Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống vận tải hành khách công cộng trong đô thị




i



LỜI CAM ĐOAN



Tôi xin cam đoan:
Đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi, không sao chép.
Các số liệu và kết quả trong luận án này là hoàn toàn trung thực và có nguồn
gốc rõ ràng.



Nghiêncứusinh




        NguyễnThịHồngMai




ii


GIẢI THÍCH CÁC THUẬT NGỮ VIẾT TẮT


CLDV: Chấtlượngdịchvụ
CNVC: Côngnhânviênchức
CSHT: Cơsởhạtầng
GTĐT: Giaothôngđôthị

GTVT: Giaothôngvậntải
GTVTCC: Giaothôngvậntảicôngcộng
GTVTĐT: Giaothôngvậntảiđôthị
DN: Doanhnghiệp
ĐSĐT: Đườngsắtđôthị
HK: Hànhkhách
KHCN: Khoahọccôngnghệ
PTCC: Phươngtiệncôngcộng
PTCGCN: Phươngtiệncơgiớicánhân
PTCN: Phươngtiệncánhân
PTVT: Phươngtiệnvậntải
PTVTHK: Phươngtiệnvậntảihànhkhách
PTVTHKCC:

Phươngtiệnvậntảihànhkháchcôngcộng
QL: Quảnlý
VTHK: Vậntảihànhkhách
VTHKCC: Vậntảihànhkháchcôngcộng
TNHH: Tráchnhiệmhữuhạn
TP: Thànhphố
TƯ: Trungương
UBND: Ủybannhândân




iii


MỤC LỤC

LỜICAMĐOAN i
GIẢITHÍCHCÁCTHUẬTNGỮVIẾTTẮT ii
DANHMỤCBẢNG,BIỂU vi
DANHMỤCHÌNHVẼ,SƠĐỒ,BIỂUĐỒ viii
PHẦNMỞĐẦU 1
TỔNGQUANVỀVẤNĐỀNGHIÊNCỨU 5
CHƯƠNG1:CƠSỞLÝLUẬNVÀTHỰCTIỄNNÂNGCAOHIỆUQUẢHOẠT
ĐỘNGCỦAHỆTHỐNGVTHKCCTRONGĐÔTHỊ 12
1.1ĐÔTHỊVÀHỆTHỐNGGTVTĐÔTHỊ 12
1.1.1Đôthị-Đôthịhóa 12
1.1.2Nhucầuđilạitrongđôthị 15
1.1.3Hệthốnggiaothôngvậntảiđôthị 18
1.2HỆTHỐNGVTHKCCTRONGĐÔTHỊ 19
1.2.1Mộtsốkháiniệm 19
1.2.2VaitròcủaVTHKCCtrongđôthị 21
1.2.3CácphươngthứcVTHKCCcósứcchứalớntrongđôthị 22
1.3CƠSỞLÝLUẬNVỀHIỆUQUẢCỦAHỆTHỐNGVTHKCCTRONGĐÔ
THỊ 24
1.3.1Lýluậnchungvềhiệuquả 24
1.3.2HiệuquảVTHKCCtrongđôthị 27
1.3.3CáchtiếpcậnvềnângcaohiệuquảhoạtđộngVTHKCCbằngxebuýt 46
1.4KINHNGHIỆMVỀNÂNGCAOHIỆUQUẢHOẠTĐỘNGVTHKCCTẠI
MỘTSỐĐÔTHỊLỚNTRÊNTHẾGIỚI 49
1.4.1ThủđôTOKYO-NhậtBản 49
1.4.2ThủđôBắcKinh-TrungQuốc 50
1.4.3ThủđôSEOUL-HànQuốc 51
1.4.4ThủđôPARIS-Pháp 52
1.4.5ThủđôBOGOTA-Colombia 52
1.4.6BàihọckinhnghiệmvềnângcaohiệuquảhoạtđộngVTHKCCtừcácđô
thịlớntrênthếgiới 53




iv


CHƯƠNG2:PHÂNTÍCHĐÁNHGIÁHIỆNTRẠNGHIỆUQUẢHOẠTĐỘNG
HỆTHỐNGVTHKCCTẠITHỦĐÔHÀNỘI 56
2.1.HIỆNTRẠNGVTHKCCTRONGCÁCĐÔTHỊVIỆTNAM 56
2.1.1HiệntrạngVTHKCCtạicácđôthịđặcbiệt 56
2.1.2HiệntrạngVTHKCCtạicácđôthịloại1 59
2.1.3HiệntrạngVTHKCCởcácđôthịkhác 60
2.1.4ĐánhgiáchungvềhiệntrạngVTHKCCtạicácđôthịViệtNam 61
2.2HIỆNTRẠNGHỆTHỐNGVTHKCCTẠITHỦĐÔHÀNỘI 62
2.2.1HiệntrạngmạnglướituyếnxebuýttạiHàNội 63
2.2.2Hiệntrạngphươngtiệnhoạtđộngtrêncáctuyến 65
2.2.3Hiệntrạngcơsởhạtầngphụcvụhoạtđộngxebuýt. 66
2.2.4HiệntrạngtổchứcquảnlíđiềuhànhVTHKCCtạiHàNội 67
2.2.5Hiệntrạnghệthốngvé 70
2.2.6KếtquảhoạtđộngVTHKCC 71
2.3ĐÁNHGIÁHIỆUQUẢHOẠTĐỘNGCỦAHỆTHỐNGVTHKCCTẠIHÀ
NỘI 72
2.3.1Quanđiểmđánhgiá 72
2.3.2ĐánhgiáhiệuquảhoạtđộnghệthốngVTHKCCbằngxebuýttạiHàNội.74
2.3.3 Những tồn tại của hệ thống tác động tiêu cực tới hiệu quả hoạt động
VTHKCCbằngxebuýt 93
CHƯƠNG3:NÂNGCAOHIỆUQUẢHOẠTĐỘNGCỦAHỆTHỐNGVTHKCC
TRONGĐÔTHỊ 97
3.1ĐỊNHHƯỚNGPHÁTTRIỂNHỆTHỐNGGTVTVÀHỆTHỐNGVTHKCC
TRONGCÁCĐÔTHỊLỚNVIỆTNAM 97

3.1.1Địnhhướngpháttriểngiaothôngvậntảiđôthị 97
3.1.2ĐịnhhướngpháttriểnVTHKCCtrongđôthị 99
3.1.3ĐịnhhướngpháttriểnVTHKCCHàNội 100
3.2CƠSỞNÂNGCAOHIỆUQUẢHOẠTĐỘNGCỦAHỆTHỐNGVTHKCC
103
3.2.1Đặctínhnhucầuvàphươngtiệnđilại 103
3.2.2NhữngvấnđềcầntriểnkhaikhitổchứchệthốngVTHKCC 104
3.2.3LuậncứnângcaohiệuquảhoạtđộngVTHKCCbằngxebuýt 105



v


3.3  GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THÓNG
VTHKCCBẰNGXEBUÝT 107
3.3.1.Nhómgiảiphápvềcơsởhạtầng 107
3.3.2.Nhómgiảipháptổchứcquảnlývậnhành 119
3.3.3.Nhómgiảiphápvềphươngtiện 132
3.3.4Nhómgiảipháphạnchếphươngtiệncánhân 140
3.4.ĐÁNHGIÁHIỆUQUẢCỦAGIẢIPHÁP 143
3.4.1.Hiệuquảkinhtế 143
3.4.2.Hiệuquảxãhội 144
3.4.3Hiệuquảvềmôitrường 145
KẾTLUẬNVÀKIẾNNGHỊ 146






vi


DANH MỤC BẢNG, BIỂU
Bảng1.1:PhânloạiđôthịtạiViệtNam 13
Bảng1.2:Quimôđôthịvàphươngtiệnđilạichính 24
Bảng1.3:CácquanniệmvềhiệuquảVTHKCC 28
Bảng1.4:Mộtsốchỉtiêuphảnánhmứcđộtincậy 40
Bảng1.5:Mộtsốchỉtiêuphảnánhmứcđộthuậntiện 41
Bảng2.1:KếtquảhoạtđộngVTHKCCbằngxebuýtTPHCM(2002-2011) 58
Bảng2.2:KếtquảhoạtđộngVTHKCCbằngxebuýttạicácThànhphốtrựcthuộc
Trungương 61
Bảng2.3:MộtsốchỉtiêumạnglướituyếnxebuýttạiHàNộinăm2012 63
Bảng2.4.MộtsốđoạntuyếncóhệsốtrùnglặptuyếnlớntạiHàNội 64
Bảng2.5:CơcấuphươngtiệnbuýtHàNộitheosứcchứaquacácnăm 65
Bảng2.6.Phântíchmứcđộsửdụngsứcchứaphươngtiệnvàogiờcaođiểm 66
Bảng2.7:Mộtsốchỉtiêukhaithácphươngtiệnbìnhquântrêntoànmạnglưới 67
Bảng2.8:CácloạivésửdụngtrongVTHKCCbằngxebuýttạiHàNội 70
Bảng2.9:KếtquảhoạtđộngcủaxebuýttạiHàNộitrêncáctuyếntrợgiá 73
Bảng2.10:MứcđộđápứngnhucầuđilạicủangườidânHàNội 75
Bảng2.11.MốiquanhệgiữaDoanhthu,Chiphí,Trợgiá 77
Bảng2.12:Diệntíchchiếmdụngđộngcủacácloạiphươngtiện 79
Bảng2.13:Lượngxemáylưuthôngtrênđườnggiảmdosửdụngxebuýt 80
Bảng2.14:Xácđịnhmứctiêuhaonhiênliệucho1chuyếnđi 81
Bảng2.15.Lợiíchdotiếtkiệmnhiênliệu 81
Bảng2.16:Lượngkhíxảchomộtchuyếnđiứngvớitừngphươngtiện 82
Bảng2.17:Lượngkhíxả-Chiphíxửlýkhíxảgiảmbớtkhicóhệthốngbuýt 82
Bảng2.18:HiệuquảhoạtđộngbuýtHàNộimanglạichoxãhội 83
Bảng2.19:Chiphíchochuyếnđisửdụngxemáy 85
Bảng2.20:Tổnghợpchiphíchuyếnđisửdụngôtôcon 86

Bảng2.21:SosánhvềthờigianvàchiphíđilạigiữaPTCNvàPTCC 87
Bảng2.22:Mốiquanhệgiữathờigianđibộvàthờigianchờđợi 89
Bảng2.23:Hệsốtươngquancủacácnhântố 91
Bảng2.24:BảngýnghĩacâutrảlờicủathangđoLikert-5bậc 92
Bảng2.25:TiêuchíđánhgiámứcCLDVdựavàothangđoLikert 92



vii


Bảng2.26:TínhtoánmứcchấtlượngdịchvụbuýttạiHàNội 93
Bảng3.1:Địnhhướngpháttriểnchocácphươngthứcvậntảitrongđôthị 98
Bảng3.2:ĐịnhhướngpháttriểncủavậntảixebuýttạiHàNội 102
Bảng3.3:Khoảngcáchtừnútgiaothôngđếnvịtríđiểmdừngtheotốcđộdòng 113
Bảng3.4:Cácthôngsốvậnhànhchotrướctrêntuyến32 124
Bảng3.5:Nghiệmcácthôngsốvậnhànhtốiưutrêntuyến32 125
Bảng3.6:Cácchỉtiêuvậnhànhcơbảntrêntuyến32 126
Bảng3.7:MứcphátthảicủaxebuýtđộngcơdieseltheocáctiêuchuẩnEURO 134
Bảng3.8:MứcphátthảikhíCO
2
theoloạinhiênliệu 134
Bảng3.9:Tổnghợpchiphíkhaitháctrêncáctuyếnchocácloạixe 137
Bảng3.10:Lượngkhíthảidotấtcáccácxebuýtthảiratrong1nămtrêntuyến 138
Bảng3.11:Chiphíxửlýkhíthảidocácxebuýtthảiratrêntuyến 138




viii



DANH MỤC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ
Hình1.1:Nhucầuđilạitheophươngthứcthựchiện 16
Hình1.2:HệthốngGTVTđôthị 18
Hình1.3:CácyếutốcủahệthốngVTHKCC 20
Hình1.4:Sơđồphânloạihiệuquả 26
Hình1.5:HệthốngchỉtiêuđánhgiálợiíchvàchiphíchođầutưGTĐT 31
Hình1.6:SơđồtổngquátđánhgiáhiệuquảVTHKCCĐôThị 32
Hình1.7:MôphỏnghoạtđộngVTHKCCởgócđộNhànước 33
Hình1.8:MôphỏnghoạtđộngVTHKCCởgócđộdoanhnghiệp 36
Hình1.9:MôphỏnghoạtđộngVTHKCCởgócđộhànhkhách 38
Hình2.1.Phânloạituyếnxebuýt 64
Hình2.2:MôhìnhquảnlýVTHKCCbằngxebuýttạiHàNội 68
Hình2.3:Năngsuấtngàyxevậndoanhbìnhquânquacácnăm 72
Hình2.4:TỷlệđápứngnhucầuđilạicủaVTHKCCHàNội 75
Hình2.5:Biểuđồchiphí-Doanhthu-Trợgiáquacácnăm 76
Hình2.6:Doanhthu,chiphívàtrợgiábìnhquâncho1HKquacácnăm 77
Hình2.7:Năngsuấtchuyếnxe-hệsốlợidụngsứcchứabìnhquân 78
Hình2.8:Đặcđiểmđốitượngsửdụngxebuýt 88
Hình2.9:Cơcấuthờigianchuyếnđicủahànhkhách 88
Hình2.10:MốiquanhệgiữathờigianO-Dvàthờigianđibộ 89
Hình2.11:MốiquanhệgiữathờigianO-Dvàthờigianchờđợi 89
Hình2.12:Cơcấucácloạithờigianchuyếnđicủahànhkhách 90
Hình3.1:MôhìnhcácyếutốnângcaohiệuquảvậnhànhcủaVTHKCC 106
Hình3.2.CácgiảiphápnângcaohiệuquảhoạtđộngVTHKCCbằngxebuýt 107
Hình3.3:ĐiềuchỉnhlộtrìnhtuyếnbuýtvớiĐSĐT/BRT 111
Hình3.4:Quytrìnhxácđịnhvịtrícácđiểmdừngxebuýt. 112
Hình3.5:Vịtríđiểmdừngtạigiaocắt 113
Hình3.6:Xácđịnhvịtríđiểmdừngdọctuyến 114

Hình3.7:Bốtríkếtcấuhạtầngtạiđiểmtrungchuyểncấp1 116
Hình3.8:Bốtríchongườiđibộvàngườikhuyếttậtquađường 117
Hình3.9:Bốtrítạinhàchờxebuýt 118
Hình3.10:Khoảngnghiệmtốiưuparetochotuyến32 125



ix


Hình3.11:MôhìnhcơsởdữliệuVTHKCCHàNội 129
Hình3.12:Hệthốngthôngtinxebuýtđặctrưng 131
Hình3.13:Bảngthôngtinthờigianthựctạiđiểmdừngxebuýt 131
Hình3.14:Hệthốngquảnlýxebuýtđặctrưng 132
Hình3.15:Xebuýtchongườikhuyếttật 139
Hình3.16:Bốtríthôngtinbênngoàixebuýt 140





1

PHẦN MỞ ĐẦU
1- LÝ DO LỰA CHỌN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
 Đôthịhoálàmộtxuhướngtấtyếucủaquátrìnhcôngnghiệphoávàhiệnđại
hoáđấtnước.Đốivớicácnướcđangpháttriểnquátrìnhđôthịhoácùngvớiquátrình
cơgiớihóadiễnrahếtsứcmạnhmẽtrongđócóViệtNam.
 Saugần30nămđổimớiViệtNamđãđạtđượcnhữngthànhtựutolớnvềphát
triểnkinhtếxãhội.Tốcđộtăngtrưởngkinhtếbìnhquânhàngnămxấpxỉ7,6%,tốc

độđôthịhóatạicácđôthịlớnlêntới3,4%/năm[31].Sựtăngtrưởngkinhtếcùngvới
tốcđộđôthịhóanhanhkéotheosựbùngnổvềnhucầuđilạitrongcácđôthị,nhấtlà
cácđôthịđặcbiệtlớn.Đểđápứngnhucầuđilạicácphươngtiệnvậntảipháttriển
khôngngừng,đâythựcsựlàmộttháchthứcvớihệthốnggiaothôngđôthị.Sựgia
tăngnhanhchóngcủaphươngtiệncánhânlàmộttrongnhữngnguyênnhândẫnđến
tìnhtrạngùntắcgiaothông,ônhiễmmôitrườngvànhiềuvấnđềkháccủacácđôthị
đặc biệtnhưHà Nội vàthành phố Hồ Chí minhđangphải đối đầu[27]. Chính phủ
cùngvớiChínhquyềncácđôthịđãvàđangnỗlựctìmkiếmcáccôngcụđểgiảiquyết
tìnhtrạngnày,trongđópháttriểnVTHKCCđượcxemlàgiảipháphữuhiệu,trọng
tâm[28][33].
 Hơnmộtthậpkỷqua,haiđôthịđặcbiệtlàThủđôHàNộivàThànhphốHồ
Chí Minh đã có những bước đi nhảy vọt và và chính sách ưu đãi để phát triển
VTHKCC,tuynhiênthựctếchothấymứcđápứngnhucầucủalựclượngnàycònhạn
chế(HàNộikhoảng10%,thànhphốHồChíMinh<10%nhucầuđilại),trongkhiđó
ởcácthànhphốtươngtựtrênthếgiớitỷlệđápứnglàrấtcao.Cónhiềunguyênnhân
kháchquanvàchủquankhácnhaudẫnđếntìnhtrạngnày,trongđóphảikểđếnsự
pháttriểnkhôngđồngbộcủamạnglướigiaothôngđôthị,sựyếukémcủahệthốngcơ
sởhạtầngphụcvụchoVTHKCC,lựclượngphươngtiệnchưatươngxứngvớinhu
cầuđilạicủathịdân.Bêncạnhđó,việctổchứcquảnlý,giámsátđiềuhànhhoạtđộng
củaphươngtiệnvàngườiđiềukhiểnphươngtiệntrênđườngchưatốt,dẫnđếnchất
lượngdịchvụ chưacao,làmgiảmtínhhấp dẫncủa dịchvụnênchưathuhútđược
đôngđảongườidânsửdụng.
SốlượngngườidânsửdụngdịchvụVTHKCCthấpđồngnghĩavớihiệuquảhệ
thốngVTHKCCmanglạichưacao.Trongbốicảnhđó,làmthếnàođểnângcaohiệu
quảhoạtđộngVTHKCCnhằmthỏamãnnhucầuđilạicủathịdânvàđápứngđược



2


cácmụctiêupháttriểnbềnvữngkinhtếxãhộiđôthịlàvấnđềquantâmhàngđầucủa
cácChínhquyềnđôthị.
 Đãcónhiềuchươngtrình,dựánnghiêncứuvềpháttriểnVTHKCCtạiThủđô
Hà Nộivà Thành phố Hồ Chí Minh do các tổ chức trong và ngoàinước thực hiện
trongthờigianqua.Bêncạnhđócũngđãcónhữngđềtàinghiêncứuvềhệthốngchỉ
tiêuvàphươngphápđánhgiáVTHKCCvàhiệuquảVTHKCCtrongcácđôthịcủa
ViệtNam.Tuynhiên,chưacómộtcôngtrìnhnàonghiêncứumộtcáchhệthống,đầy
đủvàchitiếtvềthựctiễnhiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCCtạicácđôthị
Việt Nam, chỉ ra nhữngđiểmđãlàmđược vàđặcbiệt là nhữngbất cập tronghoạt
độngcủahệthống.Từđó,đưaracácđịnhhướngcũngnhưcácgiảiphápđểnângcao
hiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCC,nhằmđápứngđượccácmụctiêuđặtra,
khuyếnkhíchcácđơnvịthamgiavàohoạtđộngcungcấpdịchvụVTHKCCcũngnhư
thuhútngàycàngnhiềungườidânsửdụng.
Từnhữngvấnđềcấpthiếtđặtracủathựctiễncũngnhưyêucầuphảihoànthiện
lýluậnvềhiệuquảhoạtđộngcủaVTHKCC,tácgiảđãlựachọnđềtàicủaluậnán:
" Nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống VTHKCC trong các đô thị ".
2- MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN ÁN
HệthốnghóavàlàmsángtỏthêmcơsởlýluậnvềhệthốngVTHKCCvàhiệu
quảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCCđặcbiệtlàhệthốngVTHKCCbằngxebuýt.
PhântíchđánhgiáthựctrạnghoạtđộngVTHKCCbằngxebuýtvàhiệuquả
hoạtđộngcủahệthốngVTHKCCbằngxebuýttạiThủđôHàNội,từđóchỉrađược
nhữngtồntạilàmgiảmhiệuquảhoạtđộngcủahệthống.
Đề xuấtcác giảipháp nâng cao hiệu quả hoạt độngcủa hệ thốngVTHKCC
bằngxebuýtchoThủđôHàNộitrongđóluậnántậptrungđisâuvàocácgiảipháp
nângcaohiệuquảvậnhànhcủahệthốngVTHKCCbằngxebuýt.
3- ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
 Về đối tượng nghiên cứu:
NghiêncứuhệthốngVTHKCCtrongđôthị,trọngtâmlàhiệuquảhoạtđộng
củahệthốngVTHKCCbằngxebuýtnhư:Kháiniệm,phânloạihiệuquả;Cácyếutố
ảnhhưởng,cácchỉtiêuđánhgiá,cácphươngphápđánhgiáhiệuquảVTHKCC,cũng

như các vấn đề có liên quan đến việc nâng cao hiệu quả hoạt động của hệ thống
VTHKCCbằngxebuýt.




3

 Về phạm vi nghiên cứu:
- Phạm vi về lĩnh vực nghiên cứu:
HệthốngVTHKCCgồm:VTHKCCsứcchứalớn(Tàuđiệnbánhsắt,tàuđiện
bánhhơi,tàuđiệnngầm,Monorail,đườngsắtđôthị,xebuýt,BRT…)vàVTHKCC
sứcchứanhỏ(Taxi,xelam,xelôi,xíchlô ).Hiệnnay,tạicácđôthịcủaViệtNam
mớichỉcóloạihìnhVTHKCCsứcchứalớn duynhấtlàxebuýtđangkhaithácsử
dụng, với mụctiêu chính của luận ánlànângcao hiệuquả vận hành của hệ thống
VTHKCC,chínhvìvậyluậnántậptrungchủyếuvàonghiêncứuhệthốngVTHKCC
bằngxebuýtvàhiệuquảhoạtđộngcủanó.
- Phạm vi về không gian:
HiệnnaytạiViệtNamcó5đôthịtrựcthuộcTrungương,trongđócóhaiđôthị
đặcbiệtlàThủđôHàNộivàThànhphốHồChíMinh.Mỗiđôthịcóđặcthùriêngvề
quymô,sựpháttriểncủaxebuýt,khảnăngtrợgiácủaChínhquyềnđôthịcũngnhư
đặcđiểmđilạicủahànhkhách.Dohạnchếvềthờigian,vềnguồntưliệucũngnhưđể
đảmbảotínhchuyênsâu,khônggiannghiêncứuluậnánhướngvàođôthịđặcbiệttại
ViệtNam,cụthểlàThủđôHàNội.
- Phạm vi về thời gian:
Các sốliệuthực tếluậnánsử dụngđể nghiên cứuđánh giátrong giaiđoạn
2002-2012.CácchỉtiêuđịnhhướngcủaChínhphủcũngnhưcủaThủđôHàNộiđến
năm2020,tầmnhìnđếnnăm2030.
4- Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA LUẬN ÁN
Về mặt khoa học:

LuậnánđãhệthốnghóavàlàmphongphúhơncơsởlýluậnvềVTHKCCtrong
đôthịvàhiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCCtrongđôthị.Phântíchlàmrõcác
quanđiểmvềhiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCC,cácchỉtiêuđánhgiácụthể
trêntừngquanđiểmvàcácyếutốảnhhưởngtớinó.Luậnáncũngđãluậncứnângcao
hiệuquảhoạtđộngVTHKCCbằngxebuýt,kếthợpvớitìnhhìnhthựctếvềhoạtđộng
VTHKCCbằngxebuýttạiThủđôHàNộiđểđềxuấtcácgiảiphápnângcaohiệuquả
hoạtđộngchohệthốngbuýtphùhợpvớigiaiđoạnđếnnăm2020.
Về mặt thực tiễn:
 Luậnán đã đánh giáhiệuquả màhoạtđộng buýt manglại, cũngnhư chỉ ra
đượcnhữngbấtcậptronghoạtđộngcủahệthốngVTHKCCbằngxebuýttạiThủđô
HàNội.Bêncạnhđó,luậnánđãnghiêncứuđúcrútkinhnghiệmtừcácđôthịlớntrên



4

thếgiớiđểnângcaohiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCCnóichungvàhệthống
buýtnóiriêng.Từđóđềxuấtcácgiảipháp,cáckhuyếnnghịchocácdoanhnghiệp
khaithácnângcaohiệuquảvậnhành,giúpcácchínhquyềnđôthịtriểnkhaihoạtđộng
củahệthốngmộtcáchcóhiệuquả,thuhútngàycàngnhiềungườidânđôthịsửdụng
dịchvụ.




5

TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1- Phân tích đánh giá những công trình nghiên cứu trong nước
Chođếnthời điểmnày, nhữngnghiêncứu vềVTHKCC,hiệuquảhoạtđộng
củahệthốngVTHKCCởnướctathườngcónguồngốctừcácđềtàikhoahọc,các
côngtrìnhdựánquyhoạchGTVTĐTvàmộtsốluậnán.
Những nghiên cứu về VTHKCC trong đô thị Việt Nam được khởi đầu vào

nhữngnăm90củathếkỷ20vớichươngtrìnhnghiêncứukhoahọccôngnghệcấpNhà
nướcmangmãsốKC10-02củaBộGiaothôngvậntải vàdonhómchuyêngiacủa
trườngđạihọcGTVTtiến hành”Xây dựng luận cứ khoa học phát triển và tổ chức
mạng lưới GTVT Thủ đô Hà Nội”.Chươngtrìnhnghiêncứuvềmạnglướigiaothông
vậntảiđôthịvàđưarađịnhhướngquyhoạchchungvềmạnglướigiaothôngvậntải
HàNộitrongđócómạnglướiVTHKCC[32].TuynhiênvấnđềvềhiệuquảVTHKCC
chưađượcđềcậpnhiều.
VấnđềpháttriểnVTHKCCđượcđềcậpmộtcáchtươngđốihệthốngtrongđề
tài khoahọccôngnghệcấpnhànước KHCN 10-02(1997-2000)dotrườngđạihọc
Giaothôngvậntảichủtrìthựchiện.Kếtquảtrựctiếpcủađềtàilàquyhoachhệthống
VTHKCCbằngxebuýttạihaiđôthịlớncủaViệtNamlàThủđôHàNộivàThành
phố Hồ Chí Minh. Trong các bản quy hoạch đócó đề cập đến vai trò, lợi ích của
VTHKCCcũngnhưnhữngđánhgiásơbộvềhiệuquảcủaVTHKCCởmứcđộđịnh
tính[33].
Những kết quả nghiên cứu của các cơ quan và chuyên gia nước ngoài về
VTHKCCtrongđôthịcũngđãcóđềcậpđếnhiệuquảcácdựánpháttriểnVTHKCC
như:DựánnghiêncứuhỗtrợgiaothôngđôthịViệtNamcủaSIDA(ThụyĐiển)năm
1994[21];QuyhoạchtổngthểgiaothôngđôthịHàNộivàThànhphốHồChíMinh
doJICA(NhậtBản)tiếnhành[37][38].Tuynhiên,vấnđềhiệuquảđượcđềcậptrong
nhữngdựánnàycònrờirạc,chủyếulàđánhgiáhiệuquảtàichínhcủadựánphát
triểnVTHKCChoặcviệcđánhgiáhiệuquảkinhtếxãhộichỉmangtínhđịnhtính.
MộtsốnghiêncứuchuẩnbịdựánpháttriểnGTĐTtạiHàNội[39]vàThành
phốHồChíMinhdoNgânhàngthếgiớitiếnhànhtronggiaiđoạn2004-2007;Đềán
phát triển VTHKCC bằng xe buýt tại Hà Nội(Giai đoạn 2010-2020)[12] và Đềán
pháttriểnVTHKCCtạiThànhphốHồChíMinhđãlênphươngánquyhoạchtổng
thểhệthốngVTHKCCchocácđôthịnày,trongđóđãcónhữngđánhgiákhátoàn
diệnvềhiệuquảkinhtế,xãhộivàmôitrườngcủaviệcđầutưxâydựnghệthống.




6

Tuy nhiên nhữngđánh giá nàymangtínhchấttổnghợpchungchưa đánh giá theo
cácchỉtiêucụthể.
Bêncạnhnhữngđềtàikhoahọc,cáccôngtrìnhnghiêncứu,cũngcómộtsố
luận án có đề cập đến vấn đề hiệu quả VTHKCC ở khía cạnh này hay khía cạnh
khác,đólà:
(1)LuậnántiếnsỹcủatácgiảNguyễnThịThựcnăm2006vớiđềtài“Nghiên
cứuhoànthiệnphươngthứctrợgiáchoxebuýtcôngcộngởcácđôthị”[30].Luậnán
đãxácđịnhđơngiáđịnhmứcđểtínhtoántrợgiávàphươngthứcnghiệmthuthanh
quyếttoántrợgiáchocácđơnvịvậnhànhxebuýt.Kếtquảcủaluậnánlàcơsởđể
nângcaohiệuquảsửdụngchiphínóiriêngvàhiệuquảhoạtđộngcủahệthốngbuýt
nóichung.
(2)LuậnántiếnsỹcủatácgiảNguyễnThanhChươngnăm2007vớiđềtài“
NghiêncứuphươngphápđánhgiáhiệuquảVTHKCCbằngxebuýt”[9].Luậnánđã
hệthốnghóanhữnglýluậncơbảnvềhiệuquảVTHKCC,xâydựngmộtsốchỉtiêu
đánhgiáhiệuquảVTHKCCbằngxebuýtcũngnhưphươngphápđánhgiáhiệuquả
VTHKCCbằngxebuýt.Kếtquảnghiêncứucủaluậnáncóthểvậndụngđểđánhgiá
thựctrạnghoạtđộngbuýttạiViệtNam,từđólàmcơsởđềxuấtgiảiphápnângcao
hiệuquảhoạtđộngbuýt.
(3)LuậnántiếnsỹcủatácgiảNguyễnVănĐiệpnăm2011vớiđềtài“Nghiên
cứuhệthốngchỉtiêuđánhgiáVTHKCCbằngxebuýt”[13].Cácchỉtiêuvàphương
phápđánhgiácủatácgiảđềxuấtcóthểthamkhảođểđánhgiáhiệuquảhoạtđộngcủa
hệthốngVTHKCCtrongcácđôthịởViệtNam.
(4)LuậnántiếnsỹcủatácgiảVũHồngTrườngnăm2013vớiđềtài“Nghiên
cứumôhìnhquảnlýVTHKCCtrongcácthànhphốViệtNam”[35].Luậnánđãchỉra
đượcnhữngbấtcậpcủacácmôhìnhquảnlýVTHKCCởcácthànhphốViệtNam
hiệnnay,từđóxâydựngcácmôhìnhquảnlýNhànướcvềVTHKCCtrongcácthành
phốphùhợpvớiđiềukiệnvàtiếntrìnhpháttriểncủađôthịViệtNamđếnnăm2020.
Nhữngnghiêncứucủaluậnánlàmộttrongnhữngcơsởđểnângcaohiệuquảcôngtác

quảnlýđiềuhànhhoạtđộngbuýtnóiriêngvàhoạtđộnghệthốngbuýtnóichung.
2- Các nghiên cứu trên thế giới có liên quan đến luận án
 HệthốngVTHKCCđôthịhiệnđạitrênthếgiớicólịchsửhìnhthànhvàphát
triểnhàngtrămnămnay,cùngvớisựrađờicủaloạihìnhvậntảiđườngsắtđôthịvà
sauđólàcácphươngthứcvậntảikhác,đểđápứngnhucầuđilạingàymộttăngcủa



7

ngườidân.Từđó,córấtnhiềucácnghiêncứuvềhoạtđộngvàhiệuquảhoạtđộngcủa
hệthốngVTHKCCđượcthựchiệnbởicáctácgiảvàcáctổchứckhácnhaucủacác
quốcgiatrênthếgiới.
HiệuquảVTHKCCcóliênquanđếnnhiềumặtvàđãđượcđềcậpbởinhiềutác
giảkhácnhau.Liênquanđếnvấnđềkinhtế,theotácgiảMcCrosson(1978),Talley
(1988), Giuliano (1981) thì hiệu quả có liên quan với sản lượng tiêu thụ ; Theo
Fieldingetal.(1978)hiệuquảlàsựsosánhsảnlượngsảnxuấtvớisảnlượngdựkiến
hoặcmụctiêu;TheoKecketal.(1980),Fieldingetal.(1985a),Takyi(1993),Lemet
al.(1994)hiệuquảlàmứcđộmàkếtquảđầurađượctiêuthụ[46].Liênquanđếncác
mụctiêuđặtra,theotácgiảDajaniandGilbert(1978)thìhiệuquảlàmứcđộmàdịch
vụvận tải thỏa mãnđược các mụctiêu cá nhân và cộngđồng;Theo Fieldingand
Lyons(1981)hiệuquảlàmứcđộdịchvụđãtiêuthụtươngứngvớicácmụctiêucủa
chínhphủđặtra;HaytheoGleasonandBarnum(1982)hiệuquảlàmứcđộmàmột
mụctiêuđãđạtđược.Liênquanđếnngườisửdụngdịchvụlàhànhkhách,TheoYeh
etal. (2000)hiệuquảlàmứcđộ màcácdịchvụvậntảiđápứngnhu cầucủahành
khách; Theo Hensher and Prioni (2002) hiệuquảchongười sửdụngchínhlà chất
lượngdịchvụ[47][62].
Nhưvậy,hiệuquảVTHKCCđượcnhìnnhậntrêncácgócđộkhácnhau,đãcó
nhiềunghiêncứu vềđánh giáhiệuquảVTHKCCđượcthựchiệnbởinhiềutác giả
trongnhữngnămqua.HaitácgiảRichardLayardvàStephenGlaisterđãnghiêncứu

vềphântíchlợiíchvàchiphí(CostBenefitAnalysis-CBA)trongđócóđềcậpđến
đánhgiávậntảihànhkháchtrongđôthị[60].Lợiíchvàchiphíđượccáctácgiảtính
toánxemxétngoàichỉtiêukinhtếbaogồmcảchỉtiêuvềkinhtếvàxãhội.Cáclợi
íchmàVTHKCCmanglạibaogồmlợiíchkinhtế(Tiếtkiệmthờigianchuyếnđi;
Tiếtkiệmnhiên liệu ; Giảmchiphí khaithác) vàlợi íchxã hội (Giảmùntắc giao
thông;Giảmtainạngiaothông;Cácảnhhưởngtốtchoxãhội).Đểđạtđượclợiích
đóthìchiphíphảibỏraởđâybaogồm:Chiphíkinhtế(Chiphíđầutư;Chiphíkhai
thác;Chiphíbảodưỡngsửachữa)vàchiphíxãhội(Chiphíxửlýtiếngồn;Chiphí
xửlýônhiễmkhôngkhívàcáchiệuứngxấuđốivớiconngười).Cácchỉtiêuđánhgiá
cũngxemxétđếnmứcđộhiệntạihóa(NetPresentValue-NPV)haytươnglaihóa
(NetFutureValue-NFV).
CáctácgiảGeoffreyGardner(Anh)nghiêncứuphântíchchiphívàlợiíchđể
lựachọnphươngtiệnVTHKCCsứcchứalớn[50],tácgiảBrunoDeBorger(Bỉ)và
nhómnghiêncứulạiđưaramôhìnhphântíchchiphíxãhộicủaVTHKCC.Phântích



8

đachỉtiêu(MultiCriteriaAnalysis-MCA)củatácgiảNijkampvàBlaasnăm1993
cókếthợpvớiphântíchlợiích-chiphí[58].Đểđánhgiámộtcáchđầyđủhơncáctác
giảDimitriosTsamboulavàGeorgeMikroudisđưaraphươngphápđánhgiátổnghợp
(EFECT-EvaluationFrameworkofEnvironmentalimpactsandCostofTransport)là
sựkếthợpcủaphươngphápphântíchđachỉtiêu(MCA)vàphươngphápphântíchlợi
ích-chiphí(CBA),xemxéttổnghợpcácchỉtiêucóthểmôtảquasơđồsau[41]:










Sơ đồ đánh giá tổng hợp hiệu quả
Bêncạnhđó,việcđánhgiáhiệuquảcụthểhoạtđộngcủaVTHKCCcũngđược
thựchiệnquamộtsốnghiêncứunhư:TácgiảVukanRVuchic[64]-trìnhbàytrong
quyểnGiaothôngvậntảiđôthị:Vậnhành,QuihoạchvàKinhtế[65]đãđánhgiáhiệu
quảkhaithácphươngtiệnđểsosánhlựachọnphươngtiệntheocácmứcđộkhaithác
khácnhau,đánhgiáxemxétlợiíchcủaphươngánquihoạchkhilựachọngiữaloại
phươngthứcvậntảinhưxebuýtthường,xebuýthaitầng,tàuđiệnnhẹtrêncao,tàu
điệnngầmtrongđôthị.
TácgiảJohanHolmgrennghiêncứuđánhgiáhiệuquảvậnhànhvậntảicông
cộng bằng phương pháp phân tích biến ngẫu nhiên[52]: Nghiên cứu đã sử dụng
phươngphápphântíchbiếnngẫunhiên(SFA)vớisốliệuhàngnăm,quaviệcsửdụng
1hàmchiphíđểthểhiệnmứcchiphínhỏnhấtlàmộthàmcủamứcđộđầuravớigiá
cácloạichiphíđầuvào:C=C(W,Q),trongđóWlàgiácácyếutốđầuvào,Qlàmức
chấtlượngdịchvụđầuravàgiảđịnhrằngcáchoạtđộngđượcthựchiệncóhiệuquả
vớiđiềukiệnchiphínhỏnhất,cóthểkhôngphảilàtrườnghợpxảyratrongthựctế.
GọiC
i
làtổngchiphícủatấtcảcácđơnvịraquyếtđịnhI,Nlàđầuvàokhácnhau
trongquátrìnhsảnxuấtcủaMđầura,d
i
làđịnhlượngcủasựkhônghiệuquảtrong
quyếtđịnhthứIvà1giátrịnhiễubấtkỳε
i
, khiđócóhàmchiphínhưsau:
Đánh giá tổng thể
Đánhgiátácđộngmôitrường

(MCA)

Đánhgiácácchỉtiêukinhtế
(CBA)

Môi trường tự
nhiên
-Khôngkhí
-Tiếngồn
-Nước
-Tàinguyên


Môi trường
nhân tạo
-Sửdụngđất
-ÔnhiễmK.Khí

-TainạnGT
-Sứckhỏe


Các chỉ tiêu

- NPV
- IRR
- B/C




9

C
i
=C(w
1i,
w
2i,…,
w
Ni,
q
1i,
q
2i,…,
q
Ni
)+d
i
+ε
i

Tổngchiphíchovậntảicôngcộngtạinămthứtcủakhuvựciđượckýhiệu
(C
i,t
)Kếtquảđầurađượcđánhgiálàsốlượngchuyếnđiđượcthựchiện(q
i,t
).Cácyếu
tốđầuvàođượcđánhgiálàlươngláixe(w
1
i,t

),chiphínhiênliệu(w
2
i,t
)vàchiphívốn
đầutư(w
3
i,t
)đượcxácđịnhbằnglãisuấttráiphiếuchínhphủ.Từđóchỉrahiệuquả
vậnhànhhệthốngvận tảicôngcộngđãđượcthayđổi nhưthếnàotrongthờigian
đánhgiá.Cáckếtquảnàyđượcsắpxếpvàhìnhthành1cơsởđiểmchuẩnđểđánhgiá
hiệuquảvậntảihànhkháchcôngcộng.
Nghiêncứuphântíchđánhgiáhiệuquảhoạtđộngcủahệthốngvậntảicông
cộngcủatácgiảSampaioetal.(2008)[45]:Nghiêncứuđãthựchiệntrên12hệthống
VTHKCCcủaChâuÂuvà7hệthốngVTHKCCcủaBraxin.Cáchệthốngnàyđược
đặctrưngbởicấutrúcnănglựccũngnhưcấutrúc giávékhácnhau.Mộthệthống
đượccoilàhiệuquảnếuphânbổnănglựccôngbằnghơngiữacácnhómdâncưcũng
nhưthiếtlậpmộthệthốnggiávérộngrãihơn.Chấtlượngvàhiệuquảtronghệthống
vậntảicôngcộngđượcphântíchvàđánhgiáquamộtsốmặtnhưsau:(Khảnăngtiếp
cậnhệthống;Thờigianchuyếnđi;Độtincậy;Tầnsuấthoạtđộng;Hệsốsửdụng
sứcchứatốiđacủaphươngtiện;Đặctrưngkỹthuậtphươngtiện;Thôngtinchính
xácvàtrangthiếtbịhỗtrợnhưnhàchờ,thờigianbiểuvàbiểuđồvậnhành,chỉdẫn
trựcquanvềnhàga,phươngtiện;Mứcđộlinhđộngcủahệthống).Nghiêncứuchỉra
rằngcócàngnhiềubênthamgiavàtỷlệphânbổnănglựccàngđềunhauthìhệthống
càngcóxuhướnghiệuquảhơn.
Tómlại,nghiêncứuvềhệthốngVTHKCCnóichungvàhiệuquảhoạtđộng
củahệthốngVTHKCCnóiriêngtrênthếgiớinhấtlàởcácnướcpháttriểnkháđầy
đủ.Nhiềunộidungcóthểthamkhảotrongnghiêncứucủaluậnánnhư:Quanđiểmvề
hiệuquả,đánhgiáhiệuquả và mộtsốchỉtiêuđánhgiátrêntừngquanđiểm;Các
phươngphápđánhgiáhiệuquả;Luậncứcơbảnđểnângcaohiệuquảnóichungvà
hiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCCnóiriêng.

Kết luận rút ra:
Đánh giá hiệu quả vận tải công cộng là một lĩnh vực quan trọng trong các
nghiêncứuvềquyhoạchvàtổchứcgiaothông,cóvaitròquantrọngtrongviệctổng
kết,sosánhcũngnhưrútrakinhnghiệmtrongxâydựngvàtổchứcvậnhànhhệthống
VTHKCC.Quađó,ảnhhưởngđếnquyếtđịnhlựachọnđầutư,phươngántổchứcvận
hànhchonhữngdựánmớihoặcquyếtđịnhnhằmcảithiện,nângcaohiệuquả,chất



10

lượngcủanhữnghệthốngđangvậnhành.Đãcónhữngnghiêncứucảtrongvàngoài
nướcliênquanđếnvấnđềnày.
Từ những kết quả nghiên cứu trong nước có thể rút ra một số nhận xét như sau:
- Cácphân tíchđánhgiáhiệuquảVTHKCCcủacáccôngtrình,dựántrong
nướccònmangtínhrờirạc,cáchđánhgiáhiệuquảchỉlàmộtphầnnhỏtrongnhững
vấnđềnghiêncứu,chưacótínhtoàndiệnvàquanđiểmđánhgiáchung.Cácđánhgiá
chủyếulàsửdụngphântíchtàichínhdựán,cònđánhgiákinhtế,xãhộithìchỉdừng
lạiởviệcchỉracácchỉtiêuđịnhtính,mứcđộlượnghóachưađềcậpnhiều.
 -CácluậnánnghiêncứutrongnướcđãđềcậpđếnhiệuquảVTHKCCởkhía
cạnhnàyhaykhíacạnhkhác,hoặcđãđưarađượccácchỉtiêuvàphươngphápđánh
giáhiệuquảVTHKCC.Tuynhiên,chưacócôngtrìnhnghiêncứunàoởtrongnước
vậndụngđánhgiáhiệuquảhoạtđộngcụthểcủahệthốngVTHKCCtrongđôthịtại
ViệtNam,đưarađịnhhướng,giảiphápđểnângcaohiệuquảhoạtđộngcủahệthống.
Từ những kết quả nghiên cứu trên thế giới nhận thấy:
-Cácnghiêncứuchủyếutậptrungnhiềuvềvấnđềhiệuquảtrênchiphíđầutư,
chiphí vậnhành, sosánh vàđánh giákết quảhoạtđộng vớinhữngmứcđầutư và
chínhsáchhỗtrợVTHKCC.Trongkhíacạnhnày,vấnđềvềcấutrúcđôthị,phânphối
quyềnlựcgiữacácnhómlợiích,cácvấnđềvềcạnhtranhcũngnhưnhữngràngbuộc
tạorasựkhácbiệtgiữachiphíthựctếvàchiphítốiưucủaphươngánđầutưcũng

nhưhànhvilựachọncủangườisửdụngđãđượcnghiêncứu,xemxét.Ngoàira,đánh
giáhiệuquảVTHKCCcònđượcchúývềmặtphânphốilợiíchcôngcộngchonhững
nhómđốitượng“dễbịtổnthương”trongxãhộinhưngườithunhậpthấp,ngườithất
nghiệp,ngườigià,ngườikhuyếttật 
-VấnđềvềnghiêncứucấutrúcmạnglướituyếnVTHKCC,cáchìnhthứckết
nối,phốihợpthôngquahệthốngđiểmtrungchuyểnvàphâncấpnănglựctuyếnđểtối
ưuhóanănglựcvậnchuyểncủahệthống,nângcaokhảnăngkếtnối,đadạnghóakhả
nănglựachọnhànhtrìnhchohànhkháchthìhiệnvẫncònthiếu,chưađượcnghiêncứu
kỹcàng.Ngoàira,cácvấnđềvềđánhgiátácđộngmôitrường,xãhội,xemxétnhững
nhóm đối tượng được hưởng lợi và những nhóm bị thiệt hại khi vận hành tuyến
VTHKCC,vậnhànhđiểmtrungchuyểncũngchưađượcxemxétcụthể.
3- Mục tiêu nghiên cứu của luận án
- Trêncơ sởtiếp thu nhữngkếtquả nghiên cứu trong vàngoàinước có liên
quan,luậnántiếptụcbổxungvàhoànthiệncảvềcơsởlýluậncũngnhưthựctiễnvề
hiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCCtrongcácđôthị.



11

- Nghiên cứu nhữngbấtcập làm suy giảmhiệu quả hoạt độngcủahệ thống
VTHKCCbằngxebuýthiệnnay.
-ĐềxuấtmộtsốgiảiphápnângcaohiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCC
trongđôthị,trêncơsởkếthợpgiữaluậncứnângcaohiệuquảhoạtđộngvớinhững
nhậnđịnhtừphântíchđánhgiáhiệuquảhoạtđộngthựctếcủahệthốnghiệnnay.
4- Phương pháp nghiên cứu
Luận án đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu chung phổ biến như:
phươngphápluậncủachủnghĩaduyvậtbiệnchứngvàduyvậtlịchsửđểnghiêncứu
cácvấnđềmộtcáchkháchquanvàtoàndiện.Trênnguyêntắctiếpcậnhệthốngluận
án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chuyên ngành để làm rõ bản chất của hệ

thốngVTHKCCvàhiệuquảhoạtđộngcủanó.Cácphươngphápnghiêncứucụthể:
Phầncơsởlýluận,luậnánnghiêncứu,hệthốnghóacác tàiliệu,giáotrình,
thamkhảocáccôngtrìnhnghiêncứuđãcôngbốcóliênquanđếnlĩnhvựcnghiêncứu
củaluậnán.
Trongphầnphântíchđánhgiáthựctrạng,luậnánsửdụngphươngphápphân
tích,tổnghợp,sosánh,đánhgiátrêncơsởcácsốliệuđượccôngbốcũngnhưcácsố
liệuthuthậpđượctừcơquanquảnlýNhànướcvềVTHKCC.Ngoàira,luậnánđãsử
dụngphươngphápđặcthùđólàphươngphápđiềutra,khảosátkếthợpvớiphỏngvấn
hànhkháchđểthuthậpdữliệuvàsốliệulàmcơsởđánhgiátrênquanđiểmcủahành
khách.
Đểđềxuấtcácgiảipháp,luậnánsửdụngcácphươngpháp:Phươngphápphân
tíchtínhtoán,phươngphápchuyêngia,đặcbiệt,luậnánsửdụngphươngpháptốiưu
hóatrongxâydựngmộtsốmôhìnhtoánhọcnhằmnângcaohiệuquảhoạtđộngcủa
hệthốngVTHKCCtrongđôthị.
5- Kết cấu và nội dung của luận án
 Luậnánđượctrìnhbàytrong149trangvới42bảngbiểuvà37hìnhvẽsơđồ.
Ngoàiphầnmởđầu,nghiêncứutổngquanvàkếtluậnkiếnnghị,nộidungluậnánbao
gồm3chương:
Chương 1:Cơsởlýluậnvàthựctiễnvềnângcaohiệuquảhoạtđộngcủahệ
thốngVTHKCCtrongđôthị;
Chương 2: Phân tích đánh giá hiện trạng hiệu quả hoạt động của hệ thống
VTHKCCtạiThủđôHàNội;
Chương 3:NângcaohiệuquảhoạtđộngcủahệthốngVTHKCCtrongđôthị.



12

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN NÂNG CAO HIỆU QUẢ
HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ THỐNG VTHKCC TRONG ĐÔ THỊ

1.1 ĐÔ THỊ VÀ HỆ THỐNG GTVT ĐÔ THỊ
1.1.1 Đô thị - Đô thị hóa
1.1.1.1 Khái niệm và phân loại đô thị
a- Khái niệm
Đôthịđượchìnhthànhxuấtpháttừlịchsửpháttriểnkinhtếxãhội,dosựphân
cônglaođộngxãhội màchủ yếulàthayđổicơcấu kinhtế,chuyểndịchlaođộng
trongnôngnghiệpsanglaođộngphinôngnghiệp.Xãhộipháttriểnnhucầungàycàng
cao,mộtbộphậnlao độngxãhộitách khỏi sảnxuất nôngnghiệpđểlàmnghềthủ
công,buônbán,quảnlýxãhộivàcùngtậptrungsốngtạicácđiểmdâncưvớihình
thứccưtrúmớilaođộngvàsinhhoạtmangtínhchuyênmônhóacaotạoracácđiểm
dâncưđôthị.
Đô thị là điểm tập trung dân cư với mật độ cao, chủ yếu là lao động phi nông
nghiệp, người dân sống và làm việc theo lối sống thành thị, là trung tâm tổng hợp hay
trung tâm chuyên ngành có vai trò thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội của cả nước, của
một miền lãnh thổ, một tỉnh, một huyện hoặc một vùng trong tỉnh hoặc trong huyện.
b- Phân loại đô thị
ViệcphânloạiđôthịtrênthếgiớivàViệtNamcónhữngsựkhácbiệtnhấtđịnh.
Trênthếgiớiđôthịđượcphânloạichủyếudựavàoquymôdânsố,cònởViệtNam
đôthịđượcphânloạicăncứvàorấtnhiềutiêuthức.Sauđâyluậnántrìnhbàycách
phânloạiđôthịởtrênthếgiớivàtạiViệtNam.
* Phân loại đô thị trên thế giới: Theoquymôdânsốcácđôthịtrênthếgiới
đượcphânlàmsáuloạinhưsau:
 -Siêuđôthịcódânsốtrên10triệungười
 -ĐôthịloạiI:Dânsố≥1triệungười
 -ĐôthịloạiII:0,5triệungười≤Dânsố<1triệungười.
 -ĐôthịloạiIII:0,25triệungười≤Dânsố<0,5triệungười.
 -ĐôthịloạiIV:0,1triệungười≤Dânsố<0,25triệungười.

-ĐôthịloạiV:Dânsố<0,1triệungười[40].




13

* Phân loại đô thị tại Việt Nam:
 ỞViệtNamđôthịlàcácthànhphố,thịxã,thịtrấnvàthịtứcódânsốtừ4000
ngườitrởlên,65%làlaođộngphinôngnghiệp[8]vàđượcphânloạinhưsau:
Bảng 1.1: Phân loại đô thị tại Việt Nam
Loại
đô
thị
Chức năng

Đặc điểm
Tỷ lệ
LĐ
phi
nông
nghiệp
Quy
mô
dân số

Mật độ
dân số
(Ng/km
2
)

Đô
thị
đặc
biệt
Làthủđô hoặc cóchứcnăng l
à trung
tâmkinhtế,chínhtrị,văn hóa,xãh
ội,
khoa h
ọc kỹ thuật, du lịch dịch vụ,
GTVT,côngnghiệpthươngmại
vàgiao
lưuquốctế,cóvaitròthúcđ
ẩysựphát
triểncủacảnước.
Có CSHT k
ỹ thuật
và mạng lư
ới công
trình công c
ộng
đư
ợcxâydựngđồng
bộ và cơ bản ho
àn
chỉnh.
>90%
>1,5
triệu
người.


Đô
thị
loạiI
Lành
ữngđôthịrấtlớn,trungtâmkinh
tế,chínhtrị,vănhóa,xãh
ội,khoahọc
k
ỹthuật,dulịchdịchvụ,GTVT,công
nghiệpthươngmạivàgiaolưuqu
ốctế,
cóvaitròthúcđ
ẩysựpháttriểncủacả
nước.
Có CSHT k
ỹ thuật
và mạng lư
ới công
trình công c
ộng
đư
ợcxâydựngđồng
bộ.
>85%

≥1triệu
người
Đô
thị

loạiII

Lành
ữngđôthịlớn,trungtâmkinhtế,
vănhóa,xãh
ội,dulịchdịchvụ,GTVT,
công nghiệp thương mại v
à giao lưu
quốctế,cóvaitròthúcđ
ẩysựpháttriển
củamộtvùnglãnhthổ.
Có CSHT k
ỹ thuật
và mạng lư
ới công
trình công c
ộng
đư
ợc xây dựng
nhi
ều mặt tiến tới
đồngbộ.
>80%

≥30
vạn
người

Đô
thị

loại
III
Là những đô thịtrung bình l
ớn,trung
tâmkinhtế,vănhóa,xãhội,lànơit
ập
trung công nghiệp, tiêu th
ủ công
nghiệp,dulịch,dịchvụ,cóvaitr
òthúc
đẩysựpháttri
ểncủamộttỉnhhoặctừng
lĩnhvựcđốivớimộtvùnglãnhthổ.
Có CSHT k
ỹ thuật
và mạng lư
ới công
trình công c
ộng
đư
ợcxâydựngtừng
phần.
>75%
≥15
vạn
người
Đô
thị
loại
IV

Là đô thị trung bình nh
ỏ, trung tâm
chính trị, văn hoá xã hội, ho
ặc trung
tâmchuyên s
ảnxuấtcôngnghiệp,tiểu
thủcôngnghiệpcóvaitròthúcđ
ẩysự
pháttriểncủamộttỉnhhoặcmộtv
ùng
trongtỉnh.
Đã và đang đầu t
ư
CSHT kỹ thuật v
à
các công trìnhcông
cộngtừngphần.
>70%
≥5vạn

người
Đô
thị
loại
V
Làđôth
ịnhỏ,trungtâmtổnghợpkinh
tế-xãhội,hoặctrungtâmchuyêns
ản
xuất tiểu thủ công nghiệp, th

ương
nghiệpcóvaitròthúcđ
ẩysựpháttriển
của một huyện, một vùng trong t
ỉnh
hoặcmộtvùngtronghuyện.
Bư
ớcđầu xâydựng
một số công tr
ình
công cộng và h
ạ
tầngkỹthuật.
>65%
≥4000

người
[25]



14

Các đô thị từ loại III trở lên được gọi là thành phố.Trênthếgiớitiêuthứccơ
bảnđểphânloạiđôthịlàdựavàoquymôdânsố,còntạiViệtNamđôthịvừađược
phânloạitheoquymôdânsốvừatheocấpquảnlý,vìvậycóđôthịvềcấpquảnlýthì
caonhưngquymôdânsốlạithấp.
1.1.1.2 Đô thị hóa
Đôthịhóalàmộtquátrìnhbiếnđổicáckhuvựclãnhthổtrởthànhđôthị.Nólà
quátrìnhtậptrungdânsốvàocácđôthị,làsựhìnhthànhnhanhchóngcácđiểmdân

cưđôthịtrêncơsởpháttriểnsảnxuấtvàđờisống[40].
Đôthịhoálàmộtquátrìnhchuyểndịchlaođộngtừhoạtđộngsơkhainhằmkhai
tháctàinguyênthiênnhiênsẵncónhưnông,lâm,ngưnghiệp,khaikhoáng,phântán
trênmộtdiệntíchrộng khắphầunhưtoànquốc,sanghoạtđộngtậptrunghơn như
côngnghiệpchếbiến,sảnxuất,xâydựngcơbản,vậntải,sửachữa,dịchvụthương
mạitàichính,vănhoáxãhội,khoahọckỹthuật cũngcóthểnóilàchuyểndịchtừ
hoạtđộngnôngnghiệpphântánsanghoạtđộngphinôngnghiệptậptrungtrênmộtsố
địabànthíchhợp[40].
 Đôthịhoákéotheonhữngbiếnđổilớntrongđờisốngxãhội,cụthểlà[43]:
  -Sựgiatăngcảvềsốlượng,quymôvàdânsốđôthị.
 -Đôthịhoálàmthayđổivềcơcấulaođộngvàngànhnghềcủadâncư.
- Làmthayđổivềchứcnăngcủacácđiểmdâncưvàvùnglãnhthổ.
- Kíchthíchsựgiatăngcủadịchchuyểndâncưvàlaođộng.
 Tómlại,đôthịhoálàmộtxuthếtấtyếukháchquantronglịchsửpháttriển
củaxãhội.Tuynhiên,bêncạchnhữngmặttíchcựccủanólàhàngloạtnhữngvấnđề
phứctạp,nhữngmặttiêucựcnảysinhcầnphảiđượcnghiêncứugiảiquyếtnhư:
 +Vấnđềcungứngdịchvụhànghoácôngcộngchongườidânđôthị;
 +Vấnđềnhàởvàviệclàm;
 +Vấnđềgiaothôngvậntải;
 +Vấnđềvệsinhvàmôitrườngsinhthái;
 +Cáctệnạnxãhội 
 Trongcácvấnđềnêutrên,giảiquyếtviệcđilạitrongđôthịlàmộttrongnhững
vấnđềphứctạpđượcđặtrahàngđầuvớitấtcảcácđôthịlớntrênthếgiớihiệnnay.
 Vớixuthếđôthịhoánóichung,mỗiđôthịngàycàngpháttriểncảvềlãnhthổ
vàdânsố,điềuđótạorasựđilạitậptrungvớimậtđộcaotrongđôthị.Quathốngkê
tìnhhìnhđilạicủangườidânởcácthànhphốtrênthếgiới,ngườitađãrútrakếtluận
sau:Dânsốđôthịcànglớnthìnhucầuđilạitănglêncảvềsốlượngchuyếnđivàcự




15

lyđilạibìnhquân.Cùngvớiquátrìnhđôthịhoá,việcpháttriểnhệthốnggiaothông
vậntảiđôthịđểgiảiquyếtnhucầuđilạicàngtrởnênkhókhănvàluônlàmộtthách
thứclớnđốivớitấtcảcácđôthịtrênthếgiới[6].
1.1.2 Nhu cầu đi lại trong đô thị
1.1.2.1 Khái niệm, phân loại nhu cầu đi lại
Nhucầuđilạilàsốlượngchuyếnđibìnhquâncủamộtngườitrongmộtđơnvị
thờigian.Chuyếnđilàsựdichuyểncómụcđíchvớicựly≥500mét.
Sốchuyếnđibìnhquâncủamộtngườitrongmộtngàyđượcgọilàhệsốđilại,hệ
sốnàythườngxácđịnhtrongthờigianlà1ngàyđêm.
365
cđ
đl
Q
K 
      (1-1)

Trong đó:
K
đl
:Hệsốđilạicủangườidân(Chuyến/ngày)
Q
cđ
:Tổngsốchuyếnđicủa1ngườitrongnăm.
Nhucầuđilạicóthểđượcphânloạitheomộtsốtiêuthứccơbảnsau:
-Theomụcđíchchuyếnđi:
+Đihọc     +Đidulịch
+Đilàm     +Đimuasắm
+Đichơi     +Đithămthân

+Đivềnhà     +Mụcđíchkhác
-Theogiớihạnhànhchính:
  +Chuyếnđitrongthànhphố  +Chuyếnđiliêntỉnh
  +Chuyếnđingoạiô   +Chuyếnđiliêntỉnhgần
-Phânloạitheotínhchấtchuyếnđi
  +Chuyếnđithườngxuyên
  +Chuyếnđikhôngthườngxuyên
-Phânloạitheocựlychuyếnđi
  +0,5-5km:cựlyngắn   +5-20km:cựlytrungbình
  +Trên20km:cựlydài
Khinghiêncứunhucầuđilạicủathịdân,ngườitaphânbiệtcáckháiniệm:
- Nhu cầu đi lại có thể:Làsốchuyếnđilớnnhấtcóthểcủamộtngườidântrong
nămđểphụcvụmụcđíchsảnxuất,họctập,vuichơi,giảitrí…
- Nhu cầu đi lại thực tế:Làsốchuyếnđithựctếcủangườidântrongnămđể
thỏamãncácnhucầuthuộclĩnhvựcsảnxuất,đờisốngvàsinhhoạt.Trongthựctếthì



16

sốlượngnhucầuđilạithựctếnhỏhơnsốlượngnhucầuđilạicóthểvìcósựtrùng
lặpcủacácchuyếnđi(Cácchuyếnđinhiềumụcđích).
- Nhu cầu đi lại bằng phương tiện vận tải gọi tắt là nhu cầu vận tải là số
chuyếnđilạithựctếcủangườidânbằngPTVT.Trongthựctếkhôngphảitấtcảmọi
ngườiđềusửdụngPTVTđểthỏamãnnhucầuđilại,nênsốchuyếnđicủamộtngười
dântrongnămcósửdụngPTVTluônnhỏhơnchuyếnđithựctếcủangườiđótrong
mộtnăm.Tạicácnướcpháttriển,cácchuyếnđibộchiếmtỷlệkhálớn(Cóthểlêntới
30%)vàxuhướngcácchuyếnđisửdụngphươngtiệnphicơgiớingàymộttănglên.

Hình 1.1: Nhu cầu đi lại theo phương thức thực hiện

1.1.2.2 Đặc điểm của nhu cầu đi lại
Nhucầuđilạicónhữngđặcđiểmcơbảnsauđây:
- Nhu cầu đi lại là một nhu cầu phát sinh:Nhucầuđilạikhôngphảilànhucầu
nguyênsinhmàlàkếtquảcủacácnhucầukhácthuộclĩnhvựcsảnxuấtvàđờisống.
Dovậyquiluậtbiếnđộngvềnhucầuđilạiphụthuộcvàoquiluậtbiếnđổicủahàng
loạtcác"cầu"khácđượcgọilàcácnhântốlàmphátsinhchuyếnđi.
 - Nhu cầu đi lại có thể được thực hiện bằng các loại phương tiện khác nhau:
Nhucầuđilạicủahànhkháchtrongphạmvithànhphốthườngđượcthoảmãnbằng
cácPTVTthuộcsởhữu khácnhaunhư: PTVTcánhân,phươngtiệncủalựclượng
VTHKCC.Từđặcđiểmnàytathấysảnphẩmvậntảiđápứngnhucầusẽđượctiêuthụ
hếtngaysaukhinhucầuđượcthỏamãnhaynóikhácđinhucầuvậntảikhôngcósản
phẩmdựtrữ.Nhưngthựctếnócóthểdựtrữbằngnănglựcvậntải.
 - Nhu cầu đi lại ít có khả năng thay thế:thườngchỉcósựthaythếvềphương
thứcvậntải.Bởivậy,việcpháttriểnphươngthứcvậntảinàysẽtácđộngtrựctiếpvới
mộtmứcđộnhấtđịnhđếncầuvớiphươngthứcvậntảikhác.
Nhu cầu đi lại
(T
ổngsốchuyếnđicủang
ư
ời

dân
)

Chuyếnđibộ ChuyếnđibằngPTVT
PTVTcơgiới PTVTphicơgiới
PTVTHKCC PTVTcánhân
PTVTbáncôngcộng