  

CÁC HÌNH
Hình 1.1. Các yu t cn du lch 16
2.1: Mô hình nghiên c 52
ng cu WTP cn VQG Cú
1

LỜI MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
UNWTO), 
sinh thái (DLST) 

, khám phá thiên nhiên 
  


vùng nông thôn -  
hóa ; 
hóa 

, 
, 



 DLST           
 
 


Các qgia (VQG) và khu bo tn thiên nhiên khu (BTTN) p
ng sinh hng - thc vc hu, quý
him và có kh p dn du khách. Các cng ng 
sng trong khu vu có nhng giá tr 
nhc sc ng thun li cho vic phát trin loi hình DLST. 
Na
2

nhiu giá tr tài nguyên
thun li  phát trin du lch nói chung và DLST nói riêng. 
các VQG có vai trò 
cho .

inh phí cho VQG  nâng cao
 
; 
, khoáng  





là
, 




này. 
thu

 DLST 
.
C DLST 




3







, 


 



 
 
 là
Hòa Bình  
 phong phú
  
m
nghiên c.

“Giải pháp quản lý và khai thác
du lịch sinh thái ở các Vườn quốc gia Việt Nam theo hướng phát triển bền vững
(nghiên cứu điểm VQG Cúc Phương)” 
2. Mục tiêu nghiên cứu của luận án
              
  
i pháp DLST 
 
4

3. Nhiệm vụ và câu hỏi nghiên cứu
3.1. Nhim v nghiên cu
- hhóa 
q.
- 

- 
- 
- 
 2020.
3.2
u  là:
1. Giải pháp quản lý nào cho phép phát triển du lịch sinh thái theo
hướng bền vững tại các VQG của Việt Nam?

DLST 

1.a.               

1.b.  


1.c. 

1.d. 

2. Vai trò cũng như việc tổ chức và cơ chế hoạt động cho Ban quản lý
các VQG ( 
tài nguyên DLST) như thế nào là hợp lý để vừa quản lý được tài nguyên rừng,
bảo vệ sự đa dạng sinh học vừa khai thác được hiệu quả về DLST?
5

2.anên có 


2.b. H
2.c. 

2.d

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4
- hái.
- 

- 
4
-  
- 2011
-              
NN&PTNT.

5. Tổng quan nghiên cứu và những đóng góp mới của luận án
5.1. Tng quan nghiên cu
Trong thi gian thc hin, lun án p cn và tng hp các tài liu, các
công trình nghiên cu có liên quan ca các tác gi c. Mt s tác
gi và công trình nghiên cu c th là:
5.1.1. Nhng nghiên cc
Yi-fong, Chen (2012)[66] Du lịch sinh thái bản địa và phát triển xã
hội ở vườn quốc gia Taroko và cộng đồng người San-Chan, Đài Loanu
ng v mhóa xã hi ca hong du lch mc xây dng ti bo
thóa, xã hi và sinh thái. Tác gi t lun rng các nhóm khác nhau s
6

ng li hoc chng khác nhau t vic phát trin DLST. Phát trin du lch
 VQG có th s làm trm trng hóa tính bng và khác bit gia các nhóm
trong cng. Do v xây dng mt d án du lch sinh thái da vào cng
ng cn thit phi có hiu bit sâu sc v không ch mi quan h gia cng
ng mà c nhng v chính tr, kinh t hóa tn ti
gia các ca cng và ban qun lý VQG.
ng s (2011)[65] khi tìm hiu v “Nhận thức và quan niệm của
khách du lịch về phát triển du lịch sinh thái ở vườn quốc gia Redang Island Marine,
Malaysiang vn ca khách du
lch ti VQG, nhn thc và quan nim ca khách du lch v qun lý tài nguyên du
lch, bo tn tài nguyên du lch sinh thái và quan nim ca khách du lch v 
doanh thu cho VQG t hong du lch. Nghiên cu kt lun rm và
nhn thc ca khách du lch v các v ng có th c gii quyt trên
 công tác lp k hoch và qup cn qun lý có th s thành
công ni thoi gia nhà qun lý và các bên liên quan.
Tuy nhiên, quá trình qun lý, phát trin và lp k hoch du lch sinh thái hiu qu
phi là m cn hong da vào thiên nhiên, kt hp vi giáo
dng và duy trì s bn vng sinh thái, nhng li vi cng

o ra s hài lòng ca du khách. Nghiên cu cung cp nh xut
có giá tr cho qun lý tài nguyên du lch sinh thái  VQG. Do vy, nghiên cu có
kh  tr vic qun lý VQG nhm ci thin công tác qun lý tài nguyên du
lch sinh thái và phát trin k hoch phát trin du lch sinh thái.
Bhuiyan  [49]Vai trò của chính phủ
trong phát triển du lịch sinh thái: Nghiên cứu điểm ở khu vực kinh tế duyên hải
C




7

C

C
hóa 
DLST.
Hill (2011) [54] trong nghiên cDu lịch sinh thái ở khu vực Amazon Peru:
sự kết hợp giữa du lịch, bảo tồn và phát triển cộng đồng  xut mt s nguyên
tc ch yu nhc thành công trong quá trình phát trin du lch sinh thái 
khu vc rng nhii. C th, nhng nguyên t c cng
ng thông qua vic tu kin cho h tham gia vào hong du lch sinh thái,
i nhn thc gia cu hành tour du lng qun lý tài
nguyên rng, kt ho và du lch, gim thiu ng ca hong du
lch tng và h sinh thái. Nghiên cu này nhn mnh mi quan h gia du
lch sinh thái, bo tn h sinh thái và phát trin c
Apostu & Gheres, (2009) [48] nghiên cu v Một số đề xuất về tổ chức và
phát triển du lịch sinh thái đối với rừng đặc dụng ở Romaniac
trng hong DLST  Romania và cho thy nhng thiu sót có th chia thành hai

nhóm, thiu sót trong ni b ngành du lch và thiu sót trong vic qun lý các khu
rc di vi ni b ngành, v ny sinh t s tht b
trình qung sinh thái  tt c các cp quc bit là không
 bin thông tin cho cng  nhng khu vc có ti
ln v DLST.  các khu rc dng, mt lot v nt
ngun t vic không th thc hic hình thc du lch này mà ny sinh t thc
t thiu m qun lý hng t nhiên có giá tr 
tri vi vic duy trì cân bng sinh thái và bo v ng sinh hc.
Trong nghiên cTiềm năng du lịch sinh thái và quản lý du lịch sinh thái ở
hạ lưu sông Kavak (Tây Đông Thổ Nhĩ Kỳ)”, ng s (2009) [61] nhn
thy rng cn phi thc hin mt h thng các gi có th phát huy t
tich sinh thái. Các gim xây d h tng phc
8

v du lng nhu cu ca du khách, thc hin các bi
ngng tiêu cc ca hong du lch sinh thái ti bo tn chim hoang dã,
ng tht nhng bin qung bá thông tin v c hu ca loài chim trong
khu bo tn. Bên cch sinh thái rt lc
nghiên cu s ng ca các hong ci dân sng lân cn
n. Chính vì vy, nhng hot
ng nông nghip có th gây ng tiêu cc ti vic phát trin du lch sinh thái
cn phc loi b.
Samdin (2013)[63]  ng s trong nghiên c Sự bền vững của tài
nguyên du lịch sinh thái ở vườn quốc gia Taman Negara: Phương pháp định giá
ngẫu nhiên (Contingent valuation)” c giá tr kinh t ca tài nguyên
du lch sinh thái  n quc gia Taman Negara. Nghiên cc
khung mc bng lòng chi tr cho dch v du lch sinh thái  n quc gia và kt
lun rng du khách bng lòng chi tr mc phí vào ci mc phí hin
hành.
  ng s (1998) [53]        trong

nghiên cCầu về du lịch sinh thái và nguyên tắc phân biệt giá trong thu phí vào
cổng vườn quốc gia ở Costa Ricang s không ch  xut
khung mc bng lòng chi tr mà còn xây dc hàm cu v du lch sinh thái
i vi n qu co giãn ca cu theo thu nh
s u tính toán mc phí nhm thóa doanh thu và phân tích ng
dng ca nguyên tc phân bii vi qun lý du ln quc
gia. Tác gi t lun mc phí vào cng hin hành không phn ánh chính xác
mc bng lòng chi tr ca du khách.
y, có th thy vic nghiên cu v DLST và DLST  các VQG ca các
tác gi  c cho thy vic qun lý và khai thác du lch sinh thái cn phi
c t chc qun lý thng nht và tài nguyên du lch ti các VQG là mt tài
nguyên rt có giá tr và cc khai thác hiu qu.

9

5.1.2. Nhng nghiên cc

 
- Những giải pháp phát triển du lịch sinh thái Việt Nam trong xu thế hội
nhập, (2006) [31]

DLST 

- Du lịch sinh thái - thực trạng và giải pháp để phát triển ở Việt Nam 
 [17]

i 
- Hoạt động du lịch sinh thái tại Việt Nam thực trạng và định hướng phát
triển, (2005), c [29] 
  Nam. Tuy nhiên 

 .
- Phát triển du lịch theo hướng du lịch sinh thái, (2004) [28]




Hội nghị quốc tế về du lịch bền vững ở Việt Nam 
Xây
dựng chiến lược quốc gia về phát triển DLST tại Việt Nam
D
[19]
Một số kết quả
về đề tài nghiên cứu cơ sở khoa học phát triển DLST ở Việt Nam, kết quả bước đầu
10

nghiên cứu DLST ở Việt Nam…

Các cô             

    
Nam còn quá ít.
          

- Xây dựng chiến lược kinh doanh sản phẩm DLST tại VQG Ba Vì 
[18]

là 
- Bảo tồn đa dạng sinh học và phát triển du lịch sinh thái bền vững ở vườn
quốc gia Ba Vì và vùng đệm trong nền kinh tế thị trường 
 [16]

                
DLST.
- Đặc điểm của du lịch sinh thái và khả năng kinh doanh loại hình du lịch
này tại các vườn quốc gia và khu bảo tồn thiên nhiên của Việt Nam, t
[25] 

VQG phù  

- Phát triển sản phẩm DLST tại Ninh Bình
(2005)[24]
.
- Một số giải pháp phát triển du lịch sinh thái và bảo tồn vườn quốc gia Ba
Vì và vùng phụ cận [20]. T
11

      
là .
- Cơ sở khoa học cho việc định hướng phát triển du lịch sinh thái ở vườn
quốc gia Cúc Phương    [30], T 





 
nhìn  DLST
G .
4.2. Nhi ca lun án
4.2.1.Nhi v mt hc thut, lý lun
- T lý lun v du lch, du lch sinh thái và phát trin du lch bn vng, lun

án tp trung làm rõ v phát trin du lch sinh thái m phát trin bn
vng. C th: Du lch sinh thái m phát trin bn vng là du lch sinh
thái có quan h mt thit vi cc qun lý
khai thác theo mt công ngh m


s



- Lun án vn da du lch sinh thái và vai trò ca các
 nh s mnh và tm nhìn mi v
các VQG phc coi là mt ngun tài nguyên kép va là tài nguyên rng  phc
12

v công tác bo tng sinh hng tht tài nguyên du
lch  tài nguyên du lch sinh thái.
4.2.2. Nhng phát hi xut mi t kt qu nghiên cu
- 
n 


 n
n

 

- 






-  xut mô hình phát trin du lch sinh thái bn vng cho các VQG nhm
t phi hp cht ch gia các bên liên quan trong vic t chc qun lý và
khai thác tài nguyên du lch  VQG. Các bên tham gia trong mô hình phát trin
DLST bn vng ti các VQG bao gm: Ban qun lý VQG, ca
p du lch và khách du lch.
- 
               
 Các chính



13

- 

6. Kết cấu của luận án

, 
các  

  các
  
 các 
gia   
14

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIẾN VỀ QUẢN LÝ, KHAI THÁC
DU LỊCH SINH THÁI Ở CÁC VƯỜN QUỐC GIA THEO HƯỚNG
PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG

1.1. Lý luận cơ bản về du lịch và phát triển du lịch bền vững


Du lch hic coi là ngành công nghili ngun
thu ln cho các quc nghiên c cn rt nhiu. Tuy
nhiên, hin nay ni dung v du lch vc thng nht c c và
t s khái nim v du lch:
- ch là mt tp hp các hong tích cc ci nhm thc
hin mt dng hành trình, là mt công nghip liên kt nhm tha mãn các nhu cu
ca khách du lch là cuc hành trình mà mi khi hành vi
mc chc và mt bên là các công c làm tha mãn nhu cu ca
h
- ch là hong ci ti mng
xuyên trong mt khong thng thc các t chc du
lnh, ma chuy tin hành các hong
kim tin trong phm vi vùng t
- ch là mt ngành kinh doanh bao gm các hong t chng
dn, sn xui hàng hóa và dch v ca nhng doanh nghip, nhng
các nhu cà các nhu cu khác ca khách du lch. Các
hoi li ích chính tr, kinh t - xã hi thit thc làm
du lch và cho bn thân doanh nghi
- ch là hong cng xuyên ca
mình nhm tha mãn nhu cu tham quan, gii trí, ngh ng trong mt khong thi
gian nh Lut du lch Vi