Luận văn thạc sĩ nghiên cứu hiện trạng và một số biện pháp kỹ thuật phát triển lạc trên đất phù sa tỉnh kon tum

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O

B NÔNG NGHI P VÀ PTNT

VI N KHOA H C NÔNG NGHI P VI T NAM
-----------------***-------------------

PH M VŨ B O

NGHIÊN C U HI N TR NG VÀ M T S BI N
PHÁP K THU T PHÁT TRI N L C TRÊN ð T
PHÙ SA T NH KON TUM

LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P

Chuyên ngành: Tr ng tr t
Mã s :
60.62.01
Ngư i hư ng d n khoa h c: TS. Hoàng Minh Tâm

HÀ N I – 2010

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............i


L I C M ƠN
ð hoàn thành b n lu n văn này, bên c nh s n l c c a b n thân, tơi đã
nh n đư c s h p tác giúp đ q báu c a giáo viên hư ng d n, cơ s ñào t o,
các nhà khoa h c và các b n ñ ng nghi p.
Trư c h t, tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i TS. Hoàng Minh Tâm,
Vi n trư ng Vi n Khoa h c K thu t Nông nghi p Duyên h i Nam Trung b

đã t n tình hư ng d n tơi trong su t q trình nghiên c u và hoàn thành lu n
văn.
Xin chân thành cám ơn các th y cô giáo và t p th cán b Ban ðào t o
sau ñ i h c, Vi n Khoa h c Nơng nghi p Vi t Nam đã giúp đ tơi trong q
trình h c t p và hồn thành lu n văn.
Cu i cùng, tôi xin bày t lòng bi t ơn t i t t c các b n bè, đ ng
nghi p và gia đình đã đ ng viên và c vũ tơi hồn thành t t khoá h c này.

Tác gi lu n văn

Ph m Vũ B o

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............ii


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan r ng, các s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
này là trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tơi xin cam đoan r ng, m i s giúp ñ trong vi c th c hi n lu n văn này
ñã ñư c c m ơn, các thơng tin trích d n trong lu n văn đ u chính và đư c ch
rõ ngu n g c.
Tác gi lu n văn

Ph m Vũ B o

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............iii


M CL C
Trang

TRANG PH BÌA ...............................................................................................i
L I C M ƠN ................................................................................................... ii
L I CAM ðOAN ............................................................................................iii
M C L C ..................................................................................................... iv
DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH

VI T T T .................................... vi

DANH M C CÁC B NG.............................................................................. vii
DANH M C CÁC HÌNH V , ð TH ........................................................... ix
DANH M C CÁC NH ................................................................................. ix
M ð U

...................................................................................................... 1

1.

Tính c p thi t c a ñ tài................................................................................ 1

2.

M c tiêu c a ñ tài........................................................................................ 2

3.

Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài...................................................... 2

4.

ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài................................................ 3

Chương I: T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C C A ð

TÀI ............................................................................................... 4
1.1. Ngu n g c, l ch s , tình hình s n xu t l c trên th gi i và

Vi t Nam ...... 4

1.2. Vai trị, v trí c a cây l c. ............................................................................. 9
1.3. Yêu c u sinh lý c a cây l c ........................................................................ 11
1.4. Tình hình nghiên c u l c trên th gi i ....................................................... 16
1.5. Tình hình nghiên c u l c

Vi t Nam ........................................................ 23

Chương II – V T LI U, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U. 29
2.1. V t li u nghiên c u..................................................................................... 29
2.2. N i dung nghiên c u .................................................................................. 29

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............iv


2.3. Phương pháp nghiên c u ............................................................................ 32
Chương III: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ............................ 37
3.1. ði u ki n t nhiên c a Kon Tum ............................................................... 37
3.2. Hi n tr ng s n su t cây l c

t nh Kon Tum .............................................. 45

3.3. Sinh trư ng, phát tri n và năng su t c a m t s gi ng l c tri n v ng
trên ñ t phù sa t nh Kon Tum. .................................................................... 53
3.4.

nh hư ng c a phân lân ñ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t l c
trên ñ t phù sa

3.5.

t nh Kon Tum.................................................................. 67

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n sinh trư ng, phát tri n và năng
su t l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum........................................................ 77

K T LU N VÀ KI N NGH ......................................................................... 84
TÀI LI U THAM KH O ............................................................................... 85
PH L C .................................................................................................... 91
PH L C 1: Các m c chi phí s n xu t l c cho các cơng th c thí nghi m......... a
PH L C 2: K t qu x lý th ng kê sinh h c cho các thí nghi m .....................f
PH L C 3: Phi u ñi u tra hi n tr ng s n xu t l c......................................... bb
CÁC HÌNH NH THÍ NGHI M.....................................................................ee

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............v


DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH
Ch vi t t t

VI T T T

C mt

CS

C ng s

CT

Công th c

CV%

ð bi n đ ng c a thí nghi m

ðc

ð i ch ng

ICRISAT

Vi n nghiên c u cây tr ng cho vùng bán khô h n Qu c t

LSD

Sai khác có ý nghĩa nh nh t

NXB

Nhà xu t b n

R

H s tương quan

TTNCPTðð

Trung tâm Nghiên c u Phát tri n ñ u ñ

KHKT

Khoa h c k thu t

N

ð m nguyên ch t

P

Lân nguyên ch t

CT

Công th c

TCN

Tiêu chu n ngành

BNN & PTNT

B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn

TCTK

T ng C c th ng kê

QL

Qu c l

VI , VII

Vùng m t, vùng hai

NN

Nông nghi p

*, **

S khác nhau gi a các cơng th c có ý nghĩa tương ng
P ≤ 0,01 và P ≤ 0,05

ns

Khơng có s khác nhau

m c

m c P ≤ 0,05

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............vi


DANH M C CÁC B NG
.........................................................................................Trang
B ng 3.1:

Th i gian b t đ u và k t thúc trung bình mùa mưa...................... 39

B ng 3.2:

Ch đ khí h u th i ti t

t nh Kon Tum trong th i gian th c

nghi m và trung bình 5 năm (2001-2005).................................... 40
B ng 3.3:

ð c đi m lý, hóa tính m t s m u đ t thu c vùng khí h u Vii ..... 42

B ng 3.4:

Hi n tr ng và cơ c u s d ng ñ t t nh Kontum............................ 44

B ng 3.5:

Di n tích, năng su t và s n lư ng l c

B ng 3.6:

Hi n tr ng v gi ng, bi n pháp canh tác l c

B ng 3.7:

Hi n tr ng v phân bón cho l c

B ng 3.8:

Hi n tr ng v sâu, b nh h i và bi n pháp phòng tr .................... 50

B ng 3.9:

Hi n tr ng v quy mô và nhu c u c a h trong s n xu t l c

Kon Tum (2002 - 2008) . 45
t nh Kon Tum ...... 47

Kon Tum ................................ 49

Kon Tum..................................................................................... 51
B ng 3.10: Th i gian sinh trư ng c a m t s gi ng l c tri n v ng................ 54
B ng 3.11: M t s ch tiêu sinh trư ng c a m t s gi ng l c tri n v ng........ 55
B ng 3.12: M c ñ gây h i c a m t s sâu, b nh h i trên m t s gi ng l c
tri n v ng .................................................................................... 57
B ng 3.13: Các y u t c u thành năng su t c a m t s gi ng l c tri n v ng.. 58
B ng 3.14: Các y u t c u thành năng su t c a m t s gi ng l c tri n v ng
(ti p theo).................................................................................... 60
B ng 3.15: Năng su t c a m t s gi ng l c tri n v ng .................................. 62

B ng 3.16: Năng su t kinh t , năng su t sinh v t và h s kinh t c a m t
s gi ng l c tri n v ng ................................................................ 63

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............vii


B ng 3.17: M t s ch tiêu ch t lư ng c a các gi ng l c ñ t năng su t cao
và ñ i ch ng................................................................................ 64
B ng 3.18: S tương quan gi a các ch tiêu nông h c, các y u t c u thành
năng su t, năng su t c a m t s gi ng tri n v ng........................ 65
B ng 3.19:

nh hư ng c a li u lư ng phân lân ñ n các giai ño n sinh
trư ng phát tri n c a l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum ............... 67

B ng 3.20:

nh hư ng c a phân lân ñ n m t s ch tiêu sinh trư ng c a
cây l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum .......................................... 68

B ng 3.21:

nh hư ng c a li u lư ng phân lân ñ n kh năng hình thành
n t s n h u hi u c a l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum................ 70

B ng 3.22:

nh hư ng c a phân lân ñ n các y u t c u thành năng su t c a
cây l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum .......................................... 71

B ng 3.23:

nh hư ng c a phân lân ñ n năng su t c a l c trên ñ t phù sa
t nh Kon Tum.............................................................................. 72

B ng 3.24: Hi u qu kinh t s n xu t l c c a các m c bón lân khác nhau
trên ñ t phù sa t nh Kon Tum ...................................................... 74
B ng 3.25:

ng d ng phương trình Fisherlish d đốn m c phân lân bón
cho l c đ t năng su t, thu nh p và l i nhu n cao nh t.................. 75

B ng 3.26:

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n sinh trư ng c a cây l c
trên ñ t phù sa t nh Kon Tum ...................................................... 77

B ng 3.27:

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n các y u t c u thành
năng su t c a l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum .......................... 79

B ng 3.28:

nh hư ng c a m t ñ gieo tr ng ñ n năng su t l c trên ñ t phù
sa t nh Kon Tum.......................................................................... 80

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............viii

B ng 3.29: Hi u qu kinh t s n xu t l c c a các m t ñ gieo khác nhau
trên ñ t phù sa t nh Kon Tum ...................................................... 82

DANH M C CÁC HÌNH V , ð

TH

ð th 2.1: Di n tích, năng su t và s n lư ng l c trên th gi i......................... 5
ð th 2.2: Di n tích, năng su t và s n lư ng l c Vi t Nam ............................ 7
ð th 2.3: Giá tr và s n lư ng l c nhân xu t kh u c a Vi t Nam .................. 9
ð th 3.1: Năng su t l c bình quân c a t nh Kon Tum so v i m t s
vùng tr ng ñi m và c nư c ........................................................ 45
ð th 3.2: Tương quan gi a năng su t v i li u lư ng phân bón ................... 74

DANH M C CÁC NH
Hình 1 Thí nghi m nghiên c u xác ñ nh gi ng l c
Hình 2 Thí nghi m nghiên c u nh hư ng c a li u lư ng phân lân và
m t ñ ñ n sinh trư ng, phát tri n và năng su t l c

ff
gg

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ..............ix


M

ð U

1. Tính c p thi t c a đ tài

Cây l c (Arachis hypogaea L.) là cây công nghi p ng n ngày, cây l y d u
có giá tr kinh t cao. Cây l c chi m m t v trí quan tr ng trong n n kinh t th
gi i khơng ch do đư c gieo tr ng trên di n tích l n, mà cịn vì h t l c ñư c s
d ng r t r ng rãi ñ làm th c ph m và nguyên li u cho công nghi p. ð ng th i
là đ i tư ng cây tr ng có kh năng c i t o ñ t r t t t và khơng u c u đ u tư,
k thu t cao. Do v y, l c ñư c coi là cây tr ng chính tham gia vào các cơng tác
chuy n ñ i cơ c u cây tr ng: xen canh, luân canh v i cây tr ng khác nh m nâng
cao hi u qu kinh t và môi trư ng.
Vi t Nam, l c là m t trong các m t hàng nông s n xu t kh u quan tr ng
mang l i ngu n ngo i t m nh cho ñ t nư c. Trong nh ng năm qua s n xu t l c
nư c ta đã có bư c nh y v t v năng su t t 12,9 t /ha (1998) lên 20,9 t /ha
(năm 2008) tăng 62,0%. Có đư c k t qu trên là nh vào các thành t u nghiên
c u khoa h c v gi ng và các bi n pháp k thu t thâm canh l c m i. Tuy
nhiên, xét trên ph m vi c nư c thì s chênh l ch v năng su t l c gi a các vùng
mi n còn khá l n, ti m năng năng su t c a gi ng m i chưa ñư c khai thác t t..
Kon Tum là t nh vùng cao n m

phía B c Cao Ngun v i di n tích

đ t nơng nghi p 92.352 ha, trong đó m t trong nh ng lo i ñ t ñư c khai thác
hi u qu cho s n xu t nơng nghi p là đ t phù sa ven các sông ðăk Blar, sông
Sa Th y,... thu c các huy n ðăk Tô, Sa th y và th xã Kon Tum, ... v i di n
tích 8.526 ha chi m 9,23% di n tích đ t nơng nghi p; hi n đang đư c ngư i
dân s d ng ñ tr ng cây ng n ngày như: lúa, ngơ, đ u, mía, rau các lo i và
ñ c bi t là cây s n, chi m ph n l n di n tích nhưng hi u qu kinh t đem l i
r t th p, mơi trư ng đ t ngày b suy thối do sói mịn, r a trơi. Do đó, vi c

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 1

phát tri n và m r ng s n xu t l c ñ thay th d n di n tích s n nh m tăng
hi u qu trên đơn v di n tích và s d ng b n v ng tài nguyên ñ t là m t
trong nh ng ch trương, ñ nh hư ng l n c a t nh Kon Tum.
Trên vùng ñ t này cây l c ñư c tr ng hàng năm kho ng trên dư i 300
ha, năng su t đ t bình quân 15,0 t /ha, tương ñương kho ng 70% so v i năng
su t bình quân chung c nư c và b ng 50% so v i các vùng tr ng ñi m. Qua
kh o sát cho th y, nguyên nhân h n ch ti m năng năng su t cũng như quy
mô m r ng s n xu t l c t i t nh Kon Tum là do b gi ng l c s d ng trong
s n xu t còn nghèo, ch y u v n là các gi ng cũ ñ a phương năng su t th p
như: l c lỳ, m két,…; và quy trình k thu t thâm canh l c chưa ñư c ngư i
dân quan tâm đúng m c, cịn mang n ng tính qu ng.
Do đó, đ nâng cao năng su t và m r ng quy mô s n xu t l c t i Kon
Tum góp ph n chuy n ñ i cơ c u cây tr ng theo hư ng hi u qu và b n v ng,
chúng tơi ti n hành đ tài: “Nghiên c u hi n tr ng và m t s bi n pháp k
thu t phát tri n l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum”.
2. M c tiêu c a ñ tài
- ðánh giá ñư c hi n tr ng s n xu t, xác ñ nh nh ng y u t h n ch và
ti m năng phát tri n s n xu t l c

t nh Kon Tum.

- Tuy n ch n ñư c 1 - 2 gi ng l c m i ñ t năng su t trên 25t /ha, ch t
lư ng t t, thích nghi v i ñi u ki n sinh thái

t nh Kon Tum.

- Xác ñ nh ñư c m t ñ và li u lư ng phân lân h p lý nh m hồn thi n
quy trình s n xu t l c trên ñ t phù sa

Kon Tum.

3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
3.1. Ý nghĩa khoa h c
- K t qu phân tích, đánh giá nh ng thu n l i và khó khăn v đi u ki n
t nhiên, kinh t - xã h i, t p quán canh tác c a vùng tr ng l c s là cơ s

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 2


khoa h c ñ quy ho ch phát tri n cây l c m t cách v ng ch c trên ñ a bàn t nh
Kon Tum.
- K t qu nghiên c u c a ñ tài v ñ c ñi m sinh trư ng, phát tri n và
năng su t b gi ng l c tri n v ng, nh hư ng c a li u lư ng phân lân và m t
đ thích h p cho cây l c trên ñ t phù sa t nh Kon Tum s là tư li u khoa h c
ñ b sung, ñóng góp cho các nghiên c u v kh năng thích nghi c a cây l c
trên đ t Tây Ngun nói chung và t nh Kon Tum nói riêng.
Ngồi ra, k t qu c a ñ tài cũng s là cơ s đ xác đ nh các cơng th c
luân canh, xen canh ñ m b o m c tiêu chuy n d ch cơ c u cây tr ng theo
hư ng hi u qu và b n v ng trên ñ t phù sa t nh Kon Tum.
3.2. Ý nghĩa th c ti n
Tuy n ch n ñư c các gi ng l c m i năng su t cao, ch t lư ng t t k t
h p hồn thi n quy trình k thu t thâm canh s giúp nâng cao hi u qu s n
xu t l c, góp ph n m r ng quy mô s n xu t l c theo hư ng hàng hóa.
4. ð i tư ng và ph m vi nghiên c u c a ñ tài
4.1. ð i tư ng nghiên c u
- Các s li u th c p v ñi u ki n t nhiên, kinh t - xã h i và hi n
tr ng s n xu t l c c a t nh Kon Tum;
- B gi ng l c tri n v ng: L14, LDH01, Lỳ, MD7, L17, LVT, V79,
LO8, VD2, L12.
- Phân super lân

các li u lư ng khác nhau.

4.2. Ph m vi nghiên c u
- ð tài ñư c th c hi n trong v 1 và v 2 năm 2008 - 2009 trên ñ t
phù sa t i phư ng Nguy n Trãi, Th xã Kon Tum, t nh Kon Tum.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 3


Chương I: T NG QUAN TÀI LI U VÀ CƠ S

KHOA H C

C A ð TÀI
1.1. Ngu n g c, l ch s , tình hình s n xu t l c trên th gi i và

Vi t Nam

1.1.1- Ngu n g c và phân b c a cây l c
Cây l c có tên khoa h c là Arachis hypogaea L. [38], thu c chi
Arachis, h ñ u Fabaceae, b Poales. H u h t các cây tr ng khác thu c chi
Arachis cũng như cây l c có ñ c trưng ñ c s c là có hoa trên m t ñ t và qu
dư i m t ñ t.
Căn c vào các tài li u kh o c h c, nhi u nhà khoa h c ñã xác ñ nh
cây l c ñư c tr ng cách ñây 3200-3500 năm. Cây l c ñư c ghi vào s sách t
th k XVI [29].
Cây l c có ngu n g c
M ,

vùng Nam Bolivia ñ n B c Argentina c a Nam

vùng này ngư i ta đã tìm th y các d ng nguyên th y c a cây l c. Sáu

Trung tâm ña d ng sinh h c cây l c

Nam M bao g m các vùng ñ a lý sau:

Guarani c a Paraguay; thư ng ngu n sông Amazon và Duyên h i Tây Peru;
vùng Goiás và Minas Gerais c a Brazil, vùng Rondonia và Tây B c Mato
Grosso Brazil, vùng Tây Nam sông Amazon thu c Bolivia, vùng ðông B c
Brazil. M t Trung tâm ña d ng sinh h c cây l c quan tr ng n a

Châu phi.

ñây các nhà khoa h c tìm th y m t s lư ng l n các m u có s đa d ng di
truy n thơng qua q trình lai t o và ch n l c t nhiên trong đi u ki n mơi
trư ng khác nhau

Châu Phi [64].

Ngư i Tây Ban Nha ñã phát hi n s phân b r ng rãi các vùng tr ng
l c

Nam M và ñã mang cây l c ñ n Malaysia, Trung Qu c, Indonesia và

Madagascar[42]. L c cũng ñư c di chuy n theo hư ng đơng đ n Châu Âu,
sau đó đ n Châu Phi và ñư c gi i thi u ñ n B c M t Brazil b i các tàu v n

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 4

chuy n nơ l [59]. Ngày nay, l c đư c gieo tr ng
gi i v i gi i h n vùng ñ a lý

hơn 100 qu c gia trên th

kho ng 400 B c ñ n 400 Nam[14], t vùng

nhi t đ i nóng m và nóng khơ, t i vùng nhi t ñ i tương ñ i m và có nhi u
mưa [29]. L c đư c tr ng nhi u

các nư c

n ð , Trung Qu c, M ,

Senegan, Indonesia, Nigeria, Myanma, Braxin và Achentina, Thái Lan, Vi t
Nam [61].
1.1.2- S n xu t l c trên th gi i
L c là cây công nghi p ng n ngày, cây th c ph m và cũng là cây có
d u quan tr ng. Trong s các lo i cây có d u ng n ngày, l c x p th 2 sau ñ u
tương v di n tích và s n lư ng, x p th 13 trong các lo i cây th c ph m, x p
th 4 v ngu n d u th c v t và th 3 v các lo i cây tr ng cung c p protein.
40,0

36,5

34,9

34,4

35,0
30,0
25,0
20,0

24,1

21,6

21,3

14,5

15,2

16,2

2000

15,0

2005

2008

10,0
5,0
0,0

Di n tích (tri u ha)

Năng su t (t /ha)

S n Lư ng (Tri u tân)

Ngu n: FAOSTAT - USDA

ð th 2.1: Di n tích, năng su t và s n lư ng l c trên th gi i
S n lư ng l c v trung bình c a th gi i năm 2000 và 2008 tương ng
là 34.9 và 34.4 tri u t n/năm, di n tích 24.1 và 21.3 tri u ha và năng su t là
15.2 và 16.2 t /ha. Như v y, trong giai ño n 2000 ñ n 2008, di n tích s n xu t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 5


l c trên th gi i gi m 11,78 %, tuy nhiên nh năng su t tăng 11.72 % nên s n
lư ng l c trên toàn th gi m khơng nhi u.
Năng su t l c bình qn trên toàn th gi i là 16,2 t /ha. Tuy nhiên, t i
Israel, m c dù di n tích gieo tr ng l c khơng đáng k , nhưng nh

ng d ng

ñ ng b các gi i pháp v gi ng và bi n pháp canh tác tiên ti n nên năng su t
l c bình qn đ t 67,0t /ha, cao hơn so v i các nư c còn l i t 2,2 - 4,4 l n.
n ð là nư c có di n tích l c l n nh t th gi i (6,5 tri u ha), năng
su t bình qn ch đ t 9,7 t /ha, g n như th p nh t th gi i, nguyên nhân là do
ph n l n di n tích đư c gieo tr ng

các vùng khô h n ch y u nh vào nư c

tr i.
Trung Qu c là nư c ñ ng th hai sau

n ð v di n tích tr ng l c v i

4,7 tri u ha, chi m 19,0% t ng di n tích tr ng l c c a th gi i nhưng s n
lư ng l c l i ñ ng hàng ñ u th gi i ñ t 14,39 tri u t n, chi m 40,2% t ng
s n lư ng toàn th gi i và kim ng ch xu t kh u l c hàng năm đ t kho ng 20
tri u đơ la M . Năng su t l c bình quân ñ t 30,2 t /ha, tuy không b ng so v i
Israel, nhưng cao hơn nhi u l n so v i các nư c cịn l i, đ c bi t, v i di n tích
gieo tr ng g n năm tri u hecta thì vi c nâng năng su t bình quân như trên là
k t qu c c kỳ to l n.
M là nư c có di n tích, năng su t l c khá n đ nh, s n lư ng ñ ng th
ba sau Trung Qu c và n ñ . Nh ng năm 90 c a th k 20, di n tích l c hàng
năm c a M là 0,57 tri u ha, năng su t là 27,9 t /ha. Giai ño n t 2005-2008,
di n tích tr ng l c trung bình là 0,51 tri u ha/năm. Năng su t trung bình hàng
năm là 35,5 t /ha [61].
Th trư ng l c th gi i ñư c chi ph i b i Châu M , Châu Phi, Châu Á
chi m 99% t ng s n ph m c a th trư ng. Trung Qu c là nư c ñ ng ñ u v
s n xu t l c v i 40% s n lư ng l c th gi i, ti p sau là n ð v i 25% và M
6% [54].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 6


L c là m t trong nh ng cây tr ng l y d u chính trên th gi i. 90 % s n
lư ng l c ñư c s n xu t t các nư c ñang phát tri n [55]. Theo B Nơng
nghi p M ư c tính s n lư ng d u th gi i ñ t 329.75 tri u tons, trong đó d u
l c chi m 10%, d u ñ u tương chi m 60%, d u t h t bông v i chi m 10%,

d u c i chi m 10% và t các cây tr ng khác chi m 10% [61]. Trung Qu c,
n ñ , M , Nigeria và Indonesia là năm nư c có s n lư ng d u l c ñ ng ñ u
th gi i.
Trong nh ng năm 90, Trung Qu c, M và Argentina c ng c v trí
đ ng đ u các nư c xu t kh u l c trên th trư ng l c th gi i. Tuy nhiên, trong
nh ng năm g n ñây th ph n c a các nư c này có chi u hư ng gi m và
như ng th ph n cho các nư c khác. Hi n nay Trung Qu c, M , Argentina,
n ñ , Vi t Nam và Nicaragua là sáu nư c xu t kh u l c v i s n lư ng ngày
càng tăng [54].
1.1.3- S n xu t l c

Vi t Nam
533,8
489,3
355,3

334,5
259,9

269,6

244,9

256,0

12,9

14,5

18,1

20,9

1995

2000

2005

2008

Di n tích(nghìn ha)

Năng su t (t /ha)

S n lư ng(nghìn t n)

ð th 2.2: Di n tích, năng su t và s n lư ng l c Vi t Nam
(Ngu n: T ng C c th ng kê [26])

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 7


T năm 1995 đ n nay, di n tích s n xu t l c c a Vi t Nam dao đ ng t
244,9 nghìn ha đ n 269,6 nghìn ha, năm 2005 có di n tích cao nh t ñ t 269,6
nghìn ha, t 2005 ñ n 2008 di n tích gi m t 269,6 nghìn ha xu ng cịn 256,0
nghìn ha (gi m kho ng 5,0%). Tuy di n tích có xu hư ng gi m nh do q
trình đơ th và cơng nghi p hóa nhưng năng su t tăng t 12,9 năm 1995 lên
20,9 năm 2008 (tăng 62,0%) nên s n lư ng ñã tăng t 334,5 nghìn t n lên
533,8 nghìn t n (tăng 59,6%).

Theo s li u c a T ng c c th ng kê [26] ñ n tháng 12 năm 2008 vùng
ð ng b ng sơng H ng có di n tích 34,5 nghìn ha, năng su t trung bình 23,9
t /ha; vùng Trung du và mi n núi phía B c di n tích 50,8 nghìn ha, năng su t
trung bình 17,0 t /ha; vùng B c Trung B và Duyên h i mi n Trung di n tích
107,2 nghìn ha, năng su t trung bình 19,0 t /ha; vùng Tây Ngun di n tích 19,9
nghìn ha, năng su t trung bình 16,0 t /ha; vùng ðơng Nam B di n tích 29,7
nghìn ha, năng su t trung bình 28,5 t /ha; và vùng ð ng b ng sông C u Long
di n tích 13,9 nghìn ha, năng su t đ t 31,1 t /ha.

khía c nh vùng sinh thái

nơng nghi p, Duyên h i B c Trung b là vùng có di n tích gieo tr ng l c l n
nh t nư c, v i di n tích 107,2 nghìn ha (chi m 41,9% so v i t ng s ); ð ng
b ng sông C u Long là vùng có năng su t cao nh t đ t 31,1 t /ha. V góc đ
đ a phương, thì các t nh có di n tích l c x p x 8.000 ha/năm tr lên là B c
Giang, Thanh Hóa, Ngh An, Hà Tĩnh, Qu ng Nam, Bình ð nh, Bình Thu n,
ð k L k, ð k Nơng, Tây Ninh, Long An và Bình Dương [4]. M t s ñ a
phương có năng su t l c cao hơn nhi u l n so v i năng su t bình quân chung
c nư c là: Trà Vinh - 39,0 t /ha, B n Tre - 27,0 t /ha, Hưng Yên - 30,6 t /ha,
Tây Ninh - 33,2 t /ha, Ti n Giang - 31,80 t /ha. Cá bi t, t i Nam ð nh và
Khánh Hòa năng su t l c đ t trên 50,0 t /ha

qui mơ t 1,0 - 10,0 ha [4].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 8


105.113
82.713

78.163
50.852

47.971

38.154

54.502
44.855
32.931

27.064

14.240
10.471

2001

2002

2003

S n Lư ng (T n)

2004

2005

2006

Giá tr (1.000USD)

Ngu n: Báo cáo t ng h p xu t nh p kh u Ngành Nông nghi p &PTNT,
www.agroviet.gov.vn

ð th 2.3: Giá tr và s n lư ng l c nhân xu t kh u c a Vi t Nam
V th trư ng tiêu th : s n lư ng l c c a nư c ta hàng năm dao ñ ng t
400.000- 500.000 t n, ñư c cung c p cho tiêu dùng n i ñ a và xu t kh u v i
s n ph m l c nhân, ép d u và ch bi n các s n ph m khác. Theo s li u báo
cáo t ng h p xu t nh p kh u ngành nông nghi p và phát tri n nông thôn (bi u
1.3)[25] cho th y, hàng năm trung bình kim ng ch xu t kh u l c c a Vi t Nam
ñ t trên 10,471- 50,852 tri u đơla và l c đư c x p vào m t trong các m t hàng
xu t kh u tiêu bi u c a c nư c sau cà phê, cao su và ñi u.
1.2. Vai trị, v trí c a cây l c.
1.2.1. V trí c a cây l c trong h th ng tr ng tr t
V n ñ tr ng xen cây h ñ u v i m t s cây tr ng khác có ý nghĩa lý
lu n và th c ti n r t quan tr ng, vì nó t n d ng ñư c ngu n l i sinh thái nhi t
ñ i ñ tăng thu nh p trên ñơn v di n tích. Hơn n a, trong ñi u ki n thu n l i
cây l c có th c ñ nh ñư c lư ng ñ m tương đ i l n t 200-260 kg N/ha
[62]. Chính vì v y, l c là đ i tư ng cây tr ng ñư c s d ng nhi u trong các

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 9


công th c luân canh, xen canh c a h th ng tr ng tr t. Ngoài hi u qu kinh t
thu ñư c t l c qu , m t lư ng l n thân lá, r l c ñư c chôn vùi sau thu ho ch
là bi n pháp làm giàu dinh dư ng cho ñ t, gi m ngu n sâu b nh h i lan
truy n trên cơ c u ñ c canh. V n ñ này ñã ñư c r t nhi u nhà khoa h c trong
và ngoài nư c nghiên c u làm rõ và tri n khai r t thành công trong th c t s n
xu t.

Fu Hsiung Lin (1990) [43] nghiên c u công th c luân canh các cây tr ng
c n v i lúa t i Trung Qu c và ðài Loan cho th y: Khi ñưa các cây h ñ u vào
luân canh v i lúa ñã giúp cho c i thi n tính ch t lý, hố c a đ t m t cách rõ
r t, làm thay ñ i pH c a ñ t, tăng hàm lư ng ch t h u cơ, c i t o thành ph n
cơ gi i, tăng lư ng lân, kali d tiêu trong ñ t.
Cũng tương t k t qu trên, nhi u k t qu nghiên c u

Vi t Nam cũng

cho th y cây l c luân canh t t nh t v i cây tr ng h hịa th o mà đ c bi t là
v i lúa nư c,

th i ñi m m t năm sau khi luân canh v i cây lúa ch ñ dinh

dư ng ñ t ñư c c i thi n rõ r t, pH ñ t tăng, lư ng ch t h u cơ tăng, hàm
lư ng ñ m t ng s và hàm lư ng lân d tiêu trong ñ t ñ u tăng [13]. Nhi u
tác gi cũng ghi nh n

ñ ng b ng B c B vi c tr ng l c trong v xuân cho

thu nh p thu n cao hơn so v i tr ng các cây tr ng khác, ñ c bi t tr ng xen l c
v i ngô l c s cho hi u qu kinh t cao nh t, cao hơn tr ng thu n ngô ho c
thu n l c t 26,3 ñ n 29,8% [17].
K t qu nghiên c u xác ñ nh cơ c u cây tr ng h p lý trên ñ t cát ven
bi n vùng Duyên h i Nam Trung b , Hoàng Minh Tâm và CS (2010) [23] ñã
xác ñ nh ñư c cơ c u cây tr ng cho hi u qu cao nh t trên ñ t cát ven bi n là
l c (đơng xn) – v ng (hè thu) – khoai lang thu đơng; cơ c u s n tr ng l c
xen s n mang l i hi u qu kinh t cao hơn tr ng s n thu n. V i k t qu này,
ngồi nâng cao đáng k hi u qu kinh t cho ngư i dân, còn có hi u qu tích

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 10


c c trong vi c gi m thối hóa đ t do ngư i dân thư ng tr ng ñ c canh cây
s n.
T đó có th th y, l c th c s là m t trong nh ng cây tr ng quan tr ng
trong h th ng canh tác. ð c bi t, v i các công th c luân canh, xen canh trên
chân ñ t lúa, ñ t cát và ñ t ñ i ñ u cho hi u qu cao c v kinh t l n hi u qu
c i t o đ t và phịng tr sâu b nh.
1.2.2. Giá tr dinh dư ng c a l c
H t l c ch a 25 ñ n 32 % protein và 42-52% hàm lư ng d u 25 to 32%
protein. 1 kg h t l c có năng lư ng tương đương v i 2 kg th t bò hay v i 1,5
kg pho mát hay 36 qu tr ng gà [50, 63]. Hơn n a, so v i v ng thì l c có t l
d u g n tương ñương, nhưng t l ñ m cao hơn nhi u. So v i ñ u tương, l c
hơn h n t l d u, nhưng t l protein th p hơn.
Ngoài ra, nguyên li u l c cịn đư c dùng đ ch bi n các s n ph m
công nghi p ph tr khác như xà phịng, thu c tây, d u bơi trơn, m ph m.
Thân lá l c ch a hàm lư ng protein cao hơn các cây tr ng khác, ñư c dùng
như c khơ cho đ ng v t nhai l i, v l c cũng ñư c s d ng như th c ăn thô
cho gia súc, làm ch t ñ t, ch t che ph , ch bi n g ép hay phân h u cơ.
nư c ta, ngư i dân t xa xưa ñ n nay v n s d ng l c làm th c ph m
trong các b a ăn hàng ngày r t ph bi n, b ng nh ng cách ch bi n ñơn gi n
như l c lu c tươi, l c rang, k o l c, d u l c, l c rang mu i...
1.3. Yêu c u sinh lý c a cây l c
1.3.1. Yêu c u v nhi t ñ
L c là cây tr ng có ngu n g c Nhi t ñ i, nhi t ñ tương quan ñ n th i
gian sinh trư ng. [60]. Tuy nhiên, tùy vào ngu n g c c a gi ng mà nhu c u
ñ i v i ñi u ki n nhi t ñ khác nhau. L c ưa nhi t ñ

n ñ nh và nhi t ñ

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 11


trung bình cho su t đ i s ng c a cây kho ng 25- 300C. Nhi t ñ t i th p sinh
h c c a l c cho giai ño n sinh trư ng, phát tri n là 11-120C, cho giai đo n
hình thành các cơ quan sinh th c là 18- 200C. N u nhi t ñ t i th p dư i 180C
thì s n y m m b h n ch và t l m c trên ñ ng ru ng th p. Ngư c l i n u
nhi t ñ

th i kỳ gieo ñ t t 25- 300C thì th i gian m c ng n (5- 7ngày), t l

m c cao, cây con sinh trư ng kho [14].
T ng tích ơn h u hi u ñ i v i l c cho lo i hình Valencia là 3.2003.5000C,

lo i hình Spanish có th i gian sinh trư ng ng n hơn nên tr s này

t 2.800- 3.2000C.
V kh năng ch u rét c a l c cao nh t vào th i kỳ trư c ra hoa, tuy
nhiên n u nhi t ñ th p (dư i 18 -200C) s làm c ch sinh trư ng, phát tri n
c a l c, c n tr s phân hóa m m hoa và gi m kh i lư ng ch t khô c a cây.
Th i kỳ ra hoa, ñ u qu là th i kỳ l c yêu c u nhi t ñ cao nh t, th i kỳ này
ch chi m 1/3 chu kỳ sinh trư ng c a cây l c, nhưng địi h i b ng 2/3 t ng
tích ơn c a c ñ i s ng cây l c. Th i kỳ chín nhi t đ trung bình u c u t
25- 280C là thích h p [2].
1.3.2. Yêu c u v nư c
L c ñư c xem là cây tr ng ch u h n, tuy nhiên ch ch u h n trong m t
giai ño n nh t ñ nh, và nư c là y u t ngo i c nh có nh hư ng l n ñ n năng
su t, ch t lư ng h t l c.
Nhu c u v nư c trong su t th i gian sinh trư ng c a l c t m c ñ n

thu ho ch là 450- 700 mm, tuy nhiên nhu c u này còn ph thu c vào gi ng
(dài hay ng n ngày), ph thu c vào ñi u ki n ngo i c nh (nhi t đ , ánh sáng,
gió..) và ph thu c vào mùa v gieo tr ng. Ngoài ra, nhu c u nư c c a l c
còn ph thu c vào kh năng gi nư c và thoát nư c c a đ t, vào đ a hình
đ ng ru ng. [2].

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 12


Nói chung, m đ đ t trong su t th i gian sinh trư ng l c yêu c u
kho ng 70- 80% ñ

m gi i h n ñ ng ru ng và yêu c u này cao hơn

ra hoa k t qu (80- 85%), sau đó gi m d n
Kh năng ch u h n t t nh t c a l c là

th i kỳ

th i kỳ chín c a h t.
giai ño n sau khi m c t 15- 20

ngày c a th i kỳ sinh trư ng sinh dư ng, vì l c ít m n c m v i vi c thi u
nư c trong pha ñ u sinh trư ng [9].
V kh ng ho ng nư c c a l c, nhi u tác gi ñ u cho r ng th i kỳ kh ng
ho ng nư c l n nh t c a l c là giai ño n ra hoa, ñâm tia, hình thành qu và
h t (D n theo Tata. S. N, 1988) [60]. Vì v y khi x y ra h n vào giai ño n này
s

nh hư ng tr c ti p ñ n năng su t, ch t lư ng.

Tuy nhiên, n u l c b ng p s m thì sinh trư ng gi m và th i gian sinh

trư ng kéo dài. N u b ng p vào th i gian chín thì kh i lư ng h t gi m [65].
1.3.3. Yêu c u v ñ t ñai c a cây l c
V ñ c ñi m sinh lý c a l c yêu c u ñ t gieo tr ng l c ph i ñ m b o tơi
x p [12], thích h p nh t là ñ t cát pha, th t nh đ n trung bình, c u tư ng thơ,
tơi x p, thốt nư c t t, đ d c dư i 50.
V phương di n hóa tính l c u c u đ t hơi chua đ n trung tính, ñ pH
t 5,5- 7,0 là thích h p. Kh năng thích ng c a l c v i đ pH ñ t cũng khá
l n (t 4,5 ñ n 8,0- 9,0). Tuy nhiên đ pH đ t thích h p (t 5,5- 7,0) là ñi u
ki n ñ tăng năng su t l c [2].
1.3.4. Yêu c u v dinh dư ng c a cây l c
1.3.4.1. ð m
ð c u t o nên protein cho l c ph i c n có nhi u axít amin v i thành
ph n chính là Nitơ. Nitơ cịn tham gia trong c u trúc c a di p l c, có m t
các enzim quan tr ng ñ thúc ñ y ho t đ ng s ng c a cây. Do đó thi u đ m

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 13


cây sinh trư ng kém, lá vàng, thân có màu đ , ch t khơ tích lu b gi m, s
qu và kh i lư ng qu ñ u gi m, tr m tr ng nh t là khi thi u đ m

giai đo n

cu i, có th d n ñ n ng ng phát tri n qu và h t [53].
ð có 1 t n l c qu khơ c n ph i s d ng t 50- 70 kg ñ m, Th i kỳ l c
h p thu ñ m nhi u nh t là th i kỳ ra hoa, làm qu và h t, th i kỳ này ch
chi m kho ng 25% th i gian sinh trư ng c a cây nhưng h p thu t 40- 45%
nhu c u ñ m c a c chu kỳ sinh trư ng. Lư ng ñ m do các vi khu n c ng

sinh c ñ nh ñ m t ng h p có th đáp ng t 50- 70% nhu c u ñ m c a cây
l c [2]. Do ñ c ñi m n t s n ch xu t hi n khi l c phân cành ho c mu n hơn
(l c b t ñ u ra hoa), cho nên

giai ño n ñ u c a th i kỳ sinh trư ng khi cây

còn nh (3- 5lá) c n ph i bón b sung m t lư ng ñ m k t h p v i phân
chu ng, ñ t o ñi u ki n cho cây sinh trư ng, phát tri n m nh, thúc ñ y s
phát tri n c a các vi khu n c ng sinh

giai ño n sau [9].

1.3.4.2. Lân
Ph n l n lân trong cây

d ng vơ cơ và đóng nhi u vai trị trong ph n

chuy n hóa c a t bào [22]. S thi u h t lân s

nh hư ng ñ n ch c năng t

bào, làm gi m s lư ng n t s n và kh năng c ñ nh ñ m, tăng hàm lư ng
Cacbohydrat, gi m hàm lư ng nư c. Tri u ch ng thi u lân bi u hi n sau 4
tu n, cây còi c c, lá nh , dày lên như da thu c, nh ng lá già xanh ñ m l i,
vàng, già c ng và cu i cùng r ng[14].
Bón lân cho l c cịn làm tăng s cành trên cây, tăng di n tích lá, tăng
tích lu ch t khô cho cây, kéo dài th i gian ra hoa và tăng t l ñ u qu ñ n
ñ n tăng s lư ng và kh i lư ng qu , làm tăng năng su t l c.
Ngồi ra, lân có tác d ng làm tăng s lư ng và m t ñ các n t s n, làm
cho các n t s n sinh trư ng nhanh và tăng lư ng ñ m c ñ nh ñư c trên gam

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 14


n t s n. Bón lân cũng có th làm tăng ñáng k vi c hút các ch t dinh dư ng
khác.
Tuy nhiên, nhu c u v lân ñ i v i l c không nhi u nhưng r t quan
tr ng. T ng lư ng lân c n ñ t o 1 t n qu khô vào kho ng 10 kg và ph n l n
lư ng lân ñư c hút t p trung

h t [12].

L c h p thu lân nhi u nh t là

th i kỳ ra hoa, hình thành qu , giai

đo n này l c h p thu t i 45% lư ng h p thu c a c chu kỳ sinh trư ng, S h p
thu lân s gi m m nh

gi a kỳ chín, nhìn chung vi c h p thu lân tương quan

thu n v i s h p thu ñ m [2].
1.3.4.3. Kali
Kali tham gia vào các ho t ñ ng c a các enzim v i vai trò là ch t đi u
ch nh, xúc tác. Ngồi ra, kali cịn có tác d ng làm tăng mơ cơ gi i, tăng
cư ng tính ch ng đ ngã cho cây. Khi thi u kali các quá trình t ng h p ñư ng
ñơn và tinh b t, s v n chuy n gluxít, kh nitrat, t ng h p protêin và phân
chia t bào khơng th c hi n bình thư ng đư c, cịn nhi u tác d ng, ch c năng
khác c a kali ñ i v i l c chưa phát hi n ñ y ñ ([12, 22].
Theo Reddy P.S (1988) [52] kali r t c n cho s quang h p và phát tri n

c a qu . Thi u kali thân cây l c chuy n màu đ s m và lá có màu xanh nh t,
thi u kali còn bi u hi n

màu vàng gi a các gân lá và sau đó chuy n vàng

các mép lá, tác h i l n nh t c a thi u kali là cây b lùn, kh năng quang h p
và h p thu ñ m gi m, t l qu 1 h t tăng, kh i lư ng h t gi m rõ r t [53].
1.3.4.4. Canxi
Trong cây canxi t p trung ch y u

lá, lư ng canxi l c h p thu thư ng

là g p 2- 3 l n so v i lân [2]. Lư ng canxi

vùng r và qu là h t s c c n

thi t đ có th s n xu t ra m t s n lư ng h t cao v i ch t lư ng t t. S thi u

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 15


h t canxi

l c ñư c ph n ánh b i nh ng qu l c r ng, ch i m m trong h t có

màu đen và qu l c nh hơn so v i bình thư ng [14].
1.3.4.5. Lưu huỳnh
Lưu huỳnh có m t trong thành ph n protêin c a l c, ch ng t lưu
huỳnh có tham gia

nhi u lo i axít amin quan tr ng trong cây. Khi thi u lưu

huỳnh s sinh trư ng cu l c b c n tr , lá có bi u hi n vàng nh t, cây ch m
phát tri n. Khi ñ y ñ lưu huỳnh qu l c bám ch c vào thân hơn, ñây cũng là
m t y u t góp ph n làm tăng năng su t l c [2].
1.3.4.6. Magiê
Magiê là thành ph n chính trong c u t o c a di p l c cho nên magiê có
liên quan tr c ti p ñ n quang h p c a cây. Bi u hi n rõ nh t c a thi u magiê
là s gi m hàm lư ng di p l c

lá, lá có màu vàng úa, cây lùn. Trong th c t

ít th y bi u hi n thi u magiê

ngồi đ ng ru ng. Lư ng magiê cây h p thu

thư ng là tương ñương ho c cao hơn m t ít so v i lư ng lân.
1.4. Tình hình nghiên c u l c trên th gi i
K t qu nghiên c u t i n ð cho th y, n u ch áp d ng gi ng m i mà
v n áp d ng k thu t canh tác cũ thì năng su t ch tăng lên kho ng 26 - 30%.
N u áp d ng k thu t canh tác ti n b nhưng v n dùng gi ng cũ thì năng su t
l c ch tăng 20 - 43%. Nhưng khi áp d ng gi ng m i k t h p v i k thu t
canh tác ti n b ñã làm tăng năng su t l c t 50-63% trên các ru ng trình di n
c a nơng dân. Chính vì v y, trên di n tích h p

n ð năng su t l c cũng đã

đ t 70,0 t /ha [9, 14].
Ngồi ra, cịn có nhi u nư c trên th gi i nghiên c u thành công các
bi n pháp k thu t nâng cao năng su t l c như: Nigeria, Sudan, Xenegal,

Indonesia, Công Gô, M , Achentina, Hàn Qu c. T i Achentina, tuy di n tích

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ nông nghi p ........... 16