SKKN: MỘT VÀI BIỆN PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ DẠY HỌC HỢP TÁC TRONG NHÓM NHỎ Ở BỘ MÔN SINH HỌC THCS

Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
PHÒNG GIÁO DỤC- ĐÀO TẠO ĐẠI LỘC
TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ KIM ĐỒNG
****************************
SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM
TÊN ĐỀ TÀI:
MỘT VÀI BIỆN PHÁP NÂNG CAO
HIỆU QUẢ DẠY HỌC HỢP TÁC
TRONG NHÓM NHỎ
Ở BỘ MÔN SINH HỌC
NGƯỜI THỰC HIỆN:HUỲNH THỊ KIM MAI.
NĂM HỌC:2005-2006.
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

1
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
PHẦN THỨ NHẤT
Để đào tạo những con người năng động sáng tạo phục vụ sự
nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, đòi hỏi người giáo viên
(GV) phải suy nghĩ, lựa chọn những phương pháp dạy học phù hợp với
đối tượng dạy học, với mục đích, phương tiện, hình thức tổ chức dạy
học nên việc sử dụng các phương pháp trở nên đa dạng hơn nhiều.
I/Lí do chọn đề tài:
Cùng với việc thay SGK mới, việc đổi mới phương pháp dạy
học trong bộ môn Sinh theo định hướng ở các trường phổ thông hiện
nay là phát huy tính tích cực, tự giác chủ động sáng tạo của HS phù
hợp với từng lớp học; từng đối tượng. Qua phương pháp tự học, tự khai
thác kiến thức và kĩ vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đem lại niềm
vui, hứng thú cho HS học tập.
Từ xưa, bên cạnh câu “Không thầy đố mày làm nên” ông cha ta
đã có câu “Học thầy không tầy học bạn”. Đúng vậy, trong giáo dục,

học tập hợp tác sẽ làm cho từng thành viên được bộc lộ suy nghĩ, hiểu
biết, thái độ của mình, qua đó được tập thể uốn nắn, điều chỉnh để
hoàn thiện kiến thức. Tuy nhiên trong thực tế giảng dạy của tổ Hóa-
sinh trường THCS Kim Đồng, việc thực hiện phương pháp dạy học
hợp tác theo nhóm nhỏ còn nhiều bất cập, hạn chế. Để khắc phục tồn
tại này, tôi thấy cần phải đi sâu vào nghiên cứu và khai thác đề tài: “
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

2
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
Một vài biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học hợp tác trong nhóm
nhỏ” ở bộ môn sinh.
II/Lịch sử vấn đề:
Phương pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ trong giảng dạy sinh
học đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu như trong tài liệu đại
cương phương pháp dạy học sinh học…
Riêng đối với trường THCS Kim Đồng nói chung và tổ Hóa-
Sinh chúng tôi nói riêng đã mở nhiều chuyên đề về đổi mới phương
pháp dạy học (PPDH) theo hướng tích cực để phù hợp với việc thay
SGK mới. Nhưng với PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ áp dụng vẫn chưa
đạt hiệu quả cao. Vì vậy tôi chọn đây làm vấn đề cần khai thác.
III/Phạm vi đề tài:
Đề tài này có thể áp dụng cho tất cả các môn học ở các khối lớp,
nhưng với bộ môn sinh vẫn là môn mà chúng tôi sử dụng phổ biến
nhất.
*
* *
PHẦN THỨ HAI
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

3
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
NỘI DUNG:
I/Thực trạng ban đầu:
Qua các năm học, tôi nhận thấy những việc mà GV và HS thực
hiện và chưa thực hiện được các vấn đề sau:
a/Về phía giáo viên:
*Ưu điểm:
-Trong soạn giảng có thể hiện việc đổi mới phương pháp dạy
học.
-Đã sử dụng PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ để dạy một số tiết
học ở các khối lớp.
*Tồn tại:
-Mặc dù trong giáo án có thể hiện PPDH này, song chưa rõ ràng,
cụ thể.
-Các GV tổ chức hoạt động cho HS chưa đồng đều, chưa có sự
thống nhất các bước hoạt động và chưa thật sự đầu tư đúng mức trong
các tiết dạy của mình.
b/Về phía học sinh:
*Ưu điểm:
-Qua học tập, đã có một số HS hoạt động tích cựcđể tìm ra kiến
thức mới.
-HS biết tự mình trình bày kết quả trước lớp.
*Tồn tại:
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

4
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
Những ưu điểm trên của HS chỉ tập trung ở các em khá giỏi, cho
nên kết quả hoạt động chỉ là kết quả của các HS nổi trội, còn các HS

trung bình, yếu thì thờ ơ ỷ lại và trông chờ vào kết quả của các bạn
trong nhóm.Từ nhóm trưởng cho đến thư kí… chưa ý thức được mục
tiêu của PPDH hợp tác, các em nhóm trưởng cứ một mình thực hiện
yêu cầu của GV giao, sao cho nhanh và đúng kết quả mà không phân
công cho các cá nhân trong nhóm cùng hoạt động, nhất là các bạn học
yếu.
Mặt khác do một số GV chúng ta hướng dẫn chưa sâu.
II/Biện pháp thực hiện:
Để tổ chức HS học tập “Hợp tác trong nhóm nhỏ” một cách
hiệu quả thì trước hết GV phải hướng dẫn thật chu đáo. Do đó GV cần
phải thể hiện rõ ràng trong giáo án của mình và trong quá trình lên lớp.
1/Chuẩn bị giờ học:
a/Đối với GV:
-Nghiên cứu kĩ mục tiêu của mỗi bài học, nội dung của mỗi phần
trong bài để GV soạn bài một cách chu đáo. Xác định khi nào cần sử
dụng PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ cho phù hợp.Tùy theo nội dung
kiến thức cần khai thác ở mỗi bài mà ta có thể tổ chức từ 1-3 hoạt động
nhóm trong một tiết học; với các hình thức khác nhau. Thông
thường,với lượng kiến thức mới nhiều và khó thì chúng ta tổ chức cho
các em thảo luận mỗi nhóm từ 4-6 em; còn đối với lượng kiến thức
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

5
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
tương đối đơn giản hơn có tính chất trao đổi thì cho các em hoạt động
theo đôi bạn học tập.
*Ví dụ:
Bài thủy tức( SH7- T.08):
+Ở phần 1, để tìm hiểu về sự di chuyển của thủy tức (phần này
kiến thức đơn giản) GV chỉ cần cho HS trao đổi theo đôi bạn học tập

qua việc quan sát hình vẽ 8.2 mô tả dược bằng lời 2 cách di chuyển của
thủy tức.
+Sang phần 2, ở phần này kiến thức mới và khó, GV yêu cầu
HS nắm chắc thông tin ở bảng phụ, thảo luận nhóm “ Xác định và ghi
tên từng loại tế bào vào ô trống của bảng”
-Chuẩn bị kĩ về phương tiện dạy học để phục vụ cho tiết
học.Tùy theo sự lựa chọn phương tiện để thực hiện cho hoạt động
nhóm ở mỗi GV mà chuẩn bị đồ dùng dạy học tương ứng.Ví dụ như
tranh vẽ phóng to, mẫu vật, mô hình, bảng phụ ghi sẵn nội dung thảo
luận; hoặc chuẩn bị phiếu học tập để phát cho từng nhóm → sau hoạt
động GV thu kết quả để chấm; hoặc HS tự thực hiện trong vở bài tập
của mình, sau đó thống nhất kết quả chung cho nhóm trưởng. Nếu GV
sử dụng đèn chiếu trong dạy học thì chỉ cần chuẩn bị cho mỗi nhóm
một bảng trong và bút lông để các nhóm làm bài tập; sau đó chiếu kết
quả lên màn hình, các nhóm khác dễ dàng nhận xét. Hiện nay, điều
kiện phương tiện dạy học ở các trường học rất phong phú, có cả hệ
thống dạy học điện tử: Microsoft Power Point; nếu GV chúng ta sử
dụng phương tiện dạy học này rất thuận lợi trong dạy học nhất là trong
dạy học hợp tác nhóm nhỏ.
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

6
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
-Dặn dò, hướng dẫn HS chuẩn bị bài mới cũng là một khâu
không thể thiếu trong quá trình soạn giảng.Yêu cầu HS chuẩn bị đầy
đủ bao gồm nghiên cứu bài mới, chuẩn bị vật mẫu theo nhóm, bài tập
theo yêu cầu SGK. Hình thức hướng dẫn là những câu hỏi nêu vấn đề,
yêu cầu các em phải đọc và soạn trước bài mới.
*Ví dụ: Khi nghiên cứu bài “Sán lá gan” ( Bài 11-SH7)
Thấy cần phải cho HS thảo luận phần “đặc điểm cấu tạo ngoài

của sán lá gan” và “vòng đời sán lá gan” thì GV hướng dẫn HS chuẩn
bị như sau:
GV đặt một số câu hỏi gợi ý để hướng dẫn HS chuẩn bị bài ở nhà:
• Cấu tạo sán lá gan thích nghi đời sống kí sinh như thế
nào?
• Vì sao trâu bò nước ta thường hay mắc bệnh sán lá gan?
• Kẻ sẵn bảng đặc điểm cấu tạo của sán lông, sán lá gan,
nghiên cứu vòng đời của sán lá gan để tiết học tới thực
hiện thảo luận.
b/Đối với HS:
-Yêu cầu các em phải học thuộc bài cũ có liên quan và nghiên
cứu bài mới theo hướng dẫn của GV.
-HS chuẩn bị theo nhóm vật mẫu hoặc những phương tiện khác
mang đến lớp.
2/Trong giờ học: -Trước hết GV kiểm tra sự chuẩn bị của các
nhóm; Sau đó tiến hành cho HS thực hiện hoạt động.
-GV tiến hành hoạt động nhóm như sau:
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

7
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
Lớp học được chia thành những nhóm từ 4-6 em.Tuy nhiên tùy
theo sự bố trí chỗ ngồi của mỗi lớp và số HS trong lớp mà ta có thể
chia đông hơn( có thể từ 7-8 em /nhóm). Tùy mục đích và vấn đề học
tập, các nhóm được phân chia ngẫu nhiên hoặc có chủ định, được duy
trì ổn định trong các tiết học hoặc thay đổi tùy theo từng hoạt động,
từng phần của tiết học, các nhóm được giao cùng một nhiệm vụ hay
những nhiệm vụ khác nhau.
Nhóm tự bầu ra một nhóm trưởng và một thư kí. Các thành viên
trong nhóm có thể thay nhau làm nhóm trưởng. Nhóm trưởng có nhiệm

vụ phân công cho mỗi nhóm viên thực hiện một phần công việc.Trong
nhóm nhỏ mỗi thành viên đều hoạt động tích cực, không thể ỷ lại vào
những em khá, giỏi. Các thành viên trong nhóm giúp nhau tìm hiểu vấn
đề trong không khí thi đua với các nhóm khác. Kết quả làm việc của
mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả chung của cả lớp. Để trình bày kết
quả làm việc của nhóm trước toàn lớp, nhóm có thể cử ra một đại diện
hoặc có thể phân công mỗi bạn trong nhóm trình bày một phần nếu
nhiệm vụ giao khá phức tạp.
*Ví dụ bài: Phân biệt động vật với thực vật- Đặc điểm chung
của động vật.( Bài 2-SH7)
+GV cần chuẩn bị:
• Bảng phụ ghi sẵn nội dung bảng 1 tr. 9 SGK.
• Tranh vẽ phóng to H.2.1SGK.
+HS cần chuẩn bị mỗi nhóm một bảng phụ bằng giấy roky kẻ
sẳn bảng 1SGK và 1 bút lông.
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

8
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
GV tiến hành như sau:
A.Làm việc chung cả lớp:
A
1
.Nêu vấn đề- xác định nhiệm vụ nhận thức:
-GV treo tranh vẽ phóng to H2.1:Các biểu hiện đặc trưng của
giới động vật và thực vật.
Giới thiệu nội dung tranh vẽ.
-GV tiếp tục treo bảng phụ viết sẵn nội dung bảng 1: “So sánh
động vật và thực vật”.
-Hướng dẫn HS cách hoàn thành bài tập đó.

A
2
.Chia nhóm, giao nhiệm vụ cho mỗi nhóm:
-Chia nhóm: Ví dụ lớp có 36 HS, ngồi theo hai dãy bàn, mỗi bàn
3 em, ta chia ngẫu nhiên thành 6 nhóm ( mỗi nhóm 6 em).
-Tất cả các nhóm đều giao chung một nhiệm vụ là:
1. “Quan sát tranh vẽ, thảo luận nhóm và đánh dấu x vào các ô
trống thích hợp ở bảng 1”.
2. Trả lời các câu hỏi:
+Động vật giống thực vật ở điểm nào?
+ Động vật khác thực vật ở điểm nào?
Yêu cầu HS thảo luận trong thời gian 5
’
.
A
3
.Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm:
-Mỗi nhóm sẽ thảo luận, trao đổi, thống nhất ý kiến và ghi lại kết
quả vào phiếu học tập.
GV có thể gợi ý thêm:
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

9
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
+Từng cá nhân quan sát hình vẽ, đọc chú thích → ghi nhớ kiến
thức về đặc điểm cơ bản của động vật; đặc điểm cơ bản của thực vật.
Từ đó dễ dàng so sánh.
+Đánh dấu x vào bảng 1.
+Dựa vào kết quả bảng 1, thảo luận rút ra điểm giống nhau và
khác nhau giữa động vật và thực vật.

B/Làm việc theo nhóm:
-Nhóm trưởng phân công trong nhóm để thực hiện theo gợi ý
trên.
-Trao đổi trong nhóm để hoàn chỉnh câu trả lời.
-Thể hiện kết quả trên phiếu học tập. (do em thư kí ghi.)
-Cử đại diện trình bày kết quả trước lớp.
C.Thảo luận - Tổng kết:
-Đại diện nhóm đem phiếu học tập của nhóm mình đính lên
bảng-trình bày kết quả.
-Các nhóm khác nhận xét - bổ sung ý kiến.
GV uốn nắn (lúc cần bổ sung thêm vài tư liệu để bài học thêm
sâu sắc).
*Nội dung phiếu học tập (Đã hoàn chỉnh)
Bảng 1:So sánh động vật với thực vật.
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

10
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
Đặc
điểm
cơ
Đối thể
tượng
phân
biệt
Cấu
tạo từ
tế bào
Không
Có

Thành
xenlulôzơ
ở tế bào
Không Có
Lớn lên và
sinh sản
Không Có
Sử dụng
chất hữu
cơ có sẵn
nuôi cơ thể
Không Có
Khả năng di
chuyển
Không
Hệ thần kinh
và giác quan
Không Có
Thực vật

√
√ √ √ √ √
Động vật

√
√ √ √ √ √
Qua bảng trên em thấy:
• Động vật giống thực vật ở điểm là:Cùng cấu tạo từ tế bào, cùng
có khả năng sinh sản và phát triển.
• Động vật khác thực vật ở điểm: Cấu tạo tế bào thành xenlulzơ,

chỉ sử dụng chất cơ có sẵn để nuôi cơ thể, có cơ quan di chuyển,
và có hệ thần kinh và giác quan.
-Cuối cùng GV chốt lại về sự khác nhau giữa động vật và thực vật,
từ đó đặc vấn đề tiếp theo là: Đặc điểm chung của động vật.
*Ngoài việc cho HS sử dụng phiếu học tập bằng bảng phụ như
trên , ta có thể hướng dẫn các em sử dụng vở bài tập hoặc GV chuẩn bị
phiếu học tập phát đủ cho mỗi nhóm, sau hoạt động thu chấm.
-Trong quá trình HS thảo luận nhóm, GV phải theo sát kiểm tra,
đôn đốc, nhắc nhở các em cùng làm việc. Có thể gợi ý thêm bằng
những câu hỏi đặc vấn đề đối với các nhóm còn lúng túng khi thảo
luận.
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

11
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
Để có sự thi đua giữa các nhóm, giúp các em hoạt động một cách
hứng thú tôi thường ghi điểm thưởng cho các nhóm. Ví dụ: Đối với các
nhóm làm việc đúng thời gian quy định, kết quả chính xác và tất cả các
em trong nhóm đều có thể đại diện trả lời được thì sẽ ghi điểm 10 cho
nhóm đó. Qua nhiều năm thực hiện tôi thường gọi các em trung bình,
yếu báo cáo kết quả xen lẫn với các em khá- giỏi. Những nhóm nào gọi
em yếu lên báo cáo kết quả không được thì điểm của nhóm đó là 1;
gọi tiếp em thứ hai lên trình bày, ghi điểm cộng với 1 điểm của em
trước đó chia 2 để lấy điểm của nhóm. Điểm hoạt động nhóm sẽ tổng
kết hàng tháng và sẽ phát thưởng cho nhóm có số điểm cao nhất. Làm
như vậy thì các em khá giỏi sẽ chú tâm đến những em yếu kém và
trung bình, lôi kéo các em vào hoạt động nhóm một cách thực sự và
bản thân em đó được nhắc nhở nhiều lần nên dần dần cũng tự giác vào
hoạt nhóm một cách tích cực để tránh điểm yếu kém cho nhóm mình.
Như vậy các cá nhân trong nhóm sẽ hoạt động đồng bộ. Chính nhờ áp

dụng các biện pháp đó mà các lớp học trở nên sinh động hơn khi thảo
luận nhóm và kết quả nắm bắt kiến thức.
*Ở trường THCS, mỗi tiết học chỉ nên thực hiện từ 1-3 hoạt động
nhóm, thời gian mỗi hoạt động từ 5-10 phút.
Tuy nhiên, phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ thường
mất nhiều thời gian, lớp học hay mất trật tự. Để hạn chế việc kéo dài
thời gian trong hoạt động nhóm hoặc HS thảo luận không đạt mục đích
GV yêu cầu, trước khi cho HS thảo luận GV cần hướng dẫn thật cụ thể,
rõ ràng. Về phía HS phải có sự chuẩn bị chu đáo bài tập ở nhà. Có như
vậy mới tránh được hạn chế trên. Rút kinh nghiệm qua những năm dạy
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

12
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
học, và đặc biệt áp dụng có chọn lọc những vấn đề nêu trên thời gian
qua, tôi đã có được những thành công nhất định.
*
* *
PHẦN THỨ BA: KẾT LUẬN.
1Gía trị của đề tài:
Qua hơn 5 năm giảng dạy theo chương trình thay SGK mới, sử
dụng phương pháp dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ để dạy bộ môn
sinh học giúp HS có hứng thú học tập; các em đã học tập một cách tích
cực, chủ động tìm ra kiến thức mới.
Kết quả như sau:
Năm học Tính hứng thú trong học tập hợp tác và
kết quả học tập của bộ môn sinh học.
2000-2001
2001-2002
2002-2003

2003-2004
2004-2005
70% HS trong lớp
80% HS trong lớp
88% HS trong lớp
92% HS trong lớp
98% HS trong lớp
II/Phạm vi mở rộng và áp dụng:
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

13
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
Qua việc sử dụng PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ để dạy môn sinh
học tôi đã rút ra một số kinh nghiệm sau:
-PPDH hợp tác trong nhóm nhỏ là một trong những PPDH tích cực
cần được phát triển. Trong giai đoạn đổi mới PPDH hiện nay, GV nên
tập trung vận dụng PPDH này cho tất cả các môn học ở các khối lớp.
-Để vận dụng PPDH này một cách hiệu quả đòi hỏi mỗi thầy giáo,
cô giáo chúng ta cần nghiên cứu kĩ bài dạy, mục tiêu, nội dung, chuẩn
bị các phương tiện dạy học phù hợp với từng tiết học, với từng hoạt
động…; phân loại HS, nắm vững cấu trúc của một hoạt động nhóm, và
sử dụng linh hoạt các bước hoạt đó… Có như vậy thì hiệu quả học tập
của HS sẽ được nâng cao và các em học tập một cách tích cực, tự giác.
III/Những khó khăn, hạn chế của đề tài:
Đây là một đề tài vẫn cần nhiều thời gian nghiên cứu thêm, cần phải
mở nhiều chuyên đề này cho các cấp tổ, cấp trường, cấp huyện để
mong được sự góp ý chân thành của các thầy, cô và các bạn đồng
nghiệp. Xin chân thành cảm ơn.
Đại Đồng, tháng 12 năm2005.
Người thực hiện:

Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

14
Trường THCS Kim Đồng Sáng kiến kinh nghiệm
HUỲNH THỊ KIM MAI
Người viết:Huỳnh Thị Kim Mai

15