Một số vấn đề dạy học tích hợp trong môn ngữ văn THCS

Một số vấn đề dạy học tích
Một số vấn đề dạy học tích
hợp trong môn
hợp trong môn
ngữ văn
ngữ văn

1. Khái niêm tích hợp
1. Khái niêm tích hợp

Trong dạy học ,tích hợp được hiểu là sự phối kết hợp
Trong dạy học ,tích hợp được hiểu là sự phối kết hợp
các tri thức của một số môn học có những nét chính
các tri thức của một số môn học có những nét chính
tương đồng vào một lĩnh vực chung, thường là những
tương đồng vào một lĩnh vực chung, thường là những
chủ đề , những kiến thức nguồn.
chủ đề , những kiến thức nguồn.

Nói cách khác , tích hợp là cách phối hợp tối ưu các
Nói cách khác , tích hợp là cách phối hợp tối ưu các
quá trình học tập một cách riêng rẽ các môn học ,
quá trình học tập một cách riêng rẽ các môn học ,
phân môn học khác nhau theo những hình thức , mô
phân môn học khác nhau theo những hình thức , mô
hình cấp độ khác nhau đáp ứng được mục tiêu , mục
hình cấp độ khác nhau đáp ứng được mục tiêu , mục
đích và yêu cầu cụ thể khác nhau.
đích và yêu cầu cụ thể khác nhau.

2. Tích hợp trong môn ngữ văn
2. Tích hợp trong môn ngữ văn



là sự kết nối tri thức và kĩ năng giữa ba phần
là sự kết nối tri thức và kĩ năng giữa ba phần
Văn- Tiếng việt- Tập làm văn và trong từng
Văn- Tiếng việt- Tập làm văn và trong từng
phân môn, từng vấn đề cụ thể. Đó là hướng
phân môn, từng vấn đề cụ thể. Đó là hướng
tiếp cận kiến thức từ việc khai thác giá trị các
tiếp cận kiến thức từ việc khai thác giá trị các
tri thức từng phân môn trên cơ sở một văn bản
tri thức từng phân môn trên cơ sở một văn bản
có vai trò như kiến thức nguồn.
có vai trò như kiến thức nguồn.

Hiệu quả của việc dạy học tích hợp
Hiệu quả của việc dạy học tích hợp
:
:

-Giúp người học tiết kiệm thời gian học tập mà vẫn
-Giúp người học tiết kiệm thời gian học tập mà vẫn
mang hiệu quả nhận thức .
mang hiệu quả nhận thức .

- Có thể tránh được những biểu hiện cô lập , tách rời
- Có thể tránh được những biểu hiện cô lập , tách rời

từng phương diện kiến thức , đồng thời còn phát triển
từng phương diện kiến thức , đồng thời còn phát triển
người học tư duy, khả năng thông hiểu và vận dụng kiến
người học tư duy, khả năng thông hiểu và vận dụng kiến
thức một cách linh hoạt vào các yêu cầu thực hành của
thức một cách linh hoạt vào các yêu cầu thực hành của
môn học.
môn học.

-Giúp học sinh kết hợp tri thức các môn học , phân môn
-Giúp học sinh kết hợp tri thức các môn học , phân môn
cụ thể trong chương trình học tập nhiều cách khác nhau
cụ thể trong chương trình học tập nhiều cách khác nhau
và vì thế việc nắm bắt kiến thức sâu sắc, hệ thống và lâu
và vì thế việc nắm bắt kiến thức sâu sắc, hệ thống và lâu
bền hơn.
bền hơn.

3. Các hình thức tích hợp trong dạy học
3. Các hình thức tích hợp trong dạy học
ng
ng
ữ
ữ
văn
văn

Dạy ngữ văn theo tinh thần tích hợp không phủ định
Dạy ngữ văn theo tinh thần tích hợp không phủ định
việc dạy các tri thức và kĩ năng thể hiện đặc trưng của

việc dạy các tri thức và kĩ năng thể hiện đặc trưng của
từng phân môn.
từng phân môn.



Vấn đề là phải phối hợp các tri thức và kĩ năng riêng
Vấn đề là phải phối hợp các tri thức và kĩ năng riêng
của từng phân môn một cách tối ưu để đạt được mục
của từng phân môn một cách tối ưu để đạt được mục
tiêu chung của môn ngữ văn .
tiêu chung của môn ngữ văn .

Chúng ta biết kết hợp tốt việc hình thành bốn kĩ năng
Chúng ta biết kết hợp tốt việc hình thành bốn kĩ năng
nghe ,nói ,đọc , viết với năng lực cảm thụ văn học của
nghe ,nói ,đọc , viết với năng lực cảm thụ văn học của
HS. Đó cũng là cái đích cuối cùng của việc đổi mới
HS. Đó cũng là cái đích cuối cùng của việc đổi mới
phương pháp dạy học. Như vậy trong dạy học môn
phương pháp dạy học. Như vậy trong dạy học môn
ngữ văn chúng ta có các hình thức tích hợp sau:
ngữ văn chúng ta có các hình thức tích hợp sau:

Tích hợp ngang
Tích hợp ngang



Tích hợp ngang được hiểu là tích hợp liên môn

Tích hợp ngang được hiểu là tích hợp liên môn
, liên phân môn và là hình thức tích hợp theo
, liên phân môn và là hình thức tích hợp theo
từng thời điểm . Đây là hướng tiếp cân kiến
từng thời điểm . Đây là hướng tiếp cân kiến
thức từ việc khai thác giá trị của các tri thức
thức từ việc khai thác giá trị của các tri thức
thuộc từng phân môn trên cơ sở một văn bản
thuộc từng phân môn trên cơ sở một văn bản
có vai trò kiến thức nguồn . Đó là khai thác
có vai trò kiến thức nguồn . Đó là khai thác
triệt để mối liên hệ kiến thức giữa các phần
triệt để mối liên hệ kiến thức giữa các phần
văn bản - Tiếng việt- Tập làm văn.
văn bản - Tiếng việt- Tập làm văn.

Ví dụ
Ví dụ

Như ở các bài : 22.23 24, 25 .26; 27 .28. ( Ngữ văn 8 –tập 2) .
Như ở các bài : 22.23 24, 25 .26; 27 .28. ( Ngữ văn 8 –tập 2) .
Học sinh học các văn bản nghị luận sử dụng nhiều yếu tố biểu
Học sinh học các văn bản nghị luận sử dụng nhiều yếu tố biểu
cảm đặc sắc .
cảm đặc sắc .

+Cho nên ở phần tập làm văn , SGK cung cấp kiến thức và kĩ
+Cho nên ở phần tập làm văn , SGK cung cấp kiến thức và kĩ
năng để đưa yếu tố biểu cảm vào văn nghị luận , kĩ năng viết
năng để đưa yếu tố biểu cảm vào văn nghị luận , kĩ năng viết

đoạn văn trình bày luận điểm .
đoạn văn trình bày luận điểm .

+ Phần tiếng việt học sinh tìm hiểu các kiểu hành động nói để
+ Phần tiếng việt học sinh tìm hiểu các kiểu hành động nói để
hiểu được mục đích của các văn bản nghị luận vừa học .
hiểu được mục đích của các văn bản nghị luận vừa học .

=>
=>
Như vậy hệ thống tri thức và kĩ năng được sắp xếp
Như vậy hệ thống tri thức và kĩ năng được sắp xếp
trong các đơn vị bài học tạo được mối quan hệ qua lại giữa
trong các đơn vị bài học tạo được mối quan hệ qua lại giữa
các nội dung dạy học
các nội dung dạy học
.
.

Tích hợp ngang giữa 3 phân môn
Tích hợp ngang giữa 3 phân môn
được biểu hiện theo hai hướng cơ
được biểu hiện theo hai hướng cơ
bản
bản

+ Tích hợp ngang theo đơn vị bài học
+ Tích hợp ngang theo đơn vị bài học

+ Tích hợp ngang không theo đơn vị bài học

+ Tích hợp ngang không theo đơn vị bài học

*Tích hợp ngang theo đơn vị bài học là
*Tích hợp ngang theo đơn vị bài học là
tìm ra yếu tố đồng qui giữa 3 phân
tìm ra yếu tố đồng qui giữa 3 phân
môn trong một đơn vị bài học .
môn trong một đơn vị bài học .
*Tích hợp ngang không theo đơn vị
*Tích hợp ngang không theo đơn vị
bài học cũng tìm ra yếu tố đồng qui
bài học cũng tìm ra yếu tố đồng qui
giữa 3 phân môn ở những đơn vị bài
giữa 3 phân môn ở những đơn vị bài
học khác nhau , giữa kiến thức của bài
học khác nhau , giữa kiến thức của bài
đang dạy với những kiến thức học sinh
đang dạy với những kiến thức học sinh
đã học trước .
đã học trước .

Ví dụ
Ví dụ

Tiết tập làm văn bài 26 “ Tìm hiểu yếu tố biểu
Tiết tập làm văn bài 26 “ Tìm hiểu yếu tố biểu
cảm trong văn nghị luận” . Có thể khai thác
cảm trong văn nghị luận” . Có thể khai thác
yếu tố biểu cảm trong văn bản “ Hich Tướng
yếu tố biểu cảm trong văn bản “ Hich Tướng

Sĩ” .
Sĩ” .



Dạy câu cảm thán ( bài 21) có thể khai
Dạy câu cảm thán ( bài 21) có thể khai
thác ngữ liệu ở văn bản nhớ rừng” trong bài
thác ngữ liệu ở văn bản nhớ rừng” trong bài
18 .
18 .

Day bài “ Đồng Chí” của Chính Hữu
Day bài “ Đồng Chí” của Chính Hữu
+ Tích hợp ngang :
+ Tích hợp ngang :
Tiếng việt : giải nghĩa các từ Đồng
Tiếng việt : giải nghĩa các từ Đồng
chí , tri kĩ , mặc kệ
chí , tri kĩ , mặc kệ
Thành ngữ “ Nước mặn ,đồng chua
Thành ngữ “ Nước mặn ,đồng chua
Nghệ thuất đối xứng : áo anh / quần
Nghệ thuất đối xứng : áo anh / quần
tôi
tôi
Tập làm văn : Phương thức biểu đạt
Tập làm văn : Phương thức biểu đạt
“ biểu cảm kết hợp với tự sự”
“ biểu cảm kết hợp với tự sự”

Dạy bài “ Bài thơ về tiểu đội xe
Dạy bài “ Bài thơ về tiểu đội xe
không kính”
không kính”



Tích hợp ngang :
Tích hợp ngang :



Tiếng việt : Giải thích từ Tiểu đội , chông
Tiếng việt : Giải thích từ Tiểu đội , chông
chênh
chênh


Từ khẩu ngữ :
Từ khẩu ngữ :


Động từ nhìn, thấy
Động từ nhìn, thấy



Tập làm văn: Phương thức biểu đạt , biểu
Tập làm văn: Phương thức biểu đạt , biểu

cảm , tự sự
cảm , tự sự



Nhân vật trữ tình : Người lính lái xe.
Nhân vật trữ tình : Người lính lái xe.

Tích hợp dọc
Tích hợp dọc



Tích hợp dọc được hiểu là tích hợp đồng tâm ,
Tích hợp dọc được hiểu là tích hợp đồng tâm ,
tích hợp theo từng vấn đề , trong từng phân
tích hợp theo từng vấn đề , trong từng phân
môn . Cụ thể đó là hướng tích hợp theo mối
môn . Cụ thể đó là hướng tích hợp theo mối
liên hệ ( trực tiếp và gián tiếp)giữa các vấn đề
liên hệ ( trực tiếp và gián tiếp)giữa các vấn đề
trong cùng một phân môn , giữa các bài học
trong cùng một phân môn , giữa các bài học
trong cùng một lớp , giữa lớp trước và lớp
trong cùng một lớp , giữa lớp trước và lớp
sau , thậm chí giữa cấp này với cấp khác
sau , thậm chí giữa cấp này với cấp khác

* Dạy câu trần thuật (bài 21) có thể
* Dạy câu trần thuật (bài 21) có thể

liên hệ với các kiến thức về “ Câu
liên hệ với các kiến thức về “ Câu
trần thuật đơn” ở lớp 6 .
trần thuật đơn” ở lớp 6 .
* Dạy các văn bản nhật dụng bài
* Dạy các văn bản nhật dụng bài
10 , 12 , 13 lớp 8 có thể liên hệ với
10 , 12 , 13 lớp 8 có thể liên hệ với
các chủ đề của văn bản nhật dụng
các chủ đề của văn bản nhật dụng
học ở lớp 6,7
học ở lớp 6,7

Do vậy để thực hiện được hình thức
Do vậy để thực hiện được hình thức
tích hợp này đòi hỏi GV phải nắm
tích hợp này đòi hỏi GV phải nắm
toàn bộ chương trình , phải nắm tri
toàn bộ chương trình , phải nắm tri
thức kĩ năng trình bày cho học sinh .
thức kĩ năng trình bày cho học sinh .
GV phải có năng lực tổng hợp . Từ đó
GV phải có năng lực tổng hợp . Từ đó
xem xét khả năng tích hợp có thể thực
xem xét khả năng tích hợp có thể thực
hiện , hệ thống hóa hay khai thác sâu
hiện , hệ thống hóa hay khai thác sâu
hơn nội dung kiến thức cụ thể nào đó.
hơn nội dung kiến thức cụ thể nào đó.

Day bài thơ “ Đồng Chí” của
Day bài thơ “ Đồng Chí” của
Chính Hữu ta liên hệ với một số
Chính Hữu ta liên hệ với một số
bài thơ viết về hình ảnh người lính
bài thơ viết về hình ảnh người lính
thời kháng chiến chống Pháp :
thời kháng chiến chống Pháp :
Nhớ của Hồng Nguyên , Tây Tiến
Nhớ của Hồng Nguyên , Tây Tiến
của Quang Dũng
của Quang Dũng

Dạy bài “ Bài thơ về tiểu đội xe không
Dạy bài “ Bài thơ về tiểu đội xe không
kính”
kính”
Liên hệ với những bài thơ về anh giải
Liên hệ với những bài thơ về anh giải
phóng quân , hình ảnh người lính lái
phóng quân , hình ảnh người lính lái
xe trên tuyến đường trường sơn năm
xe trên tuyến đường trường sơn năm
xưa .
xưa .
So sánh với hình ảnh người lính thời
So sánh với hình ảnh người lính thời
kháng chiến chống pháp trong bài thơ
kháng chiến chống pháp trong bài thơ
Đồng Chí .

Đồng Chí .
So Sánh thể thơ tự do với bài thơ
So Sánh thể thơ tự do với bài thơ
Đồng Chí
Đồng Chí




Tích hợp mở rộng
Tích hợp mở rộng
*Tích hợp mở rộng được hiểu là sự tích hợp mở rộng
*Tích hợp mở rộng được hiểu là sự tích hợp mở rộng
giữa các kiến thức trong bài học Ngữ văn với các
giữa các kiến thức trong bài học Ngữ văn với các
kiến thức của các bộ môn khoa học khác như Khoa
kiến thức của các bộ môn khoa học khác như Khoa
học tự nhiên , khoa học xã hội , các ngành khoa học
học tự nhiên , khoa học xã hội , các ngành khoa học
nghệ thuật khác và với kiến thức đời sống mà học
nghệ thuật khác và với kiến thức đời sống mà học
sinh tích lũy được qua đó làm giàu thêm vốn hiểu
sinh tích lũy được qua đó làm giàu thêm vốn hiểu
biết và phát triển nhân cách cho học sinh.
biết và phát triển nhân cách cho học sinh.
*Thực tế giảng dạy cho ta ta thấy , áp dụng hình thức
*Thực tế giảng dạy cho ta ta thấy , áp dụng hình thức
này HS tỏ ra rất hào hứng với nội dung bài học vốn
này HS tỏ ra rất hào hứng với nội dung bài học vốn
kiến thức tổng hợp học sinh được bổ sung rất nhẹ

kiến thức tổng hợp học sinh được bổ sung rất nhẹ
nhàng , tự nhiên nhưng rất hiệu quả .
nhàng , tự nhiên nhưng rất hiệu quả .

Dạy các văn bản nghị luận trung
Dạy các văn bản nghị luận trung
đại : Chiếu dời đô , Hịch tướng Sĩ
đại : Chiếu dời đô , Hịch tướng Sĩ
, Bình ngô Đại Cáo Cần cung cấp
, Bình ngô Đại Cáo Cần cung cấp
cho học sinh kiến thức về các
cho học sinh kiến thức về các
nhân vât lịch sử như : Lí Công
nhân vât lịch sử như : Lí Công
Uẩn , Trần Quốc Tuấn , Nguyễn
Uẩn , Trần Quốc Tuấn , Nguyễn
Trãi …
Trãi …

Dạy các văn bản nhật dụng : Ôn
Dạy các văn bản nhật dụng : Ôn
dịch thuốc lá , Bài toán dân số ,
dịch thuốc lá , Bài toán dân số ,
thông tin về ngày trái đất năm 2000 .
thông tin về ngày trái đất năm 2000 .
Cần vân dụng hiểu biết về vấn đề
Cần vân dụng hiểu biết về vấn đề
thời sự trong đời sống xã hội như
thời sự trong đời sống xã hội như
:Nạn Ô nhiễm môi trường sự gia

:Nạn Ô nhiễm môi trường sự gia
tăng dân số , vấn đề hút thuốc lá
tăng dân số , vấn đề hút thuốc lá
trong cộng đồng để tìm hiểu nội
trong cộng đồng để tìm hiểu nội
dung văn bản
dung văn bản

1.Nội dung và mức độ tích hợp
1.Nội dung và mức độ tích hợp





Một đơn vị bài học có nhiều dữ kiện để tích hợp ,
Một đơn vị bài học có nhiều dữ kiện để tích hợp ,
chúng ta cần tránh xu hướng ôm đồm , không lựa
chúng ta cần tránh xu hướng ôm đồm , không lựa
chọn dẫn tới tản mạn , khiến giờ học quá tải và làm
chọn dẫn tới tản mạn , khiến giờ học quá tải và làm
mất đi đặc thù của mỗi phân môn.
mất đi đặc thù của mỗi phân môn.

Vấn đề đ
Vấn đề đ
ặ
ặ
t ra là khi có nội dung tích hợp cần xác
t ra là khi có nội dung tích hợp cần xác

định mức độ tích hợp , chúng ta chọn nội dung tích
định mức độ tích hợp , chúng ta chọn nội dung tích
hợp vừa tiêu biểu cho tri thức ở phân môn đó vừa
hợp vừa tiêu biểu cho tri thức ở phân môn đó vừa
thích hợp yêu cầu của đơn vị bài học.
thích hợp yêu cầu của đơn vị bài học.

Sự lựa chọn nội dung để tích hợp đã phản ánh mức độ
Sự lựa chọn nội dung để tích hợp đã phản ánh mức độ
tích hợp . Nội dung tích hợp về tri thức hoặc kĩ năng
tích hợp . Nội dung tích hợp về tri thức hoặc kĩ năng
ở mỗi tiết dạy ngư văn phải hợp lí trên cái nhìn bao
ở mỗi tiết dạy ngư văn phải hợp lí trên cái nhìn bao
quát của toàn bài học .
quát của toàn bài học .

*Giờ văn có nhiều yếu tố làm ngữ
*Giờ văn có nhiều yếu tố làm ngữ
liệu cho giờ tiếng việt và tập làm
liệu cho giờ tiếng việt và tập làm
văn . Vì vậy khi phân tích văn bản
văn . Vì vậy khi phân tích văn bản
GV không thể điểm qua tất cả các
GV không thể điểm qua tất cả các
ngữ liệu đó mà phải phát hiện
ngữ liệu đó mà phải phát hiện
những đơn vị ngôn ngữ trong văn
những đơn vị ngôn ngữ trong văn
bản mang tín hiệu nghệ thuật tập
bản mang tín hiệu nghệ thuật tập

trung , tiêu biểu nhất.
trung , tiêu biểu nhất.



Khi xác định đúng nội dung thì cần
Khi xác định đúng nội dung thì cần
xác định mức độ tích hợp để không sa
xác định mức độ tích hợp để không sa
vào khuynh hướng tham lam , nhồi
vào khuynh hướng tham lam , nhồi
nhét kiến thức .
nhét kiến thức .
Ví dụ trong bài “ Sống chết mặc bay”
Ví dụ trong bài “ Sống chết mặc bay”
của Phạm Duy Tốn có 43 chú thích về
của Phạm Duy Tốn có 43 chú thích về
từ ngữ GV không có thời gian cũng
từ ngữ GV không có thời gian cũng
không cần thiết phải giải nghĩa tất cả
không cần thiết phải giải nghĩa tất cả
mà chỉ lựa chọn một số từ khó từ chìa
mà chỉ lựa chọn một số từ khó từ chìa
khóa để giải nghĩa mà thôi .
khóa để giải nghĩa mà thôi .




2. Thời điểm tích hợp:

2. Thời điểm tích hợp:


Thời điểm tích hợp có quan hệ chặt chẽ với nội
Thời điểm tích hợp có quan hệ chặt chẽ với nội
dung mức độ tích hợp . Nghĩa là tích hợp phải
dung mức độ tích hợp . Nghĩa là tích hợp phải
đúng lúc đúng chỗ . Tích hợp đúng thời điểm sẽ
đúng lúc đúng chỗ . Tích hợp đúng thời điểm sẽ
giúp HS cảm thấy hứng thú , hiểu bài sâu sắc hơn
giúp HS cảm thấy hứng thú , hiểu bài sâu sắc hơn
và không bị chia cắt kiến thức giữa các phân môn
và không bị chia cắt kiến thức giữa các phân môn



Giờ văn cơ hội tích hợp có hai thời
Giờ văn cơ hội tích hợp có hai thời
điểm :
điểm :

Giải nghĩa từ sau khi đọc văn bản
Giải nghĩa từ sau khi đọc văn bản

Giải nghĩa từ gắn với phân tích tín hiệu nghệ
Giải nghĩa từ gắn với phân tích tín hiệu nghệ
thuật ( ở hoạt động tìm hiểu chi tiết). Vì vậy
thuật ( ở hoạt động tìm hiểu chi tiết). Vì vậy
giáo viên căn cứ nội dung cụ thể của bài học
giáo viên căn cứ nội dung cụ thể của bài học

mà chọn cách khai thác từ ngữ ở thời điểm
mà chọn cách khai thác từ ngữ ở thời điểm
hiệu quả nhất .
hiệu quả nhất .