Giáo án bài giảng Vợ nhặt Kim Lân Ngữ văn 12

Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
Tiết 76, 77
Giảng văn
VỢ NHẶT
KIM LÂN
A. Mục tiêu bài học:
Giúp học sinh:
- Hình dung được cụ thể sự khủng khiếp của nạn đói ở nước ta năm 1945 và tội ác diệt
chủng của bọn thực dân Pháp, phát xít Nhật.
- Hiểu được niềm khao khát hạnh phúc gia đình và niềm tin vào cuộc sống của người
dân lao động.
- Hiểu được những sáng tạo xuất sắc và độc đáo của tác giả ở thiên truyện, đặc biệt là
trong nghệ thuật trần thuật, việc tổ chức tình huống, diễn tả tâm lí nhân vật, tạo không
khí và dựng đối thoai.
- Hình thành kĩ năng phân tích văn bản tác phẩm theo thể loại (truyện ngắn)
B. Những điều cần lưu ý
I. Nội dung
1. Đặc điểm bài học
a. Vợ nhặt là một truyện ngắn xuất sắc của Kim Lân viết về tình cảnh thê thảm của
người nông dân trong nạn đói khủng khiếp vào mùa xuân năm 1945.
Vì vậy, giáo viên cần giúp cho học sinh hiểu được nạn đói khủng khiếp năm 1945, một
trong những trang bi thảm nhất của lịch sử dân tộc ta. Đầu năm 1940, phát xít Nhật
nhảy vào Đông Dương, cùng với thực dân Pháp áp bức, bóc lột nhân dân ta; nhân dân
ta lâm vao tình trạng một cổ hai tròng. Ở miền Bắc, Nhật bắt nông dân phải nhổ lúa để
trồng đay, trong khi đó Pháp tăng thuế, ra sức vơ vét thóc gạo. Mùa xuân Ất Dậu năm
1945, từ Lạng Sơn đến Quảng Trị, dân ta lâm vào nạn đói chưa từng có trong lịch sử:
hơn hai triệu người chết đói thê thảm. Có làng chết gần hết, nhiều người chết lả trên
đường đi, nơi gốc cây, ven đường, hè nhà, quán chợ, …Nhiều gia đình, nhiều người
phải ăn cháo cám, ăn rau, ăn củ chuối… thay cơm (gia đình nhà văn Kim Lân cũng đã
từng phải ăn cháo cám trong những ngày đói ấy).

Sự thật bi thảm này đã từng được miêu tả trong những trang viết của Văn Cao (trong
Chiếc xe xác qua phường Dạ Lạc), của Tố Hữu (trong Xuân đến và Đói! Đói!), của
Nguyên Hồng (trong Địa ngục), của Tô Hoài (trong Mười năm), của Nguyễn Đình Thi
(trong Vỡ bờ)… Kim Lân đã phản ánh hiện thực đó qua truyện ngắn xuất sắc: Vợ
nhặt.
Giáo viên cũng có thể sưu tầm, giới thiệu tư liệu (tranh, ảnh …) để giúp học sinh hình
dung được một cách cụ thể về nạn đói khủng khiếp này.
b. Nhưng vượt lên tình cảnh bi thảm đó là niềm khao khát mãnh liệt của người dân lao
động về hạnh phúc gia đình và niềm tin bất diệt của họ đối với sự sống và tương lai, là
tình thương yêu, cưu mang đùm bọc lẫn nhau của những con người nghèo khổ ngay
trên bờ vực thẳm của cái chết. Đó là giá trị nhân đạo sâu sắc, đầy cảm động của truyện
ngắn này.
c. Đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn Vợ nhặt được thể hiện rõ nhất trong việc sáng
tạo tình huống và nghệ thuật miêu tả tâm lí nhân vật.
2. Trọng tâm bài học
Page 1 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
Vợ nhặt là một truyện ngắn khá dài, không thể phân tích sâu các chi tiết trong hai tiết
học. Cần tập trung vào các vấn đề sau:
- Tình huống độc đáo của truyện.
- Niềm khát khao hạnh phúc gia đình được thể hiện qua nhân vật Tràng
- Niềm tin vào cuộc sống và tình thương giữa những người nghèo khổ được thể hiện
chủ yếu qua nhân vật bà cụ Tứ.
II. Phương pháp và tiến trình tổ chức dạy học
1. Phương pháp – Phương tiện dạy học:
1. Phương pháp:
- Giáo viên tổ chức giờ dạy học theo các kết hợp các phương pháp đọc sáng tạo, gợi
tìm kết hợp với các hình thức trao đổi, thảo luận, trả lời câu hỏi
- Phương hướng dạy - học tích hợp: Gắn đọc – hiểu tác phẩm với các yếu tố nội tại của

tác phẩm
- Phương hướng dạy học tích cực: Đa dạng hoá các hình thức tổ chức dạy học theo
hướng: kết hợp đọc diễn cảm với trao đổi cá nhân và nhóm theo các câu hỏi đọc - hiểu
có xen kẽ lời giảng bình của giáo viên, tạo slide hỗ trợ tái hiện câu hỏi, chốt ý, bài tập
trắc nghiệm; một số lời bình chọn lọc.
2. Phương tiện:
- Sách giáo khoa ngữ văn 12, Sách giáo viên, Sách tham khảo
- Giáo án
- Hệ thống máy tính có phần mềm power poin, máy chiếu multimedia, loa, máy chiếu
hắt
2. Tiến trình tổ chức dạy học
1. Tổ chức lớp
- Ổn định tổ chức
- Kiểm tra sĩ số
2. Kiểm tra bài cũ (5 phút)
3. Bài mới
a. Phần mở đầu: Giới thiệu vào bài (Giáo viên thuyết trình)
b. Phần tổ chức dạy học:
Thời
gian
Hoạt động của thày và
trò
Yêu cầu cần đạt
Em hãy tóm lược những
nét chính về tác giả Kim
Lân?
A/ Tiểu dẫn
1/ Tác giả
Kim Lân tên khai sinh là Nguyễn Văn Tài (1920 –
2007). Quê ở Phù Lưu, Tân Hồng, Từ Sơn, Bắc

Ninh.
- Trước cách mạng Kim Lân là nhà văn hiện thực
phê phán; sau cách mạng vừa là nhà báo, nhà văn,
viết nhiều về nông thôn và người nông dân bằng
tình cảm đôn hậu, nhân ái.
- Kim Lân là cây bút truyện ngắn chuyên nghiệp,
thế giới nghệ thuật của ông tập trung ở khung cảnh
nông thôn, hình tượng người nông dân lao động
Page 2 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
nghèo, ông am hiểu và cảm thông sâu sắc với họ.
- Các tác phẩm chính: Nên vợ nên chồng (tập
truyện 1955), Con chó xấu xí (Tập truyện 1962)
- Năm 2001 Ông được nhận Giải thưởng Nhà
nước về văn học nghệ thuật
Vị trí và hoàn cảnh sáng
tác tác phẩm?
2/ Tác phẩm
- Rút từ tập “Con chó xấu xí” (1962)
- Là một chương rút ra từ tiểu thuyết “Xóm ngụ
cư” viết ngay sau cách mạng tháng Tám bị thất lạc
bản thảo. Hoà bình lập lại (1954), Kim Lân viết
“Vợ nhặt” dựa trên cốt truyện cũ. Tác phẩm được
đánh giá là một trong những tác phẩm hay nhất
trong kho tàng truyện ngắn Việt Nam sau cách
mạng
Gv nói qua về nạn đói
khủng khiếp năm 45 đến
khi cách mạng tháng Tám

thành công để tạo tâm thế
cho học sinh tiếp nhận tác
phẩm?
Đọc tác phẩm
Giáo viên định hướng
giọng đọc:
- Đọc lướt các phần lược
bớt để học sinh nắm được
chỉnh thể cốt truyện, tạo
cơ sở để tóm tắt cốt truyện
hoàn chỉnh.
- Khi đọc những đoạn trần
thuật, thể hiện bối cảnh
của truyện, cần đọc nhấn
giọng vào các từ miêu tả.
Đoạn văn nêu tình huống
truyện cần được nghỉ lâu
hơn để tạo ấn tượng về sự
khác biệt của sự kiện
ngày hôm nay – so với
những hôm khác, khi
Tràng trở về xóm ngụ cư.
Đọc các đoạn đối thoại,
lưu ý thể hiện rõ giọng
điệu của từng nhân vật:
cái vô tư chòng ghẹo, trêu
trọc của lũ trẻ, sự tò mò,
B/ Đọc hiểu
I. Đọc và tìm hiểu chung
1. Bố cục: Tác phẩm chia làm 5 phần

Phần 1 từ đầu đến … ấy thế mà thành vợ thành
chồng: Tràng đưa người vợ nhặt về gặp mẹ
Phần 2 tiếp theo đến … đánh một bữa thật no nê
rồi cùng đẩy xe bò về: Hoàn cảnh gặp gỡ và nên
vợ chồng của Tràng và thị
Phần 3 tiếp theo đến … Lược một đoạn…: Tình
thương của người mẹ già nghèo khó với đôi vợ
chồng mới.
Phần 4 tiếp theo đến … Một nỗi tủi hờn len vào
tâm trí mọi người…: Cảnh sống đấm ấm, hoà
thuận và nỗi lo âm thầm sau ngày Tràng có vợ.
Phần 5 phần còn lại: xu hướng Cách mạng của
người dân lao động.
2. Tóm tắt tác phẩm:
Truyện kể về Tràng một chàng trai nghèo dân ngụ
cư đã nhặt được vợ trong nạn đói Ất Dậu (1945):
Tràng là một người xấu xí thô kệch, ế vợ. Tràng
làm nghề kéo xe bò thuê và sống với mẹ già. Một
lần kéo xe thóc Liên đoàn lên tỉnh Tràng hò vu vơ
và đã quen với một cô gái. Vài ngày sau gặp lại cô
gái ấy trông thật rách nát và đói. Tràng đã mời cô
gái một bữa ăn, cô gái liền ăn một chập bốn bát
bánh đúc và với những câu nói đưa đẩy thì Thị đã
nhận lời về làm vợ Tràng. Việc Tràng nhặt được
vợ làm cả xóm ngụ cư ngạc nhiên và cả bà Cụ Tứ
(mẹ Tràng) cũng không khỏi bàng hoàng, ngạc
nhiên và lo lắng nhưng rồi bà cụ cũng đã hiểu ra
Page 3 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa

chú ý, thương cảm của
những người dân xóm ngụ
cư, giọng buồn tủi, yêu
thương của bà mẹ nghèo
gần đất xa trời trước hạnh
phúc của con, giọng trống
không vừa ngượng nghịu
xa lạ, vừa gần gũi hạnh
phúc của anh cu Tràng khi
đối thoại cùng chị vợ
nhặt.
Tìm bố cục
? Học sinh tóm tắt tác
phẩm
? Nhan đề tác phẩm có gì
đặc biệt? Em hãy cho biết
ý nghĩa nhan đề ấy?
và chấp nhận người con dâu ấy. “Bữa cơm” đón
nàng dâu mới chỉ có cháo với muối và rau chuối,
kèm theo là nồi “chè khoán” của bà cụ Tứ. Buổi
sáng hôm sau, trong tiếng trống thúc thuế dồn dập,
quạ đen bay vù vù như mây đen, Thị nói về
chuyện Việt Minh phá kho thóc Nhật và Tràng
nhớ lại hình ảnh lá cờ đỏ sao vàng bay phấp phới
hôm nào.
3. Ý nghĩa nhan đề
- Ngắn gọn nhưng hàm chứa ý nghĩa tư tưởng sâu
xa
+ “Vợ nhặt” hiểu theo nghĩa đen là nhặt được vợ.
Nhan đề “Vợ nhặt” tạo được ấn tượng, thu hút sự

chú ý của người đọc. Qua đây ta cũng thấy được
sự rẻ rúng của con người trong cảnh đói.
+ Phản ánh được tình cảnh thê thảm và thân phận
tủi nhục của người nông dân nghèo trong nạn đói
khủng khiếp; sự đen tối, bế tắc của xã hội Việt
Nam trước cách mạng.
Nói như Kim Lân “Nhặt tức là nhặt nhạnh, nhặt vu vơ. Trong cảnh đói năm
1945 người dân lao động dường như khhó ai thoát khỏi cái chết. Bóng tối của
nó phủ lấy mọi xóm làng. Trong hoàn cảnh ấy giá trị một con người thật vô
cùng rẻ rúng, người ta có thể có vợ theo chỉ nhờ mấy bát bánh đúc ngoài chợ -
đúng là nhặt được vợ như tôi nói trong truyện”
? Em nhận xét như thế
nào về tình huống có vợ
của Tràng?
II. Tìm hiểu văn bản
1. Tình huống truyện
- Bối cảnh chung: Đầu năm 1940 phát xít Nhật vào
Đông Dương, nhân dân ta lâm vào cảnh "một cổ
hai tròng"
+ Phát xít Nhật bắt dân ta nhổ lúa, trồng đay
+ Thực dân Pháp: tăng thuế, ra sức vơ vét, bóc lột.
Mùa xuân năm 1945, từ Lạng Sơn đến Quảng Trị
nhân dân ta lâm vào nạn đói khủng khiếp, hơn 2
triệu người chết đói thê thảm.
- Bối cảnh nghệ thuật :
+ "Người chết như ngả rạ. Không buổi sáng nào
người trong làng đi chợ, đi làm đồng không gặp
ba bốn cái thây nằm còng queo bên đường” người
dương mà như người âm, cái chết hoà vào cuộc
sống.

+ "Không khí vẩn lên mùi ẩm thối của rác rưởi và
mùi gây của xác người"; "mùi đốt đống rấm ở
những nhà có người chết theo gió thoảng vào khét
lẹt” đầy mùi tử khí
Page 4 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
Lấy dẫn chứng minh hoạ
và phân tích thái độ của
các nhân vật trước tình
huống nhặt được vợ của
Tràng?
Tràng lấy vợ nhờ nạn đói.
Tình huống truyện đã
khơi dậy ở mỗi nhân vật
những ý nghĩ và tâm trạng
khác nhau, gắn với thân
phận, kinh nghiệm sống
của họ và thể hiện tính
cách khác nhau của họ
? Ý nghĩa của việc tạo
tình huống truyện độc
đáo, hấp dẫn của tác phẩm
(tình huống nhặt được vợ)
+ Âm thanh “Tiếng quạ trên mấy cây gạo ngoài
bãi chợ cứ gào lên từng hồi thê thiết”
+ Con người “Xanh xám như những bóng ma”
(tr23) “những người đói dật dờ đi lại lặng lẽ như
những bóng ma” "khuôn mặt hốc hác, u tối" (tr24)
trong nạn đói vật vờ như những con ma và mất dần

nhân ảnh.
–> Bóng tối của nạn đói bao phủ khắp nơi "cái
cảnh tối sầm lại vì đói khát"
- Tràng là một người dân lao động nghèo khổ, lam
lũ, xấu xí, ế vợ, dân xóm ngụ cư. Chỉ qua 2 lần gặp
gỡ bằng vài lời bông đùa và 4 bát bánh đúc Thị đã
theo không Tràng về làm vợ -> Thái độ của các
nhân vật:
+ Ngạc nhiên: “Đến bây giờ hắn vẫn còn ngỡ ngợ
như không phải thế. Ra hắn đã có vợ rồi đấy ư?
Hà! Việc xảy ra thật hắn cũng không ngờ”
+ Vui mừng: “Những khuôn mặt hốc hác, u tối
của họ bỗng dưng rạng rỡ hẳn lên. Có cái gì lạ
lùng và tươi mát thổi vào cuộc sống đói khát, tăm
tối ấy của họ”; “May ra mà qua khỏi được cái tao
đoạn này thì thằng con bà cũng có vợ, nó yên bề
nó”; “Mặt hắn có một vẻ gì phớn phở khác
thường. Hắn tủm tỉm cười nụ một mình và hai mắt
thì sáng lên lấp lánh”.
+ Lo lắng: “Giời đất này còn rước cái của nợ đời
về. Biết có nuôi nổi nhau qua được cái thì này
không”; “Biết rằng chúng nó có nuôi nổi nhau
sống qua được cơn đói khát này không.”; “thóc
gạo này đến cái thân mình cũng chả biết có nuôi
nổi không, lại còn đèo bòng”
+ Thương cảm: “Người ta có gặp bước khó khăn,
đói khổ này, người ta mới lấy đến con mình”
+ Tủi phận: “Chao ôi, người ta dựng vợ gả chồng
cho con là lúc trong nhà ăn nên làm nổi, những
mong sinh con đẻ cái mở mặt sau này. Còn mình

thì… Trong kẽ mắt kèm nhèm của bà rỉ xuống hai
dòng nước mắt…”
=> Là một tình huống lạ, bất ngờ, gây sự ngạc
nhiên cho bao nhiêu người vì nếu không phải
giữa năm đói, nếu không rơi vào tình cảnh có
nguy cơ bị chết đói thì không ai lấy Tràng
=> Là một tình huống hết sức éo le, tạo nên tâm
trạng đầy mâu thuẫn.
Page 5 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
=> Tên tác phẩm và tình huống truyện góp phần
phản ánh bức tranh hiện thực về nạn đói và số
phận khốn khổ của người dân lao động nghèo,
gián tiếp kết tội thực dân, phát xít đã tạo nên
những số phận bi thảm -> sức hấp dẫn và chiều
sâu tư tưởng cho tác phẩm.
Đọc “Vợ nhặt” một tác giả đã viết “Bốn bát bánh đúc thành lễ cưới thật rồi –
Xin từ điển hãy thêm từ vợ nhặt – Ngòi bút Kim Lân tưởng như đùa như khóc –
Đói quắt quay nhưng tha thiết con người”
Đọc những dòng tâm tư này ta hiểu, người ta nhặt nhau về không phải chỉ vì
đói quá, khổ quá, cần có một chốn nương thân. Thẳm sâu của câu chuyện nhặt
vợ nhặt chồng tội nghiệp ấy là khát khao về mái ấm gia đình, là tình yêu
thương, đùm bọc “một miếng khi đói bằng một gói khi no”. Cái đói là ghê gớm
nhưng đàng sau cái đói, Kim Lân muốn gửi gắm một thông điệp khác: “Khi
đói, người ta không nghĩ đến con đường chết mà chỉ nghĩ đến con đường sống.
Dù ở trong tình huống bi thảm đến đâu, dù kề bên cái chết vẫn khát khao hạnh
phúc, vẫn hướng về ánh sáng, vẫn tin vào sự sống và vẫn hi vọng ở tương lai,
vẫn muốn sống, sống cho ra người”. Điều đó được thể hiện trong tình huống
truyện. Và đặc biệt, điều đó đã hoá thân một cách tài tình vào thế giới nội tâm

của các nhân vật trong truyện “Vợ nhặt”.
? Nhân vật Tràng được
Kim Lân giới thiệu như
thế nào?
2. Nhân vật Tràng - niềm khát khao về một mái
ấm gia đình
- Diện mạo: Hai con mắt nhỏ tí, hai bên quai hàm
bạnh ra, thân hình to lớn vập vạp -> Được miêu tả
với những đường nét thô kệch
- Tính tình: nông nổi có tật vừa đi vừa nói, thường
tủm tỉm cười một mình, hay chơi đùa với đám trẻ
con vô tư, hồn nhiên -> như một đứa trẻ to xác chứ
không giống một tràng trai trong mắt các cô gái
- Hoàn cảnh: dân ngụ cư, nghèo khổ, ế vợ, cuộc
sống bấp bênh
-> Không có gì hấp dẫn và cuốn hút / Vậy nhưng
Tràng không chỉ lấy được vợ mà có người con gái
theo không anh về làm vợ
? Tràng và Thị đến với
nhau như thế nào?
? Vì sao Tràng rủ người
đàn bà mới gặp hai lần về
làm bạn với mình?
- Cuộc gặp gỡ giữa Thị và Tràng:
+ Lần đầu chỉ bằng câu hò vu vơ – Tràng gặp Thị
nhưng rồi anh quên ngay.
+ Lần thứ hai:
^ Tràng không còn nhớ "Hắn giương mắt nhìn thị,
không hiểu. Thật ra lúc ấy hắn cũng chưa nhận ra
thị là ai" nên bị Thị trách móc

^ Khi nhớ ra Tràng sẵn sàng mời thị ăn bằng sự
thương cảm và rộng rãi "Đấy, muốn ăn gì thì ăn" -
miếng ăn lúc đó là cả mạng sống của con người
Page 6 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
? Cái chậc lưỡi “Chậc,
kệ!” chứng tỏ nét tình
cách gì ở người đàn ông
này?
? Trên đường về nhà thái
độ của Tràng thay đổi như
thế nào?
Diễn biến tâm trạng và
thái độ của Tràng khi dẫn
Thị về nhà?
^ Tràng quên đi cái đói
trước mắt “Trong một lúc
Tràng như quên hết
những cảnh sống ê chề
tăm tối hằng ngày, quên
cả cái đói khát đang đe
doạ” để chỉ còn “tình
nghĩa” giữa hắn và người
đàn bà đi bên “Một cái gì
mới mẻ, lạ lắm chưa từng
thấy ở người đàn ông
ấy”.
nhưng anh vẫn sẻ chia với Thị bởi đó là tình cảm
của những con người đồng cảnh ngộ.

^ Sau khi ăn xong, Tràng “Nói đùa chứ có về với
tớ thì ra khuân hàng lên xe rồi cùng về” ai ngờ
Thị theo về thật
Mới đầu, Tràng nhận ra mình đã “đèo bòng” - một
nỗi lo rất thực tế, đến bản thân anh cũng “chợn”
khi nghĩ về tương lai nhưng rồi Tràng tặc lưỡi
“chậc kệ” -> bên ngoài là sự liều lĩnh, nông nổi
không tính toán nhưng bên trong là khát vọng cháy
bỏng về một gia đình hạnh phúc
- Đám cưới trong ngày đói:
+ Hôn nhân không xuất phát từ sự tìm hiểu, yêu
thương mà từ những lời đùa cợt, từ miếng ăn, từ sự
chạy trốn cái đói.
+ Cảnh đưa dâu về nhà chồng: chỉ có 2 người thẹn
thùng, ngại ngần, đi trong lặng lẽ
+ Của hồi môn: cái thúng đựng vài thứ lặt vặt
+ Bữa cơm đón nàng dâu mới "thật thảm hại"
"một lùm rau chuối thái rối, và một đĩa muối ăn
với cháo" và món ăn đặc biệt "chè khoán"
- Hạnh phúc gia đình làm Tràng thay đổi:
+ Trên đường về: Mặt Tràng "có một vẻ gì phớn
phở khác thường. Hắn tủm tỉm cười một nụ một
mình và hai mắt thì sáng lên lấp lánh", "cái mặt
vênh lên tự đắc với mình".
-> niềm vui, hạnh phúc mộc mạc của anh Tràng
vụng về.
+ Khi về nhà:
^ Xăm xăm bước vào, dọn dẹp sơ qua, thanh minh
về sự bừa bộn vì thiếu bàn tay đàn bà "Không có
người đàn bà, nhà cửa thế đấy!" -> ngượng nghịu

nhưng chân chật
^ Lúng túng, đứng ngây giữa nhà, cảm thấy sợ
đâm ra gắt gỏng vô lý "Tràng đứng ngây ra giữa
nhà một lúc, chợt hắn thấy sờ sợ. Chính hắn cũng
không hiểu sao hắn sợ, hắn lấm lét bước vội mấy
bước ra sân gắt lên…" -> không hiểu nhau nên lo
lắng thị đổi ý (“Rích bố cu”), lo vì sợ mẹ không
đồng ý.
^ Tràng mời mẹ vào nhà trịnh trọng, trình bày
ngắn gọn và mộc mạc câu chuyện có vợ - cách xin
ý kiến mẹ của Tràng.
^ Khi bà cụ Tứ tỏ ý mừng lòng Tràng thấy như trút
Page 7 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
được gánh nặng và hoàn toàn yên tâm "Tràng thở
đánh phào một cái, ngực nhẹ hẳn đi. Hắn ho khẽ
một tiếng, bước từng bước dài ra sân."
+ Sáng hôm sau
^ Tràng thấy mình như bước ra từ một giấc mơ
“lửng lơ như người vừa ở trong giấc mơ đi ra.
Việc hắn có vợ đến hôm nay hắn vẫn còn ngỡ
ngàng như không phải”
^ Nhìn nhà cửa sạch sẽ, phong quang, mẹ và vợ
đang dọn dẹp sân vườn tràng tự thấy mình thay
đổi, thấy mình nên người "Bỗng nhiên thấy hắn
thương yêu gắn bó với cái nhà của hắn lạ lùng.
Hắn đã có một gia đình". Anh nghĩ đến tương lai,
đến sự sinh sôi nảy nở hạnh phúc "Hắn sẽ cùng vợ
sinh con đẻ cái ở đấy". Không chỉ "vui sướng,

phấn chấn" Tràng còn thấy mình có trách nhiệm
"Bây giờ hắn mới thấy hắn nên người, hắn thấy
hắn có bổn phận phải lo lắng cho vợ con sau này.”
– ý thức được vị trí trụ cột gia đình, thấy mình cần
tham gia xây dựng gia đình
-> Niềm hạnh phúc gia đình đem sinh khí đến cho
cuộc sống đang tràn ngập sự chết chóc bủa vây,
đem hạnh phúc đến cho người nghèo khổ bên bờ
vực của cái chết mỏi mòn vì đói khát.
=> Tràng -
? Phân tích diễn biến tâm
trạng của bà cụ Tứ khi về
đến nhà? Tác giả đã diễn
tả tâm lí của bà như thế
nào? Vì sao từ ngạc nhiên
đến mừng lo buồn tủi …
lẫn lộn?
Vì sao bà thấy thương
ngay người đàn bà trẻ xa
lạ? Bà là người nhiều tuổi
nhất nhưng lại nghĩ như
thế nào về tương lai?
Câu nói nào của bà cụ làm
em cảm động nhất? Vì
sao?
Nhà văn Kim Lân tâm sự
“Phần gây xúc động nhất
cho tôi khi đọc lại truyện
là đoạn bà cụ Tứ trở về. Ở
3. Nhân vật bà cụ Tứ

- Dáng đi lọng khọng, chậm chạp, run rẩy, lưng
còng vì tuổi tác, vừa đi vừa ho húng hắng vừa lẩm
nhẩm tính toán gì đó theo thói quen của người già
- Bà ngạc nhiên trước thái độ trịnh trọng khác
thường của người con trai vô tâm tính "phấp
phỏng bước theo con vào trong nhà".
- Khi thấy người đàn bà lạ đứng ở đầu giường con
trai hai lần chào mình bằng u bà thấy mắt nhoèn
đi, bà im lặng vì quá ngạc nhiên, hoàn toàn không
hiểu đầu đuôi câu chuyện.
- Khi hiểu câu chuyện, bà hiểu ra bao nhiêu cơ sự
"Bà lão cúi đầu nín lặng. Bà lão hiểu rồi. Lòng
người mẹ nghèo khỏo ấy còn hiểu ra biết bao
nhiêu cơ sự, vừa ai oán vừa xót thương cho số
kiếp đứa con mình"
+ Nghĩ về con trai – thương con phải lấy vợ nhặt,
nhờ cơn đói khát mới lấy được vợ "Người ta có
gặp bước khó khăn đói khổ này, người ta mới lấy
Page 8 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
đấy tình của người mẹ
thật lớn. Bà nhanh chóng
hiểu rõ hoàn cảnh và chấp
nhận ngay. Bà không chỉ
thương con trai mà còn
đày lòng thương xót với
người đàn bà cùng quẫn
kia dù hoàn cảnh bà cũng
không khá hơn lắm. Đó

chính là bản chất nhân
đạo trong tâm hồn con
người Việt. Đó cũng là
chủ đề của câu chuyện”.
đến con mình. Mà con mình mới có vợ được", về
bản thân "Thôi thì bổn phận bà là mẹ, bà đã chẳng
lo lắng được cho con…" - thấy tủi vì chưa làm tròn
bổn phận của người mẹ lấy vợ cho con, về người
chồng và đứa con gái út đã khuất "Bà lão nghĩ đến
ông lão nghĩ đến đứa con gái út. Bà lão nghĩ đến
cuộc đời cực khổ dài dằng dặc của mình" –
thương và tủi cho vong linh người đã mất và chính
mình. Bà nghĩ về người đàn bà lạ bỗng trở thành
con dâu "Người ta có gặp bước khó khăn đói khổ
này, người ta mới lấy đến con mình" thương người
đàn bà khốn khổ, cùng đường mới lấy đến con trai
bà mà không tính đến cưới hỏi "Bà lão nhìn người
đàn bà, lòng đầy thương xót".
-> Ngổn ngang bao tâm trạng buồn vui, mừng tủi,
và nhất là lo lắng vì nạn đói, lo vợ chồng chúng nó
có sống qua nổi cái thời tao loạn này không "Biết
rằng chúng nó có nuôi nổi nhau sống qua được
cơn đói khát này không; Vợ chống chúng nó lấy
nhau, cuộc đời chúng nó liệu có hơn bố mẹ trước
kia không?; Năm nay thì đói to đấy. Chúng mày
láy nhau lúc này, u thương quá…"– tất cả hoà
trong dòng nước mắt nghẹn ngào "Bà lão nghẹn
lời không nói được nữa, nước mắt cứ chảy xuống
ròng ròng".
-> Diễn biến tâm trạng bà cụ Tứ chân thật, logic

và rất xúc động. Đó là tấm lòng nhân hậu, bao
dung, đầy hi sinh của người mẹ nghèo Việt Nam .
- Đối xử với nàng dâu mới đầy ân tình:
+ Tỏ thái độ gần gũi, thương yêu, chăm sóc nàng
dâu mới “Con ngồi xuống đây! Ngồi xuống đây
cho đỡ mỏi chân”
+ Lời nói chân tình, dịu dàng, tính toán cùng vợ
chồng con chuyện nuôi gà, chuyện ngăn liếp,
chuyện tương lai với niềm lạc quan dân dã “Ai
giàu ba họ, ai khó ba đời; Sông có khúc, người có
lúc” để động viên các con
+ Dạy các con cách sống sao cho phải "Nhà ta thì
nghèo con ạ. Vợ chồng chúng mày liệu mà bảo
nhau làm ăn. Rồi ra may mà ông giời cho khá…"
"Cốt làm sao chúng mày hoà thuận là u mừng rồi"
+ Bà đem niềm vui và niềm lạc quan sống cho các
con "Bà lão nói toàn chuyện vui, toàn chuyện sung
sướng về sau này", cố động viên các con bằng
Page 9 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
món "chè khoán" đắng chát nhưng đậm nghĩa tình
"Chè khoán đây, ngon đáo để cơ; Cám đấy mày ạ,
hì. Ngon đáo để, cứ thử ăn mà xem. Xóm ta khối
nhà còn chả có cám mà ăn đấy"
–> bà là người mẹ nghèo đã gần đất xa trời nhưng
lại chính là ngọn lửa cuộc sống của cả gia đình.
=> Bà cụ Tứ - tấm lòng nhân hậu, bao dung,
đầy hi sinh của người mẹ nghèo Việt Nam.
? Khi ở chợ vì sao Thị

nhanh chóng bám lấy câu
“nói đùa” để đi theo
Tràng?
Trên đường về nhà Thị có
thái độ như thế nào? Vì
sao?
Sáng hôm sau Thị có gì
thay đổi? Lí do?
4. Nhân vật người vợ nhặt
- Đó là người đàn bà tội nghiệp, đáng thương,
không có gì kể cả tên riêng - nạn nhân thê thảm
của nạn đói; những mảnh đời như thị không phải
là hiếm trong bối cảnh nạn đói.
- Khi ở bên ngoài: lần đầu gặp ăn nói "cong cớn"
"liếc mắt cười tít"; lần hai "sầm sập chạy đến;
sưng sỉa nói; cong cớn trước mặt hắn" lúc thấy ăn
thì "đon đả" "Hai con mắt trũng hoáy của thị tức
thì sáng lên, thị đon đả" -> cái đói làm cho Thị trở
nên chao chát, đanh đá, liều lĩnh, táo tợn
- Thị theo không Tràng vì quá đói, mong tìm thấy
ở người đàn ông vụng về, xấu xí nhưng tốt bụng,
khoẻ mạnh và rộng rãi này một chỗ dựa - lấy
Tràng là một cách chạy trốn cái đói.
- Trên đường về cùng Tràng, bị mọi người chú ý
Thị mặc cảm vì ý thức thân phận hèn kém của
mình nên tỏ ra khó chịu, ngượng nghịu "Người
đàn bà tỏ vẻ khó chịu lắm" "thị càng ngượng
nghịu, chân nọ bước díu cả vào chân kia."
- Khi nhìn rõ gia cảnh nhà Tràng, Thị thấy thất
vọng "Thị đảo mắt nhìn xung quanh, cái ngực gầy

lép nhoo lên, nén một tiếng thở dài" nhưng dù sao
vẫn còn hơn sống vất vưởng ngoài đường nên thị
vẫn bám lấy nó “Thị ngồi im, bần thần nhìn ra
sân, tay giữ chặt cái thúng”.
- Thị chào “U” lễ phép và chờ đợi "Người đàn bà
khẽ nhúc nhích, thị vẫn khép nép đứng nguyên chỗ
cũ." – chứng tỏ thái độ mong mỏi được chấp nhận
và hoàn cảnh khó nói của bản thân.
- Sáng hôm sau: Thị thay đổi trở thành người vợ
đảm, người con dâu ngoan dậy sớm, xăn sắn quét
dọn, nấu ăn, tham gia vào công việc nhà chồng
một cách tự nguyện, chăm chỉ "thị hôm nay khác
lắm, rõ ràng là người đàn bà hiền hậu, đúng mực
không cuộc sống vẻ gì chao chát, chỏn lỏn"
Page 10 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
- Khi nhận ra bát “chè khoán” mẹ chồng đưa thực
ra chỉ là cháo cám “mắt tối lại” nhưng rồi Thị
“thản nhiên và vào miệng” một lần nữa nói lên sự
chấp nhận và ý tứ của người vợ nhặt.
-> Nói lên ước ao hạnh phúc của những người
cùng cảnh ngộ và sự đùm bọc lẫn nhau của họ
-> Làm rõ sự chuyển hoá tích cực của tư tưởng,
tình cảm nhân vật
=> Người vợ nhặt –
Kết thúc của tác phẩm gợi
cho em có thể viết tiếp
như thế nào về cuộc sống
trong tương lai của gia

đình Tràng?
Lí do xuất hiện hình ảnh
kết này trong tác phẩm?
* Đoạn kết của tác phẩm
- Hình ảnh kết thúc tác phẩm “Trong mắt Tràng
vẫn thấy đám người đói và lá cờ đỏ sao vàng bay
phấp phới…”
+ Gieo một hi vọng mãnh liệt và tâm hồn Tràng và
gia đình anh
+ Gieo vào lòng người đọc một niềm tin mãnh liệt
rằng những con người khốn khổ sẽ có lá cờ đỏ kia
dẫn đường.
-> gợi ra xu hướng phát triển theo chiều hướng
tích cực của tác phẩm: Khi bị đẩy vào tình trạng
đói khổ cùng đường thì người nông dân lao động
sẽ hướng tới cách mạng. Đây cũng là xu hướng
vận động chủ yếu của văn học Việt Nam từ 1945
đến 1975.
III. Tổng kết
- “Vợ nhặt” là một truyện ngắn đặc sắc của Kim
Lân và của văn xuôi sau cách mạng.
+ Giá trị hiện thực:
Phản ánh chân thực cuộc sống của người dân lao
động nghèo trước cách mạng tháng Tám: nạn đói
thê thảm và tấm lòng hướng về cách mạng (hiện
thực và xu thế)
Tố cáo tội ác thực dân Pháp và phát xít Nhật
+ Giá trị nhân đạo:
Bài ca tình người, tình mẫu tử
Khẳng định khát vọng sống, khát vọng hạnh phúc

mãnh liệt của con người, niềm hi vọng và niềm tin
vào cuộc sống
- Nghệ thuật:
+ Tác phẩm dựng lên một tình huống truyện lạ,
độc đáo, đầy ý nghĩa
+ Vẽ người, diễn tả tâm lí qua cử chỉ, ngôn ngữ
của nhân vật
Page 11 of 12
Giáo án Ngữ văn 12 nâng cao
Phạm Thị Thanh Thủy THPT Yên Hòa
+ Nghệ thuật trần thuật linh hoạt và sử dụng ngôn
ngữ có tính tạo hình đặc sắc
Page 12 of 12