DÂN CHỦ xã hội CHỦ xã hội CHỦ NGHĨA TRONG THỜI kỳ QUÁ độ đi lên CHỦ NGHĨA xã hội ở nước TA

DÂN CHỦ XÃ HỘI CHỦ XÃ HỘI CHỦ NGHĨA TRONG THỜI KỲ
QUÁ ĐỘ ĐI LÊN CHỦ NGHĨA XÃ HỘI Ở NƯỚC TA
Lưu Duy Toàn
*
Dân chủ xã hội chủ nghĩa (XHCN) là một nội dung cốt lõi, quan trọng
được Đảng ta thể hiện xuyên suốt trong sự nghiệp cách mạng, đó là hệ thống
quan điểm hoàn chỉnh và toàn diện về những vấn đề cơ bản của chế độ dân
chủ XHCN. Đảng ta không những chỉ rõ bản chất tốt đẹp, tính chất ưu việt,
mà còn khẳng định tầm quan trọng của dân chủ XHCN với tư cách vừa là
mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Xây dựng nền dân chủ
XHCN trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội (CNXH) là yêu cầu khách
quan, mang tính quy luật của cách mạng nước ta hiện nay.
Bản chất của nền dân chủ XHCN là toàn bộ quyền lực thuộc về nhân dân
lao động, là nền dân chủ khác hẳn về bản chất và đối lập về nguyên tắc với
dân chủ tư sản,không phải đặc quyền của thiểu số người trong xã hội. Như
V.I.Lênin từng khẳng định “dân chủ vô sản là nền dân chủ gấp triệu lần
hơn dân chủ tư sản”, nó hơn bất cứ chế độ dân chủ nào trong lịch sử trước
đó. Xét về trình độ dân chủ dân chủ XHCN là nền dân chủ cao hơn dân chủ
tư sản. Bởi CNXH là chế độ xã hội ra đời từ chủ nghĩa tư bản thông qua
cuộc cách mạng XHCN. Dân chủ XHCN kế thừa những giá trị của nền dân
chủ tư sản. Do đó nó là nền dân chủ rộng rãi, triệt để, hoàn thiện, đó còn là
sự phủ định biện chứng dân chủ tư sản; các thiết chế, cơ chế dân chủ XHCN
có trình độ khoa học, công nghệ hoàn thiện hơn. Điều đó thể hiện trên những
vấn đề chính yếu sau:
Thứ nhất, dân chủ XHCN xuất hiện khi giai cấp công nhân và nhân dân
lao động, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, giành được chính quyền và
*
Học viên cao hoc –Hệ Sau đại học
ngày càng phát huy trong quá trình xây dựng xã hội mới; dân chủ XHCN là
nền dân chủ do Đảng Cộng sản lãnh đạo.
Thứ hai, dân chủ XHCN là dân chủ của quảng đại quần chúng nhân dân

lao động, vì đa số người lao động, chứ không phải của thiểu số giai cấp bóc
lột, đặc quyền, đặc lợi; Dân chủ XHCN là chế độ dân chủ, mà ở đó, nhân dân
lao động làm chủ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong chế độ
XHCN, “bao nhiêu quền lực đều của nhân dân, bao nhiêu lợi ích đều vì dân”.
Thứ ba, dân chủ XHCN thể hiện quyền lợi, trách nhiệm; cống hiến và
hưởng thụ của nhân dân. Dân chủ ngày càng được mở rộng thông qua hệ
thống chính trị XHCN, thể hiện quyền lực chính trị - xã hội của nhân dân,
thông qua sự điều hành của nhà nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản.
Thứ tư, không ngừng mở rộng dân chủ gắn với tăng cường kỷ cương,
pháp luật là quy luật cơ bản của sự phát triển dân chủ XHCN. Đó là bản chất
tốt đẹp của dân chủ XHCN, nó ra đời là kết quả tất yếu của quá trình đấu
tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động vì sự nghiệp giải phóng
con người và các giai cấp bị áp bức bóc lột.
Trước xu thế toàn cầu hóa, quốc tế hóa, vừa hợp tác vừa đấu tranh diễn
ra phổ biến, các nước tư bản đang có những điều chỉnh thích nghi nhất định
để tồn tại, trong đó nền dân chủ tư sản cũng có những biểu hiện thích nghi
theo. Song về bản chất thì nó vẫn là nền dân chủ của thiểu số, của giai cấp tư
sản, nhằm bảo đảm sự thống trị, bóc lột của giai cấp tư sản đối với xã hội và
lao động. Thông qua các quan hệ kinh tế, chính trị, xã hội, dân chủ tư sản thực
chất là phương tiện để duy trì và bảo vệ quyền lợi, lợi ích của giai cấp tư sản,
hạn chế quyền dân chủ của các giai cấp khác trong xã hội. Dù có điều chỉnh
“mở rộng” đến đâu, dân chủ tư sản cũng không thể vượt qua giới hạn quyền
lực kinh tế, chính trị của giai cấp mình. Trong những thập kỷ qua, nếu như
chủ nghĩa tư bản có sự tiến bộ nào đó về mặt xã hội, thì đó cũng là kết quả
của quá trình đấu tranh bền bỉ, liên tục của giai cấp công nhân, nhân dân lao
động ở các nước tư bản và sự tác động, ảnh hưởng bởi những giá trị nhân đạo,
nhân văn, dân chủ, những giá trị vì con người của CNXH hiện thực trên thế
giới.
Trung thành với Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí minh Đảng ta
khẳng định: mục tiêu của cuộc cách mạng XHCN là giải phóng xã hội, giai

cấp và con người khỏi áp bức bóc lột bất công, đem lại cuộc ấm no, tự do,
hạnh phúc, các quyền dân chủ, bình đẳng cho mọi người. Do đó xây dựng
CNXH nhất thiết phải xây dựng và không ngừng phát huy dân chủ XHCN,
đó vừa là vừa là mục tiêu, vừa là động lực của sự phát triển đất nước. Dân chủ
XHCN là mục tiêu của sự phát triển đất nước thể hiện khi chính Đảng của
giai cấp công nhân phải giành chính quyền, giữ chính quyền, thiết lập chế độ
dân chủ mang bản chất giai cấp, phục vụ lợi ích toàn dân tộc của quảng đại
quần chúng nhân dân. Đảng, Nhà nước tổ chức quản lý xã hội dưới hình thức
chế độ dân chủ, phát huy quyền làm chủ xã hội của nhân dân lao động trên tất
cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Đây là mục tiêu cơ bản lâu dài của cuộc
cách mạng XHCN, làm cho CNXH ngày càng hoàn thiện, khẳng định, thể
hiện bản chất tốt đẹp của chế độ. Dân chủ còn là nhu cầu khát vọng của giai
cấp vô sản, nhân dân lao động và cả nhân loại. Đấu tranh giai cấp thực chất là
đấu tranh cho thực hiện chế độ dân chủ, dân sinh, chống áp bước bóc lột bất
công. Thực hiện và phát huy dân chủ, đáp ứng nhu cầu, lợi ích chính đáng của
nhân dân sẽ góp phần phát huy nhiệt tình cách mạng, trí tuệ, năng lực sáng tạo
của nhân dân, tập trung được ý chí sức mạnh tổng hợp của nhân dân, tạo lên
sự thống nhất cao về ý chí và hành động. Đây là nguồn động lực, nhân tố cơ
bản nhất đảm bảo thắng lợi của cách mạng XHCN. Thực hiện dân chủ XHCN
vừa là mục tiêu vừa là động lực của cách mạng vừa mang tính lý luận vừa
mang tính thực tiễn đúng đắn.
Vai trò mục tiêu và động lực của dân chủ XHCN đối với sự phát triển
đất nước quan hệ chặt chẽ và thống nhất với nhau, bổ sung cho nhau, cùng
vận động trong quá trình xây dựng xã hội mới. Quá trình xây dựng, hoàn
thiện mục tiêu xây dựng dân chủ XHCN cũng chính là quá trình phát huy vai
trò động lực của chế độ dân chủ trong thực tiễn, góp phần tạo động lực thúc
đẩy đất nước phát triển. Đồng thời, quá trình phát huy vai trò động lực của
dân chủ XHCN cũng chính là quá trình xây dựng, hoàn thiện chế độ dân chủ
này. Hai quá trình, cũng như mối quan hệ giữa chúng, đều cần phải được nhận
thức đúng và giải quyết tốt trong thực tiễn, phải được triển khai bằng những

chủ trương, biện pháp cụ thể trên các lĩnh vực của đời sống xã hội. Về vấn đề
này Đảng ta chỉ rõ: “Xây dựng và từng bước hoàn thiện nền dân chủ xã hội
chủ nghĩa, bảo đảm dân chủ được thực hiện trong thực tế cuộc sống ở mỗi
cấp, trên tất cả các lĩnh vực”
1
; “Có cơ chế cụ thể để nhân dân thực hiện trên
thực tế quyền làm chủ trực tiếp và quyền làm chủ thông qua các cơ quan đại
diện của mình. Phát huy dân chủ phải đi liền với tăng cường pháp chế, đề cao
trách nhiệm công dân, giữ vững kỷ luật, kỷ cương xã hội; phê phán và nghiêm
trị những hành vi vi phạm quyền làm chủ của nhân dân, những hành vi lợi
dụng dân chủ làm tổn hại đến lợi ích quốc gia, dân tộc, gây mất an ninh, trật
tự, an toàn xã hội”
2
. Cố thể nói để đảm bảo nền dân chủ XHCN yêu cầu phải
không ngừng nâng cao ý thức dân chủ, trình độ dân chủ, cơ chế để thực hiện
nền dân chủ ấy, đó là yêu cầu đòi hỏi mang tính khách quan, cấp bách trong
thời kỳ quá độ lên CNXH ở nước ta hiện nay.
1
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
2011, tr.85.
2
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
2011, tr.48.
Ch dõn ch nc ta, xột v bn cht l mt th ch chớnh tr m
trong ú quyn lc chớnh tr - xó hi thuc v nhõn dõn; Tt c quyn lc
Nh nc thuc v nhõn dõn m nn tng l liờn minh gia giai cp cụng
nhõn vi giai cp nụng dõn v i ng trớ thc
3
; l ch bo m quyn
lm ch trờn thc t ca nhõn dõn trong i sng kinh t, chớnh tr, xó hi, vn

húa, tinh thn; phỏt huy cao tớnh tớch cc sỏng to ca nhõn dõn trong s
nghip xõy dng v bo v T quc, di s lónh o ca ng v thụng qua
Nh nc XHCN. Quyn lm ch ca nhõn dõn khụng ch th hin trong cỏc
vn bn Hin phỏp, phỏp lut, c thc hin thụng qua nh nc phỏp quyn
XHCN.
Bn cht dõn ch XHCN ũi hi Ton b hot ng ca ng phi xut
phỏt t li ớch v nguyn vng chớnh ỏng ca nhõn dõn
1
, Chủ tịch Hồ Chí
Minh đã nói một cách dễ hiểu: "Nc ta là nc dân chủ, địa vị cao nhất là
dân, vì dân là chủ"
1
. Trong xó hi ta, mi cụng dõn Vit Nam u cú quyn
tham gia qun lý xó hi mt cỏch trc tip, hoc thụng qua ngi i din do
mỡnh la chn. Trờn thc t Nc ta l mt trong nhng quc gia tham gia
hu ht cỏc din n v tin b, cụng bng xó hi, cỏc chng trỡnh thiờn niờn
k, nhng cam kt quc t, t chc hp tỏc v con ngi v s tin b phỏt
trin chung ca cng ng th gii. Trong t chc ca h thng chớnh tr, t l
cỏn b cụng chc l ph n, dõn tc thiu s u t l khỏ cao, cú c cu
thnh phn hp lý. Thụng tin cỏc hot ng hi hp c m rng, cụng khai
minh bch, quyn li chớnh ỏng hp phỏp ca ngi dõn c coi trng, cỏc
sỏch lc, chớnh sỏch quan trng tt c cỏc cp u xut phỏt t tõm t,
3
ng Cng sn Vit Nam, Vn kin i hi i biu ton quc ln th XI, Nxb Chớnh tr quc gia, H Ni.
2011, tr.85.
1
ng Cng sn Vit Nam, Vn kin i hi i biu ton quc ln th XI, Nxb Chớnh tr quc gia, H Ni.
2011, tr. 65.
12
Hồ Chí Minh với các LLVTND, Nxb QĐND, 1975, Tr. 177.

nguyện vọng của nhân dân. Điều đó thể hiện sâu sắc bản chất tốt đẹp, tính ưu
việt của chế độ dân chủ ở nước ta.
Hiện nay các nguy cơ mà Đảng ta chỉ ra còn đang hiện hữu, thậm chí còn
có phần trầm trọng hơn, trong đó “Một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên,
trong đó có những đảng viên giữ vị trí lãnh đạo, quản lý, kể cả một số cán bộ
cao cấp, suy thoái về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống với những biểu hiện
khác nhau về sự phai nhạt lý tưởng, sa vào chủ nghĩa cá nhân ích kỷ, cơ hội,
thực dụng, chạy theo danh lợi, tiền tài, kèn cựa địa vị, cục bộ, tham nhũng,
lãng phí, tùy tiện, vô nguyên tắc…”
2
; “Quyền làm chủ của nhân dân ở một số
nơi, trên một vài lĩnh vực còn bị vi phạm. Việc thực hành dân chủ còn mang
tính hình thức; có tình trạng lợi dụng dân chủ gây chia rẽ, làm mất đoàn kết
nội bộ, gây rối, ảnh hưởng đến trật tự, an toàn xã hội”
3
. Tình trạng này làm
ảnh hưởng nghiêm trọng đến bản chất tốt đẹp của chế độ dân chủ nước ta, làm
suy giảm động lực phát triển của đất nước sẽ dẫn đến tổn thất khôn lường đối
với vận mệnh của đất nước, của chế độ xã hội chủ nghĩa và uy tín của Đảng.
Khi mà nạn quan liêu, tham nhũng và suy thoái nêu trên còn diễn ra trầm
trọng, thì chừng đó chưa thể nói chúng ta đã xây dựng và phát huy tốt dân chủ
xã hội chủ nghĩa và quyền làm chủ của nhân dân trong đời sống hiện thực.
Bên cạnh đó các thế lực thù địch đang ra chống phá các mạng nước ta
thông qua chiến lược “diễn biến hòa bình”, chúng đặc biệt lợi dụng vấn đề
“dân tộc”, “tôn giáo”, “dân chủ”, “nhân quyền”… vu cáo Việt Nam vi phạm
dân chủ, lợi dụng các kẽ hở trong công tác quản lý điều hành đất nước để ra
sức xuyên tạc quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta.
Chúng ra sức xuyên tạc, công kích, phủ nhận chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng
Hồ Chí Minh và nền dân chủ XHCN, ngợi ca dân chủ tư sản, kích thích chủ
2

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Hội nghị TW4 khóa XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2012.
3
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
2011, tr.171.
nghĩa tự do, thực dụng. Những quan điểm “đa nguyên chính trị”, “đa đảng
đối lập”, đòi “mở rộng dân chủ” hơn nữa, cùng với những luận điệu bóp
méo sự thật “Việt Nam vi phạm dân chủ”, “mất dân chủ”, cho rằng “dân
chủ phi giai cấp”, dân chủ không tính từ…vu khống Đảng Cộng sản Việt
Nam là “trở lực” chính cho việc thực hiện dân chủ, tiếp tay cho những kẻ
phản động trong và ngoài nước thì được dịp chống phá. Âm mưu của chúng là
nhằm thủ tiêu sự lãnh đạo của Đảng ta đối với xã hội, xóa bỏ nền dân chủ
XHCN, “lái” nền dân chủ nước ta sang dân chủ khác, dân chủ phi XHCN.
Tính nguy hiểm của thủ đoạn này còn biểu hiện ở chỗ, nó dễ gây nên sự ngộ
nhận, mơ hồ, lẫn lộn trong nhận thức về giá trị dân chủ, dễ gây nên sự dao
động về tư tưởng trong một bộ phận cán bộ và nhân dân đối với chế độ.
Chúng ta hơn lúc nào hết cần thận trọng, kiên trì nguyên tắc quan điểm
của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về dân chủ, xây dựng nền
dân chủ. Cần phải thấy rằng, dân chủ bao giờ cũng gắn liền với chuyên chính,
giai cấp, nhà nước với pháp luật và kỷ luật. Dân chủ không có nghĩa là dân
chủ vô nguyên tắc, càng không thể là vô chính phủ, đúng như Đảng ta khẳng
định: “Dân chủ gắn liền với kỷ luật, kỷ cương và phải được thể chế hóa bằng
pháp luật, được pháp luật bảo đảm”
1
. Lợi dụng dân chủ, gây mất ổn định
chính trị - xã hội, chống lại Tổ quốc và dân tộc là hành động không thể chấp
nhận được, là trái với dân chủ.
Yêu cầu xây dựng và phát huy dân chủ xã hội chủ nghĩa trong bối cảnh
hội nhập quốc tế, vừa hợp tác vừa đấu tranh diễn ra gay gắt phức tạp, mặt trái
cửa cơ chế thị trường đang tác động mạnh mẽ đến đời sống nhân dân. Đòi hỏi
Đảng, Nhà nước, các cấp, các ngành phải có những giải pháp hiệu quả mang

tính chiến lược trong suốt thời kỳ quá độ, như: tập trung đổi mới và kiện toàn
1
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội.
2011, tr.85.
h thng chớnh tr XHCN, ây là vấn đề cơ bản, có ý nghĩa quyết định trc
tiên để xây dựng chế độ dân chủ XHCN trong thời kỳ quá độ lên CNXH ở
nc ta, ng ta đã xác định: "Thực chất của việc đổi mới và kiện toàn hệ
thống chính trị nc ta là xây dựng và từng bớc hoàn thiện nền dân chủ
XHCN, bảo đảm quyền lực thuộc về nhân dân"
1
;nâng cao trình độ văn hoá
dân chủ trong nhân dân; tạo mọi điều kiện để "dân biết, dân bàn, dân làm, dân
kiểm tra"; thực hiện tốt qui chế dân chủ ở mọi cấp, mọi ngành, nhất là ở cơ sở;
xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật, pháp chế XHCN; phát triển kinh
tế, văn hoá, xã hội. Thc hin cú hiu qu ngh quyt TW4; TW5 khúa XI,
tip tc thc hin ch th 03 ca B Chớnh tr v y mnh cuc vn ng
Hc tp v lm theo tm gng o c H Chớ Minh. Nu khụng y lựi,
khc phc cú hiu qu tỡnh trng tham nhng, lóng phớ, cỏc t nn, tiờu cc
trong xó hi thỡ chỳng ta khú cú th núi n bn cht tt p, u vit ca ch
dõn ch nc XHCN; khú cú th to c lũng tin v phỏt huy cao nht
quyn lc chớnh tr - xó hi ca qun chỳng nhõn dõn trong s nghip xõy
dng v bo v T quc.
Quan im ca ng ta v dõn ch XHCN l quan im khoa hc v
cỏch mng. Dự cũn cú nhng hn ch nht nh trờn con ng phỏt trin v
hon thin, nhng bn cht ch dõn ch nc ta l tt p v u vit tt
p ú khụng phi t nhiờn m cú, m ú l kt qu ca bit bao m hụi
cụng sc v c mỏu xng ca nhiu th h ngi Vit Nam. Chỳng ta phi
kiờn quyt bo v, gi gỡn, nõng cao v phỏt huy nn dõn ch ú trong thi
k quỏ i lờn ch ngha xó hi hin nay theo mc tiờu: dõn giu, nc
mnh, dõn ch, cụng bng, vn minh.

1
Cơng lĩnh xây dựng đất nc trong thời kỳ quá độ lên CNXH, Nxb ST, H, 1991, Tr 19.