Đánh giá chung của cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu về vai trò của một số yếu tố của thành tố quản lý đối với việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong Trường ĐHDLHP

MỤC LỤC
Trang
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT 1
DANH MỤC CÁC BẢNG 2
DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ 4
MỞ ĐẦU 5
1. Lý do chọn đề tài 5
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài 8
3. Giới hạn nghiên cứu của đề tài 8
4. Phương pháp nghiên cứu 8
4.1. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 9
4.2. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 10
5. Phạm vi và thời gian nghiên cứu 10
6. Cấu trúc của luận văn 10
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN 12
1.1. Tổng quan các nghiên cứu liên quan 12
1.1.1. Văn hóa 12
1.1.2. Văn hóa tổ chức 13
1.1.3. Văn hóa chất lượng 15
1.2. Một số yếu tố nền tảng văn hóa chất lượng trong trường đại học 27
1.2.1. Mô hình cơ cấu tổ chức 27
1.2.2. Lãnh đạo trường 30
1.2.3. Kế hoạch chiến lược 31
1.2.4. Quá trình đánh giá nội bộ và thu thập thông tin phản hồi 35
Chương 2: BỐI CẢNH VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 39
2.1. Bối cảnh Trường ĐHDLHP 39

2.2. Phương pháp nghiên cứu 45
2.2.1. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu 45
2.2.2. Mô hình nghiên cứu 46

2.2.3. Mẫu nghiên cứu 49
2.2.4. Công cụ khảo sát, đánh giá 50
2.2.4.1. Xây dựng nội dung phỏng vấn bán cấu trúc 50
2.2.4.2. Xây dựng phiếu khảo sát cán bộ quản lý và giảng viên 51
2.2.5. Tổ chức khảo sát 62
2.2.5.1. Phỏng vấn bán cấu trúc 62
2.2.5.2. Khảo sát cán bộ quản lý, giảng viên cơ hữu của ĐHDLHP 63
Chương 3: KẾT QUẢ KHẢO SÁT 64
3.1. Số liệu khảo sát 64
3.2. Kết quả khảo sát sau khi xử lý thô 65
3.3. Phân tích kết quả khảo sát 68
3.3.1. Độ tin cậy của phiếu khảo sát 68
3.3.2. Độ giá trị của phiếu khảo sát 71
3.3.3. Phân tích theo từng nhân tố 72
3.3.3.1. Nhân tố 1: “Chủ trương của Lãnh đạo ĐHDLHP” đối với việc tạo
dựng văn hóa chất lượng trong Trường 73
3.3.3.2. Nhân tố 2: “Kế hoạch chiến lược của ĐHDLHP” đối với việc tạo dựng
văn hóa chất lượng trong Trường 75
3.3.3.3. Nhân tố 3: “Văn bản quản lý của ĐHDLHP” đối với sự duy trì và phát
triển văn hóa chất lượng trong trường 78

3.3.3.4. Nhân tố 4: “Cán bộ quản lý, giảng viên cơ hữu của ĐHDLHP” thực
thi nhiệm vụ đối với sự củng cố và phát triển văn hóa chất lượng trong
Trường 82
3.3.3.5. Nhân tố tổng hợp: Đánh giá chung của cán bộ quản lý và giảng viên
cơ hữu về vai trò của một số yếu tố của thành tố quản lý đối với việc
tạo dựng văn hóa chất lượng trong Trường ĐHDLHP 86
KẾT LUẬN 91
TÀI LIỆU THAM KHẢO 94
PHỤ LỤC 97

Phụ lục 1. Nội dung phỏng vấn Hiệu trưởng 97
Phụ lục 2. Phiếu thử nghiệm khảo sát cán bộ quản lý và giảng viên 98
Phụ lục 3. Phiếu khảo sát chính thức (được sử dụng để khảo sát cán bộ quản
lý và giảng viên sau khi thử nghiệm) 104
Phụ lục 4. Tóm tắt ước lượng câu hỏi (Summary of Estimates) và Sự phù
hợp thống kê (Fit Statistic) của các Nhân tố khi xử lý dữ liệu (thử
nghiệm) 109
Phụ lục 5. Sự phân bố biến đo của các Nhân tố khi xử lý dữ liệu (thử
nghiệm) 117
Phụ lục 6. Tóm tắt ước lượng câu hỏi (Summary of Estimates) và Sự phù hợp
thống kê (Fit Statistic) của từng Nhân tố khi xử lý dữ liệu thu được khi
khảo sát chính thức 124
Phụ lục 7. Sự phân bố biến đo của các Nhân tố khi xử lý dữ liệu thu được
khi khảo sát chính thức 127
Phụ lục 8. Tóm tắt nội dung Hiệu trưởng trả lời phỏng vấn 129
Phụ lục 9. Sơ đồ cơ cấu tổ chức Trường ĐHDLHP 132

1

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt
Giải thích
ĐHDLHP
Trường Đại học Dân lập Hải Phòng


2

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1. Thống kê số lượng cán bộ quản lý, giảng viên cơ hữu của
ĐHDLHP được khảo sát 64
Bảng 3.2. Thống kê học hàm, học vị của cán bộ quản lý, giảng viên
cơ hữu của ĐHDLHP được khảo sát 66
Bảng 3.3. Thống kê số lượng cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu được
ĐHDLHP cử tham gia các khóa đào tạo, bồi dưỡng 66
Bảng 3.4. Thống kê thời gian làm việc tại ĐHDLHP của cán bộ quản lý
và giảng viên cơ hữu được khảo sát 67
Bảng 3.5. Tóm tắt ước lượng câu hỏi (Summary of Estimates) và Sự phù
hợp thống kê (Fit Statistic) của toàn Phiếu khảo sát và từng Nhân tố 69
Bảng 3.6. Ý kiến của cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu của ĐHDLHP
về vai trò của Nhân tố 1 đối với việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong
Trường 73
Bảng 3.7. Phân tích phương sai kết quả đánh giá vai trò của các chủ
trương của Lãnh đạo ĐHDLHP trong việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong
Trường theo thời gian làm việc tại Trường của người được khảo sát 75
Bảng 3.8. Ý kiến của cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu của
ĐHDLHP về vai trò của Nhân tố 2 đối với việc tạo dựng văn hóa chất lượng
trong Trường 75
Bảng 3.9. Phân tích phương sai kết quả đánh giá vai trò của kế hoạch
chiến lược của ĐHDLHP trong việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong
Trường theo thời gian làm việc tại Trường của người được khảo sát 78
Bảng 3.10. Ý kiến của cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu của
ĐHDLHP về vai trò của văn bản quản lý của Trường đối với việc duy trì và
phát triển văn hóa chất lượng trong Trường 79

3

Bảng 3.11. Phân tích phương sai kết quả đánh giá vai trò của văn bản
quản lý của ĐHDLHP trong việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong Trường

theo thời gian làm việc tại Trường của người được khảo sát 81
Bảng 3.12. Ý kiến của cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu của
ĐHDLHP về vai trò của việc cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu thực thi
nhiệm vụ đối với sự củng cố và phát triển văn hóa chất lượng trong Trường 82
Bảng 3.13. Phân tích phương sai kết quả đánh giá vai trò của kế hoạch
chiến lược của ĐHDLHP trong việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong
Trường theo thời gian làm việc tại Trường của người được khảo sát 85
Bảng 3.14. Ý kiến của cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu của
ĐHDLHP về Nhân tố tổng hợp 86
Bảng 3.15. Phân tích phương sai đối với quan điểm về văn hóa chất
lượng của ĐHDLHP ttheo thời gian làm việc tại Trường của người được
khảo sát 88



4

DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ


Hình 1.1. Mô hình văn hóa chất lượng của Trường ĐHDLHP 10
Hình 1.2. Mối quan hệ giữa Văn hóa xã hội – Văn hóa tổ chức
và Văn hóa chất lượng 15
Hình 1.3. Văn hóa chất lượng 18
Hình 1.4. Mối quan hệ giữa các tiêu chuẩn và quyền tự chủ của
cơ sở giáo dục 22
Hình 1.5. Sơ đồ các định nghĩa chất lượng 23
Hình 2.1. Mô hình văn hóa chất lượng của Trường ĐHDLHP 46
Hình 2.3. Tóm tắt ước lượng câu hỏi (Summary of item estimates)
và Sự phù hợp thống kê (Fit Statistics) của Phiếu khảo sátError! Bookmark

not defined.
Hình 2.4. Sự phân bố các câu hỏi đo của Phiếu khảo sát cán bộ quản lý,
giảng viên cơ hữu Trường ĐHDLHP Error! Bookmark not defined.
Hình 3.1. Tóm tắt ước lượng câu hỏi (Summary of item
estimates) và Sự phù hợp thống kê (Fit Statistics) của Phiếu khảo sát
(khi khảo sát chính thức) 69
Hình 3.2. Sự phân bố các câu hỏi của Phiếu khảo sát cán bộ quản lý
và giảng viên cơ hữu của ĐHDLHP (khi khảo sát chính thức) 71


5

MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
Khái niệm “văn hóa chất lượng” đã được hình thành từ đầu thế kỷ 20 tại
Bắc Mỹ. Tại một số trường đại học của Hoa Kỳ, “văn hóa chất lượng” đã
được các giáo sư đưa vào các bài giảng về “văn hóa chất lượng cho sinh viên
đại học”. Những năm đầu của thế kỷ 21, Hiệp hội các trường đại học châu Âu
đã có các dự án lớn để nghiên cứu về văn hóa chất lượng trong các trường đại
học ở châu Âu.
Trong những năm qua, nền giáo dục Việt Nam đang trong quá trình tự
đổi mới. Mặc dù đã có nhiều cố gắng và chuyển biến mạnh mẽ nhưng giáo
dục đại học vẫn còn tồn tại những điểm yếu kém và bất cập. Chất lượng đào
tạo luôn là vấn đề được nhà nước, nhà trường và toàn xã hội quan tâm.
Trong quá trình xây dựng và phát triển hệ thống đảm bảo chất lượng
trong nhà trường, nhiều trường đại học đã chọn việc quản lý chất lượng theo
Hệ thống quản lý chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế ISO 9001:2008 (trước
đây là ISO 9001:2000). Khi triển khai áp dụng hệ thống này, các trường đã
đạt được một số chuyển biến trong công tác đảm bảo chất lượng và xây dựng

văn hóa chất lượng trong một trường đại học.
Trong những năm đầu thế kỷ 21, giáo dục đại học Việt Nam đã có những
chuyển biến tích cực nhất định gắn liền với việc kiểm định chất lượng giáo
dục. Những chuyển biến tích cực của công tác kiểm định chất lượng đã được
chứng minh trong đề tài nghiên cứu khoa học “Những tác động của tự đánh
giá trong kiểm định chất lượng trường đại học đối với cán bộ và giảng viên
các trường đại học thuộc khu vực Hà Nội tham gia kiểm định chất lượng
trong năm 2005 – 2006” [Nguyễn Phương Nga, 2007].

6

Khái niệm về “văn hóa chất lượng” đã bắt đầu xuất hiện trong trường đại
học Việt Nam. Đã có một số nhà khoa triển khai đề tài nghiên cứu về văn hóa
chất lượng như: “Một số khía cạnh của văn hóa chất lượng trong trường đại
học” [Nguyễn Phương Nga, 2010]; một số hội thảo khoa học, hội nghị về văn
hóa chất lượng đã được Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức, như: Hội nghị
“Hướng dẫn xây dựng và phát triển văn hóa chất lượng trong Đại học Quốc
gia Hà Nội” do Viện Đảm bảo chất lượng giáo dục chủ trì tổ chức (năm
2011), Hội thảo khoa học “Văn hóa chất lượng trong trường đại học” do
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn chủ trì tổ chức (2011). Tuy
vậy, khái niệm “văn hóa chất lượng” vẫn còn là khái niệm được tranh luận
khá nhiều, chưa có sự thống nhất về quan điểm và định nghĩa
Văn hóa chất lượng là vấn đề tuy không còn quá xa lạ với giới học thuật
nhưng cơ sở và những yếu tố góp phần tạo dựng nên bản sắc văn hóa chất
lượng riêng của mỗi trường đại học và và bản chất chung của văn hóa chất
lượng trong trường đại học Việt Nam vẫn là chủ đề được bàn luận khá nhiều
và chưa có sự thống nhất chung về quan điểm, những “nhận dạng” về văn hóa
chất lượng, cũng như những yếu tố tác động tạo dựng nên văn hóa chất lượng.
Để phát huy những ưu việt của văn hóa chất lượng trong việc nâng cao chất
lượng nguồn nhân lực của trường và chất lượng của trường đại học, Việt Nam

cần có nhiều nghiên cứu để làm sáng tỏ những vấn đề đang được tranh luận
như đã nêu xung quanh chủ đề “văn hóa chất lượng trong trường đại học”.
Trong xu thế chung của giáo dục Việt Nam và nhằm khẳng định vị thế
của mình trong hệ thống giáo dục quốc dân, Trường Đại học Dân lập Hải
Phòng (sau đây gọi tắt là Trường ĐHDLHP) luôn coi chất lượng đào tạo là
mối quan tâm hàng đầu. Phương châm “Chất lượng đào tạo là sự sống còn
của nhà trường” đã được lãnh đạo trường ĐHDLHP đề ra và triển khai thực
hiện ngay từ những ngày đầu thành lập Trường vào năm 1997. Trong quá

7

trình hoạt động, lãnh đạo Trường ĐHDLHP đã kiên quyết triển khai các hoạt
động để đảm bảo và nâng cao chất lượng đào tạo. Văn hoá lấy sinh viên làm
trung tâm được hình thành và có tác dụng định hướng cho mọi hoạt động của
trường.
Nhận thấy công tác kiểm định chất lượng có tầm quan trọng đặc biệt đối
với sự phát triển của nhà trường, nên khi Bộ Giáo dục và Đào tạo triển khai
công tác kiểm định chất lượng trường đại học, nhà trường đã chủ động đăng
ký với Bộ Giáo dục và Đào tạo được tham gia kiểm định chất lượng. Trường
ĐHDLHP là một trong 20 trường đầu tiên của cả nước được Bộ Giáo dục và
Đào tạo chọn tham gia kiểm định chất lượng. Sau khi hoàn thành báo cáo tự
đánh giá và nộp cho Bộ giáo dục và Đào tạo đúng thời hạn vào cuối năm
2006, trường ĐHDLHP một trong 12 trường đầu tiên được Bộ chọn để đánh
giá ngoài. Năm 2009, Hội đồng Quốc gia Kiểm định chất lượng giáo dục
công bố quyết định thẩm định kết quả tự đánh giá, đánh giá ngoài và đề nghị
Bộ Giáo dục và Đào tạo công nhận trường ĐHDLHP là đạt tiêu chuẩn chất
lượng giáo dục.
Bên cạnh đó, lãnh đạo Trường ĐHDLHP đã nhiều lần đề cập đến vấn đề
xây dựng văn hóa chất lượng trong Trường ĐHDLHP.
Tất cả cán bộ quản lý, giảng viên và nhân viên trường ĐHDLHP đều ý

thức được cần phải nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của trường và nâng
cao chất lượng đào tạo. Lãnh đạo Trường ĐHDLHP đã xác định cần xây dựng
văn hóa chất lượng của trường. Tuy nhiên, việc xác định thế nào là văn hóa
chất lượng trong trường đại học; văn hóa chất lượng được cấu thành từ những
thành tố nào; những yếu tố cấu thành các thành tố của văn hóa chất lượng là
gì là những vấn đề tương đối mới và bắt đầu được “khám phá” một cách bài
bản trên nền tảng khoa học chắc chắn tại Việt Nam.

8

Vì vậy, với sự quan tâm của mình về vấn đề văn hóa chất lượng trong
trường đại học và được sự ủng hộ của lãnh đạo trường ĐHDLHP, tác giả đã
chọn đề tài nghiên cứu của mình là: “Nghiên cứu về một số yếu tố của thành
tố quản lý đối với việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong Trường Đại học
Dân lập Hải Phòng”.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
Nghiên cứu này phân tích các thành tố cấu thành văn hóa chất lượng
trong trường đại học và đặc biệt phân tích các yếu tố của thành tố quản lý đối
với việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong trường đại học.
Từ các kết quả nghiên cứu của thế giới và Việt Nam, tác giả triển khai
nghiên cứu một số yếu tố tạo thành thành tố quản lý đóng góp vào việc tạo
dựng văn hóa chất lượng trong Trường ĐHDLHP. Khảo sát một số yếu tố của
thành tố quản lý đối với việc tạo dựng văn hóa chất lượng trong Trường
ĐHDLHP để đánh giá mức độ đóng góp của thành tố quản lý trong việc tạo
dựng văn hóa chất lượng của Trường.
3. Giới hạn nghiên cứu của đề tài
Văn hóa chất lượng được tạo dựng bởi nhiều thành tố khác nhau nhưng
nghiên cứu này chỉ giới hạn trong phạm vi nghiên cứu thành tố quản lý của
văn hóa chất lượng trong Trường ĐHDLHP với khách thể nghiên cứu là ban
giám hiệu, cán bộ quản lý và giảng viên cơ hữu của Trường.

4. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu này kết hợp phương pháp nghiên cứu định tính và định
lượng.
Trước tiên, tác giả nghiên cứu cơ sở khoa học và những lý luận về văn
hóa chất lượng bằng việc hồi cứu tài liệu để phân tích các công trình nghiên
cứu trên thế giới và ở Việt Nam về văn hóa chất lượng nói chung và văn hóa
chất lượng trong trường đại học nói riêng; phân tích các văn bản quy phạm

9

pháp luật liên quan đến văn hóa chất lượng trong trường đại học; phân tích
các chủ trương, quy định, nội quy của Trường ĐHDLHP liên quan đến văn
hóa chất lượng. Trên cơ sở tài liệu, các công trình nghiên cứu trên thế giới và
trong nước có liên quan đến đề tài, tác giả tiến hành phân tích, tổng hợp và
khái quát hóa.
Sau đó, trên cơ sở các thông tin định tính thu được, tác giả xây dựng bộ
công cụ và quy trình đánh giá; tiến hành phỏng vấn Ban Giám hiệu, tổ chức
khảo sát cán bộ, giảng viên cơ hữu của Trường ĐHDLHP để thu thập thông
tin định lượng liên quan. Xử lý và phân tích số liệu để kiểm tra độ tin cậy,
tính khách quan của bộ công cụ; kiểm tra tính xác thực của các thông tin thu
được.
4.1. Câu hỏi nghiên cứu và giả thuyết nghiên cứu
Với quan niệm, xây dựng văn hóa chất lượng là thiết lập hệ thống môi
trường cho các hoạt động có chất lượng và không ngừng cải tiến chất lượng
của tổ chức. Trường đại học là một tổ chức đặc biệt với chức năng bảo tồn,
truyền bá và phát triển tri thức, văn hóa dân tộc, nhân loại. Hoạt động của
trường đại học muốn phát triển bền vững cần được thực hiện trong môi
trường văn hóa chất lượng. Vì vậy, nghiên cứu này đưa ra hai câu hỏi nghiên
cứu như sau:
1. Các chủ trương, kế hoạch chiến lược của lãnh đạo Trường ĐHDLHP đã

tạo dựng văn hóa chất lượng trong Trường như thế nào?
2. Cán bộ, giảng viên cơ hữu của Trường ĐHDLHP đã góp phần tạo dựng
và phát triển văn hóa chất lượng trong Trường như thế nào?
Từ hai câu hỏi nghiên cứu nêu trên, tác giả đưa ra các giả thuyết nghiên
cứu được mô hình hóa với bốn nhân tố góp phần tạo dựng văn hóa chất lượng
như sau:

10


Hình 1.1. Mô hình văn hóa chất lượng của Trường ĐHDLHP
Mô hình nghiên cứu trên được mô tả chi tiết tại mục 2.2.2 – phần 2.2 –
Chương 2 của luận văn này.
4.2. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu: ban giám hiệu, cán bộ, giảng viên cơ hữu của
Trường ĐHDLHP.
Đối tượng nghiên cứu: thành tố quản lý của văn hóa chất lượng trong
trường đại học.
5. Phạm vi và thời gian nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành tại Trường ĐHDLHP trong thời gian từ
tháng 01/2009 đến tháng 12/2012.
6. Cấu trúc của luận văn
Luận văn bao gồm các phần:
Phần Mở đầu: Mô tả lý do chọn đề tài; mục đích nghiên cứu; giới hạn
nghiên cứu; phương pháp nghiên cứu; câu hỏi nghiên cứu; khách thể và đối

11

tượng nghiên cứu; phương pháp nghiên cứu; phạm vi và thời gian nghiên cứu
của luận văn.

Chương 1: Đề cập đến cơ sở lý luận và tổng quan của nghiên cứu.
Chương 2: Phân tích bối cảnh của Trường ĐHDLHP và phương pháp
nghiên cứu được sử dụng để trả lời các câu hỏi nghiên cứu của đề tài.
Chương 3: Định lượng phân tích dữ liệu thu thập được từ khảo sát tại
Trường ĐHDLHP theo mô hình Rasch sử dụng phần mềm Quest.
Kết luận: Tóm tắt các kết quả nghiên cứu và nêu ra những hạn chế của
luận văn; đồng thời, đưa ra những kiến nghị với lãnh đạo Trường ĐHDLHP.
Tài liệu tham khảo: Liệt kê những tài liệu được tác giả tham khảo trong
quá trình nghiên cứu.
Phụ lục: Bao gồm các bảng biểu, mã chương trình được tác giả xây dựng
trong luận văn.



12

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ TỔNG QUAN

Trong chương này, tác giả trình bày các khái niệm về văn hóa, bối cảnh
nghiên cứu về văn hóa tổ chức nói chung và văn hóa chất lượng trong trường
đại học nói riêng. Từ những nghiên cứu quan niệm về văn hóa chất lượng,
một số yếu tố nền tảng văn hóa chất lượng trong trường đại học theo quan
điểm của các nhà nghiên cứu trên thế giới được tác giả trình bày.
1.1. Tổng quan các nghiên cứu liên quan
Khái niệm “văn hóa chất lượng” được hình thành trong giáo dục đại học
từ đầu thế kỷ 20 tại một số trường đại học của Hoa Kỳ và được phát triển
thành các nghiên cứu, các dự án và bài giảng về văn hóa chất lượng. Trải qua
các giai đoạn lịch sử với những bối cảnh lịch sử khác nhau, các quan niệm về
văn hóa chất lượng được các học giả đưa ra có đôi chút khác biệt.
1.1.1. Văn hóa

Trải qua hàng ngàn năm lịch sử, khái niệm “văn hóa” nói chung rất đa
dạng và phong phú.
Từ điển Tiếng Việt [Viện Ngôn ngữ học Việt Nam, 2009, tr.724] đưa ra
các định nghĩa văn hóa như sau: là tổng thể nói chung những giá trị vật chất
và tinh thần do con người sáng tạo ra trong quá trình lịch sử; là những hoạt
động của con người nhằm thoả mãn nhu cầu đời sống tinh thần (nói tổng
quát); là tri thức, kiến thức khoa học (nói khái quát); là trình độ cao trong sinh
hoạt xã hội, biểu hiện của văn minh; là nền văn hoá của một thời kì lịch sử cổ
xưa, được xác định trên cơ sở một tổng thể những di vật tìm thấy được có
những đặc điểm giống nhau.
Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc (sau đây
gọi tắt là UNESCO) đã định nghĩa văn hóa là tập hợp các đặc trưng tiêu biểu
về tinh thần, vật chất, tri thức và xúc cảm của xã hội hoặc một nhóm người

13

trong xã hội; văn hóa không chỉ bao gồm văn học và nghệ thuật, mà còn cả
phong cách sống, phương thức chung sống, các hệ giá trị, truyền thống và
niềm tin [UNESCO, 2009, tr.9].
Văn hóa là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu
hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời
sống và đòi hỏi của sự sinh tồn [Hồ Chí Minh Toàn tập, Tập 3, 2000, tr.241].
Tuy có rất nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa nhưng tất cả các định
nghĩa đều nhấn mạnh đến các vấn đề cốt lõi của văn hóa là: giá trị, chuẩn mực
và các khuôn mẫu hành vi được mọi người chia sẻ.
1.1.2. Văn hóa tổ chức
Trong nghiên cứu của mình, Ahmed đã cho biết để hiểu được văn hóa
chất lượng thì trước hết phải hiểu về văn hóa tổ chức và Ahmed đã nêu ra các
yếu tố của văn hóa tổ chức gồm [Ahmed, 2008, tr.3]:
(1) Cải tiến công việc

(2) Những giá trị của tổ chức
(3) Những mô hình văn hóa
(4) Những nghi thức, đạo đức nghề nghiệp và thói quen, phong cách
làm việc
(5) Những tín hiệu văn hóa
Văn hóa tổ chức là lối tư duy, cách làm việc đã thành thói quen, truyền
thống, được chia sẻ ở mức độ nhiều hay ít giữa tất cả các thành viên; những
thành viên mới phải học và ít nhất phải chấp nhận một phần để hòa đồng với
các thành viên và tổ chức [Nguyễn Thu Linh, 2004, tr.8]. Hệ thống đó đặt ra
những tính chất phản ánh các giá trị của tổ chức; theo đó có bảy tính chất cơ
bản thể hiện văn hóa của một tổ chức, gồm:
(1) Khả năng thực hiện cải cách
(2) Mức độ tin tưởng để thể hiện quan điểm của mình

14

(3) Xu hướng tập trung vào kết quả công việc hơn là chú ý kến kỹ
thuật hay cách thức để đạt được kết quả đó
(4) Mức độ quan tâm đến yếu tố con người: xem xét ảnh hưởng của
kết quả công việc đến các thành viên trong tổ chức
(5) Xu hướng làm việc tập thể hay cá nhân
(6) Mức độ đấy tranh, phê bình trong tổ chức
(7) Mức độ xu hướng duy trì sự ổn định của tổ chức
Văn hóa tổ chức là những yếu tố chứa đựng những nguyên tắc ẩn dấu
được chia sẻ, được chấp nhận bởi một nhóm người trong tổ chức, quyết định
nhận thức, suy nghĩ, hành động của họ và của tổ chức đối với sự biến đổi của
môi trường xung quanh [Nguyễn Thu Linh, 2004, tr.7]. Nói cách khác, văn
hóa tổ chức là hệ thống chia sẻ quan điểm, nhận thức của các thành viên trong
tổ chức, để phân biệt tổ chức này với tổ chức khác [Nguyễn Thu Linh, 2004,
tr.8].

Trong nghiên cứu của mình, tác giả Nguyễn Thu Linh đã phân tích và
cho thấy sự hình thành văn hóa tổ chức đòi hỏi một quá trình lâu dài và chịu
tác động của nhiều yếu tố, trong đó có sự ảnh hưởng của văn hóa dân tộc, tư
tưởng của người lãnh đạo tổ chức, môi trường hoạt động của tổ chức bao gồm
thể chế và các đối tác liên quan, và chiến lược hoạt động của tổ chức [Nguyễn
Thu Linh, 2004, tr.16].
Văn hóa tổ chức là một tiểu văn hóa của văn hóa xã hội, bao gồm những
giá trị, chuẩn mực hành vi không xung đột với văn hóa xã hội và mang bản
sắc của tổ chức. Văn hóa tổ chức hình thành và phát triển trong mọi tổ chức
nói chung và trong mọi trường đại học nói riêng, đó là những quy ước của
cộng đồng đó, những điều lệ, quy định, những phương pháp tiếp cận và giải
quyết các vấn đề của tổ chức. Văn hóa tổ chức bao gồm các yếu tố sau
[Nguyễn Phương Nga, 2010, tr.9]:

15

(1) Cải tiến công việc
(2) Những giá trị của tổ chức
(3) Những mô hình về chức năng và nhiệm vụ
(4) Lễ nghi, đạo đức nghề nghiệp và thói quen, phong cách làm việc
(5) Sự tuyên truyền văn hóa trong tổ chức
Như vậy, trong các nghiên cứu của mình, các tác giả đã nêu ra các quan
niệm về văn hóa tổ chức và các yếu tố hình thành nên văn hóa tổ chức.
1.1.3. Văn hóa chất lượng
Văn hóa chất lượng là một thể hiện của văn hóa tổ chức và là một bộ
phận của văn hóa tổ chức. Hình 1.1 dưới đây mô tả vị trí và mối quan hệ giữa
văn hóa xã hội với văn hóa tổ chức và văn hóa chất lượng.

Hình 1.2. Mối quan hệ giữa Văn hóa xã hội – Văn hóa tổ chức
và Văn hóa chất lượng [Nguyễn Phương Nga, 2010, tr.10]

Tại một số trường đại học của Hoa Kỳ, “văn hóa chất lượng” đã được
các giáo sư đưa vào các bài giảng về “văn hóa chất lượng cho sinh viên đại
học”. Trong bài giảng về văn hóa chất lượng [Ahmed, 2008, tr.3], Syed M.

16

Ahmed đã đưa ra định nghĩa văn hóa chất lượng như sau: “Văn hóa chất
lượng là một hệ thống các giá trị của tổ chức để tạo ra môi trường thuận lợi
cho việc thiết lập và liên tục cải tiến chất lượng”. Theo đó, các tổ chức phát
triển và duy trì văn hóa chất lượng có những khác biệt đáng kể với những tổ
chức có văn hóa truyền thống ở những điểm sau:
(1) Triết lý hoạt động
(2) Phương pháp quản lý
(3) Thái độ đối với khách hàng
(4) Phương pháp giải quyết vấn đề phát sinh
(5) Cách thức thiết lập các mối quan hệ
(6) Phương pháp cải tiến chất lượng
Theo Ahmed, sự thay đổi văn hóa là điều khó khăn nhất mà tổ chức phải
đối mặt và sự lãnh đạo từ trên xuống là điều cần thiết. Đồng thời, để có sự
thay đổi văn hóa cần có sự ủng hộ, ý kiến đóng góp của tất cả nhân viên ở các
cấp mặc dù vẫn có những phản đối nhất định. Để thay đổi văn hóa của tổ
chức, người lãnh đạo cần biết những quy định nào của tổ chức cần thay đổi và
hiểu những đặc điểm nào của tổ chức là điểm mạnh để xây dựng văn hóa chất
lượng.
Để xây dựng văn hóa chất lượng cần có định hướng, chiến lược và kế
hoạch cụ thể. Các bước để tạo ra sự chuyển biến chất lượng gồm [Ahmed,
2008, tr.13]:
(1) Xác định những vấn đề cần thay đổi
(2) Lập kế hoạch cho những vấn đề cần thay đổi

(3) Hiểu rõ diễn biến tâm lý khi đối mặt với những yêu cầu thay đổi
(4) Xác định những người đóng vai trò quan trọng trong đối với quá
trình thay đổi và thuyết phục được họ ủng hộ việc thay đổi để
nâng cao chất lượng

17

(5) Có phương pháp hợp lý để tác động đến tình cảm và lý trí của
các thành viên trong tổ chức
(6) Thực hiện việc thuyết phục các thành viên trong tổ chức
Để xây dựng văn hóa chất lượng đã là một thách thức đối với mọi tổ
chức nhưng tổ chức còn phải đối mặt với nhiều thách thức hơn nữa để duy trì
văn hóa chất lượng của mình. Để duy trì, phát triển văn hóa chất lượng, cần
phải tập trung vào những vấn đề sau [Ahmed, 2008, tr.14]:
(1) Duy trì nhận thức chất lượng là chìa khóa cho sự phát triển văn
hóa chất lượng
(2) Đảm bảo rằng có nhiều minh chứng về sự lãnh đạo, quản lý
(3) Trao quyền cho các thành viên của tổ chức và khuyến khích họ
tự phát triển năng lực các nhân và cải tiến công việc
(4) Ghi nhận và có phần thưởng xứng đáng cho những hành động
ủng hộ và duy trì văn hóa chất lượng.
Dự án phát triển văn hóa chất lượng trong các trường đại học châu Âu
(2002 – 2006) với sự tham gia của 134 trường đại học thuộc 36 quốc gia
thuộc Cộng đồng châu Âu đã nhấn mạnh sự cần thiết của vấn đề chất lượng
và tạo ra văn hóa chất lượng bên trong nhà trường. Theo báo cáo của Dự án
phát triển văn hóa chất lượng trong các trường đại học châu Âu (2002 –
2006), văn hóa chất lượng là khái niệm được thừa nhận. Theo đó, văn hóa
chất lượng đề cập đến văn hóa của tổ chức mà nó hướng đến việc đề cao chất
lượng một cách bền vững. Văn hóa chất lượng được đặc trưng bởi hai thành
tố [European University Association, 2006, tr.10]:

(1) Thành tố văn hóa trong việc chia sẻ các giá trị, niềm tin, sự mong
đợi và cam kết chất lượng
(2) Thành tố quản lý: những quy trình được xây dựng để phát triển
chất lượng và để hướng đến nỗ lực cộng tác của các cá nhân

18

Hai yếu tố trên không hoàn toàn độc lập mà phải được gắn kết với nhau
thông qua quá trình trao đổi, thảo luận, tham gia của tất cả các thành viên ở
mọi cấp độ.

Hình 1.3. Mô hình văn hóa chất lượng [European University Association,
2006, tr.20]

Cam kết chất lượng và quản lý chất lượng kết hợp với nhau để đưa đến
hiệu quả của văn hóa chất lượng. Cam kết chất lượng hướng đến việc tạo ra
sự cam kết của mọi người trong việc tạo dựng và phát triển các mục tiêu và để
đảm bảo sự tiếp cận với chất lượng từ dưới lên. Ngược lại, quản lý chất lượng
là khía cạnh kỹ thuật của văn hóa chất lượng. Quản lý chất lượng đề cập đến
công cụ và cơ chế để đo lường, đánh giá, đảm bảo và nâng cao chất lượng. Cả
hai yếu tố trên đều là các yếu tố thiết yếu và phải được điều chỉnh bởi sự trao
đổi thông tin và sự tham gia thảo luận. Văn hóa chất lượng là cơ sở quản lý
chất lượng bền vững: chia sẻ và cộng đồng trách nhiệm.
Quyền tự chủ của các trường đại học và trách nhiệm giải trình với xã hội
là hai yếu tố xác định mức độ hoàn thiện và thành công của văn hóa chất

19

lượng trong một trường đại học. Những trường đại học có văn hóa chất lượng
hoàn thiện và thành công thông thường là những trường có mức độ tự chủ

cao. Khi yêu cầu giải trình đối với xã hội, việc nhấn mạnh tính chịu trách
nhiệm của trường đại học và nhấn mạnh sự phù hợp với các tiêu chuẩn tạo cơ
sở nền tảng cho văn hóa chất lượng của nhà trường ngày càng phát triển và
đạt hiệu quả.
Trong nghiên cứu về Sáu giá trị văn hóa chất lượng, học giả Woods, một
học giả trong lĩnh vực quản lý chất lượng, tư duy hệ thống và phát triển văn
hóa tổ chức, với quan niệm tổ chức là một hệ thống, ông đã đưa ra sáu giá trị
để xây dựng thành công văn hóa chất lượng [Woods, 1996, tr.5], bao gồm:
(1) Chúng ta là những thực thể đồng lòng và thống nhất: nhà trường,
cán bộ, giảng viên, nhân viên và sinh viên;
(2) Không phân biệt địa vị, cấp bậc;
(3) Cởi mở, đối thoại chân thành là điều tiên quyết;
(4) Mọi người đều được tiếp cận thông tin khi họ cần;
(5) Chú trọng vào các quá trình;
(6) Không có thành công hay thất bại, mà chỉ có kinh nghiệm thu
thập được.
Điều quan trọng của các giá trị trên đến từ những thay đổi trong hành vi
đi kèm với các giá trị ấy.
Bên cạnh đó, để hiểu rõ hơn về sáu giá trị để xây dựng thành công văn
hóa chất lượng, Woods đã đưa ra sáu giá trị đối lập [Woods, 1996, tr.5], bao
gồm:
(1) Mọi người chỉ nghĩ cho bản thân mình;
(2) Thủ trưởng biết tất cả;
(3) Đối thoại hạn chế và bí mật;
(4) Thông tin được giữ ở cấp trên và chỉ chia sẻ khi cần thiết;

20

(5) Tập trung vào công việc cá nhân;
(6) Thành công là tất cả, không khoan dung với thất bại.

Nghiên cứu của Woods tập trung vào doanh nghiệp với giả thuyết mọi
doanh nghiệp đều là một hệ thống. Mặc dù, các trường đại học có những đặc
thù khác biệt so với các doanh nghiệp nhưng chúng ta có thể áp dụng sáu giá
trị để xây dựng thành công văn hóa chất lượng trên vào các trường đại học.
Những năm đầu của thế kỷ 21, Hiệp hội các trường đại học châu Âu đã
có dự án lớn để nghiên cứu về văn hóa chất lượng trong các trường đại học ở
châu Âu – Dự án Văn hóa chất lượng với 3 vòng từ năm 2002 đến năm 2006.
Mục tiêu chính của dự án là tăng cường sự nhận thức về sự cần thiết xây dựng
văn hóa chất lượng trong trường đại học và thúc đẩy quản lý chất lượng để
nâng cao chất lượng trong nhà trường; phổ biến rộng rãi cách thức tốt nhất để
xây dựng văn hóa chất lượng trong nhà trường; giúp các trường đại học tiếp
cận với quá trình đảm bảo chất lượng từ bên ngoài.
Tuy điểm xuất phát của Dự án văn hóa chất lượng Hiệp hội các trường
đại học châu Âu là nhằm đưa ra khái niệm về chất lượng và văn hóa chất
lượng. Tuy nhiên sau quá trình thảo luận của các thành viên, Dự án của đã
không đưa ra một định nghĩa cứng nhắc về chất lượng mà thống nhất một số
định nghĩa về chất lượng có khả năng xảy ra với các trường đại học khác
nhau. Dự án đã thống nhất đưa ra những định nghĩa về chất lượng như sau
[European University Association, 2006, tr.9]:
(1) Chất lượng là sự phù hợp với mục tiêu
(2) Chất lượng là sự hài lòng
(3) Chất lượng là sự thỏa mãn khách hàng
(4) Chất lượng là sự tuyệt hảo
(5) Chất lượng là giá trị đồng tiền
(6) Quá trình là sự biến đổi (quá trình thay đổi của khách hàng)

21

(7) Chất lượng là sự gia tăng (quá trình thay đổi của cơ sở giáo dục)
(8) Chất lượng là sự kiểm soát (thưởng/ phạt trong quá trình đảm bảo

chất lượng)
Với sự thống nhất quan điểm là các trường đại học rất đa dạng về loại
hình, sứ mạng, quy mô, thời gian hoạt động và địa bàn hoạt động, Hiệp hội
các trường đại học châu Âu đã đề xuất nhiều định nghĩa về chất lượng như
trên. Khái niệm chất lượng là phương diện văn hóa nhạy cảm và chất lượng là
khái niệm đa chiều và khó thống nhất về quan niệm nên khái niệm chất lượng
có tính tương đối. Điều này phù hợp với sự phát triển đa dạng của các trường
đại học ở châu Âu và có ý nghĩa đối với việc thực hiện các hoạt động đảm bảo
chất lượng từ bên ngoài.
Do các trường đại học có sự khác nhau về sứ mạng nên việc chia sẻ một
định nghĩa về chất lượng là không khả thi. Điều quan trọng là các trường đại
học thực hiện việc chia sẻ chương trình chất lượng với nhau.
Trong khi phương pháp tiếp cận dựa trên các tiêu chuẩn có thể được thực
hiện bằng các quy trình đánh giá ngoài để đảm bảo sự phù hợp với các tiêu
chuẩn đặt ra thì phương pháp tiếp cận sự phù hợp với mục tiêu thông thường
đưa đến sự cải tiến sự định hướng phát triển, đảm bảo chất lượng phải là điểm
khởi đầu của sứ mạng, mục tiêu của từng cơ sở giáo dục và đề xuất các giải
pháp cải tiến để đạt được các mục tiêu đề ra.
Nếu việc tuân thủ các tiêu chuẩn là mục tiêu của trường đại học thì
trường đại học phải xác định các tiêu chuẩn phù hợp với sứ mạng và mục tiêu
của nhà trường. Các tiêu chuẩn trường đại học cần tuân thủ và quyền tự chủ
của trường đại học được mô tả trong Hình 1.4 dưới đây:

22


Hình 1.4. Mối quan hệ giữa các tiêu chuẩn và quyền tự chủ
của cơ sở giáo dục [European University Association, 2006, tr.9]
Mặc dù Dự án không thống nhất được một định nghĩa chất lượng nhưng
sau các cuộc thảo luận, nhận thức về sự cần thiết phải xây dựng văn hóa chất

lượng trong các trường đại học đã bắt đầu phát triển.
Dự án đã xác định được các yếu tố tác động đến việc lựa chọn khái niệm
chất lượng của mỗi trường đại học và một số đặc điểm chung của khái niệm
chất lượng là: phương pháp tiếp cận tập trung vào chất lượng của đầu ra và
phương pháp tiếp cận tập trung vào chất lượng của quá trình xây dựng, phát
triển và cải tiến trong mọi hoạt động của nhà trường.
Với quan điểm tập trung vào đầu ra, các trường đại học chú trọng vào
việc kiểm tra giám sát kết quả hoạt động của nhà trường như hoạt động giảng
dạy, nghiên cứu khoa học và mở rộng đến các mục tiêu mà nhà trường mong
muốn đạt được. Vì thế, quan điểm này phù hợp với định nghĩa chất lượng là
sự tuyệt hảo, là sự phù hợp với mục tiêu, chất lượng là sự thỏa mãn khách
hàng.
Với quan điểm tập trung vào quá trình, trường đại học chú trọng vào việc
kiểm tra, giám sát các hoạt động, quá trình mang đến kết quả mà trường đại