Nghiên cứu thành phần loài, tỷ lệ, cường độ mhiễm ký sinh trùng trên cá chép (cyprinus carpio) thương phẩm nuôi tại huyện đông hưng, tỉnh thái bình và đề xuất biện pháp phòng bệnh

B GIÁO D C VÀ ðÀO T O

TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
====

====

ð NG VI T DƯƠNG

NGHIÊN C U THÀNH PH N LOÀI, T L , CƯ NG ð NHI M
KÝ SINH TRÙNG TRÊN CÁ CHÉP (CYPRINUS CARPIO) THƯƠNG
PH M NUÔI T I HUY N ðƠNG HƯNG - T NH THÁI BÌNH
VÀ ð XU T BI N PHÁP PHÒNG B NH

LU N VĂN TH C SĨ NƠNG NGHI P
Chuyªn ng nh

: THÚ Y

M· sè

: 60.64.01.01

Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS.TS. NGUY N VĂN TH

HÀ N I – 2012


L I CAM ðOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên c u c a riêng tơi, các s
li u, k t qu nghiên c u trình bày trong lu n văn là trung th c, khách quan và

chưa t ng đư c cơng b trong b t kỳ lu n văn nào.

Hà N i, ngày 13 tháng 12 năm 2012
Tác gi

ð ng Vi t Dương

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

i


L I C M ƠN

L i ñ u tiên em xin b y t lòng bi t ơn sâu s c ñ n th y, ngư i hư ng
d n khoa h c TS. Nguy n Văn Th , khoa Thú y, Trư ng ð i H c Nông
Nghi p Hà N i, TS. Bùi Quang T Vi n Nuôi Tr ng Thu S n đã t n tình
hư ng d n ch b o em trong su t quá nghiên c u.
Em xin chân thành cám ơn Ban Giám Hi u Trư ng ð i H c Nông
Nghi p Hà N i, Vi n Sau ð i H c, ñã t o m i ñi u ki n thu n l i đ em hồn
thành khóa h c.
Em cũng xin cám ơn các th y cô giáo trong khoa Thú y, Trư ng ð i
H c Nông Nghi p Hà N i ñã t n tâm truy n ñ t nh ng ki n th c đ em có
đư c thành qu như ngày hôm nay.
Xin chân thành cám ơn t p th phịng thí nghi m b mơn ký sinh trùng,
khoa Thú y, Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i, Trung tâm ch n đốn
b nh th y s n – Cơng ty TNHH Quang Dương, khu ph Chùa D n – phư ng
ðình B ng – th xã T Sơn – t nh B c Ninh. ðã giúp ñ em trong su t th i
gian làm nghiên c u.
Cu i cùng con h t lòng cám ơn B , M , Anh, Ch và nh ng ngư i thân

trong gia đình đã ln đ ng viên, t o m i đi u ki n giúp đ con trong su t
q trình h c t p và nghiên c u.

Hà N i, ngày 13 tháng 12 năm 2012
Tác gi

ð ng Vi t Dương

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

ii


M CL C
L I CAM ðOAN ........................................................................................... i
L I C M ƠN ................................................................................................ii
M C L C ....................................................................................................iii
DANH M C CH

VI T T T ..................................................................... vi

DANH M C CÁC B NG ...........................................................................vii
DANH M C CÁC HÌNH ...........................................................................viii
I. ð T V N ð ............................................................................................. i
II. T NG QUAN TÀI LI U........................................................................ 3
2.1 M t s ñ c ñi m sinh h c c a cá Chép. .................................................... 3
2.1.1 V trí phân lo i...................................................................................... 3
2.1.2 ð c đi m hình thái ................................................................................ 3
2.1.3 Phân b .................................................................................................. 4
2.1.4 T p tính s ng và dinh dư ng ................................................................. 5

2.1.5 ð c ñi m sinh trư ng và sinh s n .......................................................... 6
2.2 Tình hình nghiên c u ký sinh trùng trên cá trên th gi i và Vi t Nam..... 7
2.2.1 Tình hình nghiên c u ký sinh trùng cá trên th gi i............................... 7
2.2.2 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá

Vi t Nam..................................... 11

2.3 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá Chép................................................... 14
2.3.1 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá Chép

nư c ngoài .......................... 14

2.3.2 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá Chép

Vi t Nam (Cyprinus carpio) 16

2.4 Hóa ch t phòng tr b nh ký sinh trùng. ................................................... 20
2.4.1 Tình hình s d ng thu c và hố ch t trong nuôi tr ng thu s n. .......... 20
2.4.2 Hóa ch t phịng tr b nh ký sinh trùng trên cá...................................... 22
2.4.3 Hóa ch t phịng tr b nh trùng bánh xe ................................................ 24

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

iii


III. ð I TƯ NG, ð A ðI M, TH I GIAN, N I DUNG VÀ PHƯƠNG
PHÁP NGHIÊN C U................................................................................ 27
3.1 ð i tư ng nghiên c u............................................................................. 27
3.2 ð a ñi m nghiên c u ............................................................................. 27

3.3 Th i gian nghiên c u.............................................................................. 27
3.4 N i dung nghiên c u .............................................................................. 27
3.5 D ng c nghiên c u............................................................................... 27
3.6 Phương pháp nghiên c u ....................................................................... 28
3.6.1 Phương pháp l y m u .......................................................................... 28
3.6.2 Nguyên t c nghiên c u ký sinh trùng trên cá ...................................... 29
3.6.3 Phương pháp thu m u ký sinh trùng ngo i ký sinh trên cá ................... 30
3.6.4 Phương pháp thu m u ký sinh trùng n i ký sinh trên cá....................... 31
3.6.5 Phương pháp nhu m c ñ nh m u và b o qu n m u ............................ 31
3.6.6 Phương pháp ñ nh lo i ký sinh trùng .................................................. 32
3.7 ðo ñ m ký sinh trùng ............................................................................ 33
3.7.1 Tính cư ng đ nhi m.......................................................................... 33
3.7.2 Tính t l nhi m ................................................................................. 33
3.7.3 ðo kích thư c..................................................................................... 34
3.8 X lý s li u .......................................................................................... 34
IV. K T QU VÀ TH O LU N.............................................................. 35
4.1 Gi i thi u đơi nét v đi u ki n t nhiên c a Thái Bình và đ a ñi m
nghiên c u ..........................................................................................35
4.1.1 ði u ki n t nhiên c a Thái Bình ....................................................... 35
4.1.2 Tình hình ni tr ng thu s n c a đ a ñi m nghiên c u...................... 36
4.2 Thành ph n gi ng lồi KST trên cá Chép thương ph m ni t i huy n
ðơng Hưng................................................................................................... 38
4.2.1 V trí phân lo i và đ c đi m hình thái c a các loài ký sinh trùng trên cá
Chép thương ph m nuôi t i huy n ðông Hưng - t nh Thái Bình................... 39
Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

iv


4.3 Thành ph n loài ký sinh trùng, m c ñ nhi m ký sinh trùng trên t ng ñ a

đi m nghiên c u........................................................................................... 57
4.3.1 Thành ph n lồi ký sinh trùng, m c ñ nhi m ký sinh trùng trên đ a
đi m nghiên c u xã ðơng Cư ng. ................................................................ 57
4.3.2 Thành ph n loài ký sinh trùng, m c ñ nhi m ký sinh trùng trên ñ a
ñi m nghiên c u xã ðông Lĩnh. ................................................................... 58
4.3.3 Thành ph n loài ký sinh trùng, m c ñ nhi m ký sinh trùng trên ñ a
ñi m nghiên c u xã ðông Kinh.................................................................... 58
4.4 ð xu t bi n pháp phòng b nh................................................................ 60
4.4.1 C i t o và v sinh môi trư ng trong nuôi tr ng thu s n...................... 60
4.4.2 C i t o ao ñ m và d ng c trư c khi ương nuôi cá. ............................ 61
4.4.3 Các bi n pháp kh trùng:..................................................................... 61
4.4.4 Tăng cư ng s c ñ kháng cho cá. ........................................................ 62
V. K T LU N VÀ ð XU T ................................................................... 64
5.1 K t lu n................................................................................................. 64
5.2 ð xu t .................................................................................................. 65
TÀI LI U THAM KH O.......................................................................... 66

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

v


DANH M C CH

VI T T T

CQKS

Cơ quan ký sinh

ðVTS

ð ng v t th y s n

KST

Kí sinh trùng

Max

Cư ng ñ nhi m nhi u nh t

Min

Cư ng ñ nhi m ít nh t

NCTS

Nghiên c u th y s n

NTTS

Ni tr ng thu s n

TB

Trung bình

TLN

T l nhi m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vi


DANH M C CÁC B NG
STT

Tên các b ng

Trang

B ng 3.1: S lư ng m u cá nghiên c u ........................................................ 28
B ng 4.1: Thành ph n gi ng loài ký sinh trùng trên cá Chép thương ph m
nuôi t i huy n ðông Hưng. .......................................................................... 39
B ng 4.2: S ño c a loài Goussia carpelli .................................................... 40
B ng 4.3: S đo c a lồi Myxobolus koi ....................................................... 42
B ng 4.4: S đo c a lồi Paraergasilus medius............................................ 52
B ng 4.5: Thành ph n loài ký sinh trùng trên cá Chép thương ph m nuôi t i
xã ðông Cư ng. ........................................................................................... 57
B ng 4.6: Thành ph n loài ký sinh trùng trên cá Chép thương ph m nuôi t i
xã ðơng Lĩnh ............................................................................................... 58
B ng 4.7: Thành ph n lồi ký sinh trùng trên cá Chép thương ph m nuôi t i
xã ðông Kinh ............................................................................................... 59

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

vii

DANH M C CÁC HÌNH
STT

Tên các hình

Trang

Hình 2.1: nh cá Chép thương ph m ............................................................. 3
Hình 3.1: Sơ đ ti n hành nghiên c u ký sinh trùng ..................................... 28
Hình 3.2: Gi i ph u cá.................................................................................. 29
Hình 4.1: Xã ðơng Cư ng............................................................................ 37
Hình 4.2: Xã ðơng Lĩnh............................................................................... 37
Hình 4.3: Xã ðơng Kinh .............................................................................. 38
Hình 4.4: Goussia carpelli ............................................................................ 41
Hình 4.5: Myxobolus koi (A- theo Schulman, 1962; B- Nhu m AgNO3)...... 43
Hình 4.6: Myxobolus toyamai (A- theo Schulman, 1962; B- m u tươi) ........ 44
Hình 4.7: Myxobolus cyprini (A- theo Schulman, 1962; B- m u nhu m
AgNO3) ........................................................................................................ 45
Hình 4.8: Myxobolus artus (A- theo Schulman, 1962; B,C- hình m u tươi) . 46
Hình 4.9: Trichodinella subtilis (Nhu m AgNO3) ........................................ 47
Hình 4.10: Dactylogyrus minutus................................................................. 48
Hình 4.11: Gyrodactylus markewitschi ........................................................ 50
Hình 4.12: Khawia japonensis...................................................................... 51
Hình 4.13: Paraergasilus medius (A- con đ c; B- con cái; C- ph n ñ u ng c)... 53
Hình 4.14: Paraergasilus medius Yin, 1956................................................. 54

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

viii


I. ð T V N ð
Vi t Nam là m t nư c nhi t đ i gió mùa, có h th c v t phong phú, có
b bi n tr i dài, có h th ng sơng ngịi đa d ng. Vì v y r t thu n ti n cho vi c
nuôi tr ng thu h i s n. Trong nh ng năm g n ñây, ngành thu s n ngày càng
có v trí đ c bi t quan tr ng trong chi n lư c phát tri n kinh t - xã h i c a
Vi t Nam. Trong đó thu s n nư c ng t đóng m t vai trị quan tr ng. S n
ph m thu s n là th c ph m thơm ngon, gi u ch t dinh dư ng, nên ñư c r t
nhi u ngư i tiêu dùng ưa chu ng.
Cá Chép là m t lồi cá ni truy n th ng, có l ch s phát tri n ni lâu
đ i nh t. Lồi cá này đóng vai trị quan tr ng trong ngh nuôi cá nư c ng t
nư c ta nói riêng và các nư c nhi t đ i khác nói chung, mang l i thu nh p cao
cho ngư i ni cá. Cá Chép có l ch s lâu đ i và đư c ni r ng rãi là do
chúng có r t nhi u ưu ñi m. Ch u ñ ng ñư c ngư ng oxy th p và ngư ng
ch u nhi t r ng. Ăn ñư c nhi u lo i th c ăn - th c ăn t nhiên, th c ăn ch
bi n và th c ăn công nghi p. Ch t lư ng th t cá Chép thơm ngon, mang l i
hi u qu kinh t cao. Bên c nh đó

Vi t Nam, cá Chép cịn mang ý nghĩa tâm

linh nên đư c ni làm c nh nhi u. Vì v y các mơ hình ni cá Chép ngày
càng ñư c phát tri n m r ng.
ðông Hưng là m t huy n c a Thái Bình có đ a hình khá b ng ph ng,
n m trong vùng nhi t đ i gió mùa. M t s năm g n ñây huy n ñã và ñang
th c hi n chính sách d n đi n đ i th a, chuy n nh ng nơi canh tác lúa kém
hi u qu sang làm ao h đ ni cá. Bư c ñ u ñã thu ñư c nh ng k t qu r t
đáng khích l m ra m t hư ng làm kinh t m i cho ngư i nông dân. Nhưng
do ngư i dân nuôi v n d a vào kinh nghi m là chính, chưa áp d ng nh ng

bi n pháp phòng b nh và k thu t ni tiên ti n. Vì v y d ch b nh x y ra là
r t khó lư ng, ñ c bi t là nh ng b nh do ký sinh trùng gây nên. Các b nh do
ký sinh trùng gây ra làm nh hư ng l n ñ n s c kho con ngư i và ñ ng v t,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

1


gây t n th t to l n v kinh t đ i v i s n xu t nơng ngư nghi p. Ký sinh trùng
gây ra các d ch b nh làm cá sinh trư ng và phát tri n kém ho c gây ch t
nhi u. Tuy nhiên hi n nay vi c x lý ñàn cá nhi m b nh đang g p r t nhi u
khó khăn. Thu c, hoá ch t s d ng an tồn v i mơi trư ng l i khơng ho c
kém tác d ng đi u tr . Cịn thu c và hố ch t có hi u qu đi u tr b nh l i có
đ c và nh hư ng đ n mơi trư ng. Vì v y vi c nghiên c u tìm ra các lo i ký
sinh trùng gây b nh trên cá là r t quan tr ng và c n thi t, t đó tìm ra nh ng
bi n pháp phịng b nh cho cá m t cách có hi u qu nh t.
Xu t phát t nhu c u th c t trên, đ ng th i góp ph n tìm ra nh ng
bi n pháp phòng b nh hi u qu nh t đ khuy n cáo cho bà con ni thu s n
có nh ng bi n pháp phịng và x lý k p th i, h n ch thi t h i kinh t do ký
sinh trùng gây nên. Dư i s hư ng d n c a TS. Nguy n Văn Th - B Môn
Ký Sinh Trùng - Khoa Thú y - Trư ng ð i H c Nông Nghi p Hà N i. Chúng
tôi ti n hành nghiên c u đ tài:
“Nghiên c u thành ph n lồi, t l , cư ng ñ nhi m ký sinh trùng
trên cá Chép (Cyprinus carpio) thương ph m nuôi t i huy n ðơng Hưng t nh Thái Bình và ñ xu t bi n pháp phòng b nh”.
M c tiêu ñ c a tài
- Xác ñ nh ñư c thành ph n lồi, t l , cư ng đ nhi m ký sinh trùng
trên cá Chép thương ph m nuôi t i huy n ðông Hưng - t nh Thái Bình.

Trư ng ð i h c Nơng nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

2


II. T NG QUAN TÀI LI U
2.1 M t s ñ c ñi m sinh h c c a cá Chép
2.1.1 V trí phân lo i
Thành ph n lồi trong h cá Chép

nư c ta r t phong phú, ña d ng và

ñ c ñáo, r t ñ c trưng cho vùng nhi t đ i gió mùa. Cho t i nay h cá Chép
nư c ta có 306 lồi, 9 phân loài thu c 103 gi ng và 11 phân h chi m 38,5%
s loài cá nư c ng t Vi t Nam (Nguy n Văn H o, Ngô S Vân, 2001)
Cá Chép n m trong h th ng phân lo i sau:
B : Cypriniformes
H : Cyprinidae
Gi ng: Cyprinus
Loài: Cyprinus carpio Linnaeus,1758

Hình 2.1: nh cá Chép thương ph m
2.1.2 ð c đi m hình thái
Cá Chép thân có hình thoi, mình d y, d p hai bên. Vi n lưng cong,
thuôn hơn vi n b ng. ð u thuôn, cân đ i. Mõm trịn tù. Có 2 đơi râu: Râu
mõm ng n hơn đư ng kính m t, râu góc hàm b ng ho c l n hơn đư ng kính
m t. M t v a ph i

2 bên thiên v phía trên c a đ u. Kho ng cách 2 m t

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

3


r ng và l i. Mi ng

mút mõm, hư ng phía trư c hình cung khá r ng, r ch

mi ng chưa t i vi n trư c m t. Hàm dư i hơi dài hơn hàm trên, môi dư i phát
tri n hơn môi trên. Màng mang r ng g n li n v i eo. Lư c mang ng n thưa.
Răng h u phía trong là răng c m, m t nghi n có vân rãnh rõ.
Kh i ñi m c a vây lưng sau kh i ñi m vây b ng, g n mõm hơn t i g c
vây đi, g c vây lưng dài, vi n sau hơi lõm, tia ñơn cu i là gai c ng r n ch c
và phía sau có răng cưa. Vây ng c, vây b ng và vây h u môn ng n chưa t i
các g c vây sau nó. Vây h u mơn vi n sau lõm, tia đơn cu i hố xương r n
ch c và phía sau có răng cưa. H u mơn

sát g c vây h u mơn. Vây đi phân

thuỳ sâu, hai thuỳ hơi d y và tương ñ i b ng nhau.
ð t s ng tồn thân 33 -34. Bóng hơi 2 ngăn. Ru t ng n b ng 0,8 – 1,8
l n chi u dài thân.
V y trịn l n, đư ng bên hoàn toàn ch y th ng gi a thân và cu ng đi.
G c vây b ng có v y nách nh dài. Lưng xanh ñen, hai bên thân phía dư i
đư ng bên vàng xám, b ng tr ng b c. G c vây lưng và vây đi hơi đen. Vây
đi và vây h u mơn đ da cam (Nguy n Văn H o, Ngô S Vân, 2001).
2.1.3 Phân b
Cá Chép phân b r ng kh p các vùng trên toàn th gi i tr Nam M ,
Tây B c M , Madagasca và châu Úc, chúng s ng ñư c trong các th y v c
nư c ng t.

Vi t Nam, cá s ng t nhiên trong các v c nư c

các t nh phía

B c. Gi i h n trong t nhiên c a cá này v phía Nam là sơng Ba Nam Trung
B (Nguy n H u Th , ð ðoàn Hi p, 2004). Hi n nay do vi c di và thu n
hóa cá Chép vào các t nh phía Nam nên nó đã ñư c phát tán ra nhi u khu v c
nư c t nhiên. Cá Chép có r t nhi u lồi: Chép v y, Chép kính, Chép tr n,
Chép gù, Chép đ … Nhưng lồi ni ph bi n là Chép v y, hay cịn đư c g i
là Chép tr ng. T năm 1972 ñ n nay, nư c ta đã nh p thêm các lo i cá Chép
kính, Chép tr n, Chép v y t các nư c Hungari, Indonesia, Pháp cho lai t o
v i cá Chép Vi t (Nguy n Duy Khoát, 2005).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

4


- M t s gi ng cá Chép nuôi ph bi n t i Vi t Nam:
Cá Chép Tr ng Vi t Nam có ưu đi m s c đ kháng cao, th t thơm ngon
nhưng kích thư c nh , ch m phát tri n.
Cá Chép V1 - K t qu t s k t h p gi a cá Chép Tr ng Vi t Nam, cá
Chép Vàng Indonesia và cá Chép v y Hungary. Cá Chép V1 ñã t p h p ñư c
nh ng ñ c ñi m di truy n quý c a 3 lo i cá thu n ch ng: Ch t lư ng th t thơm
ngon, s c s ng cao, kh năng ch ng ch u b nh t t c a cá Chép Vi t Nam.
Thân ng n và cao, ñ u nh , ngo i hình đ p cùng t c ñ tăng tr ng nhanh c a
cá Chép Hungary. ð s m và tr ng ít dính c a cá Chép Indonesia.
Cá Chép V1 dịng Vi t có ngo i hình thiên v d ng hình cá Chép tr ng
Vi t Nam do trong h gen c a chúng có 50% cơ c u di truy n c a cá Chép
tr ng Vi t Nam.
Cá Chép V1 dòng Vàng (Indonesia) có ngo i hình thiên v cá Chép

Indonesia thu n vì ki u gen c a chúng mang 50% cơ c u di truy n c a cá
Chép Indonesia.
Cá Chép V1 dịng Hungary có ngo i hình thiên v cá Chép Hungary
thu n vì chúng mang 50% cơ c u c a cá Chép dòng Hungary.
Hi n nay, gi ng cá Chép đư c ngư i ni ưa chu ng là gi ng V1 do
Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng th y s n 1 ch n gi ng. Cá Chép V1 có nhi u đ c
tính t t do ñư c t p h p t các dòng cá Chép: Chép v y Hungari, Chép vàng
Indonesia, Chép tr ng Vi t Nam.
2.1.4 T p tính s ng và dinh dư ng
Cá Chép s ng

t ng gi a và t ng đáy là ch y u, nơi có nhi u mùn

bã h u cơ, th c ăn ñáy và c nư c, trong các lo i m t nư c ao, h , đ m,
sơng, ru ng… Cá ch u ñư c nhi t ñ t 0 – 400 C, thích h p

20 - 270 C.

Cá có th s ng trong đi u ki n khó khăn kh c nghi t. Cá Chép ch u ñư c
ngư ng oxy th p, do đó có th ni v i m t ñ cao. Cá Chép ăn t p, thiên
v ñ ng v t không xương s ng

ñáy. Trong ng tiêu hóa c a cá Chép,

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

5


th c ăn khá ña d ng như m nh v n th c v t, h t, r cây, các lồi giáp xác,

u trùng mu i, u trùng cơn trùng, thân m m. Tùy theo kích thư c cá và
mùa v dinh dư ng mà thành ph n th c ăn có thay đ i nh t đ nh. Cá 3 - 4
ngày tu i dài 6 - 7,2mm, cá s ng ph bi n

t ng nư c trên là chính. Cá

đư c 4 - 6 ngày tu i dài 7,2 - 7,5mm, s ng

t ng nư c gi a, th c ăn ch

y u là sinh v t phù du. Cá 8 - 10 ngày tu i dài 14,3 - 19mm, các vây b t
đ u hồn ch nh, có v y, râu, th c ăn ch y u là sinh v t ñáy c nh . Cá 20
- 28 ngày tu i dài 19 - 28mm, ch y u s ng

t ng ñáy, ăn sinh v t ñáy,

mùn bã h u cơ và m t ít sinh v t phù du. Khi trư ng thành, cá Chép ăn
sinh v t đáy là chính: Giun,

u trùng, cơn trùng, nhuy n th , giáp

xác…Ngồi ra cá cịn ăn thêm h t, c , m m th c v t. Trong ni tr ng
th y s n, có th s d ng các th c ăn ch bi n, th c ăn cơng nghi p đ ni
cá Chép (Nguy n Văn H o, Ngơ S Vân, 2001).
2.1.5 ð c đi m sinh trư ng và sinh s n
Cá Chép là lồi cá có kích thư c trung bình. C u trúc thành ph n tu i
c a cá Chép

sông H ng trư c đây có t i 7 nhóm tu i. Sinh trư ng chi u dài

hàng năm c a cá Chép như sau: 1 tu i là 17,3 cm, 2 tu i là 20,6 cm, 3 tu i là
30,2 cm, 4 tu i là 35,4 cm, 5 tu i là 41,5 cm và 6 tu i là 47,5 cm. T c ñ tăng
trư ng gi m d n theo chi u dài nhưng l i tăng ñ u v kh i lư ng. Sinh trư ng
c a cá Chép ph thu c nhi u vào m t ñ và th c ăn. Cá l n khá nhanh sau
m t năm ni, có th đ t 1,5 – 2kg. Cá Chép n i ñ a tăng 0,3 – 0,5kg
ñ u tiên và 0,7 – 1,0kg

năm th hai. Cá sinh trư ng t t

năm

các vùng ru ng

trũng và các v c nư c nông (Nguy n Văn H o, Ngô S Vân, 2001).
Cá Chép thành th c và sinh s n sau m t năm tu i, chúng có th sinh
s n nhi u l n trong năm. Trong ao nuôi, cá Chép có th sinh s n t nhiên vào
mùa xuân và ñ u mùa h . Khi g p ñi u ki n thu n l i, cá Chép c p đơi tìm bãi
có nhi u cây c th y sinh ñ ñ tr ng.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

6


mi n B c, mùa sinh s n c a cá Chép thư ng có hai v : V ðơng
Xn t tháng 2 – 5 và v Thu t tháng 8 – 9.

các sông, cá thư ng di cư vào

các bãi ven sơng có nhi u c nư c. Cá Chép thư ng ñ tr ng vào lúc sáng s m,

s lư ng tr ng ph thu c vào kích thư c cá b m và gi ng loài, kho ng 15 –
20 v n tr ng/1kg cá cái. Cá Chép thành th c thư ng ñ t nhiên vào nh ng
ngày th i ti t thay ñ i như: Mưa, gió ho c khi có nư c m i. Tr ng cá Chép có
hình c u, hơi vàng đ c, đư ng kính tr ng 1,2 – 1,8mm. Tr ng cá Chép thu c
lo i tr ng dính, bám vào các giá th : Cây c , th c v t th y sinh. Nhi t ñ ñ
tr ng thích h p t 20 – 22oC (Nguy n H u Th , ð ðồn Hi p, 2004).
2.2 Tình hình nghiên c u ký sinh trùng trên cá trên th gi i và

Vi t Nam

2.2.1 Tình hình nghiên c u ký sinh trùng cá trên th gi i
M i ñ u là nh ng nghiên c u sơ khai c a Linnae v ký sinh trùng
(1707 – 1778). Ti p theo đó là các nhà khoa h c Liên Xơ cũ đã có nh ng
nghiên c u v ký sinh trùng trên cá toàn di n nh t. Vi n s V. A. Dogiel
(1882 – 1956) thu c vi n hàn lâm khoa h c Liên Xơ cũ đã đưa ra “ Phương
pháp nghiên c u ký sinh trùng trên cá ”, m ra m t hư ng phát tri n m i cho
nghiên c u v các khu h ký sinh trùng trên cá và các lo i b nh do ký sinh
trùng gây ra, cho ñ n nay nhi u nhà nghiên c u ký sinh trùng cá v n áp d ng.
Vi n s Bychowsky và các c ng s , năm 1962 ñã xu t b n cu n sách: “ B ng
phân lo i ký sinh trùng c a cá nư c ng t Liên Xơ ”. ðã mơ t 1211 lồi ký
sinh trùng c a khu h cá nư c ng t Liên Xô. Ti p t c năm 1984, 1985, 1987
cơng trình nghiên c u khu h ký sinh trùng cá nư c ng t Liên Xơ đã xu t b n
thành hai ph n g m ba t p, do O.N. Bauer là ch biên chính, S. S. Schulman
ch biên t p 1, A. V. Gussev ch biên t p 2, O. N. Bauer ch biên t p 3.
Ngồi ra cịn nhi u tác gi nghiên c u ký sinh trùng lâu năm c a Liên Xơ cũ.
Cơng trình đã mơ t hơn 2.000 loài ký sinh trùng c a 233 loài cá thu c 25 h
cá nư c ng t Liên Xơ. Có th nói Liên Xơ cũ là nư c có nhi u nhà khoa h c
nghiên c u ký sinh trùng

cá s m nh t, toàn di n và ñ s nh t.

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

7


K t qu nghiên c u c a các nhà khoa h c Liên Xô cũ cho th y các lồi
sán đơn ch thu c m t s h Dactylogyridae, Tetraonchidae có tính đ c h u
r t cao, m i loài cá ch b m t s loài sán lá ñơn ch nh t ñ nh ký sinh, nghĩa
là nh ng lồi sán lá đơn ch ch ký sinh
v

sán lá ñơn ch , Gussev cho r ng s

m t ký ch nh t ñ nh. Nghiên c u
phân lo i và ti n hóa c a h

Dactylogyridae, Diplozoonidae, Ancyloliscoidae có liên h v i ký ch c a
chúng, sán lá ñơn ch (Monogenea)

cá nư c ng t ch y u ký sinh trên b cá

Chép. H u h t gi ng cá Chép là ký ch

c a h

Dactylogyridae và

Diplozoonidae (Lê Ng c Quân, 2005)
Các nư c châu Âu khác cũng có nhi u nhà khoa h c nghiên c u ký

sinh trùng trên cá. Lom (1958 – 1997) ngư i Ti p Kh c ñã nghiên c u ký sinh
trùng Ciliophora, Myxozoa, Microspora, Spotozoa và Mastigophora trên
ñ ng v t trong đó có cá. Lom và G. Grupcheva (1976), nghiên c u ký sinh
ñơn bào c a cá Chép

Ti p kh c và Bungari, các tác gi ñã so sánh s xu t

hi n b nh và mô t lồi m i. Năm 1992, Lom và Iva Dykova đã xu t b n
cu n “Ký sinh trùng ñơn bào (Protozoa) c a cá”. Các tác gi cho bi t hi n
nay có x p x 2.420 lồi ký sinh trùng đơn bào (Protozoa)

cá đã đư c cơng

b . Nhi u lồi gây nguy hi m cho cá ni nư c ng t và nuôi nư c bi n. Cu n
sách ñã gi i thi u phương pháp nghiên c u và h th ng phân lo i c a 7 ngành
ký sinh ñơn bào

cá, g m: Ngành trùng Roi (Mastigophora), ngành

Opalinata, ngành Amip (Amoebae), ngành trùng Bào t

(Apicomplexa),

ngành vi bào t (Microspora), ngành bào t (Myxozoa), ngành trùng Lông
(Ciliophora).
Châu Phi và Trung C n ðơng đã có nhi u nhà khoa h c nghiên c u ký
sinh trùng

cá, trong ñó có Paperna I. (1961, 1964, 1965, 1996); D. C.

Kritsky (1960). Năm 1964, Paperna ñã nghiên c u ký sinh trùng đa bào c a
29 lồi cá n i đ a Israel và phát hi n đư c 116 lồi ký sinh trùng. Năm 1996,
Paperna cho xu t b n cu n sách “Ký sinh trùng và b nh truy n nhi m

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

cá

8


Châu Phi”, ơng đã mơ t các b nh ký sinh trùng

các tr i nuôi cá và phân lo i

ký sinh trùng quan tr ng c a cá (Paperna I., 1963,1964, 1965,1996)
Trung Qu c, vi c nghiên c u ký sinh trùng - b nh cá và ñ ng v t
th y s n nói chung khá phát tri n so v i các nư c Châu Á. T gi a th k 20
đã có nhi u nhà khoa h c nghiên c u ký sinh trùng cá. Chen Chinleu (1955,
1956, 1960), Nie Dashu (1960), Yin Wen-ying (1960, 1962, 1963), Wu H.S.
(1956). Năm 1973, Chen Chin Leu là ch biên cu n sách: “Ký sinh trùng cá
nư c ng t t nh H B c”. Ơng đi u tra 50 lồi cá nư c ng t đã phát hi n 382
lồi ký sinh trùng trong đó có 17 lồi sán lá đơn ch , 33 lồi sán lá song ch ,
10 loài sán dây. (Chen Chin Leu và c ng s , 1973).
Nh t B n, cơng trình đ s nh t c a nhà ký sinh trùng h c Yamaguti
S (1958, 1960, 1963, 1971) ñã t ng k t k t qu nghiên c u giun, sán ký sinh
ñ ng v t và ngư i trên toàn th gi i, xu t b n thành nhi u t p. Nagasawa K.
Awakura T. và Urawa S. (1989) ñã t ng k t nghiên c u ký sinh trùng trên cá
nư c ng t

Hokkaido - Nh t B n và xác đ nh đư c 96 lồi ký sinh trùng

trong đó 38 lồi chưa xác đ nh đư c tên lồi (Yamaguti, 1960,1963,1971).
Ngồi ra,

n ð cũng có nhi u cơng trình nghiên c u ký sinh trùng

trên cá. Năm 1967, Gupta ñã nghiên c u ký sinh trùng ñơn bào và giun
sán ký sinh trên cá (Gupta S.P. and Vinod Agrawal, 1967). Năm 1976,
Gussev nghiên c u 37 loài cá nư c ng t

n ð , phân lo i ñư c 57 lồi

sán đơn ch trong đó đã phát hi n 40 lồi sán lá đơn ch là lồi m i ñ i
v i khoa h c(Gussev A.V (1976).
m t s nư c trong khu v c như Thái Lan, công trình nghiên c u đ u
tiên v b nh ký sinh trùng cá nuôi là c a C.B Wilson, 1926 – 1927 thông báo
v hi n tư ng r n cá thu c gi ng Argulus ký sinh trên cá nư c ng t Thái Lan
và ñ n năm 1928 tác gi này l i miêu t v b nh lý trên cá trê Thái Lan có
m t lồi thu c gi ng Carligus ký sinh. Qua t ng k t, m t s nguyên sinh
ñ ng v t, sán lá ñơn ch là tác nhân gây b nh ký sinh trùng như:
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

9


Chilodonella, Trichodina, Costia, Heneguya, Dactylogyrus, Gyrodactylus...
Ngoài ra, Paiboon Yutisri; Aprirum Thuhanruksa (1985), khi ñi u tra khu h
ký sinh trùng c a m t s cá s ng t nhiên

m t s vùng c a Thái Lan ñã phát

hi n 16 lồi ký sinh trùng, trong đó g m 3 loài ngo i ký sinh và 13 loài n i ký
sinh

cá b ng tư ng (Oxyeleotris marmoratus) (Pailboon Yutisri and Apirum

Thuhanruksa (1985).
Indonesia, khi nghiên c u sán dây, sán lá song ch và giun ñ u gai
trên cá nư c ng t

Java, Louis Bovien (1926, 1927, 1933) đã mơ t m t

gi ng m i và loài m i Djombangia penetrans tìm th y
batrachus), Isoparorchis eurytremum

cá trê tr ng (Clarias

cá Wallago attu. Ti p theo nhà khoa

h c ngư i ð c Alfred L. Buschkiel (1932, 1935) ñã nghiên c u ký sinh trùng
đơn bào (Ichthyophthyrius multifiliis)

m t s

lồi cá nư c ng t c a

Indonesia. ð n năm 1952, s ra ñ i c a cu n sách “Nh ng d u hi u c a
nh ng lo i ký sinh trùng trên cá nư c ng t

Indonesia” c a tác gi

M.Sachlan th c s là bư c ngo t trong ngành ký sinh trùng h c nư c này.
Malaysia là nư c nghiên c u ký sinh trùng c a cá mu n hơn. Trong
giai ño n 1861 – 1973, Furtado và Fernanda có báo cáo v phân lo i và hình
thái c a m t s giun sán ký sinh
1996). Cũng như

cá nư c ng t Malaysia (Richard Arthur J,

Thái Lan và nhi u nư c khác, khu h ký sinh trùng

Malaysia ngày càng phong phú khi s nghiên c u ñư c chuyên sâu theo nhi u
hư ng khác nhau. Susan Lim Lee - Hong (1983, 1985, 1986, 1987, 1990,
1997) ñã nghiên c u h th ng phân lo i c a sán lá ñơn ch

cá nư c ng t

Malaysia.
Philippines tác gi nghiên c u ký sinh trùng cá s m nh t là Tubangui
M. A. (1928 - 1946). Ngay t năm 1947, Tubangui đã cơng b k t qu nghiên
c u m t s loài m i thu c sán lá ñơn ch (Trematoda - Digenea), giun trịn
(Nematoda) và giun đ u móc (Acanthocephala). Năm 1958, Velasquez ñã ñ
c p ñ n s phân lo i và chu kỳ s ng c a ký sinh trùng giun sán. Năm 1975,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

10


Velasquez xu t b n cu n sách v sán lá song ch

Philippines, t ng khóa

phân lo i sán lá song ch “ Digenetic trematodes of Philippines fishes ” .
Trong đó, tác gi mơ t 73 lồi thu c 50 gi ng 21 h sán lá song ch ký sinh
trên 27 h cá c a Philippines. (Carmen C. Velasquez, 1975). Các tác gi
Arthur, J.R., Lumanlan - May, S. (1997) khi t ng k t nghiên c u ký sinh
trùng c a cá

Philippines ñã ñi u tra và xác ñ nh ñư c 201 loài ký sinh trùng

172 loài, g m: Apicomplexa - 1, Ciliophora - 16, Mastigophora - 2,
Microspora - 1, Myxozoa - 9, Trematoda - 90, Monogennea - 22, Cestoda - 6,
Nematoda - 20, Acanthocephala - 5, Mollusca - 1, Branchiura - 2, Copepoda
- 21 và Isopoda - 5. (Arthur J. R. (1996)
Lào có Moravec và Scholz năm 1988 ñã xác ñ nh ñư c 11 lo i giun
tròn (Nematoda) ký sinh

10 loài cá nư c ng t. Scholz năm 1991 khi ñi u tra

u trùng (metacercaria) c a Trematoda

61 lồi cá nư c ng t đã xác đ nh

đư c 14 lồi ký sinh trùng (Kritsky D. C. and S. D. Kulo,1960).
Banglades A.T.A Ahmed và M.T. Ezaz, 1997 (Ahmed A.T.A.and
M.T. Ezaz, 1997) ñã nghiên c u ký sinh trùng c a 17 loài cá da trơn kinh t
nư c ng t , ñã xác ñ nh ñư c 69 loài giun sán ký sinh.
M và Canada Hoffman G.L (1998) (Hoffman G.L and Er nets H.
Williams Jr, 1998), ñã t ng k t nghiên c u ký sinh trùng cá nư c ng t g m

416 loài thu c 36 h cá n i ñ a và cá nh p n i ngồi ra cịn 114 lồi cá nư c
l , cá nhi t ñ i và cá bi n.
m t s nư c trong khu v c ðông Nam Á đã có các nghiên c u ký sinh
trùng cá t ñ u th k XX nhưng chưa nghiên c u tồn di n các nhóm ký sinh
trùng, thư ng ch nghiên c u theo t ng nhóm ký sinh trùng như: Sán lá song ch ,
sán lá ñơn ch ho c m t vài loài cá.
2.2.2 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá

Vi t Nam

Ngư i ñ u tiên nghiên c u ký sinh trùng trên cá t i Vi t Nam là nhà ký
sinh trùng h c ngư i Pháp, bác s Albert Billet (1856 – 1915). Ơng đã mơ t
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

11


m t loài sán lá song ch m i Distomum hypselobagri (1898) ký sinh trong
bóng hơi cá Nheo
c u s

Vi t Nam. P. Chevey và J. Lemasson (1936) ñã nghiên

ký sinh c a trùng m

neo Lernaea carassii, 1933 (syn. c a

L.cyprinacea, 1758) trên cá Chép nuôi.
Trư c năm 1960, lĩnh v c B nh h c Th y s n

Vi t Nam h u như chưa

đư c quan tâm. Nhóm ñ tài nghiên c u b nh h c th y s n đư c hình thành đ u
tiên t i tr m nghiên c u cá nư c ng t ðình B ng 1960, là Vi n Nghiên C u Nuôi
Tr ng Th y S n I hi n nay. ð n nay, do yêu c u c a th c t s n xu t, các phòng
nghiên c u b nh

ñ ng v t th y s n (ðVTS) ñư c xây d ng

nhi u nơi: Vi n

NCTS II (TP H Chí Minh) và III (Nha Trang – Khánh Hịa), t i các trư ng đ i
h c có đào t o ngành NTTS như Trư ng ð i H c Th y S n Nha Trang, Trư ng
ð i h c C n Thơ, Trư ng ð i H c Nơng Lâm TP H Chí Minh đ u có các phịng
nghiên c u v b nh h c th y s n. Ngoài ra, t i các đ a phương có ngh ni tr ng
th y s n phát tri n đ u có các tr m ki m d ch giúp nông dân phát hi n và phịng
ch ng d ch b nh trong ni tr ng th y s n (ð Th Hòa và c ng s , 2004).
T năm 1961 – 1976, m t s nhà khoa h c c a Liên Xô cũ Oschmarin
P.G.; Mamaev U.L.; Paruchin A.M.; Lebedev B.I. khi ñi u tra ký sinh trùng
hơn 60 loài cá c a v nh B c B , đã cơng b hơn 20 bài báo trong t p chí và
sách tham kh o. Các tác gi đã xác đ nh 190 lồi ký sinh trùng giun sán, trong
đó đã mơ t đư c 9 gi ng và 37 lồi m i đ i v i khoa h c.
Vi t Nam các cơng trình nghiên c u v sán
b t ñ u t nh ng năm 60

mi n B c và t sau năm 75

cá nư c ng t m i ch
các t nh mi n Trung,

Tây Ngun, đ ng b ng sơng C u Long. Hà Ký là nhà ký sinh trùng h c ñ u
tiên

Vi t Nam nghiên c u khu h ký sinh trùng. Trong giai đo n 1960 -

1968, ơng ñã nghiên c u trên 16 loài cá kinh t

B c B - Vi t Nam, ñã xác

ñ nh ñư c 120 loài ký sinh trùng thu c 48 gi ng, 37 h , 26 b và 10 l p trong
đó có trùng roi (Mastigophora) có 2 lồi, trùng bào t (Myxozoa) có 18 lồi,
trùng lơng (Ciliophora) có 17 lồi, Monogenea 42 loài, Cestoda 4 loài,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

12


Crustacea 15 lồi. Trong đó, ơng cũng đã mơ t 1 h , 1 gi ng và 42 loài m i..
(Хa Kи, 1968)
Lê Văn Hòa và Ph m Ng c Khuê (1967), Lê Văn Hòa và Bùi Th Liên
Hương (1969) ñã nghiên c u phân lo i giun tròn trên cá

Nam B . Các tác

gi đã mơ t 1 gi ng và 2 loài m i: Pseudoproleptus lamyi, Campanarougetia
campanarougetae.
Nguy n Th Mu i và c ng s , 1976, ñi u tra giun ñ u gai ký sinh trên
m t s lồi cá nư c ng t

đ ng b ng B c B bư c ñ u phân lo i ñư c 9 loài

ký sinh trên 12 loài cá. Cùng năm đó, 1976, Bùi Quang T nghiên c u ký sinh
trùng và b nh c a 6 lo i hình cá Chép ni và m t s lồi cá nư c ng t khác
ñ ng b ng B c B (Hà Ký - Bùi Quang T , 2007)
T năm 1981 - 1985, Nguy n Th Mu i và ð Th Hồ khi đi u tra ký
sinh trùng c a 20 lồi cá nư c ng t Tây Ngun đã phát hi n phân lo i đư c 117
lồi ký sinh trùng (Nguy n Th Mu i, Nguy n Văn Thành và c ng s , 1976).
Hai nhà giun sán h c F. Moravec và O. Sey, 1986 - 1989 thu m u ký
sinh trùng c a m t s loài cá nư c ng t

sơng H ng đã đư c c ñ nh t i b o

tàng ñ ng v t Trư ng ð i H c T ng H p Hà N i. Các tác gi ñã phân lo i
đư c 16 lồi sán lá song ch (Trematoda), 21 lồi giun trịn (Nematoda), 7
lồi giun đ u gai (Acanthocephala), trong đó đã mơ t 16 lồi, 2 gi ng m i
ñ i v i khoa h c. ( Moravec F. And O.Sey,1986,1988,1989,1991).
mi n Nam, Bùi Quang T và c ng s , 1983 - 1996 ñã ñi u tra nghiên
c u ký sinh trùng hơn 41 loài cá kinh t nư c ng t

đ ng b ng sơng C u Long

và bi n pháp phòng tr b nh do chúng gây ra. K t qu xác ñ nh ñư c 157 loài,
70 gi ng, 46 h thu c, 27 b thu c 12 l p, 8 ngành. Trong s 157 lồi, có 121
lồi l n đ u tiên đư c phát hi n t i Vi t Nam. (Bùi Quang T , 2001).
Theo Arthur J.R, Bùi Quang T (2006), Vi t Nam ñã ñi u tra nghiên
c u ñư c 373 lồi ký sinh trùng trên cá, trong đó có 143 lồi sán lá song ch

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

13

(Trematoda) thu c 42 h , 90 gi ng. Trên cá nư c ng t ñã xác ñ nh ñư c 48
loài sán lá song ch , cá nư c l , m n có 95 lồi sán lá song ch ký sinh

cá.

Theo t ng k t c a Hà ký và Bùi Quang T (2007), thành ph n gi ng
loài ký sinh trùng

cá nư c ng t

Vi t Nam r t phong phú.

nư c ta,

ñi u tra nghiên c u ký sinh trùng c a 110 loài cá, thu c 59 gi ng, 31 h ñã
xác ñ nh ñư c 373 loài ký sinh trùng thu c 132 gi ng, 83 h , 18 l p. Trong
đó, phân lo i đư c 78 lồi, 3 gi ng, 1 h ph m i ñ i v i khoa h c. Ngồi
ra cịn m t s lồi chưa đ tài li u đ đ nh danh đ n lồi. (Hà Ký, Bùi
Quang T , 2007).
2.3 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá Chép
2.3.1 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá Chép

nư c ngoài

Nhi u loài ký sinh trùng là nguyên nhân gây b nh nguy hi m cho cá
giai ño n s m (cá hương, cá gi ng). Nguyên nhân gây b nh cho cá do ký sinh
trùng ñã ñư c nhi u tác gi trên th gi i thơng báo. Nhi u lồi ký sinh trùng
đã gây thi t h i cho ngh ni cá, như nhóm đơn bào ngo i ký sinh, sán lá

ñơn ch (Monogenea), giun sán và giáp xác (Crustacea).
B nh Argulosis là b nh ph bi n c a cá

nhi u nư c trên th gi i.

Ucraina năm 1960, b nh r n cá làm ch t g n 2 tri u cá Chép con, 3 tri u con
khác b thương và ch t d n (Bùi Quang T , 2001).
Theo Chen Chin Leu (1973) nghiên c u KST trên cá chép (Cyprinus
carpio) ñã xác đinh đư c 61 lồi KST g m: Protozoa có 30 lồi, Monogenea
có 9 lồi, Cestoidea có 4 lồi, Trematoda có 7 lồi, Nematoda có 4 lồi,
Acanthocephala có 2 lồi, Bivavia có 2 lồi, Crustacea có 4 lồi.
Laboratorio gi i thi u và c nh báo v s nhi m Centrocestus fomosanus
trên cá trong nuôi tr ng th y s n

Mexico. Ơng cho bi t lồi sán lá song ch

này và ký ch đ u tiên c a nó là c Melanoides tubercularus Châu Á ñã ñư c
gi i thi u

nư c ơng t năm 1979 đ n năm 1985 khi ngư i ta nh p cá Chép t

Trung Qu c sang đã phát hi n có nhi m sán Centrocestus fomosanus trên cá
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

14


hương, k t qu là t t c các loài cá khác
Centrocestus fomosanus. T

m t trang tr i

Mexico ñã b nhi m

th i đi m đó, sán lá song ch

Centrocestus

fomosanus ñã nhanh chóng phát tri n kh p ñ t nư c Mexico và lan ra c nh ng
vùng lân c n như ð i Tây Dương, Thái Bình Dương. Cũng t i ñây tác gi ñã
nghiên c u và phát hi n loài Di c Butoridae stritus là ký ch cu i cùng c a sán
lá song ch Centrocestus fomosanus (Laboratorio, 1999).
Mellisa Harvey làm thí nghi m s d ng tia c c tím đ tiêu di t u trùng
Centrocestus fomosanus s ng t do trong môi trư ng nư c. Trong thí nghi m
này, kho ng 21 nghìn u trùng ñư c x lý b ng tia c c tím trong th i gian
khác nhau t 10, 100, 1000 và 10000 giây. Cư ng ñ tia c c tím trung bình/
giây là 28,34mW/cm2 v i bư c sóng là 257nm. Như v y cư ng ñ tia t
ngo i trong các lơ thí nghi m là 283,4; 2834; 28340 và 283400 34mW/cm2.
Sau khi x lý tia c c tím theo th i gian khác nhau,

m i cơng th c ti n hành

thu 3 m u, m i m u l y 50ml nư c ch a u trùng sán ñư c nhu m b ng dung
d ch FDA và Propidium iodide (PI), sau đó l c qua màng l c có kích thư c là
8 m. K t qu trung bình c a 3 l n nhu m và l c cho th y 99% u trùng
Centrocestus fomosanus v n s ng

t t c các công th c, tr cơng th c có

th i gian x lý b ng tia c c tím 10000 giây thì u trùng ch t 100% (Mellisa

Harvey, 2000).
Theo Mellisa Harvey r t nhi u lồi sán Trematodes mà vịng đ i c a
chúng ph thu c nhi u cư ng ñ chi u sáng. ð ki m tra gi thi t này, ông
ti n hành thi t k thí nghi m trong các ng có đ chi u sáng khác nhau: 3 ng
thí nghi m hồn tồn t i, 3 ng thí nghi m hồn tồn sáng và 3 ng thí
nghi m có t l t i, sáng là 50 : 50. M i ng ñ ng 3,5ml nư c c t và 1ml
nư c có ch a Centrocestus fomosanus. M i ng chi u sáng trong 3 gi ,
cư ng ñ chi u sáng là 950 lux. Thí nghi m đư c l p l i hai l n, dùng ch t
ch th FDA và PI. Sau đó soi trên kính hi n vi và tính t l s ng c a
Centrocestus fomosanus. K t qu cho th y ph n l n Cercaria

t t c các ng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

15


thí nghi m m u đen b ch t do nhi t đ t bóng đèn phát ra b c x v i màu
ñen c a ng nghi m nên Centrocestus fomosanus ch t r t nhi u (Mellisa
Harvey, 2000).
B nh trùng qu dưa do Ichthyophthyrius multifiliis gây ra, trùng ký sinh
trên da, mang, vây cá. B nh lưu hành r ng trên kh p các châu l c trên th
gi i.

ðơng Nam Á Ichthyophthyrius multifiliis đã gây b nh trên nhi u lồi

cá trong đó có 2 lồi thu c nhóm cá Chép

n ð (Labeo rohita và Cirrhina

mrigala). S m n c m ñ i v i b nh này khác nhau tùy thu c vào v trí đ a lý,
v i m c ñ c m nhi m th p cá tr thành v t mang b nh (Paperna. I.,1961).
T i Bangladet, 5 loài cá Chép (Hypophthalmichthys molitrix, Cyprinus
carpio var. specularis, Cyprinus idellus, Cyprinus carpio var. communis và
Puntius gonionotus) ñư c ki m tra ñã cho th y các b nh ký sinh trùng: Có
793 lồi cá b nhi m b nh do 3 lồi đơn bào (Trichodina sp, Ichthyophthirius
sp.. và Chilodonella sp.), 2 Monogenean (Gyrodactylus sp., Dactylogyrus
sp.), 2 Trematoda (Gorgotrema sp , Metadena. Sp.), 4 Cestoda
(Rhopalothyrax sp., Marsipometra sp., Lytocestus sp. Và Senga sp.), 2
Nematoda (Camallanus sp., Procamallanus sp.), 3 giáp xác (Argulus sp.,
Alitropus sp. Và Lamproglena sp) và côn trùng 1 ( u trùng Dipteran) ký sinh.
Nh ng ký sinh trùng ñư c phân l p t nh t trên cơ th , mang và ru t c a cá
b nhi m b nh. Trong các lồi ký sinh nói chung, t l trung bình nhi m cao
nh t là Argulus sp. (20,07%) và th p nh t là Metadena sp. (2,85%)
Cyprinus carpio var. communis. M t đ

trung bình nhi m cao nh t là

Chilodonella sp. (10,00%) trong Cyprinus carpio var. specularis và th p nh t
là Procamallanus sp. (2,08%) trong Cyprinus carpio var. communis (Ahmed
A.T.A.and M.T. Ezaz, 1997).
2.3.2 Nghiên c u ký sinh trùng trên cá Chép

Vi t Nam (Cyprinus carpio)

Khi nghiên c u thành ph n gi ng loài ký sinh trùng trên 6 lo i hình
cá Chép

Vi t Nam, Bùi Quang T đã phát hi n 41 loài ký sinh trùng

Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………

16