Nghiên cứu, đánh giá tài nguyên sinh khí hậu vùng Đông Bắc Việt Nam phục vụ phát triển một số cây trồng nông, lâm nghiệp có giá trị kinh tế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM
VIỆN ĐỊA LÝ
============


ĐỖ THỊ VÂN HƢƠNG



NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN
SINH KHÍ HẬU VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM CHO
PHÁT TRIỂN MỘT SỐ CÂY TRỒNG NÔNG, LÂM
NGHIỆP CÓ GIÁ TRỊ KINH TẾ


Chuyên ngành : Địa lý Tài nguyên và Môi trƣờng
Mã số : 62 44 02 19


LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ





Hà Nội - 2014

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC
VÀ CÔNG NGHỆ VIỆT NAM

VIỆN ĐỊA LÝ
============

Đỗ Thị Vân Hƣơng


NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN
SINH KHÍ HẬU VÙNG ĐÔNG BẮC VIỆT NAM CHO
PHÁT TRIỂN MỘT SỐ CÂY TRỒNG NÔNG, LÂM
NGHIỆP CÓ GIÁ TRỊ KINH TẾ


Chuyên ngành : Địa lý Tài nguyên và Môi trƣờng
Mã số : 62 44 02 19


LUẬN ÁN TIẾN SĨ ĐỊA LÝ


Ngƣời hƣớng dẫn khoa học:
1. PGS.TS. Nguyễn Khanh Vân
2. TS. Đỗ Hữu Thƣ


Hà Nội - 2014

LỜI CAM ĐOAN






Nghiên cứu sinh

i


LỜI CẢM ƠN



cô

Trong quá trình hoàn thành l


-  V







- 





Tác giả
Đỗ Thị Vân Hƣơng



ii

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU 1
1. TÍNH CP THIT CA LUN ÁN 1
2. MC TIÊU CA LUN ÁN 2
3. NHIM V CA LUN ÁN 2
4. GII HN VÀ PHM VI NGHIÊN CU CA LUN ÁN 3
5. NHNG LUM BO V 3
6. NHM MI CA LUN ÁN 1
C VÀ THC TIN CA LUN ÁN 1
 TÀI LIU 5
9. CU TRÚC CA LUN ÁN 2
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HẬU
CHO PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP 3
1.1. KHÁI NI 3
1.1.1. Khí hu và khí hu ng dng 3
1.1.2. Sinh khí hu 5
1.2. TNG QUAN LCH S NGHIÊN CU SINH KHÍ HU THM THC VT T
NHIÊN 6
1.2.1. Nghiên cu sinh khí hu trên th gii 6
1.2.2. Nghiên cu sinh khí hu  Vit Nam 15
1.3. CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CU V CÂY TRNG NÔNG, LÂM NGHIP 170
1.4. MT S H THNG PHÂN LOI, PHÂN KIU SINH KHÍ HU THM THC
VT  VIT NAM 19

1.5. LÝ LUN CHUNG V      U PHC V PHÁT
TRIN SN XUT NÔNG LÂM NGHIP 270
1.5 tài nguyên sinh khí hu 270
1.5n sn xut NLN 292
1.5.  ca viu phc v phát trin sn xut nông lâm nghip 347
1.6. U 37
TIU K 47
Chƣơng 2: ĐẶC ĐIỂM KHÍ HẬU VÀ TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HẬU VÙNG ĐÔNG BẮC 58
2.1. CÁC NHÂN T HÌNH THÀNH VÀ N TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HU 58
2.1.1. Các nhân t t nhiên hình thành khí hc 58
2.1.2. Các yu t kinh t - xã hi n khai thác, s dng hp lý tài nguyên sinh khí hu
c 9
2.2. TÍNH CHT VÀ QUY LUT PHÂN HÓA CA KHÍ HC 70
2.2.1. Tính cht chung 70
2.2.2. Các quy lut phân hoá khí hu 72
2M KHÍ HU VÀ TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HC 14
2.3.1. m, tài nguyên bc x, mây, nng 14
2.3.2. m, tài nguyên gió 15
2.3.3. m, tài nguyên nhit 77
2.3.4. m, tài nguyên -  1
2.3.5. Các hing thi tic bit 83
iii

2.4. THÀNH LP B  SINH KHÍ HU THM THC VT T NHIÊN VÙNG
C Error! Bookmark not defined.5
2.4.1. 










 4
2.4.2. H thng ch tiêu phân loi sinh khí hu c 86
2.4.3. Các kiu và lo

 92
2.4.4. Thành lp b sinh khí hu thm thc vt t nhiên tnh Thái Nguyên, L
huyn Sa Pa, tnh Lào Cai 93
2. 5. TÍNH THNG NHT, MI QUAN H NHÂN-QU GIU KIN SINH KHÍ HU VI
PHÂN B THM THC VT T NHIÊN C 102
2.5.1. Phân hóa không gian ca sinh khí hu - thm thc vt t c 103
2.5.2. Din th sinh thái thm thc vt rng 110
TIU K 111
Chƣơng 3: ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HẬU VÙNG ĐÔNG BẮC CHO
PHÁT TRIỂN MỘT SỐ CÂY TRỒNG NÔNG, LÂM NGHIỆP 113
M SINH THÁI CÂY TRNG NÔNG LÂM NGHIP 113
m sinh thái cây lâm nghip 37
m sinh thái cây công nghip c liu 115
3.2. B SINH KHÍ HU - TH NG TNH THÁI NGUYÊN, L L
1:100.000), HUYN SA PA, TNH LÀO CAI (T L 1:50.000) 121
3.2.1. Nguyên tc, h thng ch tiêu phân loi b sinh khí hu-th ng 121
3.2.2. Mô t b sinh khí hu - th ng tnh Thái Nguyên, tnh Ln Sa Pa,
tnh Lào Cai 122
ÁNH GIÁ M THUN LI TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HU CHO PHÁT TRIN
MT S CÂY TRNG NÔNG LÂM NGHIP CÓ GIÁ TR KINH T 122
3.3.1. Các ch  122

c Vit Nam cho phát trin keo lai. 123
3.3.3. ánh giá thích nghi sinh thái SKH-TN tnh Thái Nguyên cho phát trin cây chè trung du 125
3.3.4. ánh giá thích nghi sinh thái SKH-TN tnh Ln cây hi 58
3.3.5. ánh giá thích nghi sinh thái SKH-TN huyn Sa Pa, tnh Lào Cai cho phát trin cây
tho qu 62
NG S DNG HP LÝ TÀI NGUYÊN SINH KHÍ HU CHO PHÁT TRIN
CÁC CÂY TRNG NÔNG, LÂM NGHIP CÓ GIÁ TR KINH T C 69
 khoa hc và thc tin cng s dng hp lý tài nguyên sinh khí hu cho
phát trin nông lâm nghip 69
3.4.2.   xut s dng hp lý tài nguyên SKH phát trin mt s loi cây trng c th
c 71
 xut mt s gii pháp phát trin bn vng cây trng nông lâm nghip v
Bc Vin hin nay 74
TIU K Error! Bookmark not defined.
KT LUN VÀ KIN NGH 148
TÀI LIU THAM KHO I



iv

DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT


STT
Từ viết tắt
Kí hiệu viết tắt
1

BVMT

2

DTTN
3


4


5


6

HLS
7

KHNN
8

KTTV
9
- 
KT-XH
10


11
Nông lâm 
NLN

12

PTBV
13

PTSX
14

RKTX
15

SKH
16

SDHL
17
Tài nguyên thiên nhiên
TNTN
18

TNKH
19

TTV
20

VQG

v


DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU

Bng 1.1: Phân cp m thích nghi 31
Bng 1.2m và bc trng s ca ch  32
Bng 2.1t s dn 01/01/2011) 6
Bng 2.2: Din tích rng t nhiên, rng trng, t l  che ph phân theo cp tnh 8
2.3: 



u t -tây 13
2.4: C 6
2.5: Ch tiêu 







 7
2.6: 








 Nam 8
2.7:  





 9
Bng 2.8: H thng ch tiêu sinh khí hu thm thc vt t 

 10
Bng 2.9: Mô t m chung ca các kic 11
Bng 2.10: Các loi sinh khí hu c - Din tích và s ln xut hin 13
Bng 2.11: H thng ch tiêu sinh khí hu tnh Thái Nguyên 16
Bng 2.12: H thng ch tiêu sinh khí hu tnh L 20
Bng 2.13: H thng ch tiêu sinh khí hu huyn Sa Pa - tnh Lào Cai 24
Bng 2.14: Din tích các kiu thm thc vt t nhiên vùng c Vit Nam 
ngun gc phát sinh) 30
Bng 2.15: Thng kê ph dng sng ca các loài thc vt ti mt s c 32
Bng 3.1: Yêu cu sinh thái cây keo lai 39
Bng 3.2: Quan h gi phân b sng búp chè 40
Bng 3.3: B  i vi cây keo lai (Acacia
hybrid) 50
Bng 3.4: B  i vi i vi cây chè trung
du (Theacea - Camellia Sinensis) 55

Bng 3.5. Khom gia các m thích nghi i vi cây chè trung du 56
Bng 3.6. Phân hng m thích nghi ca các  SKH-TN i vi cây chè trung du 56
Bng 3.7: B  i vi cây hi 60
Bng 3.8: Khom gia các m thích nghi i vi cây hi 60
Bng 3.9: Phân hng m thích nghi ca các  SKH-TN i vi cây hi 62
Bng 3.10: B s  thích nghi sinh thái 65
Bng 3.11: Khom gia các m thích nghi i vi cây tho qu 66
Bng 3.12: Phân hng m thích nghi ca các  SKH-TN i vi cây tho qu 66
vi

Bng 3.13: Phân hng m thích nghi ca các  SKH-u kin lp ph thc vt
i vi cây tho qu 68
Bng 3.14: Phân tích hin trng din tích các nhóm cây trng c vi kt
qu ch cây trn 2020 71
Bng 3.15: Thng kê hin trng din tích, quy hoch, dii
cây trc các tnh Thái Nguyên, L142
Bng 3.16ng phát trin mt s cây trng NLN có giá tr kinh t 143
Bng 3.17: Mt s mô hình kinh t n cây trng NLN 77


DANH MỤC HÌNH

Mở đầu
Hình 1

3a
Chƣơng II
Hình 1.1

7

Hình 1.2
 

(Buduko, 1948)
13
Hình 1.3

31
Hình 1.4
nghi -TN

36
Hình 1.5

43a
Chƣơng II
Hình 2.1

51a
Hình 2.2

58a
Hình 2.3

58b
Hình 2.4

58c
Hình 2.5


59a
Hình 2.6

64
Hình 2.7

64
Hình 2.8


67
Hình 2.9

69
Hình 2.10
00
78a
Hình 2.11
i

79
Hình 2.12

80a
vii

Hình 2.13
 
1: 500 000
92a

Hình 2.14

96a
Hình 2.15

98a
Hình 2.16

1: 50 000
101a
Hình 2.17

110
Chƣơng III
Hình 3.1
- 
122a
Hình 3.2
- 
122b
Hình 3.3
- -  
122c
Hình 3.4


125a
Hình 3.5
- 


128a
Hình 3.6
- th

132a
Hình 3.7
- - 

136a



PHỤ LỤC


Phụ lục 1: Đặc điểm kinh tế - xã hội vùng Đông Bắc

D



H 
g 4
C 

H
Phụ lục 2: Các đặc trƣng và số liệu khí hậu vùng Đông Bắc

S
























N-2005

L
1961-2005
Phụ lục 3: Mô tả đặc điểm các loại sinh khí hậu vùng Đông Bắc Việt Nam
viii

Phụ lục 4: Một số biểu đồ sinh khí hậu vùng Đông Bắc Việt Nam

Phụ lục 5: Các loại SKH tỉnh Thái Nguyên, Lạng Sơn và huyện Sa Pa, tỉnh Lào Cai - Diện
tích và phân bố

- 

- 

 - 
Phụ lục 6: Đặc tính các đơn vị SKH-TN và các kết quả đánh giá thích nghi SKH, SKH-TN
cho mục đích phát triển cây trồng có giá trị kinh tế vùng Đông Bắc

T  -


T  -


T  - 
50.000)

K 


K-


Kt qu ng hp các ch tiêu -tnh L
cho mn cây hi

Kt qu ng hp các ch tiêu -huyn Sa Pa, tnh Lào

Cai cho mn cây tho qu
Phụ lục 7: Diện tích vùng thích nghi sinh thái cây keo lai, cây chè trung du, cây hồi theo
các tỉnh, huyện vùng Đông Bắc





 
Phụ lục 8: Một số hình ảnh thực địa tại vùng Đông Bắc
ix

PHẦN MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA LUẬN ÁN

ph

(TNKH)  kinh t
 (KT-XH) 
 
nhiên, tài nguyên thiên nhiên (-TNTN) 
tin      
(SKH) 
  (NLN), 
SKH   
NLN TNKH 





NLN Trong

PTSX 
                


 




P    NLN         

 BVMT 
1


 [3]. 
kNLN  
. C
các NLN,
phát tr
-


SKH PTBV NLN 
NLN 
nguyên SKH chNLN 




nguyên SKH 

-XH
, : 
 nông,  
 u.
2. MỤC TIÊU CỦA LUẬN ÁN
- 
  

- 
3. NHIỆM VỤ CỦA LUẬN ÁN
-       

- 

2



- NLN
nghi -TN 
  h
Sa P 
5PTBV
NLN.
4. GIỚI HẠN VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN
4.1. Giới hạn lãnh thổ


   952            
       
  
 (Hình 1).
4.2. Giới hạn nội dung nghiên cứu
- 

 


- tài nguyên SKH
   

- , SKH-TN

.
5. NHỮNG LUẬN ĐIỂM BẢO VỆ
- Luận điểm 1: 
 
                
nguyên SKH - 
nhiên vùng 
3


Nguồn : Tập bản đồ hành chính Việt Nam, 2005 Ngƣời thành lập: NCS Đỗ Thị Vân Hƣơng

Hình 1: 
Thu từ tỷ lệ 1: 500 000

- Luận điểm 2: 


SDHL tài nguyên SKH,  

6. NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN
- 
 

- 
 góp

7. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN
 
 
c-
nh giá tài nguyên SKH 
quan 



 PTSX 
TTV

 
SKH 
PTSX NLN theo các 

                  
phPTSX

4

8. CƠ SỞ TÀI LIỆU
Luận án đƣợc xây dựng dựa trên nguồn tài liệu chính sau:
- 


-  1.1

và thành -XH,

-              -
2014): 



-                



- 
MapInfo, Microstation.
- -XH,

9. CẤU TRÚC CỦA LUẬN ÁN

3 ch


.
2
3

150 34
30 hình, 122 
n
5

Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN NGHIÊN CỨU, ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN
SINH KHÍ HẬU CHO PHÁT TRIỂN SẢN XUẤT NÔNG, LÂM NGHIỆP

1.1. KHÁI NIỆM VÀ ĐỊNH NGHĨA
1.1.1. Khí hậu và khí hậu ứng dụng
 
T

   
 WMO (World Meteorological Organization)



thì khái 
n
  


lên các       



 

Tron
.  

* : Liên 
PTSX    - con
- 

(Hình 1.1) [87].
6











Hình 1.1: 
 
g (SKH) h
 KHNN 
-    :           




 [87], [88].
- : 
  TTV    TTV 
  

TTV 



h
 
 [23].


lâm



nông



y


Khí

du



Khí

xây
g

giao
thông -
hàng
không

Khí

quân






khác

7

1.1.2. Sinh khí hậu

 



thái



-  

  



tháng. N
g 

87].


: Nghi


;  - 



TTTV, trTTV
TTV

TTV 
  
hiên
 nhiên.

8

1.2. TỔNG QUAN LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU SINH KHÍ HẬU THẢM THỰC VẬT
TỰ NHIÊN
1.2.1. Nghiên cứu sinh khí hậu trên thế giới
T


















lâu. 










 




















.


, 















 









 , 
thái phát sinh T

.   , 







 







































 TTV nguyên sinh nh. , 






-  












 , 








: A. Griesebach (1872), De Candolle (1974), A. F. W. Schimper, (1915).










 ,   













 
 . W. Koppen (1900), O. Drude (1913) và
 . 
W. Koppen, 













 1918 






  
. Thornthwaite (1948) 















, [87].
 
 
 , 

















.
M   
































T

.

 
 - T

 

= 20 - 
   

=
15 -  

= 0 - 
9



- 5°C. 

 

- 
TTV [55], [87].
 



TTV. 
  i 
1936, ông   

  chính

 khác nhau
: B.
D. - 
E. . 
 , 



(trong



- 20, 
- 
 - 
- 
 Zenepxkaia  


y (1954) 












  



























nTuy 























.


10

11  
             
Trung H

  




  
 - 
 [55].
Thornthwaite - nhà  
 
        ,     
, 
TTV 87], [105
Index
EPI 
(
, 
- - 

64 - - - 63); D. Bán khô ráo - -
31); E. Khô ráo - , 
 


 
nguyên, lúc này
0 ET

- - 
- - 
H. Gaussen (
















 
                

 

11

,  


 
2t); 


 
 c.





















, 






: ov (K = r/E0), 












elanhinop (): . 

: r  


;  
















>10ºC. 





: 1,21:
; K: 1,21÷0,61: ; K: 0,61÷0,31: ; 0,06: .
uxotski (), N.N Ivanov (),
Docutsaev ()         

 
,





Ivanov 
- 
o
-   
(1) 

(2)  (K = 1,49  

(3)  

(4)  
(5)
 = 0,29  0,13) vùng bán sa (6) Khu
 0,00).
ov 

o
E
r
K 
12


ov 
, 
Nhìn chung, 

- 
        à cân      

Buduko ( ) - 
và 
Buduko
- 
2,3 - - - 
,  B và
 













1.2: (Buduko, 1948)



 
H. C. Tru         TTV  olokon
13